Tzummarum, Buorren 40-44 Gem. Franekeradeel (Frl.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Steekproefrapport 2010-04/10
Tzummarum, Buorren 40-44 Gem. Franekeradeel (Frl.) Een Inventariserend Archeologisch Veldonderzoek Een onderzoek in opdracht van Gemeente Franekeradeel. Steekproefrapport 2010-04/10 ISSN 1871-269X auteur: drs. R. Exaltus, senior archeoloog autorisatie: dr. J. Jelsma, register senior KNAarcheoloog De Steekproef werkt volgens de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 3.1 Foto s en tekeningen zijn gemaakt door de Steekproef bv, tenzij anders vermeld. De Steekproef bv, Zuidhorn, mei 2010 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder bronvermelding. De Steekproef bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek. De Steekproef bv Archeologisch Onderzoeks- en Adviesbureau Hogeweg 3 9801 TG Zuidhorn telefoon fax internet e-mail kvk 050-5779784 050-5779786 www.desteekproef.nl info@desteekproef.nl 02067214
Inhoud Samenvatting 1. Inleiding 1 1.1 Aanleiding en doel 1 1.2 Locatie en administratieve gegevens 3 2. Bureauonderzoek 4 2.1 Bronnen 4 2.2 Resultaten bureauonderzoek 5 2.3 Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel 7 3. Veldonderzoek 8 3.1 Aanpak 8 3.2 Bodem, reliëf en archeologie 9 4. Conclusies en advies Appendix I: Archeologische periodes Appendix II: Bekende archeologische waarden 11
Samenvatting In opdracht van Gemeente Franekeradeel, vertegenwoordigd door C. Tasma, is door De Steekproef bv een terrein onderzocht achter de Buorren 40-44 te Tzummarum (Figuur 1). Het onderzoek was gericht op de mogelijke aanwezigheid van archeologische waarden. Aanleiding tot het onderzoek is de voorgenomen bouw van zes starterswoningen alsmede een garage en carports met bergingen. Het plangebied vormt door de sloop van de voormalige bebouwing inmiddels een braakliggend terrein (Figuur 2). Het onderzoek bestaat uit een bureauonderzoek en een veldonderzoek door middel van boringen. In het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel is uitgegaan van de mogelijke aanwezigheid van terplagen met archeologische resten uit de ijzertijd en de middeleeuwen. Het plangebied bestaat uit een braakliggend terrein waarop tot voor kort enkele tussen 1850 en 1929 gebouwde huizen stonden. Uit de resultaten van het booronderzoek blijkt dat de sloop van deze huizen tot ingrijpende bodemverstoring heeft geleid. Hierdoor is in het plangebied een één tot twee meter dik pakket aanwezig dat bestaat uit met sloopresten vermengde klei. Onder dit pakket zijn slechts natuurlijke afzettingen aangetroffen die bestaan uit een dik pakket matig grof zand dat wordt onderbroken door talrijke dunne kleilaagjes. In het plangebied zijn nergens terplagen aangetroffen. Relevante archeologische indicatoren ontbreken eveneens volledig. Het uitgevoerde onderzoek geeft daarom geen aanleiding tot het adviseren van beschermende en/of beperkende maatregelen of archeologisch vervolgonderzoek.
Figuur 1. Tzummarum, Buorren 40-44. Het plangebied ligt binnen de rode cirkel (Bron: ANWB, 2005.Topografische Atlas Nederland 1:50000. ANWB bv, Den Haag.)
