Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2003 2004 23 235 Thuiszorg Nr. 75 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 4 augustus 2004 De vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport 1 heeft op 1 juli 2004 overleg gevoerd met staatssecretaris Ross-van Dorp van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over de ombuigingsmaatregel thuiszorg. Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie 1 Samenstelling: Leden: Van der Vlies (SGP), Kalsbeek (PvdA), Rijpstra (VVD), Lambrechts (D66), Buijs (CDA), Atsma (CDA), Arib (PvdA), Halsema (Groen- Links), Kant (SP), Blok (VVD), voorzitter, Smits (PvdA), Örgü (VVD), Verbeet (PvdA), Van Oerle-van der Horst (CDA), ondervoorzitter, Vergeer (SP), Vietsch (CDA), Tonkens (Groen- Links), Joldersma (CDA), Van Heteren (PvdA), Smilde (CDA), Nawijn (LPF), Van Dijken (PvdA), Timmer (PvdA), Van Miltenburg (VVD), Hermans (LPF), Schippers (VVD) en Omtzigt (CDA). Plv. leden: Rouvoet (ChristenUnie), Verdaas (PvdA), Griffith (VVD), Bakker (D66), Ferrier (CDA), Cqörüz (CDA), Blom (PvdA), Vendrik (GroenLinks), Gerkens (SP), Veenendaal (VVD), Van Nieuwenhoven (PvdA), Weekers (VVD), Tjon-A-Ten (PvdA), Aasted Madsen-van Stiphout (CDA), De Ruiter (SP), Ormel (CDA), Van Gent (GroenLinks), Koomen (CDA), Waalkens (PvdA), Mosterd (CDA), Varela (LPF), Bussemaker (PvdA), Heemskerk (PvdA), Oplaat (VVD), Kraneveldt (LPF), Hirsi Ali (VVD) en Eski (CDA). Mevrouw Kant (SP) merkt op dat de Kamer het tweede door de staatssecretaris aangekondigde onderzoek naar de effecten van de eigen bijdrage voor de thuiszorg nog steeds niet ontvangen. Het ministerie heeft wel een persbericht uitgegeven waarin staat dat er 15 000 opzeggingen zijn door de verhoging van de eigen bijdrage vanaf 1 januari 2004. Niet onderzocht is of mensen kiezen voor minder uren thuiszorg en of men in financiële problemen komt, omdat men echt niet zonder thuiszorg kan. Evenmin is onderzocht of mensen om financiële redenen geen thuiszorg meer aanvragen, omdat die te duur is. Zijn hierover in het tweede onderzoek wel gegevens te verwachten? De Socialistische Partij heeft een meldpunt geopend en betrokkenen verzocht, te melden wat voor hen de consequenties zijn van deze maatregel. Uit deze meldingen blijkt dat de groep mensen die kiest voor minder uren thuiszorg even groot is als de groep die opzegt. Veel mensen blijken financiële problemen te hebben, omdat zij met andere hoge kosten geconfronteerd worden. Uit het eerste onderzoek van de staatssecretaris bleek dat een kwart geen alternatief heeft voor de thuiszorg en dat een kwart van de mensen die de thuiszorg moest opzeggen een laag inkomen heeft. De conclusie kan dan ook niet anders zijn dan dat het verhogen van de eigen bijdrage voor de thuiszorg onacceptabele maatschappelijke gevolgen heeft. Mevrouw Kant verzoekt de staatssecretaris dringend, deze maatregel terug te draaien. Het gaat om een cumulatie van maatregelen. De premie voor de AWBZ die door dit kabinet met 0,3% wordt verhoogd, zou slechts met nog eens 0,04% verhoogd behoeven te worden om deze maatregel terug te draaien. Andere alternatieven zijn mogelijk. Kan de aftopping in de maximale eigen bijdrage worden afgeschaft? Kan het plafond verwijderd worden uit KST78748 0304tkkst23235-75 ISSN 0921-7371 Sdu Uitgevers s-gravenhage 2004 Tweede Kamer, vergaderjaar 2003 2004, 23 235, nr. 75 1
de zorg in natura zoals in het PGB? Mevrouw Kant zegt zo benieuwd te zijn wat dit oplevert dat zij het Centraal administratiekantoor (CAK) heeft gebeld om te vragen of het daarover cijfers zou kunnen leveren. Het antwoord was dat men dit niet mocht doen zonder toestemming van de staatssecretaris en met die toestemming zou men dan een offerte maken. Kan de staatssecretaris de Kamer deze gegevens toesturen? De staatssecretaris wil sommige schulden kwijtschelden. Wanneer gaat die maatregel in? Mevrouw Smits (PvdA) sluit zich aan bij de opmerking over het tweede toegezegde onderzoek en stelt dat de verhoging van de eigen bijdrage een te vergaande maatregel