MONITORINGRAPPORT 2008 HAVEN- EN INDUSTRIETERREIN MOERDIJK

MONITORINGRAPPORT 2008 HAVEN- EN INDUSTRIETERREIN MOERDIJK

Inhoudsopgave VOORWOORD 2 1. INLEIDING 3 2. PROEFTUINEN 5 3. GEGEVENSVERZAMELING 9 4. MONITORINGRESULTATEN 2008 11 4.1 Gevestigde bedrijven 11 4.2 Energie 12 4.3 Lucht 13 4.4 Water 14 4.5 Afval 18 4.6 Geluid 22 4.7 Logistiek 23 4.8 Hinder 25 4.8.1. Ongewone voorvallen 25 4.8.2. Analyse milieuklachten 2008 26 4.8.3.(Milieu-)vergunningen 26 4.9 Veiligheid 28 BIJLAGE 1: AFKORTINGEN 30 BIJLAGE 2: INFORMATIE 31 Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 1

Voorwoord Toen tien jaar geleden het initiatief genomen werd om een monitoringsrapportage op te stellen, konden de toenmalige initiatiefnemers niet weten welke moderne en vooruitstrevende rol ze daarmee op zich namen. Het beschikbaar stellen van bedrijfsgegevens op vrijwillige basis, het geven van toelichting daarop en deze gegevens presenteren aan onze omgeving was een nieuwe ontwikkeling. Het siert de initiatiefnemers dat zij, ondanks de aanvankelijke scepsis, toch hebben doorgezet. Ook de deelnemende bedrijven verdienen in het zonnetje gezet te worden; zij hebben het op zich genomen om de omgevingsgevolgen van hun activiteiten te verantwoorden aan de buitenwereld. Ze maakten dit, samen met de andere partners, ook financieel mogelijk. Monitoring verschaft het bedrijfsleven, havenbedrijf en overheid feedback over de milieuaspecten in relatie tot de bedrijvigheid. Dit is weer van groot belang bij gezamenlijke initiatieven om duurzaamheid in de bedrijfsvoering verder te verhogen. Ik refereer hierbij aan de verschillende projecten die op het Haven- en industrieterrein Moerdijk zijn geïnitieerd en uitgevoerd in het kader van het proeftuinenproject. Op de specifieke doelstellingen van het monitoringrapport wordt in de inleiding van dit rapport verder ingegaan. De bedrijven maken met deze monitoringrapportage gedegen werk van communicatie met de omgeving. Zij geven openheid over de inspanningen die geleverd worden om nadelige gevolgen voor het milieu zoveel als mogelijk te reduceren. Men vond in de begeleiding van BMD Advies de juiste partner daarvoor. In de loop der jaren is het monitoringrapport van het Haven- en industrieterrein Moerdijk een vaste informatiebron geworden voor iedereen die zich bij de activiteiten van het Haven- en industrieterrein Moerdijk betrokken voelt. In de afgelopen tien jaar dat het rapport is uitgekomen, is veelvuldig gezocht naar de juiste manier om gegevens te presenteren. De bedoeling om de omwonenden van het industrieterrein te voorzien van informatie is geen eenvoudige opgave als het gaat om emissies, lozingen, energieverbruik en logistieke invloeden. De concreetheid die cijfers en trends uitstralen komen de leesbaarheid voor mensen die niet in het vak zitten vaak niet ten goede. Al vroeg is daarom gekozen voor een verdere uitwerking in de vorm van tabellen, toelichtingen en foto s die een specifiek onderwerp verder kunnen verduidelijken. Thans ligt het tiende exemplaar van het monitoringrapport van het Haven- en industrieterrein Moerdijk voor u. Dit rapport verschijnt in een periode waarin veel gesproken wordt over de toekomstige ontwikkelingen van het Haven- en industrieterrein Moerdijk. De verwerving van de Shell-gronden, de verzelfstandiging van het Havenschap en de geplande uitbreiding met het Logistiek Park Moerdijk zullen op specifieke gebieden andere accenten leggen op beheer en exploitatie van het industrieterrein. Aan de gevestigde bedrijven en de nieuwkomers de taak om steeds weer te blijven zoeken naar mogelijkheden om de duurzaamheid te vergroten. Het monitoringrapport, wat in de afgelopen tien jaren bewezen heeft in een behoefte te voorzien, zal daar de komende jaren ongetwijfeld een rol in blijven vervullen. Jan Peters, voorzitter Bedrijvenkring Industrieterrein Moerdijk Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 2

1. INLEIDING Dit jaar verschijnt het monitoringrapport voor de tiende keer. Hieronder een korte terugblik op het ontstaan van dit initiatief, het doel en de ontwikkeling die 'Monitoring Haven- en industrieterrein Moerdijk' in de loop der jaren doormaakte. In 1998 werd het plan 'Op weg naar een duurzaam industrieterrein Moerdijk' door de betrokken overheden en de in de BIM verenigde bedrijven vastgesteld in de 'Stuur- en coördinatiegroep milieu en veiligheid Moerdijk'. De laatste jaren zit die duurzaamheid bij meerdere terreinen wel in de lift, maar rond 1998 was Moerdijk hierin wel uniek. Om inzicht te houden in de milieusituatie is toen besloten te gaan monitoren. In 1999 is daarop het eerste rapport verschenen. Deze milieumonitoring had twee doelstellingen: 1. Voorlichting aan de omgeving Met de rapporten kan meer openheid en voorlichting gegeven worden aan derden, daarom werden de eerste rapporten breed verspreid. Het bleek echter dat het complete rapport voor de meeste omwonenden te diepgaand was. Daarom werd een aantal maal een publieksvriendelijke versie gemaakt, om de bewoners van omliggende kernen te informeren over de ontwikkelingen op het Haven- en industrieterrein Moerdijk. In de loop der jaren is het ook een gewoonte geworden om het rapport met de burenraad te bespreken, zodat vragen direct beantwoord kunnen worden. Op deze wijze geeft de burenraad ook jaarlijks aan op welke wijze verbeteringen kunnen worden doorgevoerd. In de eerste rapporten werden alleen de cijfers van milieuonderwerpen opgenomen. Gaandeweg werd ook steeds meer informatie over lopende projecten gegeven. Zo is er nu ook ruimte voor onderwerpen als uitwisseling van reststoffen, beveiliging, protocollen met betrekking tot informatievoorziening, parkmanagement en goederenstromen. Dit jaar is gekozen om in dit monitoringrapport de proeftuinprojecten een aparte plaats te geven. 2. Bijdrage van monitoring aan verduurzaming Monitoring moest ook een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van duurzaamheidsprocessen. Naar aanleiding van het eerste rapport is aan de bedrijven gevraagd een top 10 te maken van belangrijke duurzaamheidsonderwerpen. Op één stond de gezamenlijke energievoorziening. Dat is nog steeds een belangrijk punt, waaraan op dit moment hard gewerkt wordt via een haalbaarheidsonderzoek. De collectieve inzameling van afval stond op de tweede plaats, daaraan is nog weinig uitvoering gegeven. Het collectieve beheer van groen en gebouwen vonden de bedrijven ook heel wat waard. Dit is door het Havenschap als onderdeel van het parkmanagement opgepakt. In 1999 stond pas op de negende plaats de uitwisseling van restwarmte en andere reststoffen. Dat deze in de loop der jaren omhoog is geklommen, tot misschien wel de eerste plaats, blijkt wel uit de recente ontwikkelingen op het terrein rondom de uitvoering van het Energyweb. De rapportages worden gebruikt om de potenties in beeld te brengen. Daaruit is gebleken dat er vooral winst te boeken is op gebied van energie en water. Dat zijn ook de onderwerpen waar momenteel stevig op ingezet wordt. Ook wordt de monitoringsdatabase ingezet om bij nieuwe vestigingen op Moerdijk na te gaan of er koppelingen met gevestigde bedrijven mogelijk zijn. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 3

