DE GLOBETROTTER EXPRESS SAMEN OP EXPEDITIE DOOR RUSLAND
INHOUD 1 3 7 11 13 15 19 21 23 Intro Zaal 1 Zaal 2 Zaal 3 Zaal 4 Zaal 5 Zaal 7 Zaal 6 Einde De Globetrotter Express. Samen op expeditie door Rusland Hol of bol? El Lissitzky, Proun P.23 No 6, 1919 Leeg? Ilja Kabakov, Along the Edge, 1974 Hoog in de lucht! El Lissitzky, Wolkenbügel, model, 1925 De draad kwijt, Ilja & Emilia Kabakov, Sixteen Ropes, 1984 BzzzzzBzzzzzBzzzzz, Ilja Kabakov, The Life of Flies, 1992 Sprekende stoelen, El Lissitzky, Lenin spreekgestoelte, 1920 & Ilja & Emilia Kabakov, Monument voor een tiran, 2005 Pimp my Proun, El Lissitzky, Prounruimte, 1923 (reconstructie 1971) Wat is hier gebeurd!? Ilja Kabakov, De man die de ruimte in vloog vanuit zijn kamer, 1985 Alles is theater, El Lissitzky, De Omroeper & De Globetrotter, 1923 Zoekplaatje, Ilja & Emilia Kabakov, De Verticale Opera, model, 1998 Propaganda, Ilja & Emilia Kabakov, Let s Go Girls, 2004 Toeters en Bellen Welkom thuis!
DE GLOBETROTTER EXPRESS SAMEN OP EXPEDITIE DOOR RUSLAND Zijn jullie er klaar voor? Zo meteen gaan we samen op expeditie door Rusland. Spannend! Ik ben de Omroeper, en samen met mijn hulpje Globetrotter neem ik jullie in dit boekje mee langs een aantal bijzondere kunstwerken. Reis mee met de Globetrotter Express en je komt van alles tegen: een man die vanuit zijn appartement de ruimte in gesprongen is, een fiat met een gekke vorm, lege schilderijen die eigenlijk helemaal niet leeg zijn Zijn jullie al nieuwsgierig? 1 Dit boekje is jullie reisgids en paspoort in één. Het rode tapijt dat in de zalen op de vloer ligt, geeft de route aan. Er staan allerlei opdrachten in deze reisgids die jullie samen kunnen doen. Als je wat meer wilt weten over de kunstwerken, helpt de Omroeper je op weg. Je kunt tijdens jullie reis gratis een ansichtkaart versturen. En vergeten jullie niet aan het einde van de expeditie om dit paspoort te laten keuren bij de grenscontrole, voordat jullie Rusland weer verlaten? De grenscontroleurs zijn te herkennen aan hun rode blouse. Als je vragen hebt, kun je trouwens ook bij hen terecht. Kom, dan gaan we snel vertrekken. Er is genoeg te zien en te doen! 2
HOL OF BOL? LISSITZKY Cirkels, rechthoeken, lijnen, rood, wit, zwart zien jullie deze vormen en kleuren ook? Kunnen jullie de afbeelding hiernaast in het groot in de zaal vinden? De kunstenaar die dit gemaakt heeft, El Lissitzky, noemt dit een Proun. Kun je zien dat op dit schilderij een ruimte afgebeeld is? Is de ruimte hol of bol? Welke vormen zie je? Hoe komt dat denken jullie? Pak de kleuren die je op het schilderij ziet uit het doosje met kleurpotloden. Hier staat een Proun die nog niet ingekleurd is. Jullie mogen deze inkleuren, maar probeer de vlakken een andere kleur te geven dan in het kunstwerk. Wat gebeurt er dan met de ruimte? Is hij nu bol, of juist hol? En ga je er nu andere vormen in zien? El Lissitzky, Proun P23 no. 6, 1919 Het woord proun is een afkorting van ontwerp ter bevestiging van het nieuwe in het Russisch. Lissitzky gebruikte de term als naam voor zijn utopie van een nieuwe verhouding tussen constructie en ruimte en als symbool voor een nieuw op te richten wereld. De tweedimensionale Prounen zijn dynamische abstracte werken, waarin een beeld met een suggestie van ruimtelijkheid en beweging wordt gecreëerd. Sommige vormen lijken vlak en andere driedimensionaal, waarbij de vormen naar voren lijken te komen of juist wijken. 3 4
