Visie muziekonderwijs gemeente Kapelle Inleiding Naar aanleiding van het rekenkamerrapport over de Zeeuwse Muziekschool (ZMS) heeft de heer Hut, regiodirecteur ZMS, tijdens de raadsvergadering op 27 februari 2007, een toelichting gegeven op de ZMS. Afrondend is tijdens de raadsvergadering afgesproken om ten behoeve van de raad een visie op het muziekonderwijs te ontwikkelen. Deze visie richt zich op de rol van het muziekonderwijs binnen het cultuurbeleid en zal met name ingaan op de relatie tussen de ZMS en de muziekverenigingen. Muziekonderwijs binnen het cultuurbeleid Het cultuurbeleid is erop gericht om een zo breed mogelijk publiek te laten participeren in cultuur. Om de cultuurparticipatie onder jongeren maar ook bij volwassenen te stimuleren, kan cultuureducatie/kunsteducatie hierbij een belangrijke rol spelen. Kunsteducatie is erop gericht om burgers doelgericht te leren omgaan met kunst. Dit kan onder meer worden bereikt door actief met kunst om te gaan, zoals het zelf beoefenen van een instrument (muziekonderwijs). Muziekonderwijs is dus een onderdeel van de kunsteducatie. Muziekonderwijs draagt bij aan de algemene vorming en persoonlijke ontplooiing van de burgers en draagt bij aan het bevorderen van de cultuurparticipatie. Om dit te kunnen bereiken moet er worden gezorgd voor een voldoende, kwalitatief goed, gedifferentieerd en toegankelijk aanbod aan muziekonderwijs. Wat is de rol hierbij van de gemeente Kapelle? Muziekonderwijs Cultuur, waaronder dus ook het muziekonderwijs, levert een waardevolle bijdrage in de ontwikkeling van kinderen en jongeren. In het muziekonderwijs aan de kinderen en jongeren kan onderscheid worden gemaakt in: 1. muzieklessen binnen het basisonderwijs; 2. muziek als vrijetijdsbesteding. Ad 1. Muzieklessen binnen het basisonderwijs Het is belangrijk dat alle kinderen op een basisschool in de gemeente Kapelle op een vergelijkbare en kwalitatief goede manier in aanraking komen met muziekonderwijs. Via de kunstmenu s in het onderwijs krijgen alle kinderen de kans om in aanraking te komen met verschillende kunstdisciplines, waaronder muziek. De kunstmenu s streven naar een doorgaande leerlijn gericht op kennismaking met en oriëntatie op onder andere muziek. Ad 2. Muziek als vrijetijdsbesteding Buitenschoolse muziekeducatie is ook van belang zodat de kinderen zich kunnen verdiepen in het muziekonderwijs. Zo kunnen kinderen en jongeren die op school enthousiast zijn geworden, gemakkelijk hun weg vinden naar vervolgactiviteiten. Het gaat hier om muziekonderwijs als vrijetijdsbesteding en als buitenschoolse activiteit. Muziekonderwijs als buitenschoolse activiteit zal worden aangeboden via dagarrangementen aansluitend op het reguliere onderwijs. Het is belangrijk dat muziekonderwijs ook buiten schooltijd voor kinderen en jeugd mogelijk blijft. Muziekonderwijs in de vrijetijdsbesteding gaat niet alleen over het leren bespelen van een instrument. Het gaat ook over het plezier van muziek maken in groepsverband en stimuleren van samen muziek maken. Hiermee wordt de basis gelegd voor eventueel verder muziekonderwijs en natuurlijk de actieve deelname aan de amateurkunst. 1
Zeeuwse Muziekschool Het primaat van het geven van muziekonderwijs ligt bij de Zeeuwse Muziekschool (ZMS). De ZMS is een gemeenschappelijke regeling waar ook de gemeente Kapelle aan deelneemt. De ZMS heeft vestigingen in Middelburg, Vlissingen, Goes, Tholen, Zierikzee, Hulst, Oostburg en Axel. De doelstelling van de ZMS is het geven van instrumentaal-vocaal muziekonderwijs en muzikale vorming in de ruimste zin van het woord. Naast het ruime aanbod van cursussen, instrumentale en vocale opleidingen voor jeugd, volwassenen en mensen met een verstandelijke beperking, wordt er steeds meer een beroep gedaan op de ZMS voor ondersteuning en/of uitvoering van projecten voor muzikale vorming. Hierbij kan onder meer gedacht worden aan de bestaande samenwerking met SCOOP en het basisonderwijs bij de invulling van de kunst- en cultuurmenu s. De activiteiten van de ZMS bestaan uit 7 programma-onderdelen 1 : 1. Algemeen Muzikale Vorming (AMV) Muzikale ontwikkeling van kinderen in het kader van persoonlijke ontplooiing en meer specifiek als voorbereiding op een later te volgen vocale of instrumentale opleiding. 