VOLWASSENENONDERZOEK 2008 GEMEENTE HEEMSTEDE SOCIALE OMGEVING WOONOMGEVING RISICOGROEPEN GEZONDHEIDSVOORZIENINGEN LEEFSTIJL ACHTERGRONDGEGEVENS ALGEHELE GEZONDHEID
VOLWASSENENONDERZOEK GEMEENTE HEEMSTEDE Een onderzoek naar de gezondheid en het welbevinden van volwassenen in de gemeente Heemstede. HET ONDERZOEK In het najaar van 2008 heeft GGD Kennemerland een onderzoek uitgevoerd onder inwoners van 19 tot 5 jaar in gemeenten: Beverwijk, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede en Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Velsen en Zandvoort. Het doel van dit onderzoek is inzicht te geven in de gezondheid, de leefstijl en het welbevinden van volwassenen. De belangrijkste onderwerpen en resultaten van de gemeente Heemstede zijn in deze factsheet samengevat. Waar mogelijk worden vergelijkingen gemaakt met landelijke cijfers. Het volledige onderzoeksrapport beschrijft álle resultaten van de regio. Dit is te downloaden vanaf de website van GGD Kennemerland. Daarin is ook te lezen hoe het onderzoek is uitgevoerd. Van de mensen in de regio die een vragenlijst hebben ontvangen (ruim 14.000), heeft 4% deze op papier of via internet ingevuld. De uiteindelijke respons in Heemstede is 44%. Tabel 1 toont de achtergrondgegevens van de inwoners van Heemstede. Tabel 1 Achtergrondgegevens van de inwoners van de gemeente Heemstede. % Geslacht Man 49 Vrouw 51 Leeftijd 19-34 18 35-49 40 50-5 42 Opleiding Laag 13 Midden 31 Hoog 5 Herkomst Nederlandse 85 Niet Nederlandse 15 Burgerlijke staat Gehuwd / Samenwonend Ongehuwd, nooit gehuwd geweest 1 Gescheiden, gescheiden levend 5 Weduwe / weduwnaar 2 Huishoudsamenstelling 1 Eenpersoonshuishouden 9 Huishouden met thuiswonende kinderen 5 Eenoudergezin 5 Arbeidssituatie Werk (12 uur of meer per week) 0 Werk (minder dan 12 uur per week) 3 (vervroegd) pensioen Werkloos, werkzoekend 1 Arbeidsongeschikt 4 Bijstandsuitkering 1 Huisvrouw, -man Studeert, volgt onderwijs 9 Inkomen & bezuinigen 1 Moeite hebben met rondkomen 18 Bezuinigt op minimaal één terrein 54 1 Percentages tellen niet op tot 0%, omdat categorieën elkaar niet uitsluiten en niet alle categorieën gepresenteerd worden.