KABAKOV LEEG? Wat een saaie schilderijen zeg, ze zijn helemaal leeg! Er staat niets op. Of toch wel? Kijk maar eens héél goed naar het randje van de witte schilderijen Hebben jullie het al ontdekt? Er staat een optocht op, dat had ik niet verwacht! Ik wil ook graag zo n optocht en jullie kunnen me daar vast een handje bij helpen. Ilja Kabakov, Along the Edge (detail), 1974 Langs de rand van deze schijnbaar lege schilderijen ontvouwt zich een bijzonder tafereel. In het eerste doek zijn enkele figuurtjes te zien. Door hun lichtgele kleur lijken zij voor het goede en het positieve te staan. De randen van de twee opeenvolgende doeken zijn voller. Deze figuurtjes, dieren en voorwerpen zijn geschilderd in meer realistische kleuren en zonder duidelijke ordening. De oorspronkelijke kleine gele mensjes zijn alleen nog te herkennen, omdat je ze uit het eerste schilderij kent. Het goede, het andere, het bijzondere wordt in beslag genomen door de massa waar geen ruimte lijkt te zijn voor uniciteit, tenzij je weet waar je het moet zoeken. Op elke bladzijde heb ik onderaan een stukje open gelaten, zodat jullie je eigen optocht kunnen tekenen. Laat je door de kunstwerken inspireren en maak de optocht af. 5 Ik heb telkens een beginnetje gemaakt. De tips in dit boekje helpen je op weg. Aan het einde van de reis is de optocht klaar om te vertrekken! 6
LISSITZKY HOOG IN DE LUCHT! Dit is een kantoorgebouw dat Lissitzky ontworpen heeft. Hij vond dat mensen niet verticaal, maar horizontaal moesten leven. Geen huis met een trap dus, maar alles op dezelfde verdieping. Hoeveel trappen heeft jullie huis? Zou Lissitzky dit een mooi huis vinden, denk je? Als Lissitzky iets ontwerpt, houdt hij altijd rekening met de menselijke maat en vorm. Maar dit gebouw heeft dan wel gekke menselijke vormen! Waar zit het hoofd? En kun je de benen ergens ontdekken? Probeer zelf maar eens om in de vorm van dit gebouw te gaan staan. Dat lukt je vast niet alleen, je hebt een paar extra benen en armen nodig om alle pilaren mee te maken. Probeer het dus samen. Kan iemand een foto van jullie maken als jullie gebouw af is? Op reis hoort het maken van foto s er natuurlijk een beetje bij. El Lissitzky, Wolkenbügel, model, 1925 (reconstructie 2009) De Wolkenbügel (wolkenstrijker) is een ontwerp voor een kantoorgebouw, dat hoog boven de grond op pijlers gebouwd had moeten worden. Omdat er op de grond onvoldoende plaats was, bracht Lissitzky een horizontaal gebouw de hoogte in en plaatste het op drie verticale steunen. Het verkeer kreeg op deze manier de vrije ruimte, en de straat bleef verzekerd van licht en lucht. Door de open constructie en het vele glas zou het gebouw een niet-massief, immaterieel karakter krijgen. Het gebouw is nooit gebouwd, maar het kan wel! Weet je trouwens wat er ook bij hoort als je op reis bent? Een kaartje sturen naar het thuisfront! In dit boekje heb ik daarom een speciale ansichtkaart gestopt. Schrijf er samen iets leuks op en laat m door het museum gratis versturen. Na af loop kun je de kaart afgeven aan een grenscontroleur. 7 TIP VOOR DE OPTOCHT Teken jouw droomhuis of droomplek, je eigen lichaam in een gekke positie, een huis met voeten, stoelen die kunnen lopen 8