1. Inleiding 1.1 Aanleiding en doel In opdracht van Gemeente Franekeradeel, vertegenwoordigd door C. Tasma, is door De Steekproef bv een terrein onderzocht achter de Buorren 40-44 te Tzummarum (Figuur 1). Het onderzoek was gericht op de mogelijke aanwezigheid van archeologische waarden. Aanleiding tot het onderzoek is de voorgenomen bouw van zes starterswoningen alsmede een garage en carports met bergingen. Het plangebied vormt door de sloop van de voormalige bebouwing inmiddels een braakliggend terrein (Figuur 2). Het onderzoek bestaat uit een bureauonderzoek en een veldonderzoek door middel van boringen. Het doel van het bureauonderzoek is het opstellen van een archeologisch verwachtingsmodel van het gebied aan de hand van beschikbare fysisch geografische, archeologische en historisch geografische informatie. Tijdens het veldonderzoek is dit verwachtingsmodel getoetst. Het doel van het veldonderzoek is het vaststellen van de mate van gaafheid van het bodemprofiel en de aanwezigheid hierin van archeologische waarden. Hierbij wordt gekeken naar de bodemopbouw en de mate waarin deze intact is en naar het voorkomen van archeologische indicatoren, zoals bewerkt en verbrand vuursteen, aardewerk, bouwmateriaal, bot en houtskool. 1
Figuur 2. Tzummarum, Buorren 40-44. Het plangebied gezien vanuit het noordoosten in westelijke richting. 2
1.2 Locatie en administratieve gegevens Het plangebied ligt aan de oostzijde van de oude kern van Tzummarum. De hoogte van het onderzoeksgebied ligt rond 1,0 m NAP. Het plangebied lag ten tijde van het onderzoek braak door de sloop van de voormalige bebouwing. Tabel 1. Tzummarum, Buorren 40-44. Administratieve gegevens van het onderzoeksgebied. Provincie Friesland Gemeente Franekeradeel Plaats Tzummarum Toponiem Buorren 40-44 Coördinaten hoekpunten 165,536/583,462; 165,595/583,466; 165,563/583,428; 165,593/583,447 Bevoegde overheid Gemeente Franekeradeel Opdrachtgever Gemeente Franekeradeel ARCHIS CIS-code 40682 ISSNnr. 1871-269X Steekproef projectcode 2010-04/10 Geomorfologische context kwelderwal NAP hoogte maaiveld Rond 1,0 m NAP maximale diepte onderzoek 2,5m min maaiveld Uitvoering van het veldwerk april 2010 Beheer en plaats documentatie De Steekproef bv / Rijksdienst voor het Cultureel erfgoed (RCE) 3
2. Bureauonderzoek 2.1 Bronnen Voor het bureauonderzoek is gebruik gemaakt van de volgende bronnen (Tabel 2). Tabel 2: Tzummarum, Buorren 40-44. Geraadpleegde literatuur, bronnen en kaarten. ANWB, 2004. Topografische Atlas Friesland 1:25000. ANWB bv, Den Haag. Centraal Archeologisch Archief (CAA) en Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) [ARCHIS]. Friese Archeologische MonumentenKaart Extra (FAMKE) www.fryslan.nl Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (KNA) versie 3.1. College voor de Archeologische Kwaliteit (www.sikb.nl). Schotanus, C. 1664. Beschrijvinge van de Heerlyckheydt van Frieslandt. Facsimile-uitgave 1978. De Tille bv Leeuwarden/Theatrum Orbis Terrarum bv Amsterdam. Stichting voor Bodemkartering, 1978. Bodemkaart van Nederland 1:50000. Blad 5. StiBoKa, Wageningen. Stichting voor Bodemkartering, 1982. Geomorfologische Kaart van Nederland 1:50000. Blad 5. StiBoKa, Wageningen. 12 Provinciën 2006/2007. Atlas van Topografische Kaarten. Nederland 1955-1965. Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer. Uitgeverij Nieuwland, 2006. Grote Historische Topografische Atlas ±1926-1934. Fryslân 1 : 25 000. Uitgeverij Nieuwland, Tilburg. Uitgeverij 12 Provinciën, 2005. Luchtfoto-Atlas Fryslân. Schaal 1:14000. Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer. Versfelt, H.J. & M. Schroor, 2005. De Atlas van Huguenin: Militair-topografische Kaarten van Noord-Nederland 1819-1829. Heveskes Uitgevers, Groningen/Veendam. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1990.Grote Historische Atlas van Nederland deel 2: Noord-Nederland 1851-1855, schaal 1:50000. Wolters-Noordhoff, Groningen. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 1992. Grote Historische Provincie Atlas 1:25000. Friesland 1853-1856. Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, Groningen. www.watwaswaar.nl 4