2. Instrumentaal en vocaal klassiek/tradioneel en pop en jazz De huidige omvang van de pop- en jazzopleiding is 16% van het totaal van dit programma-onderdeel. 3. Verenigingsopleiding/ hafabra (harmonie, fanfare, brassband) opleiding Het betreft gecombineerde, individuele, en ensemblelessen. Tevens worden er uitvoeringen, workshops en play-inns georganiseerd. 4. Ensemblespel 5. Volwassenenonderwijs (instrumentaal, vocaal) Het betreft hier instrumentaal en vocaal onderwijs voor leerlingen ouder dan 21 jaar. Deze activiteiten worden niet door de gemeente gesubsidieerd. 6. Overige activiteiten (korte cursussen en projecten) Het betreft djembé cursussen, cursussen stemvorming, bandcoaching, e.d. Deze activiteiten worden kostendekkend verzorgd. 7. Activiteiten ten behoeve van het regulier onderwijs Dit betreft de bevordering van de kwaliteit en diversiteit van het muziekonderwijs aan de schoolgaande jeugd. In eerste instantie gericht op het regulier basisonderwijs, in een latere fase ook naar het voortgezet onderwijs. Het aanbod wordt onder meer verspreid middels het gezamenlijk aanbod PrimairCultuur. Naast de ZMS verzorgen ook de Kapelse muziekverenigingen, Ons Genoegen, OKK en showkorps Jonge Kracht, muziekonderwijs aan hun eigen leden. Deze muziekverenigingen doen ook een beroep op de diensten van de ZMS. Voor koren vindt opleiding plaats in de vorm van stemvormingklassen. Hieronder volgt een overzicht van het aantal leerlingen, dat muziekonderwijs volgt. Instantie muziekonderwijs Aantal leerlingen Zeeuwse Muziekschool (verenigingsopleiding) 76* Ons Genoegen 111** OKK 22** Jonge Kracht 36** * aantal per 18-12-2007 ** aantallen per april 2007 1 Uit: gemeenschappelijke regeling de Zeeuwse Muziekschool, begroting 2008. 2
Op de wachtlijst voor de ZMS staan, per 18 december 2007, 11 leerlingen uit Kapelle, waarvan 4 leerlingen voor de verenigingsopleiding. De ZMS streeft ernaar de leerlingen maximaal 1 jaar op de wachtlijst te laten staan. Het aantal leerlingen binnen de verenigingsopleiding van de ZMS is de afgelopen jaren gestegen. Dit komt o.m. doordat een docent Slagwerk bij muziekvereniging Ons Genoegen is gestopt. Om de continuïteit te waarborgen voor deze leerlingen heeft de ZMS de lessen overgenomen. De muziekverenigingen hebben er de voorkeur voor uitgesproken dat alle leerlingen het muziekonderwijs bij de ZMS volgen. De muziekverenigingen ervaren dan geen problemen meer met het verzorgen van muziekonderwijs en de continuïteit wordt gewaarborgd. Financiën De deelnemende gemeenten in de gemeenschappelijke regeling van de ZMS dragen bij in de kosten van de ZMS. Overeenkomstig de begroting 2008 bedraagt de financiële bijdrage die de gemeente Kapelle aan de ZMS betaalt 91.889,--. De muziekverenigingen ontvangen subsidie van de gemeente. Deze middelen kunnen worden ingezet voor muziekonderwijs binnen de vereniging. Volgens de begroting 2008 ontvangen de muziekverenigingen 22.311,-- (Ons Genoegen 10.962,--, OKK 5.360,-- en Jonge Kracht 5.989,--) subsidie van de gemeente Kapelle. Zowel de ZMS als Ons Genoegen ontvangen daarnaast nog middelen van derden, bijvoorbeeld sponsorgelden. Binnen het budget van de ZMS wordt een bedrag van 16.946,-- ingezet voor het programma-onderdeel Verenigingsopleiding (exclusief het budget vaste kosten en het budget niettoerekenbare kosten). Bij