is, ondanks de toegezegde financiële compensatie. De financiële solidariteit tussen mensen die ziek zijn en mensen die gezond zijn, wordt verminderd. Onder degenen die de thuiszorg hebben opgezegd, zijn veel mensen met een laag inkomen zonder alternatief die nu afzien van noodzakelijke zorg. De groep die niet kan opzeggen, wordt geconfronteerd met een scherpe koopkrachtdaling. Die koopkrachtdaling is veel scherper dan het kabinet veronderstelde en wil toegeven. Het Nibud heeft dit onderzocht. De achteruitgang in koopkracht voor deze groep mensen is vele malen meer dan de daling met 1% die premier Balkenende eerder noemde. Sommigen gaan er zelfs 5,7% op achteruit. De minister van SZW twijfelde aan de uitkomsten van het Nibudonderzoek. Tijdens een gesprek met het Nibud op het ministerie bleek dat de cijfers onomstreden zijn. In de berekeningen is rekening gehouden met de bijzondere bijstand door gemeenten en fiscale compensatie. Mevrouw Smits verzoekt de regering, haar belofte waar te maken en de scherpe koopkrachtdaling ongedaan te maken. Een reeks voorstellen daartoe staat in de brochure van het Nibud, bijvoorbeeld om het maximum van de eigen bijdrage te verlagen naar 8% van het inkomen voor de mensen met lagere inkomens. Dit zal hen helpen om het besteedbaar inkomen weer op peil te brengen. De dekking kan worden gezocht in het afschaffen van het belastingvoordeel voor mensen die in lease-auto s rijden. Wil de staatssecretaris daarop reageren? De heer Rouvoet (ChristenUnie) sluit zich aan bij de vragen en opmerkingen van de vorige sprekers. Wat is het doel van deze eigen bijdrage? Het benadrukken van de eigen verantwoordelijkheid is voor hem geen probleem. Is het doel, overmatige consumptie van zorg af te remmen? Vanuit dat perspectief moet de staatssecretaris teleurgesteld zijn met een daling van «slechts» 2%. Onbekend is hoeveel mensen kiezen voor minder uren thuiszorg en wat de financiële problemen zijn. De inkomenseffecten wegen voor hem zwaar. Als het kabinet en de coalitie vorig najaar deze maatregelen niet hadden getroffen, zou het niet nodig zijn geweest hier steeds opnieuw over te spreken. De staatssecretaris laat zich te snel gerust stellen. Zij kan niet zeggen dat het beleid niet tot onaanvaardbare resultaten leidt, omdat dit niet bekend is. In debatten met de staatssecretaris van Financiën waarschuwt deze steeds dat wat is misgegaan door pakketmaatregelen van het ministerie van VWS niet op maat kan worden gecompenseerd door de fiscus. De heer Rouvoet zegt daar grote moeite mee te hebben. Mensen mogen niet als gevolg van hun zorgbehoefte of handicap naar de bijstand verwezen worden. Is een systeem van eigen bijdrage in de thuiszorg wenselijk en werkt het? Vast staat dat de maatregel geld oplevert. De staatssecretaris laadt daarmee de verdenking op zich dat het haar voornamelijk te doen is om extra inkomsten te genereren. Het is en blijft een ongelukkige maatregel, waardoor mensen in de problemen komen. Er dient over alternatieven te worden nagedacht. Kan de staatssecretaris bevestigen dat in de tweede rapportage meer inzicht kan worden gegeven in de effecten van de verhoging van de eigen bijdrage? Misschien heeft zij daar wat meer tijd voor nodig. Het duurt tot Tweede Kamer, vergaderjaar 2003 2004, 23 235, nr. 75 2
juli voordat mensen weten wat zij krijgen via de regeling teruggave buitengewone uitgaven (TBU). De verhoging van de eigen bijdrage heeft tot veel onrust geleid, niet alleen bij cliënten, maar ook bij medewerkers. De werkdruk is voor hen hoger geworden, omdat zij vaak intensieve voorlichting moeten geven aan hun cliënten. Bovendien staat de werkgelegenheid in de thuiszorg onder druk. Het werken in de zorg wordt er niet vrolijker op. De heer Van der Vlies (SGP) zegt niet a priori tegen het invoeren van eigen bijdragen te zijn, waarbij wel gelet dient te worden op de draagkracht en dergelijke. Het persbericht van het ministerie vermeldt de onderzoeksresultaten van de eerste tranche. De resultaten van de tweede tranche zijn nog niet