CAMPAGNE 2004/19 - ECOSYSTEEM Campagne 04/19 1. Campagneformulier Belgica 2004 2. Deelnemerslijst 3. Objectieven van de campagne 4. Werkingsgebied - bemonsteringsstations 5. Operationeel verloop 6. Bezetting van de laboratoria 7. Gebruik van de boordinfrastructuur 8. Bemonsteringsprogramma 9. Automatische data-acquisitie Bijlage 1 : Bijlage 2 : Bijlage 3 : Bijlage 4 : Bijlage 5 : Bijlage 6 : Kaart bemonsteringspunten BCP en Schelde Voorstel operationeel verloop Samenvatting bemonsteringsprogramma Gedetailleerd overzicht uit te voeren monsternamen Volgorde staalname Lijst gevaarlijke producten 1
1. CAMPAGNE FORMULIER BELGICA 2004/19 1. Campagne volgnummer 2004/19 2. Datum / uur VTV Zeebrugge Touch and go Antwerpen Touch and go Antwerpen VTA Zeebrugge 06/09/2004 10u00 08/09/2004 08u00 08/09/2004 18u00 10/09/2004 12h00. 3. Verantwoordelijke Wetenschapper Deelnemende instellingen 4. Werkgebied - geografische zone DIPCLEAR noodzakelijk E. Monteyne BMM BMM UG (LMAE, LMB & LCA) ULB Belgisch Continentaal Plat Schelde Estuarium JA, aangevraagd BMM : 9/04/04 5. Aantal in te schepen wetenschappers 12 (13 vanaf 08/09/2004) 6. Deelname vereist van : - Marine duikersteam - Marine verpleger - Loods Plaats en tijd inscheping : 7. Noodzakelijke wal en boordinfrastructuur voor in- en ontschepen materieel (walhefkraan, boordkraan) Neen Neen Ja, Schelde Wordt geregeld door de Commandant. 1 06/09: Boordkraan voor inscheping: - materiaal UG - materiaal BMM Labo en leefcontainer aan boord zoniet walkraan nodig voor inscheping 2 10/09: Boordkraan voor ontscheping: - monsters en materiaal 8. Assistentie BMM voor SCTD, dataacquisitie of andere (BMM-ODAS)? Ja, opstarten ODAS II & SCTD 2
9. Opmerkingen : Er is een Touch & Go gepland wo 08/09/04 in Antwerpen voor inscheping van 3 personen. Twee personen gaan terug van de Belgica d.m.v. een tweede Touch & Go in Antwerpen wo 08/09/04. Gelieve lunch te voorzien voor deze personen. Het nemen van het longitudinaal profiel in de Schelde voor het SISCO project is afhankelijk van het zoutgehalte. Tijdstip van de monsternamen en bemonsteringspunten is af te spreken met de Commandant. Gezien het grote aantal wetenschappers aan boord is de slaapcontainer noodzakelijk. Verder is de installatie van de labocontainer vereist voor het uitvoeren van de radiotracer experimenten (SISCO). De stations voor het project ENDIS-RISKS en SISCO vallen grotendeels samen, daardoor is het mogelijk de meeste stations gelijktijdig te bemonsteren. Het is noodzakelijk om de visserijslepen voor ENDIS-RISKS bij daglicht uit te voeren. Tevens is het noodzakelijk om rekening te houden met de getijden. De locaties en het aantal visserijslepen worden besproken met de Commandant. Opmerkingen BMM i) De wetenschappers dienen voor de werkzaamheden op dek te beschikken over aangepaste veiligheidskledij. Dit betreft onder meer, afhankelijk van deze werkzaamheden: veiligheidsschoeisel, handschoenen,... Aan boord zijn enkel veiligheidshelmen beschikbaar. ii) De wetenschappers worden erop gewezen dat de boord GSM slechts in uitzonderlijk geval, dienstgesprekken die louter te maken hebben met de operationele uitvoering van de aan de gang zijnde campagne, ter beschikking