de ZMS volgen 76 leerlingen lessen voor de verenigingsopleiding. Binnen de subsidie van Ons Genoegen wordt muziekonderwijs verzorgd aan 111 leerlingen tot 21 jaar. De subsidie aan Ons Genoegen wordt niet volledig besteed aan muziekonderwijs, maar ook aan honorarium dirigent, aankoop instrumenten en muziek, e.d. Deze subsidie wordt als volgt opgebouwd: een basisbedrag per jaar, een bedrag per bespeeld instrument per jaar en een bijdrage in het honorarium van de dirigent. De rol van de gemeente bij muziekonderwijs De gemeenten hebben de verantwoordelijkheid om randvoorwaarden te creëren voor alle burgers om te kunnen participeren in kunst, zowel actief als representatief 2 3. Het uitgangspunt voor de gemeente bij het muziekonderwijs is dan ook dat zij voorwaarden schept waardoor er een voldoende, kwalitatief goed, gedifferentieerd en toegankelijk aanbod aan muziekonderwijs kan worden verzorgd voor de inwoners van de gemeente Kapelle. Belangrijk is dat de gemeente in eerste instantie stuurt op de inhoud van het muziekonderwijs en vervolgens kijkt naar de financiën. Vanwege de kwaliteit van de ZMS en het feit dat er weinig alternatieven zijn binnen de gemeente en de Oosterschelderegio, is het behoud van betaalbare muzieklessen bij de ZMS belangrijk. Het programma-onderdeel volwassenenonderwijs (instrumentaal en vocaal) wordt kostendekkend verzorgd. De rol van de gemeente bij muziekonderwijs richt zich derhalve met name op de jeugd. Gezien de afspraken die zijn gemaakt binnen de gemeenschappelijke regeling heeft de gemeente weinig sturingsmogelijkheden over de invulling van het muziekonderwijs bij de ZMS binnen het huidige budget. Het is bijv. niet mogelijk om te sturen op differentiatie naar leeftijd (de gemeente subsidieert alle leerlingen tot 21 jaar). Tevens is het bijna niet mogelijk om te sturen op de programma-onderdelen (het pakket dient integraal te worden afgenomen). De gemeente kan bepaalde accenten op bepaalde producten zetten (bij- 2 Wijn, C. (2003). Gemeentelijk Cultuurbeleid: een handleiding. Den Haag: VNG uitgeverij. 3 Representatief houdt in het kennismaken met kunst door het bezoeken van een theater e.d. 3
voorbeeld leerlingenbereik, onderwijs, etc), maar hiermee kan niet worden gestuurd op de programma-onderdelen. Het is eventueel wel mogelijk om via het (dagelijks of algemeen) bestuur van de regeling te sturen op programma-onderdelen, maar dan moet een wijziging in een programma-onderdeel bij voorkeur door meerdere gemeenten worden ondersteund. De gemeente heeft de volgende sturingsmogelijkheden met betrekking tot de invulling van het muziekonderwijs. Sturingsmogelijkheden van de gemeente binnen de huidige structuur van de ZMS 1. Sturingsmogelijkheden bij wachtlijsten Voor leerlingen uit de gemeente Kapelle bestaat al een aantal jaren een wachtlijst. Om de leerlingen, die op een wachtlijst staan, te kunnen plaatsen wordt de financiële bijdrage van de gemeente Kapelle substantieel overschreden. Indien de overschrijding van het budget een incidentele overschrijding betreft, dan worden deze kosten versleuteld met de bijdragen van de overige gemeenten, die op dat moment minder deelnemende leerlingen hebben bij de ZMS. Dit is een voordeel van de gemeenschappelijke regeling (GR). Indien het aantal leerlingen van een bepaalde gemeente tijdelijk toeneemt, dan wordt dit dus binnen de GR financieel afgedekt. Echter, voor de gemeente Kapelle is er sprake van, dat het budget structureel worden overschreden door toename van het aantal leerlingen. Het is dan niet meer redelijk om dit te blijven afwentelen op de andere gemeenten binnen de GR. Concreet betekent dit dat op basis van de financiële bijdrage van de gemeente aan de ZMS ( 91.889,--) omgerekend 38 leerlingen aan de verenigingsopleiding kunnen deelnemen. In de