KABAKOV DE DRAAD KWIJT In deze zaal zien jullie voorwerpen aan touwtjes hangen. Kies allemaal een voorwerp uit en ga daarbij staan. Bekijk het ding eens goed. Wat is het? Welke vorm heeft het? Waar hangt het naast? Waarom hangt het daar en niet ergens anders? Als iedereen zijn voorwerp goed bestudeerd heeft, zeg je om beurten wat je hebt gekozen. Jullie gaan nu combinaties maken tussen de objecten. Wat kun je met twee voorwerpen samen doen? Kun je bijvoorbeeld een schaar gebruiken om de randjes van de kaas te knippen? Doe dit een paar keer en maak zo veel mogelijk combinaties. Ilja & Emilia Kabakov, Sixteen Ropes (tekening van de installatie), 1984 De Kabakovs hebben heeft voor deze installatie stapels afval uit elkaar gehaald en de voorwerpen die hij er aantrof gelabeld en geordend. Afval wordt in dit werk niet vergeten, maar gekoesterd. Bij het opruimen en weggooien hoort het onderscheiden van wat belangrijk is en wat niet. De Kabakovs zien dit als een mooie metafoor voor de Russische herinneringspolitiek. Het land is namelijk geneigd de eigen geschiedenis te herschrijven en te herzien: de mindere kanten van de geschiedenis worden bijvoorbeeld geminimaliseerd of onder de mat geveegd. Dit alles onszelf ontnemen betekent een afscheid van wie we waren in het verleden, en in zekere zin betekent het ophouden te bestaan., aldus Kabakov. 9 TIP VOOR DE OPTOCHT Kijk eens in de grote kist met afval en rommel. Zitten daar nog voorwerpen in die jullie tot leven kunnen brengen en aan de optocht toe kunnen voegen? 10
KABAKOV BZZZZZBZZZZZBZZZZZ In deze zaal hangen een aantal tekeningen met vliegen er op. De meeste van deze tekeningen hebben de titel The Life of Flies, wat het leven van vliegen betekent. Hoe zou het zijn om een vlieg te zijn? Wat zien vliegen eigenlijk? Ga in de zaal eens op zoek naar de afbeelding op deze pagina. Zie je alle lijntjes met pijltjes? Als vlieg kun je overal heen vliegen, zoals de lijntjes aangeven. Ga op zoek een meneer of mevrouw in een rode blouse. Deze grenscontroleur heeft een gek dingetje voor jou wat je voor deze opdracht nodig hebt: een caleidoscoop. Kijk er eens doorheen. Wat zie je? Je kijkt nu naar de zaal op de manier waarop een vlieg dat ook zou doen! Ilja Kabakov, The Life of Flies, 1992 De troosteloosheid van het alledaagse leven in de Sovjet- Unie komt duidelijk naar voren in de schetsen over het leven van de huisvlieg. Als een zogeheten cultuurvolger is de vlieg over de gehele wereld in nabijheid van mensen te vinden. Voor Kabakov staat de vlieg symbool voor het banale en het menselijk bestaan, met een atmosfeer van hopeloosheid en verveling, die zelfs de vliegen niet weten te overleven. Je bent nu dus zelf een vlieg. Loop terwijl je door de caleidoscoop kijkt door de zalen waar je net bent geweest. Pas op: nergens tegenaan stoten! Ondertussen gebruikt de oudste van de groep de plattegrond hiernaast en houdt daarop precies bij hoe jij loopt. Doe dit ongeveer 2 minuutjes. Zijn jullie klaar? Vergelijk jullie plattegrond eens met die van de Kabakovs. Lijkt hij erop? TIP VOOR DE OPTOCHT Teken iets na terwijl je ernaar kijkt door je caleidoscoop, of misschien mogen er wel een stel vliegen meedoen aan de optocht 11 12 Vergeet je de caleidoscoop niet terug te geven aan de vriendelijke grenscontroleur?