ALGEHELE GEZONDHEID Eigen ervaring gezondheid Acht procent van de volwassenen ervaart de eigen gezondheid als matig of slecht. Lichamelijke gezondheid Bijna vier op de tien volwassenen is te zwaar : 29% heeft matig overgewicht en 9% ernstig overgewicht. Landelijk is dit 3% en %. In de twee maanden voorafgaand aan het onderzoek heeft 44% een verkoudheid, griep, voorhoofdsholte- of oorontsteking gehad. De helft van de volwassenen gaf aan minstens één chronische aandoening te hebben. Het meest voorkomend zijn hoge bloeddruk, gewrichtsslijtage en ernstige of hardnekkige aandoening van de rug. Diabetes is bij 4% vastgesteld. Wanneer dit cijfer teruggerekend wordt naar het aantal volwassenen van 19 tot 5 jaar, gaat het om 500 volwassenen met diabetes. In het afgelopen jaar leed 2% aan één of meerdere vormen van kanker. Landelijke cijfers voor diabetes en kanker zijn 4% en 1%. Psychische gezondheid In totaal heeft 12% van de volwassenen sombere of depressieve gevoelens, % is hiervoor onder behandeling. Vier op de tien volwassenen heeft een matig risico om een angststoornis of een depressie te ontwikkelen en 3% heeft een hoog risico (zie kader). Wanneer specifi eker naar het soort angststoornis gekeken wordt, komt de gegeneraliseerde angststoornis het meest voor. Mensen die hier aan lijden, zijn doorlopend angstig en bezorgd over alledaagse dingen. In de twee weken voorafgaand aan het onderzoek heeft % van de volwassenen slaap- of kalmeringsmiddelen op doktersvoorschrift gebruikt en % vrij in de winkel verkrijgbare rustgevende middelen ingenomen. Figuur 1: Samenvatting van de uitkomsten voor lichamelijke gezondheid. ervaart eigen gezondheid als matig/slecht 8 matig overgewicht ernstig overgewicht verkoudheid, griep, voorhoofdsholte- of oorontsteking diarree, braken huidinfectie infectie van nieren, blaas of urinewegen acute bronchitis minstens één chronische aandoening hoge bloeddruk gewrichtsslijtage ernstige of hardnekkige aandoening rug diabetes kanker 1 2 4 9 15 29 44 49 0 20 30 40 50 0 % Depressie en angst Het risico voor het ontwikkelen van een angststoornis of depressie is nagevraagd met behulp van tien onderwerpen over gevoelens zoals rusteloosheid en zenuwachtigheid (K, Kessler psychological distress scale). Per onderwerp kan worden aangegeven hoe vaak in de maand voorafgaand aan het onderzoek deze gevoelens voorkwamen. Voorbeeld van een vraag: Hoe vaak voelde u zich zenuwachtig?. Antwoordmogelijkheden: altijd, meestal, soms, af en toe, nooit.
Figuur 2: Samenvatting van de uitkomsten voor psychische gezondheid. sombere of depressieve gevoelens 12 onder behandeling matig risico angststoornis/depressie 39 hoog risico angststoornis/depressie 3 gegeneraliseerde angststoornis wel eens angstig (geen stoornis) 4 sociale fobie paniekstoornis 2 3 agorafobie 0 slaap- of kalmeringsmiddelen vrij verkrijgbare rustgevende middelen matig eenzaam (zeer) ernstig eenzaam 4 28 0 5 15 20 25 30 35 40 % LEEFSTIJL Voeding en beweging Veertien procent van de ondervraagden ontbijt op minder dan vijf dagen in de week. Aan de voedingsnorm van 200 gram groente en twee stuks fruit per dag voldoet zeven op de tien volwassenen niet: 0% eet onvoldoende groente en 9% onvoldoende fruit. In Nederland is dit ongeveer 80% en 0%. Van de volwassenen beweegt 4% niet voldoende volgens de Nederlandse norm voor gezond bewegen (minstens vijf dagen per week een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit). Van de Nederlandse bevolking beweegt 44% niet voldoende. Roken en alcohol In totaal rookt 18% van de volwassenen. Het landelijke cijfer voor roken is 28%. Van de totale groep volwassenen in Heemstede is % een zware drinker en is 18% een gewoontedrinker (zie kader). Van de Nederlandse bevolking is % een zware drinker en % een gewoontedrinker. Van de volwassenen die wel eens alcohol drinken (93%) voldoet 4% niet aan de norm van verantwoord alcoholgebruik. Eén op de vijf geeft aan in het half jaar voorafgaand aan het onderzoek auto te hebben gereden na meer dan twee glazen alcohol gedronken te hebben. Alcoholgebruik Zware drinkers zijn personen die minstens 1 keer per week of meer glazen alcohol per dag drinken. Gewoontedrinkers drinken meer dan 21 glazen (mannen) of meer dan 14 glazen (vrouwen) alcohol per week. De norm verantwoord alcoholgebruik is voor mannen: niet meer dan 5 drinkdagen per week, niet meer dan 5 glazen per drinkdag, en in totaal niet meer dan 21 glazen per week. Voor vrouwen geldt: niet meer dan 5 drinkdagen per week, niet meer dan 3 glazen per drinkdag, en in totaal niet meer dan 14 glazen per week.
