KLIMAATPLAN MINDER ENERGIE PLAN HARELBEKE

KLIMAATPLAN MINDER ENERGIE PLAN HARELBEKE Klimaatplan Harelbeke 1/24

INHOUD 1 Achtergrond... 4 2 Huidig energiebeleid in Harelbeke... 6 2.1 Intern... 6 2.1.1 Energieboekhouding... 6 2.1.2 Genomen energiemaatregelen... 9 2.1.2.1 Stadsgebouwen... 9 2.1.2.2 Openbare verlichting... 10 2.1.3 Mobiliteit... 10 2.2 Extern... 11 2.2.1 Energieverbruik in Harelbeke... 11 2.2.2 Energie-investeringen en productie in Harelbeke... 11 2.2.2.1 Premies van Infrax... 11 2.2.2.2 Premies van Stad Harelbeke voor hernieuwbare energie... 12 2.2.2.3 Huidige premies van Stad Harelbeke voor REG en HE... 13 2.2.2.4 Energiepremies aan jeugd- en sportverenigingen... 13 2.2.3 Mobiliteit... 14 3 Minder Energie Plan... 15 3.1 Harelbeeks ambitieniveau... 15 3.2 Stappenplan... 15 3.3 Voorbeeldfunctie en doelgroepenwerking... 15 4 Actieplan... 17 4.1 Energie... 17 4.1.1 Intern energie actieplan... 17 4.1.1.1 Energiewerkgroep... 17 4.1.1.2 Energieverantwoordelijke per gebouw... 17 4.1.1.3 Energieboekhouding... 17 4.1.1.4 Energie-audit... 17 4.1.1.5 EPC = Energie Prestatie Certificaat... 18 4.1.1.6 Energiebesparende technieken en aanpassingen in gebouwen... 18 Klimaatplan Harelbeke 2/24

4.1.1.7 Energiebesparende technieken in nieuwbouw- en verbouwprojecten... 18 4.1.1.8 Openbare verlichting... 19 4.1.1.9 Opnemen van energie-efficiëntie bij overheidsopdrachten... 19 4.1.1.10 Opleiding personeel rond energie en duurzaam bouwen... 19 4.1.1.11 Hernieuwbare energie... 19 4.1.1.12 Energiezuinige toestellen... 19 4.1.1.13 Sensibilisatie... 20 4.1.2 Extern energie actieplan... 21 4.1.2.1 Rationeel energieverbruik... 21 4.1.2.2 Hernieuwbare energie... 21 4.1.2.3 Duurzaam bouwen... 22 4.2 Mobiliteit... 23 4.2.2 Interne mobiliteit actieplan... 23 4.2.3 Extern mobiliteit actieplan... 23 5 Uitvoering actieplan... 24 Klimaatplan Harelbeke 3/24

1 Achtergrond Het Kyotoverdrag van 1997 werd op 31 mei 2002 geratificeerd door de Europese Unie. Daarbij engageerde de EU zich om de gemiddelde uitstoot van broeikasgassen in de periode 2008-2012 met 8% te verminderen tegenover 1990. Het Kyotoverdrag is geratificeerd door de Federale en Vlaamse regering op respectievelijk 6 maart 2002 en 28 juni 2002. Tegen 2012 moet België de uitstoot van broeikasgassen verminderen met 7,5% ten opzichte van 1990. Steden en gemeenten kregen in het Kyotoverdrag geen verplichtingen, maar kunnen wel een cruciale rol spelen in het bereiken van de doelstellingen. Dat werd ook zo gezien tijdens de internationale top over duurzame ontwikkeling in Rio in 1992. Toen al werd die voorbeeldrol en de cruciale inbreng van lokale overheden in de communicatie en het engagement rond duurzame ontwikkeling expliciet naar voor geschoven. 2020 De EU 2020-strategie is de langetermijnstrategie van de Europese Unie voor een sterke en duurzame economie met veel werkgelegenheid. Deze strategie moet ervoor zorgen dat de Europese economie zich ontwikkelt tot een zeer concurrerende, sociale en groene markteconomie. Het aantal kerndoelen van de EU 2020 is beperkt maar ze zijn wel allen onderling met elkaar verbonden. Naast: meer onderzoek en ontwikkeling, meer werkgelegenheid, bevorderen van sociale insluiting en het onderwijsniveau verhogen is er ook de doelstelling: groene economische groei. Deze laatste doelstelling: de 20/20/20 doelstelling moet worden gehaald: de uitstoot van broeikasgassen moet met 20% worden verminderd ten opzichte van 1990, de energie-efficiëntie moet met 20% zijn verhoogd en 20% van de energie moet op duurzame wijze worden opgewekt. Deze doelstellingen moeten door de lidstaten vertaald worden in nationale doelen. Harelbeke In april 2008 ondertekende Harelbeke het Lokaal Kyotoprotocol waarmee de stad het engagement aanging om: o de CO 2 -uitstoot te reduceren met 7,5% tegen 2012, o o burgers en doelgroepen te sensibiliseren, rapporteren over het eigen energieverbruik. In december 2010 ondertekende Harelbeke de Samenwerkingsovereenkomst milieu 2008-2013 met de Vlaamse Overheid op onderscheidingsniveau. Om deze subsidie te krijgen dient de stad verschillende acties uit te voeren zowel intern als naar de bevolking toe, o.a. op vlak van energie en mobiliteit. Met dit Klimaatplan wil Harelbeke een globaal plan van aanpak en opvolging voorstellen, om de verschillende doelstellingen te realiseren. De afstand tussen Harelbeke en Kyoto is 9390 km. De afstand voor CO 2 -besparing in Harelbeke is de uitvoering van al deze bladzijden uit het Klimaatplan. Klimaatplan Harelbeke 4/24