LISSITZKY SPREKENDE STOELEN KABAKOV De twee torens die hier staan, heten spreekgestoelten. Maar de stoelen kunnen zelf niet spreken hoor! Deze torens zijn gemaakt voor twee verschillende leiders van Rusland. Zij konden erop staan en een grote groep mensen toespreken. Vergelijk de twee spreekgestoelten met elkaar. Kunnen jullie bedenken wie er op deze spreekgestoelten stonden? Wie was het aardigst denk je? En het grootst? Welke was rijk, of had een baard? Wat zouden ze gezegd hebben? Wat was hun grootste wens? El Lissitzky, Lenin spreekgestoelte (detail), 1924 Lissitzky ontwierp dit spreekgestoelte voor Lenin, de stichter van de Sovjet-Unie, op basis van schetsen van zijn leerling Ilja Chasnik. Het spreekgestoelte zou in ijzer en glas moeten worden uitgevoerd, met een hoogte van zo n 12 meter. In de onderste kubus had Lissitzky de motor gedacht die het geheel in beweging zou brengen. Eenmaal bij het bovenste balkon aangekomen zou deze naar voren schuiven, zodat balkon en spreker het middelpunt van de gehele omgeving zouden zijn. De diagonale bouw van de constructie moest het gebaar van de spreker versterken. Ilja & Emilia Kabakov, Monument voor een tiran (detail), 2005 Het monument speelt een belangrijke rol in de Russische geschiedenis. De tiran voor wie dit monument gemaakt is, is Jozef Stalin, die van 1928 tot 1953 met wrede en harde hand de Sovjet-Unie leidde. Stalin was niet alleen de meest gevreesde, maar tegelijkertijd ook de meest vereerde en geliefde man van Rusland. Hij verscheen destijds overal: duizenden dorpen, steden en straten werden naar Stalin vernoemd, er werden ontelbare posters, schilderijen en standbeelden van hem gemaakt en hij speelde de hoofdrol in vele romans, gedichten en liederen. Deze Stalin cultus zorgde ervoor dat velen niet inzagen wat er verkeerd was aan zijn dictatoriale bewind. Het werk van de Kabakovs verwijst naar deze dubbelzinnige geschiedenis. Zijn tiran heeft er genoeg van om op een sokkel te staan, en loopt het plein af om zijn terreur voort te zetten. Teken op het spreekgestoelte links de leider die jullie net hebben bedacht en die jullie favoriet is. Teken jezelf of de hele familie op de rechter. Welke houding nemen jullie aan? Ben je groot of heb je een kroon op? Tegen wie zou je praten als je op zo n spreekgestoelte stond, en wat zou je dan zeggen? Mag ik ook mee met de optocht? TIP VOOR DE OPTOCHT Je hebt net bedacht tegen wie je zou praten vanaf zo n spreekgestoelte: je familie, je vrienden, je klas, je speelgoed, je knuffels? Mogen zij ook meelopen in de optocht? 13 14
LISSITZKY PIMP MY PROUN Wie heeft het beste geheugen? In deze ruimte zien jullie een paar vormen die jullie tijdens de eerste opdracht tegen gekomen zijn. Noem uit je hoofd (niet spieken in het boekje!) zoveel mogelijk vormen op die je je kunt herinneren uit de kunstwerken in de eerste ruimte. Nu mag je wel terugkijken. Hebben jullie ze allemaal goed? De ruimte waar je nu in staat, is ook een Proun, maar dan driedimensionaal. In feite zijn jullie het schilderij in gestapt. Bijzonder hè? Hiernaast zie je de Proun waar je nu samen in staat. Maar wie staat waar op het papier? En hoe groot is iedereen? Welke keuren hebben jullie? Teken jezelf en de rest van de groep in het schilderij. El Lissitzky, Prounruimte, 1923 (reconstructie 1971) Deze Prounruimte is een reconstructie van de ruimte die Lissitzky in 1923 inrichtte op de Grosse Berliner Kunstausstellung. Net als in de vlakke Prounen ging het hem om het creëren van een dynamisch beeld in een ditmaal werkelijk ruimtelijke compositie. De langgerekte vlakken en latten, aangebracht in horizontale, verticale of diagonale richting, zorgen ervoor dat de blik van de toeschouwer zich voortdurend verplaatst van de ene plek naar de andere: van wand naar wand, en via de objecten ook vanaf de wand de ruimte in. 15 TIP VOOR DE OPTOCHT: Welke vormen mogen er in de optocht mee lopen? Vierkanten, driehoeken, holle of bolle vormen, cirkels? En welke kleuren krijgen ze? 16