Tevens is de werkgroep monitoring een bindende factor geweest in de uitvoering van diverse duurzaamheidsprojecten. Ook mag de werkgroep monitoring gezien worden als de stuwende kracht bij het opstellen van het masterplan Duurzaam Haven- en industrieterrein Moerdijk in 2007. De in dit masterplan gestelde ambities zijn in 2008 grotendeels opgenomen in de proeftuin "Duurzame verbindingen Moerdijk". Terugkijkend op tien jaar milieumonitoring kan worden vastgesteld dat deze monitoring een positieve bijdrage heeft geleverd aan het proces van verduurzaming van het Havenen industrieterrein. Op basis van de monitoringsgegevens van de afgelopen tien jaar kan worden gesteld dat de milieusituatie rondom Haven- en industrieterrein Moerdijk is verbeterd. Een aantal kengetallen geeft weliswaar een stijgende trend te zien, omdat gewerkt wordt met absolute getallen. Dit betekent dat wanneer de bedrijvigheid toeneemt bijvoorbeeld ook het energieverbruik toeneemt. Algemene conclusie is wel is dat de economische groei groter is geweest dan de groei van milieubelasting. Monitoring uniek De milieumonitoring Moerdijk is een instrument dat qua opzet en uitvoering past bij het karakter van Haven- en industrieterrein Moerdijk: samenwerking, praktijkgericht en aansluitend op de ontwikkeling van de bedrijven en overheden zijn hierbij de kernwoorden. Op deze wijze monitoren is uniek in Nederland. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 4

2. PROEFTUINEN Sinds 2008 wordt op het Haven- en industrieterrein Moerdijk niet alleen gewerkt aan de uitvoering van het in 2007 vastgestelde Masterplan DHM, maar ook binnen het kader van een zogenaamde provinciale proeftuin 'Schoon bedrijventerrein Moerdijk' aan het op een hoger plan brengen van de duurzaamheidsprestatie door: het versterken van de innovatie; de verbreding van de symbiose; het versnellen van de invoering van concrete en zichtbare duurzaamheidsmaatregelen. Kenmerkend voor alle proeftuinen is dat op concrete locaties in Brabant de provincie laat zien, dat in samenwerking met partners, een extra impuls gegeven kan worden aan innovatie en duurzaamheid. De proeftuin is gestart met een zogenaamd captainsdinner op 22 mei 2008 met Moerdijkse bedrijven en gedeputeerde Onno Hoes. Met alle betrokken overheden én het bedrijfsleven op het Haven- en industrieterrein Moerdijk is gewerkt aan een ambitiekaart Duurzame verbindingen Moerdijk en een intentieovereenkomst, waarin partijen gezamenlijk hun inspanningen hebben aangegeven om de proeftuin(projecten) kans van slagen te geven. Op 2 april 2009 is op de locatie van de N.V. Slibverwerking Noord- Brabant te Moerdijk de intentieovereenkomst gezamenlijk ondertekend. De ambitiekaart is te vinden als figuur 2.1. Figuur 2.1: ambitiekaart Duurzame verbindingen Moerdijk Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 5

De belangrijkste gezamenlijke ambities zijn: 1. Haven- en industrieterrein Moerdijk wil toonaangevend zijn en worden op het gebied van: koppelingen voor reststroomuitwisseling (duurzame koppelingen); haar hoogwaardige bedrijvigheid (duurzame bedrijfsvoering); haar ontsluiting, gezamenlijke infrastructuur en faciliteiten (duurzame inrichting en ontsluiting); de wijze waarop zij in harmonie met de omgeving opereert (sociale duurzaamheid); een snelle en efficiënte uitvoering van initiatieven, inclusief de toepassing van de 1-loket gedachte. 2. Haven- en industrieterrein Moerdijk wil vooral inzetten op: duurzame koppelingen: het sluiten van kringlopen en de symbiose voor nuttig gebruik van energie/warmte, water en reststromen, met als perspectief de realisatie van een utility centre en multicore ringleiding voor alle koppelingen, waardoor (in combinatie met een duurzame bedrijfsvoering) economische groei en milieudruk significant ontkoppeld worden; duurzame bedrijfsvoering: het toepassen van duurzame energie en realisatie van innovatieve productieprocessen binnen het individuele bedrijf, met als perspectief dit ook leidend te laten zijn bij het aantrekken van nieuwe hoogwaardige bedrijvigheid; duurzame inrichting en ontsluiting: het stimuleren van multimodaal transport, openbaar vervoer en gezamenlijke faciliteiten, met als perspectief het verminderen van de belasting door vervoer over de weg en een optimaal gebruik van de beschikbare ruimte/faciliteiten; sociale duurzaamheid: toename arbeidsparticipatie vanuit de omgeving, actieve en open communicatie naar omgeving en gedeelde voorzieningen, met als perspectief dat Moerdijk in harmonie met haar omgeving opereert conform de ISO 26000 richtlijnen voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Vanaf juni 2008 is gezamenlijk gewerkt aan het verkennen en de vormgeving van concrete projecten. Inmiddels zijn binnen de proeftuin diverse projecten opgestart en is de proeftuin uitgegroeid tot een vol programma met grote diversiteit aan projecten en trekkers. In deze rapportage is een aantal voorbeelden en beschrijvingen van deze project te vinden in de groene kaders. De projecten zijn te herkennen aan het proeftuinlogo. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 6