bekend. Er zijn mensen die de thuiszorg geheel dan wel gedeeltelijk hebben opgezegd. Degenen die de thuiszorg geheel hebben opgezegd, kunnen daarvoor financiële redenen hebben. De vraag is of die thuiszorg tevens onmisbaar is. Voor driekwart van de opzeggers geldt dat zij niet alleenstaand zijn en dus een beroep kunnen doen op de omgeving. Een groot deel van hen heeft een bovengemiddeld inkomen. In meer dan de helft van de gevallen kon een oplossing gevonden worden in de directe omgeving. Er blijft dan een categorie over die de zorg echt nodig heeft, maar niet kan betalen. De vraag is gerechtvaardigd of het kwart van de opzeggers die de thuiszorg niet kan betalen, wordt bereikt door de fiscale voorziening van de verzilvering, of zij gebruik hebben gemaakt van het vangnet van de bijzondere bijstand dan wel of zij nul op het rekest hebben gekregen. Gemeenten hebben daarvoor wel budget ontvangen. De heer Van der Vlies verzoekt de staatssecretaris nauwlettend toe te zien op deze categorie, omdat die het verdient het schild van de overheid opgehouden te krijgen. Mevrouw Vietsch (CDA) herinnert eraan dat deze maatregel bij de begroting vorig najaar al vier keer is besproken met deze staatssecretaris en nog eens afzonderlijk met de minister van SZW. Het CDA-standpunt is en blijft dat mensen die zorg nodig hebben deze moeten krijgen. In het debat van 29 januari 2004 is uitgebreid gesproken over de chaos die was ontstaan na de beperkte voorlichting in de brief van het Centraal administratiekantoor (CAK). Gelukkig behoort die problematiek tot het verleden. Mensen weten nu beter waar zij aan toe zijn en hebben zich weer aangemeld voor de thuiszorg. Slechts ca. 2% heeft de thuiszorg opgezegd. Uit de cijfers blijkt dat dit niet de gezinnen zijn met de kleinste inkomsten. Er was een verschil van mening met de staatssecretaris over de invoering van de eigen bijdrage voor activerende, ondersteunende begeleiding zoals het Paarse kabinet destijds bepaald had in het kader van de modernisering van de AWBZ. Het is jammer dat er niet sneller duidelijkheid is gekomen, waardoor ten onrechte onrust is ontstaan. Zij is blij dat de staatssecretaris de door haar voorganger genomen beslissing teruggedraaid heeft. Op aandringen van de Kamer is er 80 mln euro extra beschikbaar gekomen voor bijzondere bijstand in individuele gevallen. Misschien moet voor het woord «bijstand» iets anders bedacht worden, omdat het een wrange bijsmaak heeft. Is die 80 mln uitgegeven? Wat hebben gemeenten ermee gedaan? Mevrouw Vietsch betreurt het dat er in het begin zoveel onduidelijkheid was. Nu verloopt alles weer via de geëigende banen waarmee zij de staatssecretaris complimenteert. Mevrouw Van Miltenburg (VVD) zegt nieuwsgierig te zijn naar de uitkomsten van het gevraagde onderzoek. Zij betreurt het dat de onderzoeksresultaten er nog niet zijn, omdat het belangrijk is, ongewenste effecten van een maatregel in beeld te brengen. Tweede Kamer, vergaderjaar 2003 2004, 23 235, nr. 75 3
Een van de voorwaarden om akkoord te gaan met alle maatregelen waren de compensatiemaatregelen op verschillende terreinen. Komt het geld dat daarvoor is uitgetrokken, wel terecht bij degenen voor wie het bedoeld is? Dat zijn niet alleen de mensen met de allerlaagste inkomens, maar ook degenen die daar net boven zitten. Kan de staatssecretaris na het zomerreces daarin inzage geven? Kan zij nagaan of de opzeggers gebruik hebben gemaakt van de regelingen? Zijn er redenen waarom zij er niet voor in aanmerking komen? Als het geld niet terecht komt bij degenen voor wie het bedoeld was, moet er dan niet gezocht worden naar andere compenserende maatregelen? Het is namelijk mogelijk dat mensen die het niet nodig hebben, toch in aanmerking komen voor een compenserende maatregel. In het persbericht van 14 juni van het ministerie wordt gesproken over het bovengemiddelde inkomen van degenen die de thuiszorg hebben opgezegd. Wat bedoelt de staatsecretaris met «bovengemiddeld»? Ligt dat boven het landelijk inkomen of ligt het boven het gemiddelde