kan gesteld worden van de ingescheepte wetenschappers. Voor overige dienstgesprekken eigen aan de instelling / het laboratorium en privé gesprekken dienen de wetenschappers voor een eigen GSM toestel te zorgen. iii) De wetenschappers worden verzocht hun rekeningen aan boord in cash te vereffen; cheques worden niet langer aanvaard en kredietkaarten evenmin. Verantwoordelijke wetenschapper : E. Monteyne Get. Voor akkoord : J. BACKERS, Ing 24/08/04 i.o.v. A. Pollentier Coordinator Belgica 3
2. DEELNEMERSLIJST VOLLEDIGE CAMPAGNE 6-10/09 (met overnachting) E. MONTEYNE BMM * M. NEYTS BMM * A. GHEKIERE UG (LMAE) * H. NOPPE UG (LCA) * B. DERYCKERE (*) UG (LMAE) * N. FOCKEDEY UG (LMB) Vanaf 8/09 G. DESMET UG (LMB) * D. PEELAERS UG (LMB) * D. VAN GANSBEKE (**) UG (LMB) * J. PETIT (*) ULB * V. CARBONNEL ULB * L. REBREANU ULB * M. TSAGARIS ULB * Periode 8/09 (geen overnachting) K. AMEYE (*) SHE * P. COUSSEMENT (*) SHE * 12 (13) 2 Verdeling der hutten door de hoofdwetenschapper bij de aanvang van de campagne. (*) Toestemming tot inschepen werd aangevraagd voor deze personen (**) D. Van Gansbeke wordt eventueel vervangen door D. Schram 4
3. OBJECTIEVEN VAN DE CAMPAGNE 3.1. Hormoonverstoring in het Schelde estuarium: verspreiding, blootstelling en effecten BMM-ROOSE (ENDIS-RISKS) Het project heeft tot doel de verspreiding en de mogelijke effecten van hormoonontregelende stoffen in het Schelde estuarium in kaart te brengen. De te analyseren componenten staan op de OSPAR lijst van chemicaliën met prioriteit of worden aangeduid als hormoonontregelaars op de OSPAR lijst van kandidaat verbindingen. Bovendien zal met behulp van biomerkers de korte en langetermijneffecten van deze verbindingen geëvalueerd worden in het laboratorium en in het veld. Voor de prioritaire stoffen zal hun fysisch-chemische distributie (speciatie binnen de verschillende compartimenten: sediment, water, zwevende stof), hun concentraties in biota (mysidaceeën en grondels) en geografische verspreiding in kaart gebracht worden. Bovendien worden de mogelijke ecotoxicologische effecten beschreven op een ecologisch belangrijke groep endeme organismen (mysidaceeën). Hierbij worden zowel de acute als chronische effecten op individueel en populatieniveau beschreven en vergeleken met historische gegevens. 3.2. Silica Retention in the Scheldt Continuum and its impact on coastal Eutrophication ULB CHOU (SISCO) De algemene doelstelling van het project SISCO is een beter inzicht te verkrijgen in de biogeochemische cyclus van Si en zijn antropogene verstoring in het Schelde continuüm (rivierestuarium-kustzone). De biogeochemische cyclus van opgelost Si in aquatische ecosystemen is belangrijk voor het structureren van biologische gemeenschappen. De overmaat aan N en P, relatief ten opzichte van Si, die via de rivieren naar de kustzone wordt aangevoerd heeft een dramatisch effect gehad op de voedselwebben in de kustzeeën. De bronnen en sinks van Si in het Schelde-continuüm zullen geïdentificeerd worden. Belangrijke processen die het biogeochemische gedrag van Si in de waterkolom controleren zullen worden gemeten. De vroege diagenese van Si zal worden geëvalueerd met als doel de flux van Si die in