praktijk volgen echter 76 leerlingen de verenigingsopleiding. Dit betekent dat de kosten van de resterende 38 leerlingen worden versleuteld bij de overige deelnemende gemeenten. Op dit moment is er een wachtlijst van 11 leerlingen. Indien er binnen de GR geen mogelijkheid was om kosten te versleutelen bij de overige gemeenten, was de wachtlijst voor Kapelse leerlingen groter. De overschrijding bedraagt op jaarbasis 19.000,--. De heer Hut heeft om extra financiële middelen verzocht tijdens de raadsvergadering in februari 2007. Indien de gemeente geen extra middelen wil inzetten, zal de wachtlijst groeien voor leerlingen uit Kapelle. De ZMS vindt het niet redelijk om de extra kosten te blijven afwentelen op de overige deelnemende gemeenten. De gemeente kan sturen op het aantal leerlingen dat op een wachtlijst staat. De vraag is of de gemeente het acceptabel vindt dat er een wachtlijst bestaat. Zo nee, dan dient de gemeente de ZMS extra middelen beschikbaar te stellen aangezien binnen het huidige budget geen mogelijkheden zijn om de wachtlijsten weg te werken. De heer Hut heeft tijdens de raadsvergadering aangegeven er ongeveer extra 10.000,-- à 15.000,-- (structureel) beschikbaar dient te komen om tegemoet te komen aan de groei van de wachtlijsten. Het resterende bedrag wil de ZMS binnen hun eigen middelen dekken. 2. Sturingsmogelijkheden door het leggen van accenten op de programma-onderdelen Het is voor de gemeente wel mogelijk om binnen de programma-onderdelen accenten te leggen. De gemeente kan bijvoorbeeld de keuze maken om een extra deel van het bestaande budget in te zetten op het programma-onderdeel verenigingsopleiding. Als gevolg hiervan kunnen de wachtlijsten op dit programma-onderdeel verdwijnen. Keerzijde van deze optie is dat vervolgens langere wachtlijsten ontstaan op de overige programma-onderdelen. 4
3. Sturingsmogelijkheden bij de leerrichtingen De gemeente stelt financiële middelen beschikbaar voor de ZMS bij de volgende leerrichtingen. - Opstapfase en speelrichting - Leerrichting A (jaar 1 en 2) - Leerrichting A (jaar 3) - Leerrichting B (jaar 4 en 5) - Leerrichting C (jaar 6 en 7) - Leerrichting D (jaar 8 en 9) In het verlengde van de leerrichtingen wil de ZMS ook workshops gaan aanbieden aan leerlingen in samenwerking met het Rotterdams Conservatorium. De vraag is tot welk niveau de leerlingen moeten worden opgeleid om nog in aanmerking te kunnen komen voor gesubsidieerde lesplaatsen. De gemeente kan ook sturen door bijvoorbeeld alleen de leerrichtingen in de opstapfase, A en B, financieel te bekostigen. De ZMS geeft aan dat deze sturingsmogelijkheid weinig effect heeft. De ZMS geeft tevens aan dat er dan sprake zal zijn van een afkalving van het kwaliteitsimago omdat talenten en gevorderden zich niet meer kunnen profileren. Een lange lijst van musici van betekenis in Nederland komen uit de koker van de ZMS. Deze heb je niet meer als je maar een paar jaar muziekonderwijs kunt volgen. Bovendien is het aantal leerlingen die de leerrichtingen C of D volgen beperkt. 4. Sturingsmogelijkheden lesplaatsen van de muziekverenigingen onder te brengen bij de ZMS De muziekverenigingen uit de gemeente Kapelle hebben de voorkeur uitgesproken dat de leerlingen alle lessen bij de ZMS volgen. Als de raad daarvoor kiest zal de financiële bijdrage aan de ZMS fors stijgen. De exacte financiële consequenties hiervan zijn niet nader uitgewerkt. Wel kan enige vergelijking worden gemaakt met de huidige situatie. De muziekverenigingen geven muziekonderwijs aan ongeveer 169 leerlingen. Op dit moment verzorgt de ZMS muziekonderwijs aan 231 leerlingen uit Kapelle en dit kost de gemeente ongeveer 91.000,-- op jaarbasis. Sturingsmogelijkheden van de gemeente buiten de ZMS 1. Sturingsmogelijkheid door het verzorgen van muziekonderwijs door