Proeftuinprojecten Duurzame verbindingen Moerdijk Het Haven- en industrieterrein Moerdijk is door de provincie aangewezen als "Proeftuin Schoon Bedrijventerrein". Proeftuinen zijn innovatieve en/of experimentele projecten op verschillende locaties in Noord-Brabant, die voortkomen uit het bestuursakkoord 'Vertrouwen in Brabant'. Hierin zijn de plannen van het college van Gedeputeerde Staten van de provincie Noord-Brabant voor de periode 2007-2011 uitgewerkt in zes programmalijnen. Brabant wil zich profileren als een mooie, schone, bereikbare, dynamische, perspectiefrijke en verbindende provincie. Met zes proeftuinen binnen de programmalijn "Schoon Brabant" wil de provincie laten zien dat duurzame innovatieve oplossingen daadwerkelijk uitvoerbaar zijn. Duurzame verbindingen centrale thema De provincie Noord-Brabant liet het oog vallen op Moerdijk omdat hier al veel voorwerk verricht is en de provincie, gemeente Moerdijk, waterschap Brabantse Delta, Rijkswaterstaat, bedrijven - verenigd in de Bedrijvenkring Industrieterrein Moerdijk - en Havenschap Moerdijk al een gezamenlijke doelstelling hadden. Paul van Dijk, projectleider namens de provincie: "Het bestuursakkoord en daarmee de proeftuinprojecten lopen tot 2011. De tijd om dergelijke projecten te initiëren en uit te voeren is kort. Omdat op Moerdijk al sprake was van een goede samenwerking tussen de bedrijven en verschillende overheden en er zelfs een geactualiseerd en ondertekend Masterplan Duurzaam Haven- en industrieterrein Moerdijk lag, was het een voor de hand liggende keuze. Daarnaast is Moerdijk het enige bovenregionale industrieterrein met zware industrie in Brabant. Als het hier niet lukt om duurzame verbindingen te maken, dan lukt het nergens." Heette het project in eerste instantie "Proeftuin Schoon bedrijventerrein Moerdijk", gaandeweg kwam de titel "Duurzame verbindingen Moerdijk" boven borrelen. Van Dijk: "Die verbindingen zijn het centrale thema op Moerdijk. En dan gaat het niet alleen om bijvoorbeeld verbindingen die de uitwisseling van reststromen mogelijk moet maken, maar ook om een verbetering van de infrastructuur en sociale duurzaamheid." Met deze projecten wordt in feite al ingespeeld op het nieuw te ontwikkelen beleid voor werklocaties in Brabant. De uitwerking van de verschillende ideeën en projecten binnen de proeftuin zal nadrukkelijk in nauwe samenwerking plaatsvinden met het Havenschap Moerdijk en de partijen vertegenwoordigd in de Stuurgroep Duurzaam Haven- en industrieterrein Moerdijk. Ontwikkeling formule De grootste ambitie is het realiseren van een Multicore Ringleiding voor de uitwisseling van reststromen. De aanleg van een warmtenet voor aan de Appelweg gelegen bedrijven, is hiervoor de eerste aanzet. "Dat is een belangrijk leertraject. Het blijkt dat de uitvoering van een concreet idee in de praktijk weerbarstig is. Het is complex door de vele betrokken partijen en verschillende disciplines. De soms tegenstrijdige belangen van de verschillende partijen maakt het niet makkelijk om afspraken te maken. Ook voor de overheden is het goed om te zien welke belemmeringen er zijn, bijvoorbeeld als het gaat om vergunningverlening. Met de proeftuinprojecten willen we eigenlijk een formule ontwikkelen waardoor we dergelijke projecten kunnen kopiëren voor andere locaties. Door nu te leren moeten processen straks versnellen. Op het Haven- en industrieterrein Moerdijk, maar ook op andere bedrijventerreinen. De ogen zijn op Moerdijk gericht, zelfs internationaal is er belangstelling voor dit proeftuinproject," zegt de projectleider. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 7

De complete ringleiding zal aan het einde van de proeftuinperiode nog niet gerealiseerd zijn. Dat is volgens Van Dijk ook niet het uitgangspunt: "Als het proeftuinproject wordt afgesloten hopen wij dat er meerdere deelprojecten gerealiseerd zijn, maar dat er in elk geval een structuur is opgezet waarmee alle partijen die het akkoord hebben ondertekend weer verder kunnen." Die structuur is hard nodig, want de ringleiding is slechts één van de acht grote projecten. Daarnaast zijn er projecten voor een Energy Utility Centre, levering restwarmte aan een kassencomplex, Duurzaam Watercluster Middenweg, de oprichting van een railwindpark, verbeterde ontsluiting voor de Officiële start 'Duurzame verbindingen Moerdijk' op 2 bereikbaarheid van het terrein, verbetering van de sociale duurzaamheid en de inrichting van een omgevingsloket waarin gemeente en provincie via één loket bereikbaar zijn. Deze grote projecten worden vaak weer opgedeeld in kleinere trajecten. Zichtbare resultaten Met de proeftuin Duurzame verbindingen Moerdijk willen de initiatiefnemers van projecten ook de mogelijkheden en gerealiseerde kansen op het bedrijventerrein zichtbaar maken. Onder andere het in 2008 opgerichte platform voor medewerkers die verantwoordelijk zijn voor kwaliteit, arbo en milieu wordt hiervoor gebruikt. Tijdens bijeenkomsten van dit platform worden actualiteiten besproken, maar is er ook ruimte om ideeën en ervaringen uit te wisselen. De provincie gaat dit Platform de komende twee jaar financieel steunen. Projectleider Van Dijk besluit: "Je merkt wanneer je vertelt over projecten die nu opgepakt worden, dat steeds meer bedrijven enthousiast worden en met nieuwe ideeën komen. Dat enthousiasme willen we vasthouden. Er liggen zelfs zoveel kansen dat het oorspronkelijke plan om een tweede locatie als proeftuinen 'schoon bedrijventerrein' aan te wijzen, niet doorgaat. We hebben aan de locatie Moerdijk de handen meer dan vol." Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 8

3. GEGEVENSVERZAMELING Voor de totstandkoming van het monitoringsrapport zijn veel gegevens nodig. Deze gegevens zijn opgevraagd bij verschillende partijen (zie tabel 3.1). Waar mogelijk is geprobeerd een beeld te krijgen van het gehele industrieterrein. Waar dit niet mogelijk is, is net als voorgaande jaren, gebruik gemaakt van de gegevens van de meest milieurelevante bedrijven (zie tabel 3.2). Dit jaar zijn de bedrijfsgegevens van een drietal bedrijven toegevoegd aan de meest milieurelevante bedrijven, namelijk: Bewa, Tetrapak en Biomassa Centrale Moerdijk. Om de gegevensverzameling zo efficiënt mogelijk te laten verlopen en de individuele bedrijven zo min mogelijk te belasten zijn dit jaar, net zoals voor de rapportage over 2007, de milieujaarverslagen opgevraagd via de provincie Noord-Brabant. De bedrijven die geen milieujaarverslag hoeven op te stellen, hebben op verzoek van BMD Advies een vragenlijst ingevuld. Instelling Havenschap Moerdijk Provincie Noord-Brabant Gemeente Moerdijk (Regionale Milieudienst West- Brabant) Waterschap Brabantse Delta Rijkswaterstaat Directie Zuid-Holland Brabant Water Stichting buisleidingenstraat GGD Brandweer gemeente Moerdijk Tabel 3.1: partijen die gegevens aangeleverd hebben Aangeleverde gegevens Kwartaalrapportages Jaarrapportage Milieujaarverslagen bedrijven Niet-gevaarlijke afvalstromen Gevaarlijke afvalstromen Risicokaarten (via internet) Gegevens klachten Vergunningen en meldingen (via internet) Vergunningen en meldingen BRZO-bedrijven Lozingsparameters riolering Lozingsdebieten Klachteninformatie Lozing koelwater Warmtelast Gebruikt leidingwater en industriewater Transport via buisleiding Inzetten hulpdiensten Brandmeldingen Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 9

Deelnemende bedrijven A&G Milieutechniek Afvalstoffen Terminal Moerdijk B.V. (ATM) Ardagh Glass Moerdijk B.V. Basell Benelux B.V. Bewa groep Moerdijk* Biomassacentrale Moerdijk* CNC Grondstoffen B.V. Coatex Netherlands B.V. Dr. W. Kolb Nederland B.V. Tetrapak* Essent N.V. Afvalverbranding Zuid-Nederland N.V. Slibverwerking Noord-Brabant Omya Netherlands B.V. Shell Nederland Chemie B.V. Wuppermann Staal Nederland B.V. * * Bedrijven die niet milieujaarverslagplichtig zijn Tabel 3.2: meest milieurelevante bedrijven Moerdijk 2008 Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 10