Trias Energie De Trias Energie is de basis van het energiebeleid. Het is een drie-stappen-plan die iedereen kan toepassen om klimaatneutraler te worden. In een goed energiebeleid wordt elke stap van de Trias Energie uitgevoerd. De drie stappen zijn: 1: terugdringen van onnodig energieverbruik door energieverliezen te beperken bijvoorbeeld in de vorm van goede isolatie, 2: gebruik van duurzame energiebronnen zoals energie uit de wind, zon, biomassa, water en aarde, 3: zuinig en efficiënt gebruikmaken van fossiele bronnen. Dankzij de Trias Energie is het duidelijk dat men zowel moet kiezen voor enkel de noodzakelijke verlichting als ook om de gloeilampen te vervangen door spaarlampen. Energiebesparing is de eerste noodzakelijke stap, energieprijzen zullen immers zo goed als zeker blijven stijgen de komende jaren. Klimaatplan Harelbeke 5/24

2 Huidig energiebeleid in Harelbeke 2.1 Intern 2.1.1 Energieboekhouding De eerste stap in het energiebeleid is meten om te weten. Vandaar dat sinds enkele jaren een energieboekhouding wordt bijgehouden voor verschillende stadsgebouwen. In onderstaande tabel staat een overzicht van de gebruiken sinds 2006. De gebouwen aangeduid in geel zitten in de energieboekhouding van Cenergie. Elektriciteitsverbruik: naam opp. * m 2 EPC verbruik 2006 (kwh) verbruik 2007 (kwh) verbruik 2008 (kwh) verbruik 2009 (kwh) verbruik 2010 (kwh) Civiele bescherming nee 1510 1.013 Bibliotheek 1544 ja 508 513 567 521 489 Brandweer ja 69.133 68.349 69.932 72.990 72.285 Jeugddienst ja 10.225 10.899 Peter Benoit museum nee 6.181 5.213 Pijp- en tabakmuseum nee 1.823 1.454 SABV Eiland 1500 ja 878 SAMW 1360 ja 131.988 117.705 122.687 127.208 142.062 School Arendswijk ja 19.939 (turnzaal) School Bavikhove ja 37.640 30.363 65.736 18.128 17.884 School centrum 2655 ja 19.140 19.212 19.950 20.920 22.559 School Eiland 2075 ja 22.871 24.643 25.666 28.573 32.152 School Hulste ja 44.614 46.572 46.661 34.179 30.613 School Stasegem 3000 ja 45.366 46.733 44.892 44.579 51.220 Sporthal Dageraad 2300 ja 241.598 175.129 181.356 139.909 182.571 Sporthal Vlasschaard 1700 ja 72.665 100.273 65.736 61.576 66.830 Bavikhove Stadhuis 3170 ja 130.381 131.516 137.350 131.164 143.471 Stadsdepot ja 22.157 22.208 21.287 20.823 20.736 Tsas jeugdcentrum ja 31.101 15.686 32.662 33.403 38.091 t Spoor 5003 ja 131.641 130.660 129.860 127.746 119.781 Torengalm ja 11.794 11.528 Vinkenmuseum nee 1197 1.660 Vrijplaats nee 5.042 4.189 Marktstraat 74 ja 22.906 22.124 * de oppervlakte van de gebouwen is de berekende oppervlakte volgens de regels van de EPC-wetgeving: de bruikbare vloeroppervlakte is de som van de bruto-vloeroppervlakten van alle vloerniveaus (= vloerverdiepingen) binnen het beschermd volume. Klimaatplan Harelbeke 6/24