sedimenten wordt opgeslagen alsook de interne recyclage van Si in de sedimenten te bepalen. Tenslotte zal de Si flux van de Schelde naar de Zuidelijke Baai van de Noordzee gekwantificeerd worden met de hulp van een gekoppeld hydrodynamisch-biogeochemisch model, waarin zowel de input van de belangrijkste toevoerrivieren, de fractie die in het estuarium wordt opgeslagen alsook de fractie die de kustzone be reikt zullen worden bepaald. Dit zal toelaten om de impact van Si op eutroficatie van de kustzone via wijzigingen in fytoplanktonsoortensamenstelling te evalueren 5
4. WERKINGSGEBIED - BEMONSTERINGSSTATIONS Zie bijlage 1: kaart met de "Bemonsteringspunten BCP en Schelde" voor ENDIS-RISKS en SISCO. De posities van de punten worden gegeven in de bijlagen 2 tot 4. 5. OPERATIONEEL VERLOOP Voorstel operationeel verloop Maandag en vrijdag wordt voornamelijk op het BCP doorgebracht voor de SISCO punten. De overige dagen wordt op de Schelde punten bemonsterd, waar de punten voor SISCO en ENDIS-RISKS samenvallen. ENDIS-RISKS en SISCO (Scheldeprogramma) (ma 06/09 do 09/09) De stations op de Schelde worden samen bemonsterd (ENDIS-RISKS en SISCO). Er dient rekening gehouden worden voor het bemonsteren met daglicht en getij. Een voorstel voor het verloop wordt gegeven in bijlage 2. Er wordt voorgesteld eerst water en sediment te bemonsteren (Van Veen en Reineck) en de automatische registraties op te nemen (Sea-cat) en daarna te vissen. Na het vissen dient opnieuw een automatische registratie te worden genomen. Gedurende de bemonstering zou tezelfdertijd water worden gecentrifugeerd. De bemonsteringstijd wordt geschat op 2 tot 3 uur. 6
6. BEZETTING VAN DE LABORATORIA BMM : Scheikunde lab UG (LCA & LMAE): Scheikunde + biologie lab UG (LMB): ULB : Fish lab Labo microbiologie Labo container Meer gedetailleerde bezetting te bepalen bij het begin van de campagne door de hoofdwetenschapper. 7. GEBRUIK VAN BOORDINFRASTRUCTUUR Slaapcontainer Laboratoriumcontainer water : - Davit voor: Niskinflessen 3 x 10 l en 2 x 5 l (BMM) Teflon Coated Go-Flow (3 x 10 l) Seabird SCTD SBE19 met OBS en PAR-sensor - Seabird SCTD SBE21 Bewaring van de stalen : diepvries en koelkast wet lab Milli RO/ Milli Q systeem Visserij : - vrieskamer fish lab en wet lab - koelkamer fish lab - zeewatercircuit - 3m boomkor (net 5*5 mm - gestrekt 10 mm) - Bentische slede - Oude hyperbentische slede (UG) Sediment : - kleine A-frame - Van Veen grijper - Box Corer - Reineck Zwevende stof : - Doorstroomcentrifuge 7
8. BEMONSTERINGSPROGRAMMA S ENDIS-RISKS en SISCO De monsternamen werden samengevat in de bijlagen 2 tot 5. De stations kunnen grotendeels samen worden bemonsterd voor ENDIS-RISKS en SISCO. 1. Waterstalen (Niskin, Go-Flo) 2. Sedimentstalen (Van Veen, Reineck, Boxcorer) 3. Zwevende stof mbv doorstroomcentrifuge: Er kan gecentrifugeerd worden tijdens het slepen. 4. Visserij Een visserijsleep duurt ongeveer 10 min. Per station zou er 2 keer moeten voorstrooms gesleept worden (2 x Bentische slede & 1 x boomkor). De totale duur voor bemonstering wordt op 1 uur per station geschat. Sleepafstand: ± 1000 m Diepte: ± vast (vb 10 meter dieptelijn) Sleepsnelheid: 4.5 knopen Aan het begin en einde van de sleep worden omgevingsvariabelen bepaald mbv Seacat. 8