2.2 Resultaten bureauonderzoek Het plangebied ligt op een kwelderwal die ten noorden ligt van een getijdeafzettingsvlakte. Kwelderwallen zijn opgebouwd uit zavelig materiaal terwijl in de lager gelegen gebieden tussen de kwelderwallen zware klei is afgezet. De bodems in en rond het plangebied bestaan uit kalkarme poldervaaggronden die zijn gevormd in lichte zavel (classificatie bodemkaart bmn15c met grondwatertrap V: gemiddelde hoogste grondwaterstand minder dan 40 cm beneden maaiveld en gemiddelde laagste grondwaterstand meer dan 120 cm beneden het maaiveld). Op deze kwelderwal is de terpenreeks Lidlum, Tzummarum, Minnertsga, ontstaan. Het Centraal Monumenten Archief (CMA) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) laat zien dat het plangebied aan de oostkant van de historische kern van Tzummarum ligt (monument 15147). De historische kern ligt grotendeels op de uit de vroege middeleeuwen daterende terp van Tzummarum (monument 858). Binnen dit monument ligt de waarneming 5125 die de resten van een kloosterterrein betreft. Tabel 3. Tzummarum, Buorren 40-44. Archeologische waarden zoals deze volgens Archis in de omgeving van het plangebied aanwezig zijn. CMA/CAA-nrs Datering Omschrijving RD-coördinaten 858 Vroege middeleeuwen Terp 165,449/583,368 15147 Late middeleeuwen nieuwe tijd Dorpskern 165,366/583,390 5125 middeleeuwen Kloosterterrein 165,500/583,400 5
In Figuur 3 zijn achtereenvolgens uitsneden afgebeeld van de kaart van van Eekhoff uit 1850 en de topografische kaart uit 1929. In tegenstelling tot de topografische kaart uit 1929 toont de kaart van Eekhoff nog geen bebouwing in het plangebied. Deze kaart laat wel duidelijk de contouren van de terp zien. En de kaart laat zien dat het plangebied ten oosten van de terp ligt. Gezien de informatie op deze kaarten ligt het voor de hand dat het plangebied tussen 1850 en 1929 bebouwd is. Figuur 3. Tzummarum, Buorren 40-44. Uitsnede uit de topografische kaart uit 1929 (onder) en de kaart van Eekhoff uit 1850 (boven). 6
2.3 Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Het onderzoeksterrein ligt volgens de Friese Archeologische MonumentenKaart Extra (FAMKE) op een terp die in een zone valt waarin archeologische resten uit de ijzertijd en de middeleeuwen kunnen liggen en waarvoor een boorintensiteit van 6 boringen per hectare wordt geadviseerd met een minimum van zes per plangebied. Resten uit voorgaande perioden hoeven hier volgens de FAMKE in het geheel niet verwacht te worden. 7
3. Veldonderzoek 3.1 Aanpak De zes boorpunten zijn zo gelijkmatig mogelijk over het plangebied verdeeld. Voor het booronderzoek is gebruik gemaakt van een guts met een diameter van drie centimeter. Alle boringen zijn doorgezet tot een diepte van tenminste twee meter beneden het maaiveld met een maximale diepte van 2,5 meter beneden het maaiveld. De ligging van de boorpunten is afgebeeld op Figuur 4. De boringen zijn weergeven in de boorprofielen in Figuur 5. Figuur 4. Tzummarum, Buorren 40-44. Boorpuntenkaart Het plangebied ligt binnen de rode lijn; de genummerde punten geven de uitgevoerde boringen weer. 8