Figuur 3: Samenvatting van de uitkomsten voor leefstijl. roken zware drinker gewoontedrinker 18 18 beweegt onvoldoende eet onvoldoende groente eet onvoldoende fruit 4 0 9 0 20 30 40 50 0 0 80 90 % SOCIALE OMGEVING Drugsgebruik In de vier weken voorafgaand aan het onderzoek heeft 1% cannabis gebruikt en minder dan 1% harddrugs. Het landelijke cijfer voor cannabis is 3% en voor harddrugs 1%. Onder cannabis vallen hasj, marihuana en wiet; onder harddrugs vallen amfetaminen, XTC, LSD, cocaïne en heroïne. Seksuele gezondheid Van de volwassenen heeft 85% een vaste seksuele relatie. In het jaar voorafgaand aan het onderzoek heeft 5% minstens twee keer onveilig seksueel contact gehad. In de zes maanden voorafgaand aan het onderzoek heeft 1% zich laten testen op geslachtsziektes zoals SOA/HIV. In Nederland heeft ongeveer 80% van de volwassenen een vaste seksuele relatie. Van de Nederlandse mannen heeft 5% onveilig seksueel contact gehad en van de Nederlandse vrouwen 2%. Internet en gokken De onderzochte volwassenen gebruiken internet gemiddeld 5,3 uur per week voor privédoeleinden. Dertien procent heeft in de afgelopen 12 maanden wel eens gegokt. Van hen gokt 22% minstens één keer per maand of vaker. Onder gokken valt onder andere het bezoek aan casino s maar ook pokeren en het kopen van krasloten. Eenzaamheid Een derde van de volwassenen voelt zich matig tot (zeer) ernstig eenzaam: 28% matig en 4% (zeer) ernstig eenzaam. Wanneer dit teruggerekend wordt naar het aantal inwoners van 19 tot 5 jaar, gaat het om circa 4.500 inwoners. Mantelzorg In het afgelopen jaar gaf 23% mantelzorg. Gemiddeld wordt ongeveer elf uur per week aan mantelzorg gegeven. Van de totale groep volwassenen voelt 3% zich zwaar belast door het geven van deze zorg. Landelijke cijfers voor het geven van mantelzorg lopen uiteen van 9-13%. Het afgelopen jaar ontving 2% van de volwassenen mantelzorg (gemiddeld drie uur per week). Vrijwilligerswerk Drie op de tien volwassenen doet vrijwilligerswerk. Huiselijk geweld Zeven procent van de ondervraagden is ooit slachtoffer geweest van één of meerdere vormen van huiselijk geweld. Bij 5% is sprake van emotioneel geweld, bij 4% is sprake van lichamelijk geweld, bij 1% ongewenste seksuele benadering en bij 1% seksueel misbruik. Verbetering eigen gezondheid Bijna drie op de tien volwassenen is van mening dat ze hun gezondheid kunnen verbeteren door zelf meer te bewegen en 14% door gezonder te gaan eten. Wat de omgeving betreft wil 13% een beter milieu en % meer sociale steun van familie of vrienden ten behoeve van hun eigen gezondheid.