van de mensen die gebruik maken van de thuiszorg? Mevrouw Tonkens (GroenLinks) merkt op dat de eigen bijdrage in de thuiszorg was bedoeld om de eigen verantwoordelijkheid te stimuleren en te besparen. Kan de staatssecretaris iets zeggen over de ongewenste effecten van het beleid? Mevrouw Tonkens stelt vast dat de bureaucratie is toegenomen, mensen hulp zoeken in het zwarte circuit en mantelzorgers zwaarder worden belast. Dat laatste is een onderdeel van het antiemancipatiebeleid van dit kabinet. De bureaucratie neemt toe, omdat van mensen kleine bedragen gevraagd worden die zij later op de een of andere manier weer terugkrijgen. In de toelichting op het afschaffen van de eigen bijdrage voor de ondersteunende activerende begeleiding gaf de staatssecretaris toe dat het systeem eigenlijk te ingewikkeld was. Armoede en meer ziekte zijn ook duidelijk het gevolg van deze maatregel. Een groot deel van degenen die thuiszorg krijgt, heeft een heel laag inkomen. Huishoudelijke hulp is een belangrijke bijdrage aan het beleid dat erop gericht is dat mensen langer zelfstandig wonen. De signalen zijn dat steeds meer mensen de thuiszorg opzeggen, niet omdat zij dit onderdeeltje niet kunnen betalen, maar omdat het deel uitmaakt van een groot pakket. Het gaat om de cumulatie. Is het toegestaan dat mensen tijdelijk de thuiszorg opzeggen om gedurende enkele maanden na te gaan of zij het zelf kunnen regelen? Als het niet lukt, kunnen zij dan zonder nieuwe indicatiestelling opnieuw de thuiszorg aanvragen? Een deel van de opzeggers zoekt huishoudelijke hulp in het zwarte circuit. Dat kan toch niet de bedoeling van het kabinetsbeleid zijn? Van de 3,5 mln mantelzorgers zijn 200 000 zwaar overbelast. 122 000 mantelzorgers hebben hun werk opgezegd, omdat zij zorg en werk niet meer kunnen combineren. Dat is tegengesteld aan hetgeen het kabinet zegt te willen, namelijk de emancipatie stimuleren en mensen langer laten doorwerken. Deze maatregel heeft ook een kostenstijging tot gevolg. Nyfer heeft ooit berekend dat als huishoudelijke hulp in het pakket blijft, dit 1,6 mld bespaart. Wil de staatssecretaris toegeven dat het beleid enkele onbedoelde en negatieve gevolgen heeft? Is zij bereid, die te repareren? Het antwoord van de staatssecretaris De staatssecretaris antwoordt mevrouw Kant dat zij bepaalde informatie van het CAK kosteloos via haar kan krijgen. Over het afschaffen van de aftopping van de maximale eigen bijdrage zal zij mevrouw Kant informeren. Het tweede onderzoek wordt half juli afgerond, zodat er dan meer inzicht Tweede Kamer, vergaderjaar 2003 2004, 23 235, nr. 75 4
zal zijn in deze groep die de thuiszorg hebben opgezegd. De kwijtscheldingsmaatregel start per 1 augustus. Helaas is het haar onmogelijk meer inzicht te geven in de koopkrachteffecten van de maatregelen die inderdaad kunnen cumuleren, omdat zij over onvoldoende gegevens beschikt. In de brief van 23 november 2003 staat wat de gemiddelde koopkracht is als gevolg van de eigen bijdrage voor de thuiszorg. Uit deze brief blijkt dat de laagste inkomens gemiddeld worden ontzien. Voor specifieke groepen en in individuele gevallen kan het negatiever uitvallen. Om de regeling zo eenvoudig mogelijk te houden, is het niet mogelijk voor alle uitzonderingsgevallen een algemeen beleid te voeren. Het kabinet heeft om die reden een reeks van maatregelen genomen om de vangnetten bijzondere bijstand en fiscaliteit te verbeteren, inclusief extra voorlichtingsacties. Het resultaat is dat de mensen een goed en volledig pakket aangeboden krijgen. In individuele gevallen kunnen belastingdienst en gemeente een tegemoetkoming verstrekken die gebaseerd is op een totaalbeeld van ziektekosten en inkomen. Zo n individuele maatregel kan niet in algemeen beleid worden omgezet. Over de effecten van de compenserende maatregelen is nog niet veel bekend. De aangiften voor 2004 zijn halverwege 2005 afgerond. De Kamer krijgt die gegevens zodra zij beschikbaar zijn, omdat de Belastingdienst tijd nodig heeft om de gegevens te verwerken. Aan de hand