Gasverbruik, omgerekend naar kwh en rekening houdend met de graaddagen: (een graaddag is een rekeneenheid om de (variërende) temperatuur op een eenvoudige manier mee te kunnen nemen in berekeningen over energieverbruik. Een graaddag is relatief ten op zichte van een referentie temperatuur, meestal die waarbij geen verwarming meer nodig is. In het rekenprogramma van Cenergie nemen ze als referentie temperatuur 15,5 C.) naam opp. EPC verbruik 2006 (kwh) verbruik 2007 (kwh) verbruik 2008 (kwh) verbruik 2009 (kwh) verbruik 2010 (kwh) Bibliotheek 1544 ja 145.892 128.503 132.696 118.579 161.888 Brandweer ja 157.513 142.446 162.057 182.897 207.248 School Bavikhove ja 206.376 168.643 334.915 378.812 415.607 School centrum 2655 ja 301.535 273.795 350.755 353.195 422.571 School Eiland 2075 ja 385.032 339.273 415.210 383.784 440.340 School Hulste ja 193.593 166.645 237.076 235.361 265.702 School Stasegem 3000 ja 281.821 248.502 261.151 246.132 288.307 Sporthal Dageraad 2300 ja 443.692 454.887 379.628 257.211 269.982 Sporthal Vlasschaard 1700 ja 208.110 198.057 212.364 206.994 201.358 Bavikhove Stadhuis 3170 ja 394.258 377.099 439.321 374.433 402.430 Stadsdepot ja 137.718 118.893 129.717 106.406 93.654 t Sas jeugdcentrum ja 157.075 160.396 183.232 164.132 201.352 t Spoor 5003 ja 712.467 676.790 685.263 717.685 708.949 Gasverbruik andere gebouwen in kubieke meter: naam opp. EPC verbruik 2009 (m 3 ) verbruik 2010 (m 3 ) Civiele bescherming 2.489 3.467 Jeugddienst ja 7.577 8.153 Peter Benoit museum 4.728 5.273 Pijp- en tabakmuseum 6.117 8.727 SABV Kameleon 1500 ja 8.253 15.681 School Arendswijk (turnzaal) ja 18.982 19.328 Torengalm 6.707 7.349 Vinkenmuseum 1.344 1.778 Vrijplaats 2.686 3.345 Marktstraat 74 ja 10.679 14.666 Ook de openbare verlichting komt op de energiefactuur van de stad. In de tabel hieronder een weergave van de huidige situatie. verbruik op armatuur type aantal vermogen jaarbasis (kwh) HPL 125W HPL 998 125 592063,5 2xHDNA 150W overige 4 300 5695,2 HDNA 100W overige 568 100 269572,8 HDNA 200W overige 10 200 9492 HPL 250 W HPL 306 250 363069 HDNA 250W overige 232 250 275268 HDNA 70W overige 963 70 319927,9 HDNA 150W overige 308 150 219265,2 HPL 475W HPL 1 475 2254,35 HDNA 50W overige 183 50 43425,9 LDNA 36W overige 386 36 65950,42 SON-TC 70W SON 98 70 32557,56 TL 80W overige 18 80 6834,24 SON-T 70W SON 14 70 4651,08 SON-T 150W SON 18 150 12814,2 SON-T 100W SON 116 100 55053,6 Klimaatplan Harelbeke 7/24

HDNA 300W overige 1 300 1423,8 LDNA 91W overige 87 91 37574,08 SOX-E 36W SOX 82 36 14010,19 TL 40W overige 7 40 1328,88 SON-T 250W SON 5 250 5932,5 2xHDNA 100W overige 8 200 7593,6 SPLP 18W overige 19 18 1623,132 SON 70W SON 9 70 2989,98 CDM-T 150W overige 18 150 12814,2 CDM-T 70W overige 41 70 13621,02 LDNA 135W overige 3 135 1922,13 HDNA 91W overige 1 91 431,886 CDM-T 35W overige 24 35 3989,64 2xHDNA 250W overige 2 500 4746 SPLP 13W overige 6 13 370,188 HD natrium tubulair 70W E27 overige 52 70 17275,44 LDNA 80W overige 1 80 379,68 3xHDNA 150W overige 1 450 2135,7 HPL 25W HPL 1 25 118,65 HDNA 0W overige 2 10 94,92 metaaliodidelamp CDO-TT 70W 828 overige 16 70 5315,52 LDNA 55W overige 8 55 2088,24 HDNA 500W overige 1 500 2373 3xHDNA 100W overige 1 300 1423,8 2xLDNA 18W overige 2 36 341,712 HDNA 36W overige 17 36 2904,552 SONT PLUS 50W SON 33 50 7830,9 MH-2P 70W 3000K overige 8 70 2657,76 HDNA 1200W overige 1 1200 5695,2 SON-TE 50W SON 37 50 8780,1 HPL 80W HPL 19 80 7213,92 HDNA 400W overige 4 400 7593,6 HPL 400W HPL 11 400 20882,4 LDNA 90W overige 9 90 3844,26 SPLP 9W overige 2 9 85,428 LED 4W LED 19 4 360,696 HDNA 100W + HDNA 250W overige 2 350 3322,2 SON-T 50W SON 22 50 5220,6 HDNA 80W overige 7 80 2657,76 HDNA 450W overige 1 450 2135,7 CDM-TD 150W overige 6 150 4271,4 HPL 150W HPL 3 150 2135,7 SONT PLUS 70W SON 1 70 332,22 HPL 500W HPL 2 500 4746 LDNA 95W overige 3 95 1352,61 SPLP 500W overige 1 500 2373 HDNA 800W overige 3 800 11390,4 TOTAAL 4832 2.527.599,24 Klimaatplan Harelbeke 8/24