WOONOMGEVING Wonen De meeste volwassenen zijn tevreden over hun woning en woonomgeving. Het gemiddelde rapportcijfer voor de eigen woning is 8,3 en voor de woonomgeving 8,1. De woonomgeving scoort landelijk een,. In totaal komt dit neer op bijna.500 volwassenen. Geluidshinder komt met name door bromfietsen (%), verkeer op wegen binnen de bebouwde kom (28%) en vliegtuigen (22%). Landelijk ondervindt circa 43% geluidshinder van verkeer en/of industrie. Daarnaast leidt geluidshinder bij 28% van de ondervraagden tot slaapverstoring, waarvan bij 1% in ernstige mate. Vervoer Van de ondervraagden geeft % aan wel eens problemen te ervaren met vervoer wanneer ze ergens naar toe willen gaan. Milieuproblemen Bijna zeven op de tien volwassenen ervaart in hun woonbuurt minstens één milieuprobleem. Geluidsoverlast wordt met 30% als grootste milieuprobleem ervaren, gevolgd door hondenpoep (23%) en milieubelasting door verkeer (14%). Geluidshinder en slaapverstoring Bijna zes op de tien volwassenen geeft aan enige vorm van geluidshinder te hebben, waarvan 1% in ernstige mate. Figuur 4: Samenvatting van de uitkomsten voor woonomgeving. ervaart minstens één milieuprobleem geluidsoverlast 30 hondenpoep 23 milieubelasting door verkeer 14 enige vorm van geluidshinder 5 geluidshinder bromfietsen geluidshinder wegen minder dan 50 km/u 28 geluidshinder vliegtuigen 22 slaapverstoring door geluidshinder 28 geurhinder 23 hinder van stof, roet en/of rook 13 0 20 30 40 50 0 0 80 90 % Blootstelling aan geluid De huidige geluidssterktes in onze woonomgeving veroorzaken vooral hinder en slaapverstoring. Daarnaast kan blootstelling aan geluid leiden tot een verminderd prestatievermogen. Blootstelling aan geluid kan via lichamelijke stressreacties leiden tot een verhoogde bloeddruk en daarmee tot hart- en vaatziekten. Lichamelijke stressreacties komen meestel pas naar voren na jarenlange blootstelling aan ernstige geluidssterktes in woon- of werkomgeving (www.rivm.nl).
Geur- en stofhinder Van de volwassenen ervaart 23% enige vorm van geurhinder, waarvan 4% in ernstige mate. Hinder van stof, roet en/of rook wordt door 13% ervaren, waarvan 3% in ernstige mate. Zowel geurhinder als hinder van stof, roet en/of rook komt voornamelijk van wegverkeer. Ventilatie De meeste volwassenen (3%) hebben een natuurlijk ventilatiesysteem in hun huis (klapraampjes, bovenlichten e.d.) en 2% heeft een mechanisch ventilatiesysteem. Het ventilatiegedrag in de woning is in veel gevallen ongunstig (88%), dit betekent dat de ventilatie in minimaal één woonruimte onvoldoende is. In de woonkamer is de ventilatie het slechtst, 9% ventileert daar onvoldoende. In de slaapkamer is de ventilatie het best, alhoewel 39% daar nog onvoldoende ventileert. Schimmel- en vochtplekken in huis komen bij 35% voor, landelijk is dit percentage 18-20%. Dertien procent geeft aan een geiser zonder afvoer in huis te hebben en 9% weet niet of er een afvoerloze geiser in huis is. Geisers zonder afvoer Het gebruik van een slecht functionerende geiser zonder afvoer kan veel koolmonoxide veroorzaken. Koolmonoxide kan bij een hoge concentratie leiden tot bewusteloosheid en kan de dood tot gevolg hebben. Per jaar sterven in Nederland gemiddeld tien mensen aan een koolmonoxidevergiftiging (www.rivm.nl). Veiligheid Zes procent van de volwassenen voelt zich