Binnen enkele weken wordt u geopereerd. Bij u worden dan de lymfeklieren uit de oksel weggehaald. Deze operatie wordt ook wel okselkliertoilet of okselklierdissectie genoemd. Met deze brochure willen we u informeren over: de operatie, wat kunt u verwachten wat de (mogelijke) gevolgen voor u kunnen zijn van de behandeling leefregels en preventieve maatregelen, wat kunt u zelf doen om klachten te voorkomen. Mocht u na het lezen van deze brochure nog vragen hebben, stelt u deze dan gerust aan uw arts, verpleegkundig specialist of verpleegkundig consulent mammacare en melanoom. De operatie Bij borstkanker kan een operatie van de okselklieren samen worden gedaan met de operatie aan de borst. Bijvoorbeeld bij een borstsparende operatie of een borstamputatie. Soms wordt pas later besloten dat de okselklieren verwijderd moeten worden, dan is een aparte operatie nodig. Dit gebeurt bijvoorbeeld omdat er in de schildwachtklier tumorcellen gevonden zijn. Een okselklieroperatie kan ook bij een melanoom, waarbij uitzaaiingen in de okselklieren zijn vastgesteld, worden gedaan. Daarnaast geeft deze operatie belangrijke informatie voor het vaststellen van de verdere behandeling ( bijvoorbeeld bestraling). Bij een borstsparende operatie krijgt u twee operatiewonden: één in de borst en één in de oksel. Bij een borstamputatie worden de okselklieren via dezelfde wond verwijderd. Na de operatie ziet u vanuit de wond een slangetje (drain) bevestigd aan een flesje. Deze drain dient voor afvoer van bloed en wondvocht/lymfevocht uit het operatiegebied. De drain wordt meestal een dag na de operatie verwijderd. Het verwijderen van de drain kan gevoelig zijn. Veel patiënten hebben na de operatie last van een pijnlijk, schrijnend of doof gevoel langs de wond-randen of in het okselgebied en aan de binnenzijde van de bovenarm. Dit komt omdat bepaalde zenuwtakjes bij de operatie moeten worden doorgesneden. - 1 - MCL Patiënteninformatie
Dit vreemde gevoel kan maandenlang blijven bestaan. Helaas gaat het vaak niet helemaal weg. De meeste patiënten zeggen dat het vreemde gevoel op den duur went en bij je hoort. Verderop in deze brochure kunt u lezen wat de gevolgen van de operatie op korte en lange termijn kunnen zijn en krijgt u adviezen over wat u zelf kunt doen om klachten te voorkomen. Seroom Meestal ontstaat na het wegnemen van de drain wondvocht in het operatiegebied. We noemen dit seroom. Het is een ophoping van vocht onder de huid waardoor een zwelling ontstaat. Soms is het nodig dit vocht één of meerdere keren met een naald en een spuit af te tappen. Dit is afhankelijk van de hoeveelheid vocht die wordt geproduceerd. Het wegzuigen van het vocht is niet pijnlijk. Dit komt omdat het prikken gebeurt via een stukje huid dat doof is. Op den duur verdwijnt het vocht vanzelf. Seroom is onschadelijk. Wanneer u geen last heeft van het seroom, laten we het zitten. Als het vocht wordt weggezogen, ontstaat namelijk een wondje, waardoor een ontsteking kan ontstaan. Ook stimuleert het weghalen nieuwe vochtvorming. Seroom is iets anders dan lymfoedeem. Wat lymfoedeem is, wordt verderop uitgelegd. Beweeglijkheid van de arm In het begin zult u last hebben bij het bewegen van uw arm aan de geopereerde kant. Om de bewegingsvrijheid van uw arm in de toekomst te vergroten kunt u oefeningen met uw arm doen. U kunt met oefeningen beginnen terwijl u nog in het ziekenhuis bent opgenomen. Wanneer de drain nog aanwezig is, mag u de arm tot een hoek van 90 graden bewegen (dit is tot schouderhoogte). U kunt bijvoorbeeld de handen openen en sluiten. Een andere oefening is de schouders ophalen of met de schouders rondjes draaien. U kunt ook met de arm roerbewegingen maken. Thuis, wanneer u geen drain meer heeft, kunt u de oefeningen uit deze brochure doen. - 2 - MCL Patiënteninformatie