2.1.2 Genomen energiemaatregelen 2.1.2.1 Stadsgebouwen Onderstaande tabel heeft een overzicht van de infrastructurele maatregelen genomen in stadsgebouwen die een invloed hebben op het energieverbruik. Behalve voor Sporthal Dageraad gaat het enkel over maatregelen uitgevoerd in 2010 en uit te voeren in 2011. Gebouw Jaartal werken + omschrijving Stadhuis 2010-2011: werken fase 3 Deelstadhuis Hulste 2010-2011: nieuwbouw dienstencentrum Stadsarchief 2010: installatie ontvochtigingsinstallatie afbraak infodienst: niet geïsoleerd bouwdeel met gasradiatoren + nieuwbouw volgens huidige energienormen + zonnepanelen 10kWpiek nieuw volgens huidige energienormen + zonnepanelen 10kWpiek Sporthal Dageraad - jaren 80: sturing verwarming via klokjes, ketel op nachttemperatuur gebracht, combinatie gemaakt tussen dag- en weekklokken - 1990: dakisolatie: foamglas - jaren 90: digitale klokjes geplaats, mogelijkheid tot sturen van meer kringen, verwerken van verschillende tijdstippen - 1995: tochtstrips vluchtdeuren zaal - 1999: energiebesparende verlichting (grote zaal) - 2000: moeilijk te sturen elektrische accumulatiekachel bureel administratie vervangen door gasradiator - 2005: vernieuwen stookinstallatie: vervanging centrale brander, afzonderlijke sturingen: café, 2 circuits CV, grote zaal, blauwe zaal/judozaal, apart systeem warm water douches zonneboiler ifv douches - 2008: recreatex: sturingen gekoppeld aan activiteiten, reservaties, zaalgedeelten: verwarming, verlichting - 2009: recreatex: sturing verwarming kleedkamers en bureel administratie en isolatiematrassen stookplaats School centrum 2010: verbeteringswerken kleuteropvang 2010: conciërgewoning nieuw buitenschrijnwerk (3 ramen) School Eiland 2010: zolderisolatie (950m²) 2010: plaatsen radiatorfolie zijde Veldstraat CC Het Spoor 2010: plaatsen dubbel glas raadszaal en cafetaria Isoleren dak + isoleren vloeropbouw Isolerende beglazing Stadsdepot 2010: Door actief aandacht te hebben voor het afleggen van verwarming bij afwezigheid, isoleren bureel magazijnier en het plaatsen van een nieuwe sturing in 2010 slaagden ze in het stadsdepot om mooie besparingen te verwezenlijken. De cijfers van december 2010, januari en februari 2011 in de tabel hieronder tonen dit aan. Klimaatplan Harelbeke 9/24

2.1.2.2 Openbare verlichting In 2010 werd in de wijk Goudwinde, Bleekput en een deel van de Arendswijk de straatverlichting gedeeltelijk gedoofd tussen 24u en 4u. Dit initiatief werd symbolisch gestart op Earth Hour. Hierdoor wordt 12.000 kwh bespaart per jaar. Tijdens Earth Hour 2011 werd dit initiatief uitgebreid naar de wijken Marbra-Lys en Langemeers: goed voor een besparing van 6300 kwh per jaar. 2.1.3 Mobiliteit Aan het stadshuis staat 1 herenfiets en 1 vrouwenfiets voor het personeel ter beschikking voor werkverplaatsingen. In 2010 werden 2 wagens aangekocht met aandacht voor milieuaspecten: - de personenwagen van de centrale administratie: Opel astra, deze wagen heeft een ecoscore van 71, - er werd een lichte vrachtwagen Renault Kangoo aangekocht voor de technische dienst. Deze wagen heeft een ecoscore van 69. Momenteel wordt gewerkt aan een inventarisatie en berekening van de ecoscore van het huidig voertuigenpark. Dit zal in het najaar van 2011 ter beschikking zijn. Klimaatplan Harelbeke 10/24

De vliegtuigreizen naar Eenhana worden steeds bij CompenCO2 gecompenseerd. CompenCO2 is de enige Belgische aanbieder van CO2-compensatie die werd geïnitieerd en gedragen wordt door een aantal grote milieu- en Zuid-Noord NGO's: WWF, 11.11.11., Ecolife, Oxfam-Wereldwinkels, Bond Beter Leefmilieu, Vlaams Overleg Duurzame Ontwikkeling, Groenhart, enz.. CompenCO2 investeert de compensatie-bijdragen bewust zoveel mogelijk in veelbelovende initiatieven in Afrika, omdat daar de gevolgen van de opwarming van de aarde het meest rampzalig zijn, en omdat daar klimaatvriendelijke ontwikkeling nog in de kinderschoenen staat. 2.2 Extern 2.2.1 Energieverbruik in Harelbeke Het totale energieverbruik in Harelbeke (alle huishoudens, KMO s en industrie) in 2010: elektriciteit contracten verbruik in kwh industrie automatisch uitgelezen meters 73 57.177.384 maandelijks uitgelezen meters 113 66.194.790 overige industrie + particulieren 12.777 9.033.177 totaal 132.405.351 gas industrie automatisch uitgelezen meters 6 155.476.142 maandelijks uitgelezen meters 18 182.379.461 overige industrie + particulieren 8.903 58.664.503 totaal 396.520.106 Deze gegevens komen van Infrax. 2.2.2 Energie-investeringen en productie in Harelbeke 2.2.2.1 Premies van Infrax Ook de Harelbeekse bevolking denkt aan energiebesparingen. In 2010 werden onderstaande energiepremies aangevraagd bij Infrax. Al deze maatregelen leveren een energiebesparing op. In de laatste kolom staat een indicatie van de besparing die bekomen wordt per jaar en soort maatregel. Voor dakisolatie is dit bijvoorbeeld 158 per m². Jammer genoeg beschikken we niet over alle nodige gegevens om de besparingen in Harelbeke exact te berekenen. Klimaatplan Harelbeke 11/24

