Kalken: Fortunekermis gebundeld.

Kalken: Fortunekermis gebundeld. Vijftien edities van Mededelingenblad Fortunekermis 2001-2015. André Van De Sompel 1

Illustratie voorblad: De wilde-beestenmolen van de familie De Smedt uit Aalst, opgesteld ter gelegenheid van Fortunekermis, jaren 1950-1960. Foto familie Roels Tassenoy. Kalken, oktober 2015 Stichting Sint-Pietersfeest Kalken Drukkerij Nevelland Wettelijk Depot: D/2015/8400/1 2

Voorwoord. De bundeling van de vijftien jaarlijkse edities van het Mededelingenblad Fortunekermis uit de periode 2001-2015 moet gezien worden als een ode aan al wie de kermisbeleving, en het Kalkense kermisleven in het bijzonder, een warm hart toedraagt. We richten ons in de eerste plaats dankbaar tot de organisatoren van Fortunekermis uit het voorbije anderhalve decennium. Alfonsine, Marc, Isabelle en Geert zijn er in geslaagd om, samen met een aantal verenigingen en sympathisanten, die kermis op de Kalkense activiteitenkalender te behouden. Zoals uit de inhoud van de mededelingenblaadjes nog regelmatig zal op te maken zijn, speelt een flinke dosis nostalgie mee bij de enthousiaste organisatoren én bezoekers om de kermis als een blijvend ontmoetingsforum te behouden. Om het kermisgebeuren te promoten, werd het Mededelingenblad Fortunekermis telkenjare gratis bedeeld aan de bewoners van de straten waarin die kermis vroeger een niet te missen activiteit was. Ook de trouwe bezoekers van herberg De Schorpioen en de bewoners van de onmiddellijke omgeving van die herberg, centrum van de eenentwintigste-eeuwse kermis, werden zoveel mogelijk bij het kermisgebeuren betrokken. De mededelingenbladen bevatten niet alleen zoveel mogelijk gegevens rond de jaarlijks georganiseerde kermisactiveiten, maar evenzeer teksten en bijdragen rond de geschiedenis van de kermis en van het gebied waarin Fortunekermis werd gevierd. Het is echter geen doorlopende tekst met logisch geplaatste hoofdstukken of thema s! Daar het onderzoek naar de roots van Fortunekermis en de geschiedenis van de bewoners van de omliggende straten nooit een onderzoeksthema op zich was, werden bijdragen en nieuwe inzichten daarom bij mondjesmaat eerder lukraak in een bepaalde editie opgenomen. Geschiedkundige gegevens en nieuwere inzichten 3

werden dan ook slechts in die mate aangepast voor zover die aanvullingen de oorspronkelijke versies van de mededelingenbladen niet of nauwelijks over hoop gooiden. Bij de bundeling van die mededelingenbladen werd zo weinig mogelijk aan de oorspronkelijke inhoud en teksten gesleuteld. Om de inhoud van de mededelingenbladen praktischer te ontsluiten, werd de opeenvolging van de teksten uit het Mededelingenblad Fortunekermis 2015 uitzonderlijk wel aangepast. Hier en daar werden uiteraard tik- en andere fouten gecorrigeerd en de bladzijdenummering werd aan de boekvorm aangepast. Tot slot van dit voorwoord past een woord van welgemeende dank aan allen die Fortunekermis, zowel vroeger als nu, zowel passief als actief, een warme plaats gaven en geven in hun sociaal-cultureel en familiaal leven. André Van De Sompel Voorzitter Stichting Sint-Pietersfeest Kalken Enthousiaste medewerker Fortunekermis Kalken Onderzoeker lokale geschiedenis Samensteller Mededelingenblad Fortunekermis 4

Mededelingenblad bedeeld aan de bewoners van de Zomerstraat, de Brugstraat, Hogendries, Apostelhuizen (deel), Nerenweg (deel) en de Heirweg (deel) ter gelegenheid van Fortunekermis 2001. PROGRAMMA: ZIE BLADZIJDE 20 V.U. CAFÉ DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 5