4. MONITORINGRESULTATEN 2008 In dit hoofdstuk worden de verzamelde gegevens gepresenteerd per (milieu-)aspect. 4.1 Gevestigde bedrijven In 2008 waren er op Haven- en industrieterrein Moerdijk 410 bedrijven gevestigd. In totaal zijn bij deze bedrijven 13.600 mensen werkzaam. In onderstaande tabel is het aantal gevestigde bedrijven op Moerdijk opgenomen vanaf 2000. Vestigingen 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Industrie 48 49 46 51 48 60 60 64 65 Bouwnijverheid 10 13 12 11 9 27 27 27 27 Reparatie en consumentenartikelen en 61 64 70 75 77 37 38 41 41 handel Vervoer, opslag en communicatie 42 44 48 45 53 98 99 100 100 Verhuur en handel in onroerend goed, 27 31 37 34 32 169 173 174 175 verhuur van roerende goederen en zakelijke dienstverlening Overig 14 14 14 13 15 2 2 2 2 Totaal 202 215 227 229 234 393 399 408 410 Tabel 4.1: aantal gevestigde bedrijven per bedrijfstak op Haven- en industrieterrein Moerdijk van 2000 t/m 2008 De gevestigde bedrijven zijn in onderstaande grafiek onderverdeeld in diverse branches. Gevestigde bedrijven 42,7% 0,5% 15,9% 6,6% 24,4% 10,0% Industrie Bouwnijverheid Reparatie en consumentenartikelen en handel Vervoer, opslag en communicatie Verhuur en handel in onroerend goed, verhuur van roerende goederen en zakelijke dienstverlening Overig Figuur 4.1: gevestigde bedrijven verdeeld per bedrijfstype Het Havenschap heeft in 2008 21,55 ha. grond uitgegeven. Het areaal aan uit te geven grond zal in 2009 met bruto 162 ha. (netto 132 ha.) toenemen, omdat de onderhandelingen met Shell Nederland Chemie over terugkoop van haar strategische grondreserve in een vergevorderd stadium zijn. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 11

4.2 Energie In onderstaande tabel is het totale elektriciteits- en gasverbruik van de zestien onderzochte bedrijven opgenomen. Er is geen vergelijking gemaakt met voorgaande jaren, omdat in dit monitoringrapport drie extra bedrijven zijn meegenomen. Energiebron Gebruik door 16 bedrijven Omgerekend naar GJ Elektra 702.000.000 kwh =2.527.000 GJ Gas 758.000.000 m 3 =28.819.000 GJ Tabel 4.2: energiegebruik bedrijven Naast de in de tabel genoemde energiebronnen, wordt er ook gebruik gemaakt van stoom en overige brandstoffen. Op Haven- en industrieterrein Moerdijk wordt door diverse bedrijven gezamenlijk voor 25.000.000 GJ aan warmte/stoom geproduceerd door het eigen productieproces of door een eigen warmtekrachtkoppeling (WKK) installatie. Deze warmte wordt gebruikt in het eigen productieproces of wordt doorgeleverd aan andere bedrijven die de warmte nuttig toepassen. De totale hoeveelheid duurzame energie op Haven- en industrieterrein Moerdijk is niet in deze rapportage opgenomen, omdat deze geen expliciet onderdeel vormen van de milieujaarverslagen van de deelnemende bedrijven. Warmtenet Appelweg Het aan de Appelweg gelegen bedrijf Bewa zet voedselresten afkomstig van horeca, restaurants en frietfabrieken om in warmte en stroom. Een gedeelte van die warmte wordt ingezet in het eigen bedrijf, echter ook buurbedrijven kunnen gebruik maken van de overtollige warmte. Om dat mogelijk te maken wordt het Warmtenet Appelweg aangelegd. In de toekomst moet dit warmtenet onderdeel gaan uitmaken van een multicore ringleiding voor verschillende reststromen op het Haven- en industrieterrein. Horizonverwarming Al sinds begin 2006 heeft Bewa een vergistingsinstallatie op het terrein staan, die met behulp van WarmteKrachtKoppelingen (WKK's) de swill, ofwel de voedselresten, omzet in stroom en warmte. Onlangs kreeg Bewa vergunning voor een tweede vergister. Henry van Benten, directeur van de Bewa-groep: "De vergistingsinstallaties leveren samen 4 megawatt warmte en 2,5 megawatt elektriciteit op. Ter vergelijking: met 1 megawatt stroom kun je 2.500 huishoudens voorzien van elektriciteit." Bewa kan een gedeelte van de warmte gebruiken binnen het eigen bedrijf. Er is echter nog restwarmte beschikbaar. Van Benten: "Met die overtollige warmte is Bewa nu eigenlijk de horizon aan het verwarmen. Dat is natuurlijk zonde. Buurbedrijf Bolsius heeft warmte nodig voor de opslag van paraffine. Daarom zijn we een aantal jaren geleden gaan praten, om te kijken of we een leiding kunnen aanleggen waarmee zij overtollig gas kunnen gebruiken. Een dergelijke koppeling vergt echter een enorme investering, die zonder steun niet eenvoudig te realiseren is." Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 12

Het idee van de uitwisseling van restwarmte werd geadopteerd door de provincie en opgenomen in de proeftuinen. "De kartrekkers van de proeftuinen zagen in 'de Appelweg' een project dat op korte termijn te realiseren is. Het kan als voorbeeld dienen voor andere bedrijventerreinen, omdat het laat zien dat uitwisseling van restwarmte ook tussen wat kleinschaliger industriële bedrijven kan plaatsvinden, of op de wat kleinere bedrijventerreinen. Want de Appelweg is eigenlijk een klein bedrijventerrein op zich." Duwtje voor project Gaandeweg veranderde echter ook het uitgangspunt. Ging het bij Bewa in eerste instantie om een koppeling tussen Bewa en Bolsius, nu wil men een multicore ringleiding op het terrein aanleggen waarbij dit het eerste gedeelte is. Deze ringleiding moet openbaar worden. Van Benten: "Dat heeft flinke gevolgen voor het project, omdat zo'n openbare ringleiding met aansluitingen voor meerdere bedrijven aan heel andere technische eisen moet voldoen dan wanneer het gaat De biogasinstallatie bij Bewa om een verbinding tussen twee bedrijven. Doordat meer mensen hun zegje willen en moeten doen, verloopt het project soms wel wat stroperiger. Aan de andere kant heeft het project juist een duwtje gekregen doordat het is opgenomen in de proeftuinprojecten. Alle partijen hebben de handen ineengeslagen om het project te laten lukken." Realistische ondernemer Ondernemer Van Benten blijft wel realistisch. "Omdat Bewa met die vergistingsinstallaties koploper is in Nederland krijg ik soms de vraag of ik zo begaan ben met milieu. Voorheen moesten wij het afval naar Duitsland transporteren voor verwerking. Dat kost extra energie, terwijl het niks oplevert. Dan ben ik vooral ondernemer en doe ik dat liever zelf. Nu krijg ik er ook wat voor terug." 4.3 Lucht De milieujaarverslagbedrijven rapporteren naar de provincie Noord-Brabant over de emissies die zij uitstoten. In onderstaande grafieken zijn voor diverse stoffen de luchtemissiegegevens van deze bedrijven gezamenlijk opgenomen voor de jaren 2000 t/m 2008. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 13