soort aanvrager Uitgevoerde actie aantal aanvragen in 2010 totaal per eenheid eenheid totaal betaalde premies (euro) besparing in kwh primair per jaar en per eenheid jaarlijkse kwh besparing in Harelbeke Huishoudelijk condensatieketel 219 219 stuks 27.425,00 vervanging lagetemperatuurketel: 3.374 voor woningen 1.860 voor appartementen/vervanging niet lagetemperatuurketel: 7800 738.906 Huishoudelijk dakisolatie 361 33.366 m² 107.530,26 158 per m² 5.271.828 infrax kan enkel het aantal aanvragen Huishoudelijk E-peil <of= 80 30 geven; 16540 16.540,00 euro kunnen bv. zijn 16 huizen met een Epeil60 Huishoudelijk HR-beglazing vervanging enkel glas 1 huis met Epeil60 betekent een besparing van 15.453 247.248 261 2.537 m² 25.443,80 410 per m 2 1.040.170 Huishoudelijk kelderisolatie 1 9 m² 18 106 per m 2 954 Huishoudelijk muurisolatie 42 4.063 m² 15.853,74 89 per m 2 361.607 Huishoudelijk radiatorfolie 2 24 m² 23,1 120 per m 2 2.880 Huishoudelijk thermostaatkranen 64 380 stuks 1.903,00 150 57.000 Huishoudelijk ventilatiesysteem 1 1 stuks 150 Huishoudelijk vloerisolatie 25 1.312 m² 4.903,72 93 per m 2 122.016 Huishoudelijk warmtepomp 1 1 stuks 850 1.442 per kva 1.442 Huishoudelijk zonneboiler 7 7 stuks 3.735,00 Niet Huishoudelijk Niet Huishoudelijk Niet Huishoudelijk Niet Huishoudelijk school/openb best school/openb best condensatieketel 3 3 stuks 3.951,00 frequentieomvormer 7 7 stuks 12.254,00 rechtstreekse gasverwarming 2 2 stuks 7.950,00 687 per m 2 indien warm water en verwarming/2.887 indien enkel warm water aanvraag moet gestaafd zijn met een studie warmtepomp 1 1 stuks 2.989,35 1.472 per kwthermisch dakisolatie 1 75 m² 288,00 158 per m² 11.850 HR-beglazing 3 296 m² 2.958,50 149 per m 2 44.104 4.809 Totaal aanvragen 1031 stuks Totaal premiebedragen 234.766,47 Totaal besparing in kwh 7.904.814,00 2.2.2.2 Premies van Stad Harelbeke voor hernieuwbare energie Stad Harelbeke betaalt sinds 1998 een premie aan duurzame energie-investeerders. Hierdoor hebben we een goed beeld van het aantal energie-installaties in Harelbeke. De premie bedroeg 10.000 BEF, vanaf 2006 is deze premie opgetrokken tot 500 euro voor zonnepanelen en 250 euro voor andere installaties. Sedert 1 juli 2010 wordt er geen premie meer gegeven voor zonnepanelen. Installaties geplaats na 1 juli 2010, staan dus niet in onderstaande tabel. Aantal uitbetaalde premies Zonneboiler Zonnepanelen Aardwarmtepomp Luchtwarmtepomp 1998 5 0 0 0 1999 1 0 0 0 2000 3 0 1 0 2001 6 0 0 0 2002 4 0 2 0 2003 6 0 0 0 Klimaatplan Harelbeke 12/24

2004 4 0 0 0 2005 1 0 0 0 2006 3 2 0 1 2007 7 4 0 0 2008 8 25 1 0 2009 8 185 0 0 2010 9 143 0 2 totaal 65 359 4 3 In Harelbeke liggen nu (volgens de premie-aanvragen) 1.325.287 Wpiek zonnepanelen. Per jaar betekent dit een productie 132.5287 x 0,85 = 1.126.494 kwh zonne-elektriciteit. Hierin zijn de installaties geplaatst na 1 juli 2010 niet inbegrepen. Aangezien de stad sindsdien geen subsidies meer geeft voor zonnepanelen beschikken we niet meer over gegevens van nieuwe installaties. 2.2.2.3 Huidige premies van Stad Harelbeke voor REG en HE Sinds 1 juli 2010 gelden volgende premies voor hernieuwbare energie (HE): - zonneboilers: 250 euro - warmtepompen: * geothermische warmtepomp: (aardwarmte): 500 euro * grondwater-warmtepomp: 250 euro * lucht-warmtepomp: 250 euro - windenergie: 500 euro Het reglement premies voor rationeel energiegebruik (REG) is ingegaan vanaf 01.01.2011. De volgende door INFRAX toegekende premies komen voor een bijkomende toelage van stad Harelbeke in aanmerking: Het beperken van het E-peil in een nieuwbouwwoning tot maximum E60 voor woningen waarvan de aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning dateert van na 1 januari 2010. Huishoudelijk ventilatiesysteem met warmterecuperatie. Huishoudelijke aardgascondensatieketel. Huishoudelijke buitenmuurisolatie: het isolatiemateriaal dient een warmteweerstand of RD-waarde van minimum 1,3 m²k/w te halen. Huishoudelijke kelderisolatie: het isolatiemateriaal dient een warmteweerstand of RDwaarde van minimum 3 m²k/w te halen. Radiatorfolie. Hoogrendementsbeglazing ter vervanging van enkele beglazing. Huishoudelijke thermostaatkranen. Huishoudelijke vloerisolatie: het isolatiemateriaal dient een warmteweerstand of RDwaarde van minimum 1,2 m²k/w te halen. 2.2.2.4 Energiepremies aan jeugd- en sportverenigingen Jeugd: Jeugdverenigingen krijgen jaarlijks 75% van hun energiefacturen terugbetaald (waterelektriciteit-gas). Als het budget (11.500 euro) ontoereikend is om de 75%-regel te gebruiken dan wordt deze evenredig verminderd. Bij alle infrastructurele ingrepen waaraan men een energiezuinig aspect kan aantonen wordt er 75% terugbetaald door het stadsbestuur. Sport: Klimaatplan Harelbeke 13/24