Houd hierbij wel rekening met het advies van uw plastisch chirurg, indien deze heeft mee geopereerd. Tien tot 14 dagen na de operatie krijgt u een afspraak voor de polikliniek fysiotherapie. De fysiotherapeut zal oefeningen met u doornemen. Ook de verpleegkundige kan u hierbij helpen. Lymfoedeem Doordat okselklieren verwijderd zijn, is de afvoer van lymfevocht uit de arm moeizamer dan voorheen. Meestal kan het lichaam zich aan de nieuwe situatie aanpassen. In een aantal gevallen (bij ongeveer 1 op de 5 mensen) zal er ophoping van vocht optreden. Dit noemt men lymfoedeem. Dit ontstaat als de balans tussen aanmaak en afvoer van lymfevocht verstoord raakt. Zoals bij u door de operatie. Wanneer u daarbij ook bestraald moet worden op uw oksel, vanwege meerdere uitzaaiingen in de lymfeklieren, is de kans op lymfoedeem groter. Als alleen de borst bestraald wordt bij een borstsparende behandeling, vergroot dat de kans op lymfoedeem niet. Lymfoedeem kan direct na de behandeling optreden, maar ontstaat meestal 2 tot 3 jaar later. Om vast te leggen of de arm dikker wordt, worden beide armen voor de operatie gemeten en wanneer er klachten ontstaan. Wat zijn de klachten De eerste klacht is meestal vochtophoping (borst, schouder, arm, hand, rondom de elleboog). Soms ontstaat er ook pijn, vaak in de vorm van tintelingen en een strak, gespannen of moe gevoel in de arm. Als u koorts heeft met daarbij een pijnlijke, tintelende arm met een rode verkleuring, ga dan direct naar de huisarts. Het kan wondroos (erysipelas) zijn. Dan is een antibioticakuur noodzakelijk. - 3 - MCL Patiënteninformatie
Voorzorgsmaatregelen Door een aantal voorzorgsmaatregelen te nemen kunt u zelf meehelpen om lymfoedeem zoveel mogelijk te voorkomen. Echter ondanks alle leefregels kan soms toch lymfoedeem ontstaan, zelfs nog vele jaren na de operatie of bestraling op de oksel. De belangrijkste voorzorgsmaatregelen zijn: een gezond gewicht beweging goede verzorging van de huid. Voorkom overgewicht Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat er bij overgewicht meer kans is op het ontstaan van lymfoedeem. Zorgt u daarom voor een gezond gewicht. Dit is een BMI (Body Mass Index) tussen de 18,5 en 24,9. Dit kunt u berekenen door uw gewicht te delen door het kwadraat van uw lengte. Een voorbeeld: gewicht is 70 kg. en de lengte is 173 cm. Berekening: 70 : 1,73 x 1,73 = 23,4 (De BMI is 23,4). Wanneer uw BMI te hoog is, is het advies om vijf maal per week een uur matig intensief te bewegen (fietsen, wandelen, tuinieren, enzovoort). Meer informatie over een gezond gewicht en voedingspatroon kunt u vinden op www.voedingscentrum.nl of www.hetnieuweeten.nl. Blijf in beweging Wandelen, fietsen, dansen, lichte werkzaamheden en sporten bevorderen de lymfe-afvloed. Het advies is om vijf dagen per week een half uur matig intensief te bewegen. Ook bij een gezond gewicht. Bij beweging, blijft ook het pompsysteem van het lymfevocht in beweging. Zwemmen is ook een geschikte sport. Zwem niet in extra verwarmd water, de zogenaamde reumabaden. Sporten waarbij u plotselinge bewegingen moet maken, kunt u voorzichtig uitproberen of onder begeleiding van een fysiotherapeut oefenen. Ook krachttraining is mogelijk, mits na opbouw. Bij bewegingen van de arm moet de nadruk liggen op grote bewegingen en veel herhalingen. Door het bewegen van de huid ten opzichte van het onderliggende weefsel wordt de afvoer van lymfevocht bevordert. Elke beweging is goed, zolang dit met mate en beleid wordt gedaan. - 4 - MCL Patiënteninformatie