bij de omslag: De enige gekende foto van de wilde-beestenmolen, het kermismolentje dat tot in de periode 1975-1980 ter gelegenheid van Fortunekermis in dezomerstraat opgesteld stond. (verzameling familie Roels-Tassenoy) Editoriaal. Wijkgebonden activiteiten hoeven niet altijd spectaculair te zijn. Ze kunnen vooral het cement zijn tussen de oudere en de nieuwe bewoners. Mede dankzij de Stichting Sint-Pietersfeest kunnen we een fototentoonstelling als een van de hoofdactiviteiten van de editie 2001 aankondigen. Zo n tentoonstelling kan mensen rond de kennismakings- en verteltafel brengen. We nodigen u dan ook van harte uit om ter gelegenheid van Fortunekermis even langs te komen. U kan er niet alleen even komen genieten van nostalgische opnames, u kan er ook zelf uw verhaal komen doen. Voor de tentoonstelling maakten we een selectie uit de ons door bewoners en oud-bewoners van de Zomerstraat ter beschikking gestelde foto s. De tentoonstelling is dus slechts fragmentarisch. Het is de bedoeling bij een volgende editie van Fortunekermis andere aspecten uit het leven van vroeger te belichten. We danken iedereen die zijn of haar medewerking verleend heeft en dankzij hun bijdrage hopen we Fortunekermis op de agenda te houden. De hiernavolgende tekst is gebaseerd op een eerde beperkte bevraging van de buurtbewoners en een nog niet afgerond archiefonderzoek. Opmerkingen, correcties en/of aanvullingen worden altijd in dank aanvaard. Colofon: Wettelijk Depot D/2001/8400/1. Redactie en lay-out: André Van De Sompel Stichting Sint-Pietersfeest Kalken. 6

Fortunekermis in de Kalkense Zomerstraat, een terugblik (tot omstreeks 1970). Fortunekermis kwam uit de gesprekken met getuigen naar voor als een van de succesrijkste wijkkermissen van Kalken 1. Fortunekermis of de Kleine Sint-Denijs valt normaliter op de derde zondag van oktober, de week na de Grote Sint-Denijs, die de zondag volgend op 9 oktober doorgaat. Fortunekermis kan dus ook de vierde zondag van oktober plaatsvinden. De organisatoren van de kermis werden regelmatig met minder prettige omstandigheden geconfronteerd: regelmatig was er aanzienlijke wateroverlast in de straat. Anderzijds was het de laatste kermis van het jaar. Al het werk op de boerderij was gedaan en het loof was gewied. Voldoende redenen om kermis te vieren 1. Iets over het ontstaan van Fortunekermis. Over het tijdstip van ontstaan van de kermis tasten we nog in het duister, maar we hebben de indruk dat ze ontstaan is en uitgebouwd werd rond een jaarmarkt voor dieren, een initiatief dat in een wijk met veel landbouwers een ideale gelegenheid was om juist vóór de winterperiode samen te komen en zaken te doen. De aanwezigheid van de landbouwbrouwerij van de familie Verstraeten 2 en de herbergjes op de wijk Zomerstraat, namelijk in de Brugstraat, de Hogendries en een deel van de Zomerstraat, die grotendeels door die brouwerij bevoorraad werden, konden een kermissfeer creëren. Een van de herbergen, gelegen aan het einde van de Brugstraat, links, bijna op de hoek van de veldweg die naar de Vijfhoek leidde, had als uithangbord In de Fortuin. Of een eventueel in de volksmond bekende wijknaam haar naam gegeven heeft aan de herberg of het 1 Maar dat waren volgens de informanten uit andere wijken ook meestal alle andere kermissen 2 De herberg-brouwerij Den Drol werd in 1827 en 1830 te koop aangeboden. Hoogstwaarschijnlijk kocht landbouwer Louis Verstraeten de brouwerij, want in het patentregister van 1830 stond hij voor het eerst vermeld als brouwer, hebbende eenen moutouven op zijn eigen. Den Drol = hier een verwijzing naar de werkschorten van de knechten die gemaakt waren met overschotten van garen en/of stof. 7

omgekeerde het geval was, konden we niet achterhalen. De benaming Fortune staat in officiële bronnen niet als toponiem bekend. Naar Fortunekermis kwamen niet alleen bewoners uit de reeds vernoemde straten, maar ook vanuit de Rivierstraat, de Holeindestraat en het nabijgelegen Beervelde (dat voor een deel tot in 1921 tot Kalken behoorde) trok men er naar toe. Fortunekermis mag dus niet alleen in verband gebracht worden met de kermis die gaandeweg vooral en meer in de Zomerstraat werd gevierd. 2. Veel herbergen. We weten dat in oktober 1916 in het hierboven genoemde gebied zo maar eventjes 24 herbergen gevestigd waren: 12 in de Zomerstraat, 9 in de Brugstraat en 3 in de Apostelhuizen. Mogelijk werden de herbergen uit de Hogendries bij die telling bij de Zomerstraat gerekend. Voor de periode 1900-1918 konden we van een aantal herbergen de uitbaters en/of het uithangbord achterhalen. Voor een betere lokalisatie van de herbergen plaatsten we de huidige huisnummer naast de vermeldingen. Illustratie 1. Aankondiging verkoop van huis- en herberggerief uit herberg In de Fortuin in De Scheldegalm van 23 februari 1908. 8