Het stadsbestuur komt tussen in de elektriciteit-, gas- en waterkosten voor stadioninfrastructuur van de voetbalclubs die met hun eerste ploeg spelen op het grondgebied van de stad Harelbeke en die aangesloten zijn bij de KBVB, en die een concessieovereenkomst hebben met de stad Harelbeke en voor de clublokalen van de Harelbeekse Kanovereniging (HKV) en de Sint-Pieters Bosseniers Onder stadioninfrastructuur wordt verstaan: - voor het stadion in Hulste en Stasegem : de goederen begrepen in de concessieovereenkomst met de betrokken clubs, alsook alle met toelating van de stad opgerichte constructies die eigendom zijn van de concessiehouder en zich bevinden op de in concessie gegeven goederen. - voor het Forestiersstadion : de goederen begrepen in de concessieovereenkomst met de club, alsook alle met toelating van de stad opgerichte constructies die eigendom zijn van de concessiehouder en zich bevinden op de in concessie gegeven goederen met uitzondering van : a. de cafetaria "De Ratte" en aanhorigheden. b. de verlichting op de parking van het voetbalstadion. c. de verlichting van de oefenvelden de Mol. De toelage bedraagt maximum 50.000 EUR/kalenderjaar voor wat betreft het Forestiersstadion, 4.500 EUR/kalenderjaar voor het stadion Stasegem en 10.500 EUR/kalenderjaar voor het stadion Hulste. De toelage bedraagt maximum 1000 EUR/kalenderjaar voor de St Pieters Bosseniers Karabijnschutters, voor de Kanovereniging 2100 EUR/kalenderjaar. 2.2.3 Mobiliteit - Er is een treinstation in Harelbeke waar per uur 1 trein richting Gent en ook richting Kortrijk gaat. - Er zijn 10 buslijnen van De Lijn die door Harelbeke lopen (52 Kortrijk - Tielt, 53 Kortrijk- Ooigem-Wakken-Aarsele-Tielt, 71 Kortrijk-Harelbeke-Deerlijk-Waregem, 72 Kortrijk- Harelbeke-Deerlijk-Anzegem, 74 Kortrijk - Harelbeke - Bavikhove -Hulste, 75 Kortrijk - Deinze, 76 Kuurne - Harelbeke - Zwevegem, 78 Belbus Deerlijk, 92 Kortrijk - Zwevegem - Otegem - Avelgem en 99 Belbus Zwevegem- Spiere-Helkijn -Kooigem). - Stad Harelbeke zorgt via het derde betalersysteem dat de schoolgaande jeugd goedkoop met het openbaar vervoer (bus en trein) kan reizen. - Op donderdag vervoert De Lijn alle Harelbeekse reizigers gratis op het grondgebied van Harelbeke. Klimaatplan Harelbeke 14/24

3 Minder Energie Plan 3.1 Harelbeeks ambitieniveau Aan de gemeenteraad van 17 oktober 2011 werd het volgende ambitieniveau voorgelegd: 1) daling van het energieverbruik van alle gebouwen met 1% kwh per jaar, telkens t.o.v. het vorige jaar, ongeacht het gebouwenvolume, en dit voor zowel het gasverbruik als het elektriciteitsverbruik, 2) daling van het energieverbruik van de openbare verlichting. Hierbij kiest Harelbeke ervoor om de Lichtvisie West-Vlaanderen toepassen waarin de code van goede praktijk staat met 14 basisprincipes voor openbare verlichting (de lichtvisie: http://www.westvlaanderen.be/kwaliteit/leefomgeving/milieu/psh/pages/lichtvisie.aspx), 3) stijging van de gewogen gemiddelde ecoscore in het voertuigenpark met 5% in 2018 t.o.v. 2011, 4) stijging van het duurzaam woon-werkverkeer: 5% minder personeelsleden (op het totaal aantal personeelsleden) die met de auto naar het werk komen in 2018 t.o.v. 2011. Alle maatregelen zullen aangewend worden om dit ambitieniveau te halen. Er zal jaarlijks voldoende budget voorzien worden op de begroting om energiebesparende maatregelen te realiseren. 3.2 Stappenplan Het stappenplan voor het Klimaatplan loopt als volgt: 1) definiëren van indicatoren, in hoofdstuk 2 staan de indicatoren waarover we beschikken 2) vooropstellen van doelstellingen, in punt 3.1 wordt gekozen voor een ambitieniveau 3) lokaal Klimaatplan maken, dit is hoofdstuk 4 4) vaststellen Klimaatplan in energiewerkgroep, 5) vaststellen Klimaatplan in MAT, 6) vaststellen Klimaatplan door college, 7) advies Klimaatplan van MiNa-raad, 8) advies Klimaatplan van raadscommissie, 9) vaststellen Klimaatplan in gemeenteraad, 10) sensibilisatie van het personeel, 11) uitvoeren Klimaatplan door jaarlijks een concreet actieplan op te maken in september en het daaropvolgende jaar uit te voeren. Dit actieplan wordt jaarlijks in september aan het college voorgelegd voor goedkeuring, 12) jaarlijks de vooruitgang toetsen aan de doelstellingen en rapporteren zowel intern (aan personeel, college en raadscommissie) als extern, 13) bij het begin van elke nieuwe legislatuur wordt het ambitieniveau herbevestigd of gewijzigd in samenwerking met de energiewerkgroep. 3.3 Voorbeeldfunctie en doelgroepenwerking Het stadsbestuur heeft de belangrijke taak om het goede voorbeeld te geven aan haar bevolking. Als we dit bekijken voor het energiebeleid is het belangrijk om bij het screenen van de stedelijke gebouwen ook de nodige communicatie te voeren. Een bestuur heeft er alle baat bij om de burger op alle mogelijke manieren te tonen hoe het duurzaam beleid in uitvoering wordt gebracht. Klimaatplan Harelbeke 15/24