Luchtemissie 2000 t/m 2008 Kg/jaar 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 CO2 (x 1000) NOx SO2 VOS CO 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Jaartal Figuur 4.2: luchtemissies op Haven- en industrieterrein Moerdijk 2000 t/m 2008 Luchtemissie 2000 t/m 2008 kg/jaar 250.000 200.000 150.000 100.000 methaan totale stof etheen NH3 50.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Jaartal Figuur 4.3: luchtemissies op Haven- en industrieterrein Moerdijk 2000 t/m 2008 De daling van de CO, methaan en stofemissie wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door een wijziging van de toepassing van door VROM gehanteerde kengetallen. De stijging van het de uitstoot van NH 3 is te verklaren doordat in 2008 een nieuw bedrijf zich heeft gevestigd op het industrieterrein. Deze uitstoot is dus in eerdere rapportages niet terug te vinden. 4.4 Water Waterverbruik In onderstaande tabel is het waterverbruik op Haven- en industrieterrein Moerdijk opgenomen. Het verbruik betreft de hoeveelheid van de 16 onderzochte bedrijven. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 14

In 2008 is geen hemelwater gebruikt. Voorheen werd hemelwater gebruikt door een tweetal bedrijven. In de milieujaarverslagen van deze bedrijven wordt gebruik van hemelwater in 2008 niet benoemd. Het totale waterverbruik is afgenomen. Leidingwater is onder te verdelen in drinkwater en industriewater. Industriewater is water dat op dezelfde wijze wordt gewonnen als drinkwater. Het enige verschil is dat industriewater van aan een lagere norm voldoet en minder bewerkt wordt, waardoor het niet als drinkwater kan worden gebruikt. In onderstaande tabel in aangegeven hoeveel drinkwater en industriewater Brabant Water levert aan de bedrijven op industrieterrein Moerdijk. Eenheid 2007 2008 Drinkwater m 3 1.803.000 1.838.000 Industriewater m 3 7.708.000 5.604.000 Tabel 4.3: Geleverde hoeveelheden drinkwater en industriewater door Brabant Water Soort water 2007 2008 Opgepompt grondwater 1.000 1.000 Drinkwater 6.100 6.300 Hemelwater 87.000 0 Oppervlaktewater 986.000 893.000 Productwater 1.700 1.300 Overig 800 450 Totaal 1.082.000 902.000 Tabel 4.4: waterverbruik van de 16 bedrijven in m 3 x 1.000 Koelwater Het oppervlaktewater dat wordt gebruikt als koelwater, wordt door de bedrijven op het Hollandsch Diep geloosd. Uit de gegevens van Rijkswaterstaat blijkt dat er in 2008 een warmtelast van 889 MW is geloosd. De vergunde warmtelast bedraagt 1316 MW en wijkt weinig af van lozingen uit voorgaande jaren. Het debiet van het koelwater bedroeg in 2008 890.000.000 m 3 /jaar. In figuur 4.4 en 4.5 is een vergelijking met voorgaande jaren te vinden. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 15

Hoeveelheid geloosd koelwater werkelijk m3 1.600.000.000 1.400.000.000 1.200.000.000 1.000.000.000 800.000.000 600.000.000 400.000.000 200.000.000 Hoeveelheid geloosd koelwater werkelijk - 2003 2004 2005 2006 2007 2008 jaartal Figuur 4.4: Hoeveelheid geloosd koelwater in Hollands diep op Haven- en industrieterrein Moerdijk 2003 t/m 2008 Warmtelast lozing koelwater in Hollands diep 1.600 1.400 1.200 MW 1.000 800 600 400 200 warmtelast vergund warmtelast werkelijk - 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Jaartal Figuur 4.5: Warmtelast lozing koelwater in Hollands diep op Haven- en industrieterrein Moerdijk 2003 t/m 2008 Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 16

Duurzaam watercluster Middenweg Op het Haven- en industrieterrein Moerdijk zitten verschillende grote lozers van afvalwater. Het efficiënt en duurzaam organiseren van de afvalwaterhuishouding is daarom een blijvend aandachtspunt voor deze bedrijven. In het kader van de proeftuinprojecten 'Duurzame verbindingen Moerdijk' wordt hiervoor nu een concreet idee verder uitgewerkt. Zoeken naar duurzaamheid en efficiency SNB verwerkt het restproduct slib dat afkomstig is van rioolwaterzuiveringsinstallaties, een proces waarbij veel afvalwater vrijkomt. Tot op heden wordt het afvalwater van het Haven- en industrieterrein gezuiverd bij de waterzuivering in het 60 km verderop gelegen Rilland Bath. Juist die afstand in combinatie met de hoeveelheid maakte dat grote lozers als SNB zich al langere tijd afvragen of dat niet anders kan. Leon Korving, manager proces en milieu bij SNB en initiatiefnemer van het waterproject: "Er waren al eerder ideeën, maar het is geen eenvoudig traject. Bij SNB hebben wij bijvoorbeeld gedacht aan een eigen biologische zuivering, maar dat bleek niet levensvatbaar. Het voordeel van Haven- en industrieterrein Moerdijk is echter dat de ideeën en vragen blijven komen. Ook hebben we zelf al positieve ervaring met het uitwisselen van reststoffen. Door middel van een grote leiding brengen we rookgas dat SNB transporteert via deze leiding rookgas naar Omya overblijft van ons verwerkingsproces over naar overbuurman Omya, die dit toepast in het eigen proces. Dat werkt inspirerend en op een gegeven moment zoek je toch weer met elkaar naar nieuwe mogelijkheden." Begin 2008 zette Korving samen met buurbedrijf N.V. Afvalverbranding Zuid-Nederland (AZN) een idee op papier om op het industrieterrein op een nieuwe manier naar afvalwater en watergebruik te kijken. Door verschillende kansen te combineren is wellicht een efficiëntere situatie te creëren. "Je kunt het water dichter bij de bron zuiveren, waardoor je het niet meer zo ver hoeft te transporteren. Bovendien zijn de concentraties hoger zodat je efficiënter kunt zuiveren. Dit positief effect zou je nog kunnen versterken door gebruik te maken van restwarmte van de bedrijven op het industrieterrein. Tot slot willen we kijken of we het water kunnen hergebruiken als hoogwaardig proceswater. Dat zou een enorme stap voorwaarts betekenen; nu wordt daar immers vaak nog drinkwater voor gebruikt," zegt Korving enthousiast. Kans van slagen Het plan is verder uitgewerkt en in het najaar van 2008 in de stuurgroep van Duurzaam Haven- en industrieterrein Moerdijk besproken. Even later werd het bestempeld tot proeftuinproject. Of het project daadwerkelijk slaagt, hangt voor een groot gedeelte af van de samenstelling van de waterstromen van de individuele bedrijven. Om dit te onderzoeken is uit een openbare aanbesteding adviesbureau Witteveen + Bos geselecteerd om een oriënterend onderzoek uit te voeren. Korving: "Alle ideeën en kansen zijn in een grote hoed gegooid. Witteveen + Bos schudt nu aan die hoed en zoekt naar combinaties. We hebben goede hoop dat dit voldoende handreikingen biedt om een aantal zuiveringsmogelijkheden uit te werken." De kosten voor dit onderzoek wordt gedeeltelijk gedragen door de gezamenlijke partijen SNB, AZN, Brabant Water en Waterschap Brabantse Delta. Tweederde van de onderzoekskosten wordt met behulp van een Europese subsidie gefinancierd. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 17