van deze gegevens wordt het totaalbeeld van de inkomensplaatsjes duidelijker. Aangezien het onmogelijk is alle individuele stappen van mensen te volgen, is het moeilijk om na te gaan of degenen die daarvoor in aanmerking komen daadwerkelijk gebruik maken van de compenserende maatregelen. Getracht zal worden, de situatie te verbeteren. Er is immers al eerder ervaring opgedaan met aftrekposten voor specifieke groepen van wie bekend was dat een heel groot deel daarvan geen gebruik maakte. Om daarin meer inzicht te krijgen, zal zij contact opnemen met haar collega s om na te gaan hoeveel mensen van de fiscale maatregelen gebruik maken, maar dat kost tijd. De drempel moet zo laag zijn dat mensen de weg moeten kunnen vinden. Als blijkt dat zaken eenvoudiger kunnen, moet dat zonder meer gedaan worden om de bureaucratie terug te dringen. Het is de staatssecretaris niet bekend dat de gevolgen zodanig zijn dat er generieke maatregelen genomen moeten worden. Degenen die de thuiszorg hebben opgezegd, hebben over het algemeen een hoger inkomen dan de gemiddelde persoon die thuiszorg krijgt. Zij hebben die keuze gemaakt, zoals de bedoeling van het beleid was. Voor een kwart van de opzeggers die zelf geen andere oplossing kan vinden door inkomensproblemen, is er het vangnet. Goede voorlichting door de gemeenten over het specifieke beleid is erg belangrijk, zodat de zwaksten van dat vangnet gebruik kunnen maken, omdat het voor veel mensen moeilijk is daarin hun weg te vinden. Mensen die recht hebben op bijzondere bijstand moeten over hun schroom heen geholpen worden. Het is belangrijk dat mensen hun eigen verantwoordelijkheid nemen voor het financieren van de kosten van zorg en hulp. Bij de eigen bijdrage voor thuiszorg is zeer sterk rekening gehouden met de inkomenspositie van de aanvrager. De hogere inkomens worden zwaarder belast. Het lijkt de staatssecretaris onmogelijk dat mensen als gevolg van deze maatregel dusdanig in de problemen komen dat daarvoor geen oplossing gevonden kan worden. Door cumulatie kunnen gezinnen in de problemen komen. Als zij gebruik maken van de vangnetten, zouden die soelaas moeten bieden. Het dilemma binnen het kabinet is dat het pakket aan maatregelen van het ministerie van VWS niet op maat via de fiscus kan worden hersteld. Generiek beleid verloopt via de fiscus, specifiek beleid via de gemeente. Op aandringen van de Kamer is het budget voor bijzondere bijstand met ingang van 2004 met 80 mln verhoogd. Tweede Kamer, vergaderjaar 2003 2004, 23 235, nr. 75 5
De mantelzorgers worden met 22 mln per jaar ondersteund, omdat hun werk onontbeerlijk is. In de WMO zullen de mantelzorgers in een apart prestatieveld worden ondergebracht, zodat op gemeentelijk niveau specifiek beleid voor hen gevoerd kan worden, waarbij rijksondersteuning en randvoorwaarden belangrijk zijn. Degenen die de thuiszorg (gedeeltelijk) hebben opgezegd, hebben voor een groot deel alternatieven gevonden. De financiële positie van het merendeel van hen is zodanig dat zij die thuiszorg zelf kunnen regelen. De zwaksten onder de opzeggers moeten gebruik kunnen maken van het vangnet. Individueel maatwerk is niet onbelangrijk, maar uit de gegevens blijkt niet dat de maatregel betreurenswaardige effecten heeft. Integendeel, het is goed dat een deel van de opzeggers de eigen verantwoordelijkheid heeft genomen. Als mensen tijdelijk de thuiszorg opzeggen, omdat zij minder zorg nodig hebben, is telefonische herindicatie mogelijk. Als zij meer hulp nodig hebben, lijkt een nieuwe indicatie zinvol. De staatssecretaris zegt te beseffen dat het overleg misschien wat onbevredigend is, omdat zij in veel zaken nog geen inzicht heeft. Het tweede onderzoek zal geen feitelijke analyse zijn. Het gaat om het aantal opzeggers, het aantal gedeeltelijke opzeggers, het aantal uren en de spijtoptanten. De voorzitter van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Blok De griffier van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Teunissen Tweede Kamer, vergaderjaar 2003 2004, 23 235, nr. 75 6