de muziekverenigingen De ZMS is een gemeenschappelijke regeling. Deze gemeenschappelijke regeling is ongeveer 50 jaar geleden opgericht omdat het voor de gemeenten destijds niet mogelijk was om zelfstandig per gemeente muziekonderwijs te verzorgen. Derhalve is besloten om hierin te gaan samenwerken. Het is op dit moment wel mogelijk om binnen de gemeente het muziekonderwijs te laten verzorgen. De muziekverenigingen hebben echter zelf aangegeven dat zij het primaat van het geven van muziekonderwijs leggen bij de ZMS. Het verzorgen van muziekonderwijs door de muziekverenigingen is misschien wel bespreekbaar indien de gemeente de muziekverenigingen hiervoor faciliteert met bijvoorbeeld goede accommodatie ter voorkoming van geluidsoverlast. Aandachtspunt hierbij is dat de ZMS breder inzetbaar is dan alleen de verenigingsopleiding. Indien wordt besloten om het muziekonderwijs in het vervolg door de muziekverenigingen te laten uitvoeren, zal de gemeente een ruime periode dubbele lasten hebben omdat er verplichtingen zijn die voortvloeien uit de GR. Deze verplichtingen worden opgelegd voor een langere periode. Er is onder meer een opzegtermijn van 2 jaar en er dient een uittreedsom te worden betaald. De hoogte van de uittreedsom wordt vastgesteld door het bestuur van de 5
GR 4. Het muziekonderwijs niet meer laten verzorgen door de ZMS heeft ook consequenties voor de continuïteit en kwaliteit. De muziekverenigingen hebben al aangegeven dat zij op dit moment al problemen ervaren met de continuïteit en dat zij de voorkeur geven aan het muziekonderwijs van de ZMS. 2. Sturingsmogelijkheden door herziening subsidiebeleid De muziekverenigingen ontvangen subsidie per jeugdlid. Gezien hun aandeel in het muziekonderwijs is het een overweging om de muziekverenigingen te ondersteunen bij het geven van muziekonderwijs bijvoorbeeld in de vorm van een extra subsidie. Dit kan worden meegenomen in de herziening van het subsidiebeleid. De Kapelse muziekverenigingen geven gezamenlijk aan veel meer leerlingen les dan de ZMS (zie tabel blz. 2). De vraag is of het wenselijk is dat de gemeente een belangrijk en groot deel van het muziekonderwijs in handen wil geven van vrijwilligersorganisaties. De vraag geldt dubbel, nu de muziekverenigingen zelf hebben aangegeven dat zij de voorkeur geven aan de ZMS. 3. Sturingsmogelijkheden in bestuursvorm In een periode van 50 jaar is de ZMS uitgegroeid tot een begrip in de provincie Zeeland. De ZMS heeft als bestuursvorm een gemeenschappelijke regeling. De ZMS heeft een sterke traditie waarbij zij zich volledig richt op muziekonderwijs en stabiliteit. Een sterke traditie kent ook valkuilen en kan leiden tot starheid en beperkte stuurbaarheid. Door de gemaakte afspraken binnen de gemeenschappelijke regeling heeft de gemeente weinig mogelijkheden tot het geven van een nadere invulling aan het muziekonderwijs bij ZMS. De gemeenschappelijke regeling als bestuursvorm is uitgangspunt en de vraag is of het wenselijk is om een (provinciale) discussie te starten over de wenselijke/effectieve bestuursvorm. Dit kan leiden tot aanpassing van de huidige gemeenschappelijke regeling of leiden tot een andere bestuursvorm, bijvoorbeeld een stichting. 4. Sturingsmogelijkheden in de wijze van subsidiëring De gemeente verstrekt een financiële bijdrage rechtstreeks aan de ZMS. Het is ook mogelijk dat de gemeente de gebruikers van muziekonderwijs gaat subsidiëren, bijvoorbeeld de scholen of de leerlingen zelf. De gebruikers kunnen dan hun muziekonderwijs zelf inkopen waar ze willen (bij de ZMS maar ook bij particulier initiatief). Dit betekent meer marktwerking. Aandachtspunt bij deze sturingsmogelijkheid is dat de gemeente bij deze optie ook wordt gehouden aan de eerder genoemde verplichtingen voortvloeiend uit de GR. Conclusie De