Voordeel voor alle partijen Naast de technische kant is er ook veel aandacht voor de organisatorische zijde. "De waterzuivering moet eigenlijk voor alle partijen voordeel bieden. Het kan zo zijn dat Brabant Water misschien minder water kan leveren doordat gezuiverd water opnieuw gebruikt wordt. Aan de andere kant ontstaat er misschien een nieuwe taak zoals de distributie van het te hergebruiken water, waardoor het toch voordelig voor deze partij is," zegt Korving. Richt het onderzoek zich in eerste instantie op het cluster aan de Middenweg, er wordt meteen ook gekeken naar de andere grote lozers op het industrieterrein zoals Shell, Wuppermann en de Afval Terminal Moerdijk. Daarom worden deze bedrijven ook betrokken in het onderzoek. "In het project gaan we bekijken welke schaalgrootte straks het meest kansrijk is om mee te beginnen. Soms is het overzichtelijker om klein te beginnen en daarna in te zetten op groei. Aan de andere kant heb je ook een bepaalde schaalgrootte nodig om een project kosteneffectief te maken." Eind november 2009 wordt besloten of het project daadwerkelijk levensvatbaar is en welke variant in detail uitgewerkt kan worden. Dat nader onderzoek zou vervolgens begin 2010 afgerond moeten worden. Riolering Uit de gegevens van Waterschap Brabantse Delta blijkt dat alle bedrijven op het industrieterrein gezamenlijk 6,07 miljoen m 3 afvalwater hebben geloosd. Dit water bevatte 73.812 v.e.'s. De meeste bedrijven lozen op de riolering. Eén van de bedrijven loost via een directe leiding naar het persstation, van daaruit wordt het water verder naar de zuivering in Bath getransporteerd. Eenheid 2007 2008 Ve's geloosd 80.291 73.812 Prijs per ve 46,5 49,5 Geloosd volume m 3 6.556.000 6.072.291 Volumestroom naar oppervlakte water m 3 0 0 Klachten 7 0 Tabel 4.5: gegevens Waterschap Brabantse delta 4.5 Afval Provincie Noord-Brabant is verantwoordelijk voor het registreren van afvalstoffen die de bedrijven afvoeren. De gegevens van de provincie zijn gebruikt voor het opstellen van deze paragraaf. In totaal hebben de bedrijven op Moerdijk 979.000 ton afval afgevoerd. Hiervan is 152.000 (15,5%) ton op het terrein zelf verwerkt (zie tabel 4.6). 2007 2008 Aantal vrachten Hoeveelheid (kg) Aantal vrachten Hoeveelheid (kg) Binnen het industrieterrein verwerkt 12.317 151.000.000 12.256 152.000.000 Afgevoerd vanaf het industrieterrein 16.287 621.000.000 20894 826.000.000 Tabel 4.6: Afgevoerd afval Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 18

In figuur 4.4 a, b en c zijn de hoeveelheden vrijgekomen bedrijfsafval per deelstroom weergegeven. Hierbij is gebruik gemaakt van de euralhoofdcodes. Hieronder vallen meerdere afvalstromen Vergeleken met 2007 is in 2008 meer afval afgevoerd. Deze stijging heeft met name te maken met de afvoer van baggerspecie. In 2008 werd 177.000.000 kg baggerspecie afgevoerd, terwijl dit in 2008 nog maar 88.000.000 kg baggerspecie was. Verdeling hoeveelheid vrijgekomen bedrijfsafval naar deelstroom 6.000 ton 4.000 2.000 0 1 4 5 6 8 9 11 15 18 2005 4.292 169 65 696 1.084 1.973 916 1.920 916 2006 4 1.034 21 685 1.265 1.259 983 2.323 958 2007 0 0 14 730 1.481 1.051 1.065 3.150 1.030 2008 14 0 92 1.039 896 590 1.496 2.856 1.343 Figuur 4.4a: vrijgekomen bedrijfsafval naar deelstromen op Haven- en industrieterrein Moerdijk 2005 t/m 2008 60.000 Verdeling hoeveelheid vrijgekomen bedrijfsafval naar deelstroom ton 40.000 20.000 0 2 3 10 12 13 14 16 2005 2.587 39.666 12.786 761 7.023 3.280 16.227 2006 2.530 29.728 14.537 1.032 7.512 4.031 21.335 2007 6.199 45.968 18.993 2.918 9.865 4.696 32.315 2008 20.129 37.210 18.266 38.547 23.540 3.786 31.852 Figuur 4.4b: vrijgekomen bedrijfsafval naar deelstromen op Haven- en industrieterrein Moerdijk 2005 t/m 2008 Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 19

1.000.000 Verdeling hoeveelheid vrijgekomen bedrijfsafval naar deelstroom ton 500.000 0 7 17 19 20 2005 84.339 919.668 364.601 38.104 2006 72.186 394.814 759.076 42.927 2007 84.808 254.796 275.153 27.957 2008 91.293 294.224 356.319 55.059 Figuur 4.4c: vrijgekomen bedrijfsafval naar deelstromen op Haven- en industrieterrein Moerdijk 2005 t/m 2008 Afvalstroomnummer 1 Afval van exploratie, mijnbouw, exploitatie van steengroeven en de fysische en chemische bewerking van mineralen 2 Afval van landbouw, tuinbouw, aquacultuur, bosbouw, jacht en visserij en de voedingsbereiding en -verwerking 3 Afval van houtbewerking en de productie van panelen en meubelen alsmede pulp, papier en karton 4 Afval van de leer-, bont- en textielindustrie 5 Afval van olieraffinage, aardgaszuivering en de pyrolytische behandeling van kool 6 Afval van anorganische chemische processen 7 Afval van organische chemische processen 8 Afval van bereiding, formulering, levering en gebruik van coatings (verf, lak en emaille), lijm, kit en drukinkt 9 Afval van de fotografische industrie 10 Afval van thermische processen 11 Afval van de chemische oppervlaktebehandeling en coating van metalen en andere materialen; nonfero-hydrometallurgie 12 Afval van de machinale bewerking en de fysische en mechanische oppervlaktebehandeling van metalen en kunststoffen 13 Olieafval en afval van vloeibare brandstoffen 14 Afval van organische oplosmiddelen, koelmiddelen en drijfgassen 15 Verpakkingsafval; absorbentia, poetsdoeken, filtermateriaal en beschermende kleding 16 Niet elders in de lijst genoemd afval 17 Bouw- en sloopafval (inclusief afgegraven grond van verontreinigde locaties) 18 Afval van de gezondheidszorg bij mens of dier en/of verwant onderzoek 19 Afval van installaties voor afvalbeheer, off-site waterzuiveringsinstallaties en de bereiding van voor menselijke consumptie bestemd water en water voor industrieel gebruik 20 Stedelijk afval (huishoudelijk afval en soortgelijk bedrijfsafval, industrieel afval en afval van instellingen), inclusief gescheiden ingezamelde fracties Tabel 4.7: (euralhoofdcodes) afvalstromen Haven- en industrieterrein Moerdijk 2008 Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 20