Ten tweede heeft het stadsbestuur ook een sensibiliserende taak. Zo dienen er naar verschillende doelgroepen diverse acties uitgevoerd te worden om een mentaliteits- of gedragswijziging teweeg te brengen. De doelgroepenwerking van de gemeente is gericht naar twee belangrijke hoofddoelgroepen, zijnde intern het eigen personeel en extern de bevolking die wordt ingedeeld in doelgroepen, afhankelijk van de actie. Bij de uitwerking van het Klimaatplan zal er voldoende aandacht besteed worden aan beide aspecten. Klimaatplan Harelbeke 16/24

4 Actieplan 4.1 Energie 4.1.1 Intern energie actieplan 4.1.1.1 Energiewerkgroep In 2011 wordt een interne energiewerkgroep opgericht. Deze energiewerkgroep komt ongeveer maandelijks samen en staat in voor de realisatie van het Klimaatplan Minder Energie Plan. De energiewerkgroep volgt maandelijks de meterstanden op en maakt een jaarlijks rapport waarin de realisatie van het ambitieniveau opgevolgd wordt. De energiewerkgroep bespreekt samen met de gebouwverantwoordelijken (zie punt 4.1.1.2) twee keer per jaar de stand van zaken betreffende de uitvoering van energiemaatregelen en sensibilisatie. 4.1.1.2 Energieverantwoordelijke per gebouw Elk stadsgebouw heeft een gebouwverantwoordelijke. Deze verantwoordelijke stelt zichzelf of iemand anders aan als energieverantwoordelijke (Kyotollega). Deze persoon staat in voor het uitvoeren van energiemaatregelen en sensibilisatie. Hij of zij neemt maandelijks de meterstanden op van elektriciteits-, gas- en waterverbruik. Deze persoon bespreekt samen met de energiewerkgroep twee keer per jaar de stand van zaken betreffende de uitvoering van energiemaatregelen en sensibilisatie. 4.1.1.3 Energieboekhouding Een energieboekhouding is noodzakelijk: enkel door te meten kunnen we weten of er een meer/minder verbruik is, en kunnen er conclusies getrokken worden van welke gebouwen het eerst moeten aangepakt worden om energiemaatregelen in uit te voeren. Van alle stadsgebouwen wordt een energieboekhouding bijgehouden met de maandelijks meterstanden van elektriciteit-, gas- en water. De Kyotollega geeft maandelijks op de laatste dag van de maand of tijdens de eerste 3 werkdagen van de daaropvolgende maand, de meterstanden door aan de energieboekhouder van de energiewerkgroep. De energiewerkgroep geeft maandelijks eventuele piekverbruiken door aan de Kyotollega om tijdig de oorzaak te achterhalen. Twee keer per jaar wordt een energierapport opgemaakt van alle stadsgebouwen, dit wordt besproken met de gebouwverantwoordelijke, energieverantwoordelijke in de energiewerkgroep. 4.1.1.4 Energie-audit Stad Harelbeke laat een energieaudit, energiesnoei-audit of ESCO uitvoeren in gebouwen die nieuw aangebouwd worden, bij verbouwingen, in gebouwen met extreme piekverbruiken en in gebouwen waarvoor dit mogelijks interessant kan zijn (bv. gebouwen met veel gebruikers en/of bezoekers). 1) een energieaudit is een grondige studie waaruit knelpunten en verbeteringsvoorstellen naar voorkomen, 2) een energiesnoei-audit is een lichtere studie waaruit knelpunten en verbeteringsvoorstellen naar voorkomen, Klimaatplan Harelbeke 17/24