gemeente Kapelle, die grote belangstelling voor muziek toont, heeft een groeiend aantal inwoners. Het is reëel om te stellen dat er dan vanuit de Kapelse inwoners een groeiende belangstelling bestaat voor het muziekonderwijs. De rol van de gemeente bij muziekonderwijs is er één waarbij dusdanige voorwaarden worden gecreëerd, dat de inwoners van de gemeente Kapelle actief kunnen leren omgaan met het zelf bespelen van een muziekinstrument. Uiteindelijk levert muziekeducatie een bijdrage aan het bevorderen van de cultuurparticipatie. De financiële bijdrage van de ZMS is de afgelopen jaren niet gestegen, behoudens de jaarlijkse indexering met de VZG-richtlijn. Tot op heden hebben de overige deelnemende gemeenten in de GR van de ZMS de groeiende belangstelling van de Kapelse inwoners opgevangen. Dit kan niet structureel voortduren en de gemeente dient een oplossing te vinden voor dit knelpunt binnen het muziekonderwijs. 4 De gemeente Terneuzen heeft onlangs te kennen gegeven te willen uittreden uit de ZMS per 2010. De door het AB vastgestelde uittreedsom is ongeveer 911.901,--. 6
De inrichting van het muziekonderwijs kan op verschillende manieren worden ingevuld. Het muziekonderwijs wordt op dit moment verzorgd door de ZMS en het onderdeel verenigingsopleiding wordt ook verzorgd door de muziekverenigingen. De gemeente kan verschillende keuzes maken in de vormgeving van het toekomstige muziekonderwijs. 1. De gemeente Kapelle treedt uit de ZMS. Dit heeft consequenties voor de kwaliteit en de continuïteit van de diverse programma-onderdelen, die op dit moment worden verzorgd door de ZMS. Tevens heeft de gemeente een ruime periode dubbele lasten omdat de verplichtingen aan een GR niet meteen kunnen worden stopgezet, terwijl de gemeente op een andere wijze invulling aan het muziekonderwijs moet geven. 2. De gemeente Kapelle treedt gedeeltelijk uit de ZMS. Het betreft hierbij het programmaonderdeel verenigingsopleiding. Dit wordt dan in het vervolg verzorgd door de muziekverenigingen. De overige programma-onderdelen blijven bij de ZMS. Kanttekening hierbij is dat de muziekverenigingen hebben aangegeven dat zij de voorkeur hebben dat alle leerlingen muziekonderwijs volgen bij de ZMS. De muziekverenigingen ervaren dan geen problemen meer met het verzorgen van muziekonderwijs en de continuïteit wordt gewaarborgd. Tevens zullen er bij gedeeltelijke uittreding uit de ZMS financiële verplichtingen blijven voor de gemeente. 3. De verenigingsopleiding volledig onderbrengen bij de ZMS en niet meer gedeeltelijk bij de muziekverenigingen. Hiervoor dient de gemeente extra financiële middelen beschikbaar te stellen. Om deze leerlingen onder te brengen bij de ZMS voor de gemeente moet de gemeente extra financiële middelen beschikbaar stellen. De gemeente Kapelle gaat dan voor 400 leerlingen aan de ZMS betalen, in plaats van nu voor 231 leerlingen. 4. De huidige situatie handhaven. De gemeente moet dan wel een uitspraak doen over de volgende vraag: Is het voor de gemeente acceptabel dat er een wachtlijst bestaat bij de ZMS? Zo nee, dan dient de gemeente de ZMS extra te financieren aangezien binnen het huidige budget geen mogelijkheden zijn om de wachtlijsten weg te werken. Voor de inwoners van de gemeente zijn er voldoende voorzieningen aanwezig voor het volgen van muziekonderwijs (muziekonderwijs bij de ZMS en de muziekverenigingen). Er zijn geen zwaarwegende argumenten om de huidige situatie te wijzigen. De financiële bijdrage voor de ZMS is de afgelopen jaren niet verhoogd, behoudens de VZG-indexering, terwijl het aantal leerlingen daarentegen wel fors is gestegen. Het is dan redelijk om ook de financiële bijdrage van de ZMS (structureel) te verhogen. Bij de keuze voor optie 4 zijn ook de financiële consequenties voor de gemeente het minst ingrijpend. 7