Het mag niet leiden tot vermoeidheid, een zwaar gevoel of pijn in de arm. Bij twijfel of vragen kunt u met uw arts, verpleegkundig specialist of verpleegkundig consulent mammacare en melanoom overleggen. Goede verzorging van de huid / Voorkom wondjes Wondjes vergroten de kans op wondroos (ontsteking) en moeten worden voorkomen. Een ontsteking kan sneller leiden tot lymfoedeem. U kunt wondjes voorkomen: Door het dragen van handschoenen bij werkzaamheden waarbij kans is op wondjes, zoals tuinieren. Door bij het ontharen van de oksel een ontharingscrème te gebruiken in plaats van een scheerapparaat of scheermesjes. Door bij nagelverzorging een vijl te gebruiken in plaats van een schaar om beschadiging van de nagelriemen te voorkomen. Door uw huid soepel te houden met handcrème. Hierdoor heeft u minder kans op barstjes en kloofjes. Door insectenbeten te voorkomen. Gebruik een insectenafweermiddel en krab insectenbeten niet open. Probeer ook krassen en beten van huisdieren te voorkomen. Als u toch een wondje oploopt aan uw kwetsbare hand of arm, maak dit dan schoon met een desinfecterend middel, bijvoorbeeld betadine of dettol (verkrijgbaar bij de drogist). Mocht u koorts krijgen met een pijnlijke, tintelende arm met roodheid, neem dan snel contact op met de behandelend arts of huisarts. U kunt dan starten met antibiotica om de ontsteking snel te behandelen. Voorkom overbelasting Bij zwaar werk, langdurige inspanning en rekbewegingen wordt er meer bloed naar de spieren gepompt. Bijvoorbeeld door het dragen van zware tassen, het dragen van een klein kind, langdurig stofzuigen, intensieve sportbeoefening of langdurig computeren( of een andere herhaling van dezelfde beweging). De extra bloedtoevoer geeft uiteindelijk een grotere aanvoer van weefselvocht naar het lymfestelsel. - 5 - MCL Patiënteninformatie
U kunt zelf ontdekken hoever u uw arm kunt belasten. Wat voor de een te veel is, gaat de ander gemakkelijk af. Luister naar wat uw lichaam aangeeft. Heeft u de arm te veel belast, laat deze dan rusten. U merkt dit doordat de arm dik wordt of zwaar aanvoelt of tintelingen geeft en pijnlijk is. Door uw arm op een kussen te leggen, waarbij de pols hoger ligt dan de elleboog, zal het lymfevocht gemakkelijker worden afgevoerd. Probeer alle werkzaamheden met mate en verspreid de activiteiten over de dag. Wees voorzichtig met warmte en kou Het gevolg van warmte is dat er veel bloed naar het weefsel stroomt. Als de afvoer niet snel genoeg gebeurt, kan opeenhoping van lymfe toenemen. Denk hierbij aan heet afwaswater, douchen, baden en sauna. Ook met zonnen moet u voorzichtig zijn. Verbranden van de arm kunt u beter voorkomen. Gebruik een zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor. Bij koud weer is het raadzaam om tijdig handschoenen te dragen. Goed om te weten Wanneer er geen sprake is van lymfoedeem: Mag de bloeddruk worden gemeten aan de geopereerde zijde Mag er bloed worden afgenomen uit een ader. Korte infusen zijn ook toegestaan, maar het is beter om ze te vermijden. Mag een vliegreis worden gemaakt zonder voorzorgsmaatregelen. Wel is het advies om gedurende de vliegreis de arm aan de geopereerde zijde regelmatig even te bewegen. Langdurige infusen, waarbij een grotere kans is op aderontsteking, bijvoorbeeld door chemotherapie dient u liever te vermijden. Oefeningen Oefenen en zorgen voor normale lichaamsbeweging is goed, mits u niets forceert. Het lymfvocht zal door de beweging van de spieren doorstromen in het lichaam en beter worden afgevoerd. - 6 - MCL Patiënteninformatie