3) Infrax: ESCO (=Energy Services Company) voert gratis een globale audit uit, en kan telemetrie plaatsen. 4.1.1.5 EPC = Energie Prestatie Certificaat Een EPC maakt een algemene maar globale studie van het gebouw. Het eindresultaat is een rapport met een aantal aanbevelingen en een certificaat met een kengetal waarbij het verbruik vergeleken wordt met andere gelijkaardige gebouwen. Dit certificaat wordt op een publiek zichtbare plaats opgehangen in het gebouw. Openbare gebouwen met een oppervlakte van meer dan 1000 m 2 zijn verplicht te beschikken over dergelijke certificaat. De volgende gebouwen hebben reeds een EPC: - Stadshuis - t Spoor - Bibliotheek - Brandweer - Jeugddienst - SABV Eiland - SAMW - School Noord Hulste - School Arendswijk (turnzaal) - School Bavikhove - School centrum - School eiland - School Hulste - School Stasegem - Sporthal Dageraad - Sporthal Vlasschaard Bavikhove - Stadsdepot - Tsas Jeugdcentrum - Marktstraat 74 - Torengalm Vanaf 01/01/2013 moeten openbare gebouwen met een oppervlakte van meer dan 500 m 2 over een EPC beschikken. In de toekomst zal ook voor kleinere gebouwen een EPC verplicht worden. Het is dus wenselijk en nuttig om nu al jaarlijks voor enkele gebouwen een EPC te laten opmaken. 4.1.1.6 Energiebesparende technieken en aanpassingen in gebouwen Jaarlijks wordt gekeken in welke gebouwen eenvoudige energiebesparingsmaatregelen uitgevoerd kunnen worden. Het gaat dan om zaken die weinig kosten en makkelijk te installeren zijn, zoals: radiatorfolie, stekkerdoos met schakelaar, bewegingsdetectors voor verlichting, tochtstrips, enz. Jaarlijks wordt gekeken in welke gebouwen grotere energiebesparingstechnieken uitgevoerd kunnen worden zoals: energiezuinige verwarmingsinstallatie, hoog isolerende beglazing, isolatie, enz. 4.1.1.7 Energiebesparende technieken in nieuwbouw- en verbouwprojecten Bij nieuwbouw- en verbouwprojecten zal telkens in het lastenboek opgenomen worden dat de ontwerper verplicht is een duurzaamheidstoets (energie-, water-, en materialenaudit) uit te Klimaatplan Harelbeke 18/24

voeren. Er wordt ook een kostenbatenanalyse gemaakt om de conventionele bouwtechnieken te vergelijken met bouwen volgens een lager E-peil. Bij nieuwbouw- en verbouwprojecten wordt in een tijdig stadium van de bouwplannen een advies gevraagd aan de energiewerkgroep en eventueel ook aan Cenergie (via infrax) of aan vzw Zonnewindt (adviespunt duurzaam bouwen van West-Vlaanderen). 4.1.1.8 Openbare verlichting Om het energieverbruik van de openbare verlichting te laten dalen zal: 1) De energieboekhouding van de openbare verlichting jaarlijks bijgehouden worden, 2) Infrax bij nieuwe openbare verlichtingsprojecten een toetsing maken van hun voorstel aan de Lichtvisie West-Vlaamse platteland, 3) Bij het jaarlijks investeringsplan een toetsing aan de Lichtvisie West-Vlaamse platteland gemaakt worden door Infrax, 4) De openbare verlichting volledige doorgelicht worden, om te toetsen aan de Lichtvisie West-Vlaamse platteland. Er wordt een berekening gemaakt van de kostprijs voor: - Aanpassingen nodig om te voldoen aan de Code van goede praktijk in de Lichtvisie, - Zuinigere lampen, - Buitengebruik stellen en verwijderen van bepaalde lichtpunten, - Invoeren nachtregime, - Plaatsen van bewegingssensors. 4.1.1.9 Opnemen van energie-efficiëntie bij overheidsopdrachten Het college besliste op 12 juli 2011 om duurzaamheidscriteria in elk bestek en bij bestellingen waarin dit nuttig en noodzakelijk is op te nemen. Hierin zitten ook energiecriteria indien van toepassing op het onderwerp van het bestek. Voor aankoop van elektrische toestellen is dit altijd het geval. 4.1.1.10 Opleiding personeel rond energie en duurzaam bouwen Zowel administratief als technisch personeel wordt bijgeschoold in energiezuinige technieken, duurzaam bouwen en andere relevante energie thema s. 4.1.1.11 Hernieuwbare energie 1) Stad Harelbeke werkt sinds 2008 voor 100% op groene stroom. Ongeacht de leverancier, blijft Stad Harelbeke in de toekomst kiezen voor de aankoop van 100% groene stroom, 2) De stroomproductie van bestaande zonnepanelen op het Stadhuis en op de bib in Hulste zal maandelijks opgevolgd worden, 3) De stroomproductie van de bestaande zonneboiler op de sporthal Dageraad en sporthal Bavikhove zal jaarlijks opgevolgd worden, 4) Stad Harelbeke onderzoekt de mogelijkheden voor nieuwe projecten rond hernieuwbare energie op stadsgebouwen. 4.1.1.12 Energiezuinige toestellen - Nieuwe elektrische toestellen worden door de technische diensten en door de gebruikers steeds energiezuinig ingesteld, Klimaatplan Harelbeke 19/24

- Verwarmingsinstallaties worden door de technische diensten en door de gebruikers steeds energiezuinig ingesteld, in mei worden alle verwarmingsinstallaties volledig uitgeschakeld, ICT stelt alle computers, printers en fax- en kopieertoestellen zuinig in. 4.1.1.13 Sensibilisatie Om een draagvlak uit te bouwen waarop het gevoerde beleid kan steunen, is het belangrijk te communiceren naar het eigen personeel en dit te motiveren, zodat deze de voorbeeldfunctie mee kan uitdragen naar de bevolking. Verschillende sensibilisatiemomenten en sensibilisatiecampagnes worden uitgewerkt door de milieudienst, dit kan in samenwerking met de provincie, de energiesnoeiers of anderen. Klimaatplan Harelbeke 20/24