3.2 Bodem, reliëf en archeologie De hoogte van het maaiveld in het plangebied ligt rond 1,0 m NAP. Hierbij valt op dat het zuidelijke deel van het plangebied bijna een halve meter hoger ligt dan het noordelijke deel. Bovenin de boringen is een dik pakket matig zandige en matig humusrijke klei aangetroffen met daarin talrijke brokken baksteenpuin en overige moderne insluitsels zoals vensterglas, beton, antraciet en plastic. De dikte van dit pakket loopt uiteen van ruim een meter in de boringen 1 en 3 tot bijna twee meter in boring 6. Vanaf ongeveer 0,5 m -NAP is in alle boringen een pakket matig grof zand waargenomen dat wordt onderbroken door talrijke dunne kleilaagjes. In boring 4 is tussen het puinrijke pakket en het onderliggende zand een dunne laag sterk amorf veen aangetroffen. Het lijkt hier te gaan om de vulling van een watervoerende depressie; mogelijk een sloot. Nergens in het plangebied zijn relevante archeologische indicatoren ontdekt. Om deze reden heeft geen vindplaatsbeoordeling plaatsgevonden aan de hand van de waarderingstabel uit de KNA 3.1 (VS06). 9
Figuur 5. Tzummarum, Buorren 40-44. Weergave van de resultaten van het booronderzoek in de vorm van boorprofielen. 10
4. Conclusies en Advies In het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel is uitgegaan van de mogelijke aanwezigheid van terplagen met archeologische resten uit de ijzertijd en de middeleeuwen. Het plangebied bestaat uit een braakliggend terrein waarop tot voor kort enkele tussen 1850 en 1929 gebouwde huizen stonden. Uit de resultaten van het booronderzoek blijkt dat de sloop van deze huizen tot ingrijpende bodemverstoring heeft geleid. Hierdoor is in het plangebied een één tot twee meter dik pakket aanwezig dat bestaat uit met sloopresten vermengde klei. Onder dit pakket zijn slechts natuurlijke afzettingen aangetroffen die bestaan uit een dik pakket matig grof zand dat wordt onderbroken door talrijke dunne kleilaagjes. In het plangebied zijn nergens terplagen aangetroffen. Relevante archeologische indicatoren ontbreken eveneens volledig. Het uitgevoerde onderzoek geeft derhalve geen aanleiding tot het adviseren van beschermende en/of beperkende maatregelen of archeologisch vervolgonderzoek. Wij wijzen er verder op dat in alle gevallen geldt dat indien archeologische materialen en/of sporen aangetroffen worden, deze gemeld dienen te worden bij de provinciaal archeoloog dr. G. de Langen (tel: 058-2925487) en bij de gemeente Franekeradeel conform Monumentenwet 1988, laatste wijziging van 1 september 2007, paragraaf 7, artikel 53 en verder. 11
Appendix I Tzummarum, Buorren 40-44 Archeologische periodes paleolithicum: paleolithicum vroeg: paleolithicum midden: paleolithicum laat: paleolithicum laat A: paleolithicum laat B: mesolithicum: mesolithicum vroeg: mesolithicum midden: mesolithicum laat: neolithicum: neolithicum vroeg: neolithicum vroeg A: neolithicum vroeg B: neolithicum midden: neolithicum midden A: neolithicum midden B: neolithicum laat: neolithicum laat A: neolithicum laat B: bronstijd: bronstijd vroeg: bronstijd midden: bronstijd midden A: bronstijd midden B: bronstijd laat: tot 8.800 vc ijzertijd: tot 300.000 BP ijzertijd vroeg: 300.000-35.000 BP ijzertijd midden: 35.000 BP - 8.800 vc ijzertijd laat: 35.000-18.000 BP 18.000 BP - 8.800 vc Romeinse tijd: Romeinse tijd vroeg: 8.800-4.900 vc Romeinse tijd vroeg A: 8.800-7.100 vc Romeinse tijd vroeg B: 7.100-6.450 vc Romeinse tijd midden: 6.450-4.900 vc Romeinse tijd midden A: Romeinse tijd midden B: 5.300-2.000 vc Romeinse tijd laat: 5.300-4.200 vc Romeinse tijd laat A: 5.300-4.900 vc Romeinse tijd laat B: 4.900-4.200 vc 4.200-2.850 vc middeleeuwen: 4.200-3.400 vc middeleeuwen vroeg: 3.400-2.850 vc middeleeuwen vroeg A: 2.850-2.000 vc middeleeuwen vroeg B: 2.850-2.450 vc middeleeuwen vroeg C: 2.450-2.000 vc middeleeuwen vroeg D: middeleeuwen laat: 2.000-800 vc middeleeuwen laat A: 2.000-1.800 vc middeleeuwen laat B: 1.800-1.100 vc 1.800-1.500 vc nieuwe tijd: 1.500-1.100 vc nieuwe tijd A: 1.100-800 vc nieuwe tijd B: nieuwe tijd C: 800-12 vc 800-500 vc 500-250 vc 250-12 vc 12 vc - 450 nc 12 vc - 70 nc 12 vc - 25 nc 25-70 nc 70-270 nc 70-150 nc 150-270 nc 270-450 nc 270-350 nc 350-450 nc 450-1.500 nc 450-1.050 nc 450-525 nc 525-725 nc 725-900 nc 900-1.050 nc 1.050-1.500 nc 1.050-1.250 nc 1.250-1.500 nc 1.500 - heden 1.500-1.650 nc 1.650-1.850 nc 1.850 heden