9. AUTOMATISCHE DATA-ACQUISITIE NR PARAMETERS opvraging om de 10 sec. 13 PT/ST SPEED 14 DEPTH DSN 15 FO/AF SPEED 16 REL. WINDDIR 17 REL. WINDSPD 245 ATM PRESSURE 242 SBE38 TEMP. 266 SOL-RAD 246 AIRTEMP.DRY 247 AIRTEMP.WET 36 SHIP HEADING 120 IN-WIND DIR. 121 IN-WINDSPD. 122 IN-WINDSPD.BF 182 HUMIDITY_DW 184 TSS DEPTH-L 185 TSS DEPTH-H 186 TSS HEAVE 191 SBE21 TEMP. 192 SBE21 SALIN. 193 SBE21 SIGTH. 195 TURNER FLUO. 271 DGPS LAT.N/S 272 DGPS LONG.E/W 273 DGPS HG_MSL 274 DGPS UTCTIME 275 DGPS SPEED 276 DGPS COURSE 277 DGPS QUALITY 214 MGN DGPS LAT 215 MGN DGPS LON 219 ROANN DEPTH 220 ROANN ROUGH 221 ROANN HARD 378 SEWAGE PUMP 9
BIJLAGE 1. KAART MET BEMONSTERINGSPUNTEN BCP EN SCHELDE E2º 2º30 3º 3º30 4º E4º30 N52º N52º ROTTERDAM 800 545 435 51º30 250 51º30 421 VLISSINGEN HANSWEERT 710 330 150 S01 S07 ZG02 315 ZG01 215 ZG03 105 120 230 130 OOSTENDE 700 ZEEBRUGGE BRUGGE S04 NEDERLAND S09 S12. S15 S15b S18. S18b S20 ANTWE S22. 115 NIEUWPOORT BELGIE BELGIE N51º N51º E2º 2º30 3º 3º30 4º E4º30 10
BIJLAGE 2. VOORSTEL OPERATIONEEL VERLOOP Station Position Sampling Project N.B. O.L. ENDIS SISCO Ma 06/09 S01 51 25.00 3 34.20 12h00 14h30 710 51º26.45 3º08.32 16h30 17h00-780 51º28.27 3º03.48 17h30 17h45 130 51º16.25 2º54.30 20h00 20h15 230 51º18.50 2º51.00 20h45 21h00 Di 07/09 S15 51 18.80 4 16.40 08h00 10h30 S07 51 26.20 4 00.00 12h00 14h30 Temse 51 07.50 4 18.40 18h30 21h00 Wo 08/09 S22 51º13.13 4º23.50 08h15 10h30 S09 51º22.20 4º04.70 13h00 15h30 Do 09/09 S12 51 21.90 4 13.50 08h00 10h30 S04 51 20.70 3 49.50 13h00 15h30 Vr 10/09 330 51º26.00 2º48.50 07h30 09h00 Opmerking: 1. Er een longitudinaal profiel worden genomen van de Schelde afhankelijk van de zoutgradiënt (SISCO). De tijdstippen voor het nemen van stalen zal aan boord worden besproken met de Commandant. 2. Het is belangrijk om dinsdag S07 rond 12h00 s middags te bemonsteren om laagtij te vermijden 3. Woensdag is er een Touch & Go gepland in Antwerpen om 8h00 en 18h00. 4. Voor de bemonstering in Antwerpen zal het sediment 200 m verder worden genomen om schade d.m.v. stenen op de bodem te vermijden. Er wordt ook niet gesleept in Antwerpen, enkel een passieve biota-bemonstering waarbij de slede 2 x een half uur wordt uitgezet. 5. Het is mogelijk dat voor SISCO bijkomende sedimentstalen worden genomen op de Schelde, wanneer dat de huidige planning niet verstoord. Dit zal aan boord tijdens de campagne worden beslist in samenspraak met de Commandant. 6. De aangegeven sampling tijdstippen in de tabel zijn slechts benaderend. Het uiteindelijk verloop zal afhankelijk zijn van de omstandigheden en wordt beslist door de Commandant. 11
BIJLAGE 3. SAMENVATTING BEMONSTERINGSPROGRAMMA S ENDIS-RISKS EN SISCO Station Positie Sampling (zie details in bijlage 4) N.B. O.L. ODAS In situ metingen Water Niskin / Go Flo Sediment Materie in suspensie Fishtracks S01 51º25.00 3º34.20 2 x S04 51º20.70 3º49.50 2 x S07 51º26.20 4º00.00 2 x S09 51º22.20 4º04.70 2 x S12 51º21.90 4º13.50 2 x S15 51º18.80 4º16.40 2 x S22 51º13.13 4º 23.50 2 x Temse 51 07.50 4 18.40 2 x 710 51º26.45 3º08.32 780 51º28.27 3º03.48 130 51º16.25 2º54.30 230 51º18.50 2º51.00 330 51º26.00 2º48.50 ODAS = automatische registratie van : navigatie parameters en bathymetrie meteoparameters (inclusief solarradiation) saliniteit en temperatuur (thermosalinograaf Sea-Bird SBE21) temperatuur (Sea-Bird temperatuurssensor) 12