KABAKOV WAT IS HIER GEBEURD!? Ilja Kabakov, De man die de ruimte in vloog vanuit zijn kamer, 1985 Wegvluchten van waar je bent in plaats van de wereld proberen te veranderen was in de late Sovjet-Unie een veelvoorkomend verschijnsel. We zien hier de kamer die is achtergebleven van iemand die zichzelf via katapult de ruimte in heeft geslingerd. Door het plafond heen is hij in de gedroomde ruimte beland. Hij is vrij! Het verschil tussen de technologische ambities van de Sovjet-Unie en de verarmde omstandigheden van de gewone Sovjetburgers wordt in dit werk belachelijk gemaakt. Dit ziet eruit als een kamer waar iemand gewoond heeft, maar diegene is er niet meer. Wat zou hier gebeurd zijn, en waar is de bewoner naartoe? Zoek de titel van dit kunstwerk eens op. Kunnen jullie nu beter bedenken wat hier gebeurd is? Hoe is de man weggegaan uit zijn kamer? Heeft hij alles meegenomen? Waarom zou hij zijn weggegaan? Zouden jullie hier willen wonen? Waar zou hij nu zijn? Hoe ziet het er daar uit? Is het daar warm of koud? Denken jullie dat hij nog terug komt? 17 TIP VOOR DE OPTOCHT: Wat kom je allemaal tegen in de ruimte? Laat alles wat jullie bedenken ook meedoen met de optocht. 18
LISSITZKY ALLES IS THEATER Zijn jullie wel eens in een theater geweest? Dat gebouw leek waarschijnlijk niet op de gebouwtjes die hier staan, of wel? Ze zien er allemaal heel apart uit! ZOEKPLAATJE KABAKOV In deze theaters van Kabakov zitten verschillende personages en objecten verstopt. Kunnen jullie de volgende figuren en voorwerpen vinden? Enne, psssssst hebben jullie mij al ontdekt, ergens in deze zaal? Lissitzky heeft eens gezegd dat je alles kan theatraliseren. Dat betekent dat je van alles wat je ziet een decor kan maken. Kun jij dat ook? Maak met je wijsvingers en duimen een kader om doorheen te kijken. Alles wat je daar doorheen ziet, wordt onderdeel van een podium. Ga eens op zoek naar dingen in deze ruimte die een heel nieuw decor kunnen vormen. Laat je meest bijzondere decor zien aan elkaar en bedenk wat voor scène zich daar zou kunnen afspelen. El Lissitzky, De Omroeper & De Globetrotter, 1923 (ruimtelijke modellen 2009) De futuristische opera Overwinning op de zon fungeerde als inspiratiebron voor de Figurinnen van Lissitzky. In de opera wordt de zon naar beneden gehaald en vervangen door een krachtige machine. Een geheel nieuwe wereld ontstaat. Geïnspireerd door de eerste uitvoering van de opera in 1913, bedacht Lissitzky dat je het theaterstuk ook zou kunnen mechaniseren. Hij ontwierp hiervoor een aantal figuren, die als machines over het toneel konden bewegen. De engel met de trompet Het bed Een soort slakkenhuis De rode vlag De grote sterrenkijker Het raam dat eruit ziet als een oog Ilja & Emilia Kabakov, De Verticale Opera, model, 1998 De Verticale Opera is bedoeld voor het Guggenheim Museum in New York, een gebouw beroemd om zijn bijzondere spiraalvormige plattegrond. Het model voor het theater, dat nooit is uitgevoerd, beslaat vijf verdiepingen die zich als een spiraal naar de hemel richten. Elk niveau heeft eigen onderwerp die te maken heeft met de geschiedenis van Rusland: revolutie, de wederopbouw, een beter leven, Perestrojka (de hervormingspolitiek van Gorbastjov) en, aan de top, engelen. 19 TIP VOOR DE OPTOCHT: Misschien loopt de engel met de trompet wel mee. Of kun je iets verzinnen uit een voorstelling die je ooit hebt gezien, en die niet in de optocht mag ontbreken? 20
KABAKOV PROPAGANDA Heb je iemand wel eens geprobeerd te overtuigen van jouw mening? Dat kan soms knap lastig zijn. Propaganda is een manier om mensen te overtuigen hen te laten geloven wat jij te vertellen hebt. Dat kan op veel verschillende manieren: door afbeeldingen, muziek, gesproken of geschreven tekst van alles! In deze grote wagon zijn verschillende voorbeelden van Russische propaganda te zien, maar ook te horen. Kun je je voorstellen dat er zo n wagon jouw straat in zou komen rijden? Zou je onder de indruk zijn, of juist niet? Ik denk niet dat jullie de tekst die gezongen wordt kunnen verstaan. Kunnen jullie misschien verzinnen wat er gezongen wordt? Ilja & Emilia Kabakov, Let s Go Girls (tekening