In de Brugstraat (bijna aan het einde van de straat): Café bij Pee Van De Velde (1884-1956). Café In de Fortune: Desiderius Braeckman (1829-1907 x Joanna Therese Van Damme (1828-1899), Remi De Vilder, Gustaaf Van Rijsselberghe. (Beide cafés bevonden zich bijna naast elkaar, ongeveer ter hoogte van het huis nr. 34.) In de Hogendries: In t Lammeken: Leopold Lammens (1872-1945) x Emma Camilla Staelens (1876-1955), later hun zoon Theofiel Faas Lammens (1898-1971) x Maria Loufs (1896-1976). Volgens Gustaaf Verschraegen lag er voor de herberg onder de notelaars de zoetste of de bestlopende baan of boltrog. (De herberg lag ter hoogte van huis nr. 7) In de Zomerstraat: Kant van de onpare nummers: Café bij Jules Vion (1872-1964) x Barbara Victorina De Plus (1879-1955). (ter hoogte van huis nr. 7) Café bij Ferdinand Baetens (1847-1938) x Marie De Plus (1854-1929). (ter hoogte van huis nr. 9) Café bij Basiel Hoogewijs (1856-1917) x Prudentia Van Acker (1863-1923). (situering onduidelijk) Café Jan Van Wesemael (1864-1936) x Prudence Schepens (1866-1936), Frans Van Wesemael (1906-1971) x Stefanie Claeys (1911-1996), Albert Rogiers (1919-1994) x Flora De Clercq ( 1924). (nu ter hoogte van huis nr. 35) Café In De Kilo: Henri Verbeken (1878-1965) x Alida Troch (1885-1976), Theofiel Verschraegen (1894-1974) x Julienne Moeraert (1900-1992), August Bracke (1883-1941) x Rachel De Wilde (1889-1962), Achiel Adolf Roels (1895-1987) x Marie Virginie Verdonck (1892-1975), later Café Sport, bij Eduard Keulenaer Hoogewijs (1904-1973) x Marguerite De Bruycker (1902-1960), Roger Claus ( 1933) x Madeleine Hoogewijs ( 1935), Walter Morozowski en levensgezellin Gabriëlle De Rauw (1914-1985). (nu ter hoogte van huis nr. 43) 9

Café In de Fontein, bij bakker Petrus Roels (1861-1930) x H. Van Rijsselberghe xx Marie Therese Bauwens (1853-1918) xxx Stephanie Verbeken (1877-1927) en bakker Achiel Rogiers (1889-1967) x Alice Blancquaert (1895-1986). In 1970 veranderde Arthur Poppe de stalling naast de vroegere café in een herberg met de naam t Schuurken: de uitbaters ervan waren achtereenvolgens Arthur Poppe ( 1928) x Helena Van Den Broecke ( 1921), Eduard Van Kerckhove ( 1943) x Marie-Josée Puylaert ( 1953) en motorclub De Ronkers. (nu ter hoogte van huis nr. 49) Café bij Henri Hoogewijs (1866-1949) x Rosalie Troch (1873-1943), Theofiel Verschraegen (1894-1974) x Julienne Moeraert (1900-1992). (nu ter hoogte van huis nr. 51) Café De Blauwe Duif bij Jan Frans So Van Der Linden (1868-1944) x Rosalie Van Wesemael (1864-1936) en Karel Bracke. (nu ter hoogte van huis nr. 53) Café In den Bouw, bij Basiel Van De Velde (1875-1949) x Seraphine Verbeken (1876-1942), Albert De Clercq (1915-1985) x Prudence Van de Velde (1914-1997), Gilbert Antheunis x Lieve Boffé ( 1949) en Christine Van Der Heyden ( 1955). (nu nr. 85) Kant van de pare nummers: Café bij Joseph Van De Velde (1871-1960) x Pharaïlde Van Damme (1874-1945). Alhoewel die herberg langs de huidige Heirweg lag, stond ze lange tijd gekend als woning Zomerstraat 2. Café bij Eduard Hoogewijs (1904-1973) x Marguerite De Bruycker (1902-1960), daarna verhuis naar andere herberg in de straat. (situering onduidelijk) Café bij Camiel Kerel Bracke (1874-1951) x Emelie Nathalie Van Mossevelde (1879-1957). Café bij Cyriel Joseph Haeghens (1892-1954) x Cordule Anna Verschraegen (1894-1984). Café In De Grenadier, bij winkelier Charles Louis De Rijcke (1875-1949) x Elodie Roels (1878-1947), Kamiel De Rijcke (1908-1963) x Anna Bracke ( 1912). (die laatste drie herbergen waren gelegen ter hoogte van huis nr. 56) 10