BIJLAGE 4. GEDETAILLEERD OVERZICHT UIT TE VOEREN MONSTERNAMEN ENDIS-RISKS EN SISCO STATION In situ metingen WATER NISKIN (5 l) WATER NISKIN (10 l) WATER GO FLO (10 l) SEDIMENT Van Veen SEDIMENT Reineck SEDIMENT Boxcorer ZWEVENDE STOF Centrifuge FISHTRACKS CTD Seacat Suspended matter Radiotracer Incubation Analysis Endocrine Disruptors BOOMKOR BENTHISCHE SLEDE S01 2 3 2 S04 2 3 2 S07 2 3 2 S09 2 3 2 S12 2 3 2 S15 2 3 2 S22 2 3 2 Temse 2 3 2 710 780 130 230 330 Opmerking: 1. Voor het longitudinaal profiel te nemen op de Schelde dient tevens water te worden bemonsterd (NISKIN 10 L). De extra bemonsteringspunten zullen aan boord worden bepaald in samenspraak met de commandant en zijn bijgevolg niet in deze tabel opgenomen. 2. Het is mogelijk dat het voor het SISCO project noodzakelijk is om bijkomende boxcores te nemen op de Schelde. ). De extra bemonsteringspunten zullen aan boord worden bepaald in samenspraak met de commandant en zijn bijgevolg niet in deze tabel opgenomen. 13
BIJLAGE 5: VOLGORDE UIT TE VOEREN STAALNAMEN ENDIS-RISKS EN SISCO Station S01, S15, S22(*), Temse (*) Station S04, S07, S09 Station S12 1 SPM Centrifuge start SPM Centrifuge start SPM Centrifuge start 2 SCTD 1 + Water Niskin 5L SCTD 1 + Water Niskin 5L SCTD 1 + Water Niskin 5L 3 Water Niskin 10L (SISCO) Water Niskin 10L (SISCO) Water Niskin 10L (SISCO) 4 Water Go Flo 10L (1) Water Go Flo 10L (1) Water Go Flo 10L (1) 5 Water Go Flo 10L (2) Water Go Flo 10L (2) Water Go Flo 10L (2) 6 Water Go Flo 10L (3) Water Go Flo 10L (3) Water Go Flo 10L (3) 7 Sediment Van Veen (1) Sediment Van Veen (1) Sediment Van Veen (1) 8 Sediment Van Veen (2)(**) Sediment Van Veen (2)(**) Sediment Van Veen (2)(**) 9 Sediment Boxcorer (SISCO) Sediment Reineck (SISCO) Sediment Reineck (SISCO) 10 Fishtrack hyperbenthic sledge (1) Fishtrack boomkor Fishtrack hyperbenthic sledge (1) 11 Fishtrack hyperbenthic sledge (2) Fishtrack hyperbenthic sledge (1) Fishtrack hyperbenthic sledge (2) 12 Fishtrack boomkor Fishtrack hyperbenthic sledge (2) Fishtrack boomkor 13 SCTD 2 SCTD 2 SCTD 2 14 SPM Centrifuge stop SPM Centrifuge stop SPM Centrifuge stop (*) op station S22 zal er passief bemonsterd worden met de oude sorbeslee voor 2 keer 30 min, alle andere bemonsteren verlopen zoals op normaal schema (**) 2e Van Veen is enkel nodig als er niet genoeg opbrengst was van 1e 14
BIJLAGE 6. LIJST VAN GEVAARLIJKE PRODUCTEN Triton 1% gebruik: labo chemie/ wet lab/ achterdek Hexaan Hexaan 1L gebruik: wet lab / fish lab Formol 3 x 5 L gebruik: wet lab / fish lab Vloeibaar stikstof gebruik: labo chemie / wet lab / fish lab Dichloormethaan gebruik: labo chemie Ethylacetaat gebruik: labo chemie / wet lab / fish lab Aceton gebruik: labo chemie / wet lab / fish lab Methanol gebruik: labo chemie / wet lab / fish lab Ethanol gebruik: labo chemie / wet lab / fish lab Waterstofchloride gebruik: labo chemie / wet lab / fish lab Natriumhydroxide gebruik: labo chemie / wet lab / fish lab Radio isotopen 14 C, 32 Si 15