Onderstaande oefeningen kunt u doen als u weer thuis bent ( tenzij de plastisch chirurg u andere adviezen heeft gegeven). Deze oefeningen hebben twee doelen: De beweeglijkheid van de schouder bevorderen. Het risico op het ontstaan van lymfoedeem te verkleinen. Het is belangrijk dat u de oefeningen in ieder geval dagelijks doet totdat u uw arm weer net zo kunt bewegen als voor de operatie. Ook nadien kunt u ze blijven doen zodra u merkt dat het nodig is. U hoeft niet bang te zijn dat door de oefeningen de wond open gaat of de hechtingen loslaten, zolang u binnen de pijngrens blijft. Enkele aanwijzingen: Voer de oefeningen elke dag drie tot vier keer uit, totdat u uw arm weer net zo kunt bewegen als voor de operatie. Adem tijdens de oefeningen goed door, let er op dat u uw adem niet vasthoudt. Houd uw rug recht tijdens de oefeningen, strek uzelf uit. Let op dat u tijdens de oefeningen niet met de armen gaat veren (kleine rukkende bewegingen). Heeft u thuis problemen met oefenen, vraag dan uw huisarts of specialist een verwijzing naar een fysiotherapeut. Oefening 1 Vouw uw handen of pak uw pols vast en breng de armen gestrekt omhoog, als dit mogelijk is (niet forceren!). Laat ze daarna weer zakken. Herhaal dit vijf tot tien keer. - 7 - MCL Patiënteninformatie
Oefening 2 Vouw de handen achter de rug tegen elkaar of vouw ze achter de rug in elkaar. Breng de armen gestrekt naar boven en weer terug. Herhaal dit vijf tot tien keer. Oefening 3 Ga met uw gezicht naar de muur staan, met de tenen ongeveer tegen de muur. Kruip met beide handen langs de muur naar boven en weer terug. Herhaal dit vijf tot tien keer. Oefening 4 Leg uw handen losjes achter in de nek. Houdt de ellebogen eerst ontspannen naar voren en breng ze daarna naar achteren en weer terug naar voren. Herhaal dit vijf tot tien keer. - 8 - MCL Patiënteninformatie
Oefening 5 Ga met uw buik tegen de muur staan en beweeg beide armen zijwaarts omhoog, alsof u cirkels op de muur tekent. Breng de armen weer terug. Herhaal dit vijf tot tien keer. Wat te doen bij klachten Het is belangrijk dat lymfoedeem tijdig wordt onderkend, zodat in een vroeg stadium met een eventuele behandeling begonnen kan worden. Neem contact op met de mamma- en melanoompolikliniek of met uw huisarts in de volgende gevallen: Vochtophoping in de arm: dit kan zich als eerste uiten in de hand, onderarm, rondom de elleboog of bovenarm Een moe, zwaar, strak gevoel in de arm Pijn of tintelingen in de arm. Lymfoedeem kan ook ontstaan in de borst (na een borstsparende behandeling). De borst voelt dan gezwollen (gestuwd) aan. Meestal bestaat de behandeling uit manuele lymfedrainage (een soort massagetechniek) door een gespecialiseerde huid- en oedeemtherapeut of een in oedeem gespecialiseerde fysiotherapeut. Aansluitend draagt u een elastische armkous om het opnieuw ontstaan van lymfoedeem te voorkomen. - 9 - MCL Patiënteninformatie
Wanneer er sprake is van lymfoedeem gelden de volgende adviezen: Laat geen bloeddruk meten aan arm van de geopereerde zijde, laat geen injecties toedienen of bloed af nemen Draag geen knellende kleding of sieraden Draag (indien van toepassing) een lichtgewicht prothese. Een zware borstprothese kan de lymfevaten boven het sleutelbeen dichtdrukken. Als dat de enige lymfevaten zijn die in dat gebied nog werken, wordt de afvoer van de lymfe belemmerd. Meer informatie over lymfoedeem kunt u lezen in de brochure: Lymfoedeem bij kanker (KWF). Meer lezen Meer informatie kunt u vinden op www.lymfoedeem.nl; www.borstkanker.nl; www.kanker.nl. Vragen Voor vragen over lymfoedeem kunt u terecht bij de verpleegkundig consulent mammacare en melanoom: tel 058 286 67 99. www.mcl.nl Oncologisch Centrum Leeuwarden MCL 058 286 66 60 MCL Harlingen 0517 49 99 99, toestel 4525 MCL augustus 2015 Docnr. 17221 (3) - 10 - MCL Patiënteninformatie