In figuur 4.5 is een onderverdeling naar verwerkingsmethode weergegeven. Hieruit blijkt dat recyclen het meeste voorkomt. Circa 49% van de afvalstoffen wordt, al dan niet na een bewerking, hergebruikt 1. Verwerkingsmethode afvalstoffen 11,8% 11,5% 18,0% 11,0% 6,8% 12,3% 28,6% opslag hergebruik recyclen fysisch/chemisch behandelen vergisten/composteren en biologisch reinigen verbranden storten Figuur 4.5: verwerkingsmethode afvalstoffen in het jaar 2008 1 Recycling is het opnieuw gebruiken van materialen nadat ze als afval zijn afgevoerd. Er is echter wel een verschil tussen hergebruik en recycling. Bij hergebruik wordt een voorwerp opnieuw gebruikt, al dan niet voor een ander doel. Bij recycling wordt een afvalstof omgezet in een nieuw product. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 21

4.6 Geluid De 6e partiële herziening van het bestemmingsplan, waarin het verleggen van de huidige geluidcontour 50 db(a) mogelijk wordt gemaakt, is in 2008 door de gemeenteraad van Moerdijk en Gedeputeerde Staten van provincie Noord-Brabant vastgesteld. Tegen het plan is beroep aangetekend bij de Raad van State. Door de uitspraak van de Raad van State op 28 januari 2009 is deze 6e partiële herziening onherroepelijk geworden. Met de verlegging van de geluidcontour is geluidruimte beschikbaar gekomen voor toekomstige ontwikkelingen op het Haven- en industrieterrein Moerdijk. De geluidcontour is opgenomen in figuur 4.6. Figuur 4.6: Geluicontour Haven- en industrieterrein Moerdijk Voor het Haven- en industrieterrein Moerdijk wordt een zonebeheerplan opgesteld. Een zonebeheerplan is het instrument in de Wet geluidhinder dat bedoeld is om het beheer van geluidgezoneerde industrieterreinen een nieuwe impuls te geven. Voor Haven- en industrieterrein Moerdijk is het de bedoeling om de beschikbare geluidruimte op een doelmatige manier uit te geven, bijvoorbeeld een geluidruimte per m 2. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 22

4.7 Logistiek Scheepvaart In tabel 4.8 zijn de hoeveelheden van de periode 2002 tot en met 2008 weergegeven. Deze gegevens zijn afkomstig van Havenschap Moerdijk. Het vervoer per schip is sinds 2002 elk jaar gestegen. Jaar Aantal schepen Goederenoverslag Zee Binnenvaart Zee (x 1.000 ton) Binnenvaart (x 1.000 ton) Scheepvaart totaal (x 1.000 ton) 2002 1.506 8.181 4.436 5.036 9.472 2003 1.432 8.148 4.244 5.324 9.568 2004 1.514 8.116 4.495 6.173 10.668 2005 1.630 9.260 5.127 7.275 12.402 2006 1.662 9.926 5.144 7.931 13.075 2007 1.675 10.639 5.259 8.933 14.192 2008 1.806 10.838 5.605 9.729 15.334 Tabel 4.8: logistieke gegevens scheepvaart In figuur 4.7 is de verdeling naar goederensoort weergegeven. Het zijn met name de chemische producten die per schip worden vervoerd. Verdeling goederensoorten per schip 15% 16% 1%0% 2% 11% 13% 0% 32% 10% Landbouw (x 1.000 ton) Vaste brandstoffen (x 1.000 ton) Ertsen en metaalafval (x 1.000 ton) Mineraal, bouwmat. (x 1.000 ton) Chemische producten (x 1.000 ton) Voeding overige (x 1.000 ton) Aardolieproducten (x 1.000 ton) Metaalproducten (x 1.000 ton) Meststoffen (x 1.000 ton) Overige goederen (x 1.000 ton) Figuur 4.7: verdelingen goederensoorten per schip 2008 Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 23

Spoor Ook de gegevens met betrekking tot het vervoer per spoor zijn afkomstig van Havenschap Moerdijk. Jaar Aantal wagons Vervoerd product (x 1.000 ton) Vervoerd product per wagon (x 1.000 ton) 2002 16.024 666 41,56 2003 11.684 527 45,10 2004 13.561 616 45,42 2005 22.534 616 27,34 2006 28.906 781 27,02 2007 29.266 709 23,93 2008 31.232 699 22,38 Tabel 4.9: logistieke gegevens spoor Buisleiding Op Haven- en industrieterrein Moerdijk transporteert een aantal bedrijven via de buisleidingenstraat. De buisleidingenstraat betreft een 75 kilometer lang, ondergronds netwerk van buizen tussen Pernis en Schoten in België. In 2008 is een nieuwe leiding bijgeplaatst, waardoor er in de toekomst meer stoffen via de buisleiding vervoerd kunnen worden. De stichting buisleidingenstraat, die de buisleidingenstraat beheert, heeft een schatting gemaakt van de hoeveelheid vervoerde stoffen van en naar Moerdijk. Er wordt jaarlijks ongeveer 60 miljoen ton per buisleiding vervoerd. De volgende gassen en vloeistoffen worden van of naar Moerdijk door de buisleidingenstraat vervoerd: zuurstof; vloeibaar koolwaterstof; ethyleen; propyleen; aardgas; butaan/butyleen; C5-Pyrolysebenzine; propyleenoxide; ethyleenoxide; industriewater. Wegvervoer De laatste telling met betrekking tot het aantal verkeersbewegingen op de weg is uitgevoerd in 2006. Aan de hand van deze gegevens is een schatting gedaan naar het aantal verkeersbewegingen van en naar Moerdijk. Op werkdagen rijden er circa 16.000 voertuigen het terrein op en ook weer af. Ongeveer 4.000 van deze voertuigen betreffen vrachtwagens. Havenschap Moerdijk gaat over tot het permanent tellen van het aantal voertuigen van en naar het Haven- en industrieterrein Moerdijk. Hierbij zal differentiatie plaatsvinden naar lengte (<5 meter, tussen de 5 en 10 meter en langer dan 10 meter). Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 24

De voertuigen langer dan 5 meter zullen ook worden gewogen. Op deze manier wordt inzichtelijk hoeveel grondstoffen/product/reststoffen vervoerd worden via de weg. Deze telling zal waarschijnlijk eind 2009 van start gaan. 4.8 Hinder De Regionale Milieudienst West Brabant (RMD) is in 2008 aangewezen als het regiepunt milieuklachten voor het Haven- en industrieterrein Moerdijk. Dit is gebeurd om te komen tot een verbeterde klachtenregistratie. Hieruit kunnen betere en meer gedetailleerde monitoringsgegevens worden ontleend, waarmee klachtenanalyses kunnen worden uitgevoerd. Op basis hiervan heeft over 2008 een eerste analyse plaatsgevonden. In tabel 4.10 is het aantal ingediende klachten voor 2008 opgenomen. In de tabellen wordt onderscheid gemaakt in vermoedelijke veroorzaker en de definitieve veroorzaker. Vermoedelijke veroorzaker klacht 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Veroorzaker: bedrijf met provincie 76-77 45 263 305 279 als bevoegd gezag Veroorzaker: bedrijf met gemeente 3-1 0 11 7 0 als bevoegd gezag Veroorzaker: onbekend 0-178 161 324 3 0 Totaal 79-256 206 598 315 279 Tabel 4.10: overzicht klachten veroorzaakt door het industrieterrein Moerdijk 2002-2008 (naar vermoedelijke veroorzaker provinciale inrichting, gemeentelijke inrichting of onbekend) In 2008 zijn bij Waterschap Brabantse Delta en Rijkswaterstaat geen klachten ingediend. In tabel 4.11 zijn de klachten onderverdeeld in verschillende categorieën. Soort klacht 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Lucht/stank 77-202 174 578 295 253 Geluid 2-43 21 17 14 25 Water 0-3 3 0 0 0 Overig 0-8 8 3 6 1 Tabel 4.11: overzicht soort klachten veroorzaakt door het industrieterrein Moerdijk 2002-2008 Veroorzaker 2007 2008 klacht Vermoedelijk Definitief Vermoedelijk Definitief Provinciale 305 110 279 80 inrichting Gemeentelijke 7 1 0 0 inrichting Onbekend 3 204 0 199 Totaal 315 315 279 279 Tabel 4.12: onderscheid naar vermoedelijke/definitieve veroorzaker 2007-2008 4.8.1. Ongewone voorvallen (o.a. incidenten, voorgenomen activiteiten, emissieverhogingen etc): zes meldingen bij gemeentelijke inrichtingen; 245 meldingen bij provinciale inrichtingen (85% van deze meldingen worden door drie bedrijven ingediend. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 25