van de installatie), 2004 In deze installatie kijken de Kabakovs terug op de tijd van de Sovjetpropaganda. Deze wagon geeft een veelomvattend beeld van de culturele geschiedenis van Rusland in de twintigste eeuw, en is een monument voor de Sovjetrealiteit en ideologie. Binnenin zijn Sovjetliederen te horen en er hangt een schilderij waarop de ideale maatschappij staat afgebeeld. Rondom wordt de wagon opgesierd met revolutionaire teksten zoals die verspreid werden door de zogenaamde Agitprop treinen, die de communistische ideologie tot in de uithoeken van het enorme Sovjetrijk verspreidden. Deze rode treinwagon heeft echter geen wielen, maar staat stil. De installatie wijst dan ook niet op een glorieuze toekomst, maar wekt eerder heimwee op naar de Sovjetdromen uit het verleden. TIP VOOR DE OPTOCHT: Als je een wagon in zou mogen richten met dingen die jouw mening duidelijk maken, wat zouden jullie dan meenemen in die wagon? Dit wordt het laatste stukje van je optocht! 21 22
TOETERS EN BELLEN We zijn bijna aan het einde gekomen van onze reis door Rusland. Maar wacht, volgens mij is de optocht nog niet helemaal af! Alle figuren die jullie hebben bedacht staan in een rij klaar om te marcheren. Maar bij een optocht hoort nog meer. Er is altijd muziek te horen en de ruimte waar ze doorheen marcheren is meestal flink versierd met vlaggen en slingers. En zijn er ook dansers bij? Versier jullie optocht met de meest feestelijke dingen die je kunt bedenken. Dan kunnen ze echt vertrekken! 23 24
WELKOM THUIS! Zo, nu is de expeditie toch echt ten einde. Ik ben inmiddels een beetje moe, jullie ook? Tijd om terug te gaan naar Nederland! Laat je reispaspoort keuren door de grenscontroleur, te herkennen aan de rode blouse. En als je jullie ansichtkaart voor het thuisfront aan de grenscontroleur geeft, doen wij m gratis voor jullie op de post. pnjn gfhfl endth;lty 2 0 1 3 2 0 8 cgfcb,j gjcvjnhtnm 25 26
Deze familietoer is gemaakt in opdracht van het Van Abbemuseum in het kader van de tentoonstelling Lissitzky Kabakov. Utopie en werkelijkheid. 01-12-2012 / 28-04-2013 Van Abbemuseum Bilderdijklaan 10, Eindhoven Tel +31 40 238 1000 info@vanabbemuseum.nl www.vanabbemuseum.nl COLOFON Concept: Tekst en redactie: Vormgeving: Floortje de Boer, Anouk Heesbeen, Loes Janssen Floortje de Boer, Anouk Heesbeen, Loes Janssen Floortje de Boer FotograFie: (4) Collectie Van Abbemuseum. Foto: Peter Cox. Met steun van Stichting Promotors Van Abbemuseum, Mondriaan Fonds,Vereniging Rembrandt en Provincie Noord-Brabant (5) Collectie Ilja & Emilia Kabakov (7) Collectie Van Abbemuseum, Foto: Peter Cox (10) Collectie Ilja & Emilia Kabakov (12) Collectie Erna and Paul Jolles, Zürich (13) Collectie Staat Tretjakov Galerie, Moskou (13) Collectie Ilja & Emilia Kabakov (15) Collectie Van Abbemuseum. Foto: Peter Cox (17) Collectie Centre Pompidou, Parijs (20) Collectie Salomon R., Guggenheim, New York (21) Collectie Ilja & Emilia Kabakov Drukwerk: Gemeente Eindhoven, Repro Lissitzky Kabakov - Utopie en werkelijkheid is mede mogelijk gemaakt door Ammodo, Mondriaan Fonds, SNS Reaalfonds, Turing Foundation en VSB FOnds.
досвидания! We zouden het hartstikke leuk vinden om jullie nog eens terug te zien in het Van Abbemuseum. Want er is voor families van alles te doen! Wisten jullie bijvoorbeeld dat......we iedere derde zaterdag van de maand een speciale Familiekunstclub organiseren van 14.00 tot 16.00 uur? En dat de andere zaterdagen gereserveerd zijn voor de Kinderkunstclub?...dat de Omroeper vanaf de kerstvakantie iedere zondag om 11.30 uur en de eerste donderdagavond van de maand om 19.30 uur tot leven komt in het museum? Hij leidt jullie samen op een theatrale, interactieve en spannende manier door de tentoonstelling. Mis het niet!...dat jullie ook thuis kunnen nagenieten van jullie bezoek? In de museumshop zijn allerlei bijzondere spuletjes te krijgen, zoals kinderboeken en speegoed. Veel plezier! Wil je meer weten? Kijk voor meer informatie op onze website www.vanabbemuseum.nl of op de speciale Lissitzky-Kabakov website: l-k.vanabbe.nl