overdag wel eens onveilig; 1% voelt zich s avonds en/of s nachts wel eens onveilig en 12% heeft zijn uitgaansgedrag gewijzigd om te voorkomen slachtoffer te worden van een misdrijf. Zeventien procent zegt dat er in de eigen wijk of buurt plekken zijn waar ze s avonds liever niet alleen komen. GEZONDHEIDSVOORZIENINGEN Bezoek aan zorgverleners In het jaar voorafgaand aan het onderzoek heeft % van de volwassenen contact gehad met de huisarts. Het meest was er contact met de tandarts en/of mondhygiëniste (83%). Landelijk heeft 3% in het afgelopen jaar contact gehad met de huisarts en 8% met de tandarts. Ondersteuning bij de opvoeding Wanneer ouders behoefte hebben aan ondersteuning bij de opvoeding geven zij de voorkeur aan schriftelijke informatie uit foldermateriaal en/of boekjes (13%) en persoonlijke informatie via het consultatiebureau, Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) of de GGD (%). Zorg om milieu Van de volwassenen maakt 35% zich zorgen over zijn gezondheid en/of veiligheid door invloed van de woonomgeving. De meeste onrust wordt veroorzaakt door het wonen in de buurt van hoogspanningslijnen en door het wonen op verontreinigde grond. Figuur 5: Bezoek aan zorgverleners. tandarts en/of mondhygiënist 83 huisarts medisch specialist 3 paramedici 31 Geestelijke GezondheidsZorg en/of Algemeen Maatschappelijk Werk thuiszorg 2 overig 20 0 20 30 40 50 0 0 80 90 %
RISICOGROEPEN GEMEENTE HEEMSTEDE In tabel 2 wordt zichtbaar gemaakt bij welke groepen ongunstig gedrag, ongunstige gezondheid en/of het ervaren van hinder vooral voorkomen. Zo is bijvoorbeeld af te lezen dat roken vooral in de groep van midden opgeleiden voorkomt: van de midden opgeleiden rookt 25%, terwijl van de totale groep onderzochte volwassenen 18% rookt. Ooit slachtoffer huiselijk geweld Geluidshinder (enige vorm) Ongunstig ventilatiegedrag 88 3 3 8 50 51 88 3 2 2 0 94 29 5 89 49 4 83 53 3 31 9 58 83 25 1 53 45 88 Hoog 13 8 3 28 38 4 3 88 Nederlandse 18 12 35 31 43 55 8 Niet Nederlandse 1 48 8 93 Matig en (zeer) ernstig eenzaam 5 Overgewicht (BMI 25 of hoger) Zwaar drinken 42 Roken Matig en hoog risico op depressie & angst Tabel 2 : Risicogroepen in de gemeente Heemstede. 18 32 Man 20 1 52 Vrouw 1 5 24 31 19-34 14 23 12 35-49 1 50-5 21 Laag 23 Midden In % Totaal Geslacht Leeftijd Opleiding Herkomst Bij Zwaar drinken, Ooit slachtoffer huiselijk geweld en Herkomst kan het om kleine aantallen gaan. HEEMSTEDE IN REGIO KENNEMERLAND COLOFON In het volledige onderzoeksrapport Volwassenenonderzoek Kennemerland 2008 zijn de resultaten van gemeente Heemstede te vinden in relatie tot de resultaten van de andere gemeenten in de regio. Ook geeft het rapport aanbevelingen op regionaal niveau. Het rapport is te downloaden vanaf de website van de GGD (www.ggdkennemerland.nl). Naar aanleiding van het rapport kunnen waar nodig lokale aanbevelingen gedaan worden. Uitgave GGD Kennemerland, december 2009, www.ggdkennemerland.nl Tekst en figuren Jolanda ten Brinke, Saskia Mérelle en Regina Overberg (epidemiologen) Contact GGD Kennemerland, Epidemiologie Postbus 5514, 2000 GM Haarlem E: epi@ggdkennemerland.nl T: +31 (0)23 89 18 ONDERZOEKEN IN DE REGIO Vormgeving en drukwerk Sixtyseven, Beverwijk De GGD voert regelmatig onderzoeken uit in de regio. Rapporten en factsheets zijn te downloaden vanaf de website van de GGD.