4.8.2. Analyse milieuklachten 2008 alle klachten in 2008 zijn veroorzaakt door bedrijven die onder het provinciaal bevoegd gezag vallen; dit zijn veelal grotere bedrijven dan bedrijven die onder gemeentelijk bevoegd gezag vallen; 90% van de klachten zijn luchtklachten (voornamelijk stank), de overige 10% zijn geluidklachten; daar waar een klager een vermoedelijke veroorzaker aangeeft, zijn er vijf bedrijven waar dat bij vijf of meer klachten het geval is. Gemiddeld wordt bij 30% van de ingediende klachten ook een daadwerkelijke veroorzaker vastgesteld. Bij één bedrijf wijkt dit percentage significant af. Slechts 19% van de klachten over dit bedrijf blijken ook daadwerkelijk door dit bedrijf veroorzaakt te zijn; bij veel klachten wordt aangegeven dat ze veroorzaakt zijn door het industrieterrein zonder dat daarbij een bedrijf wordt genoemd; klachtengolven, waarbij vijf of meer klachten op een dag zijn ingediend over dezelfde vermoedelijke veroorzaker: 24-01-2008: zeven klachten, waarvan zes keer werkelijke veroorzaker is vastgesteld; 01-02-2008: zes klachten, waarvan zes keer niet meer waargenomen; 07-03-2008: vijf klachten, waarvan een keer werkelijke veroorzaker is vastgesteld, vier keer onbekende werkelijke veroorzaker; 16-07-2008: vijf klachten, waarvan vijf keer geur niet meer is waargenomen 12-09-2008: vijf klachten, waarvan vijf keer geur niet meer is waargenomen 10-12-2008: elf klachten, waarvan elf werkelijke veroorzaker is vastgesteld. In 2009 wordt de klachtenregistratie verder verbeterd en verfijnd, waardoor de klachtenanalyses een keer per kwartaal kunnen worden uitgevoerd. 4.8.3.(Milieu-)vergunningen Bedrijven moeten aan diverse milieuregels voldoen. Afhankelijk van de milieubelastendheid moeten zij een milieuvergunning aanvragen of moeten zij voldoen aan algemene milieuregels. Zowel de gemeente als de provincie geven milieuvergunningen af. Grote bedrijven of bedrijven waar bepaalde activiteiten plaatsvinden (zoals het verwerken van afvalstoffen) vallen onder het bevoegd gezag van de provincie. De overige bedrijven vallen onder het bevoegd gezag van de gemeente. Op Haven- en industrieterrein Moerdijk vallen 53 bedrijven onder het bevoegd gezag van provincie Noord-Brabant. Sommige bedrijven dienen ook een vergunning aan te vragen met betrekking tot het lozen van afvalwater. Dit gaat met name om bedrijven die water gebruiken in het productieproces. Het bevoegd gezag voor deze vergunningen is Waterschap Brabantse Delta. In tabel 4.13 zijn de in 2008 afgegeven vergunningen, wijzigingen en intrekkingen opgenomen voor zowel provincie Noord-Brabant, gemeente Moerdijk als Waterschap Brabantse Delta. Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 26

Soort Gemeente Provincie Waterschap Oprichtingsvergunning - 1 37 Revisievergunning 5 6 3 Veranderingsvergunning 5 5 5 Verlenging vergunning - 1 - Melding AMvB 8.40 30 - - Melding verandering 8.19 Wm 5 13 Onbekend Wijziging voorschriften op initiatief bevoegd gezag 4 3 6 melding 8.24 Wijziging voorschriften op initiatief bedrijf 1 1 - melding 8.23 Wijziging voorschriften op initiatief van derden - - - (gedeeltelijk) intrekken van de vergunning 4 1 - Opleggen nadere eis - - - Gedoogbeschikking - - - Keurontheffingen - - 200 Kennisgeving art. 6 BRZO 2 - - Melding bouwbesluit - - - Tabel 4.13: afgeven vergunningen op Haven- en industrieterrein Moerdijk in 2008 Proeftuinprojecten Duurzame verbindingen Moerdijk: omgevingsloket Een bijzonder project binnen de proeftuinprojecten Duurzame verbindingen Moerdijk is het opstarten van het omgevingsloket. Hierin lopen provincie Noord- Brabant en de gemeente Moerdijk al vooruit op de op handen zijnde omgevingsvergunning, die in de loop van2010 van kracht gaat. Doel van dit initiatief is het versnellen van vergunningtrajecten. Voorbeeld samenwerking bedrijven en overheden In gesprekken met gedeputeerde Onno Hoes over kansen en bedreigingen op het Haven- en industrieterrein Moerdijk gaven de bedrijven aan dat ze het traject van vergunningverlening complex en langdurig vonden. Er waren al initiatieven van de gemeente en provincie om bedrijven beter te ondersteunen bij ingewikkelde vergunningentrajecten. Toen eenmaal de proeftuinprojecten Duurzame verbindingen Moerdijk gedefinieerd werden, is besloten ook het omgevingsloket hier in te passen, om het op gang gebrachte proces te versnellen. Een logische stap omdat dit tevens een goed voorbeeld is van samenwerking tussen bedrijven en overheden. Het omgevingsloket ging op 13 mei 2009 officieel van start. Een aanspreekpunt voor alle vergunningen Accountmanager Gudo Stekhuizen van de provincie bemant samen met Paula van der Spelt van de gemeente Moerdijk het omgevingsloket. Eenmaal per week is hij dan ook te vinden op het gemeentehuis in Zevenbergen. Stekhuizen: "Wanneer bedrijven meerdere vergunningen moeten aanvragen, kunnen ze uiteraard zelf bij ons aankloppen, maar collega's binnen de gemeente Moerdijk en provincie verwijzen bedrijven ook regelmatig naar ons door. In een gesprek bekijken Paula of ik dan samen met het bedrijf welke vergunningen er nodig zijn en welke gegevens het bedrijf daarvoor aan moet leveren. Vervolgens maken wij afspraken over het tijdspad. Wij proberen de bedrijven daarbij door het woud van regels te loodsen. Het voordeel voor bedrijven is dat ze niet met verschillende contactpersoon te maken hebben. Of het nu om een gemeentelijke bouwvergunning gaat, of een provinciale milieuvergunning, er is maar één aanspreekpunt. Dat betekent ook dat je kunt Haven- en industrieterrein Moerdijk, monitoringrapport 2008 27