We mogen de toenmalige herbergen niet vergelijken met die welke we nu kennen. Dikwijls hielden de mensen café in de keuken. Op kermisdagen breidde men de beschikbare ruimte uit naar alle andere beschikbare ruimtes op het gelijkvloers. Zo kon het gebeuren dat het bed in de slaapkamer voor een aantal dagen werd uitgebroken De doorsnee herbergjes waren enkel s zaterdags en s zondags open. Aan de herberg van Van Wesemael, door sommigen de belangrijkste herberg in de straat genoemd, stond langs de straatkant een cementen stal voor bollingen en schietingen. Trouwens in of rond bijna elke herberg kon het bolspel beoefend worden. Het gebouw dat we nu kennen als Estaminet In Den Bouw, werd pas in 1865-1866 gebouwd. De gemeente Kalken had het stuk grond korte tijd daarvoor te koop aangeboden. De brouwerij Verstraeten kwam in 1885 in bezit van die eigendom. Enkele tappers of tapsters hielden tevens een klein winkeltje. De archiefbronnen waren ontoereikend om een volledig overzicht te 11

geven. Wel weten we, dat Cordule Verschraegen en de vrouw van Jan Van Wesemael, ze woonden bijna recht over elkaar, een winkeltje uitbaatten. Mathilde Van Der Sijpt (1880-1972) x Frederic Arthur Verstraeten (1874-1948) had een kleer- en lingeriewinkeltje op de hoek van de Zomerstraat met de Hogendries. Herbergierster Madeleine Hoogewijs stond in de kiezerslijst van 1965 vermeld als rijwielmaakster. 3. De activiteiten. a. In en rond de herbergen. De herbergiers, ondersteund door de plaatselijke brouwerij(en), zorgden voor de samenstelling van de kermisactiviteiten: schietingen, kaartingen, bollingen en andere volksspelen maakten daarvan steeds deel uit. Voor de activiteiten uit het begin van de twintigste eeuw haalden we informatie uit het plaatselijke weekblad De Scheldegalm. Illustratie 3. Aankondiging van de jaarmarkt in De Scheldegalm van 10 oktober 1909. Met drijvers werden halfwas varkens bedoeld. Een jaarmarkt van dieren op maandag stond toen inderdaad reeds op het programma. Waar de jaarmarkt doorging, werd niet vermeld. De aankondiging van de jaarmarkt van 1909 verschilde in niets van die van 1901. Wat er de dag voordien gepland was als er al iets georganiseerd werd werd niet aangekondigd. 12

Tijdens het interbellum beschikte men in de straat met Frans Van Wesemael en diens zoon Achiel ook over plaatselijke muzikanten. Achiel speelde onder andere harmonica en accordeon. Hun herberg was de thuishaven voor hun orkest, De Zonnekloppers genaamd. Frans en later Achiel zorgden niet alleen voor muziek tijdens de kermissen, ze werden ook gevraagd om op bruiloftfeesten van buren voor de muziek te zorgen. Vóór en na W.O. II was Gustaaf Verschraegen jarenlang een graag geziene gast op de kermis. Hij bracht in zowat elke herberg liederen ten beste. In de periode na de Tweede Wereldoorlog was het aantal herbergen geslonken tot drie of vier. Volgens Emiel Bracke had tijdens het interbellum bijna iedereen in de straat reisduiven. Wedstrijden voor duiven mochten dus evenmin op het kermisprogramma ontbreken. Hij herinnert zich dat er de zondag een duivenvlucht was bij Kerel Bracke en de maandag bij Achiel Rogiers. De achtste dag was er een duivenvlucht bij August Bracke. Op vrijdag werd de kermis ingezet met de lichting van de spaarkas, kaartspelen en vogelpieken. Wat er s zaterdags op het programma stond, kwamen we niet te weten. s Zondags na de mis werd er vooral met de kaart gespeeld, tot s avonds laat. Het bollen verloor aantrekkingskracht. In de jaren 1950 werd de jaarmarkt gesplitst: er was een markt voor biggen en een voor runderen. Ze werden afwisselend gehouden aan Estaminet In Den Bouw en ter hoogte van de herberg van Albert Rogiers. De viggens werden tentoongesteld in grote manden. Kleine boerkes vetten tijdens de winter een varkentje en vooral Valère (1911-1997) en Marcel (1907-1962) Stevens boden hun koopwaar van varkens aan. Wanneer de grote jaarmarkt te Dendermonde gelijktijdig met de jaarmarkt in de Zomerstraat viel, was de opkomst van handelaars in de Zomerstraat beduidend minder. b. De danstenten en de kermisattracties. Kermissen waren de plek bij uitstek waar jonge mensen elkaar konden ontmoeten. Ooit stonden er, verspreid over de Zomerstraat, drie danstenten opgesteld in de onmiddellijke omgeving van een 13

herberg. De danstenten, die een onmisbaar onderdeel van de kermis vormden, waren echter een doorn in het oog van de parochiale geestelijkheid. Vooral de dochters van zeer christelijke ouders mochten die dansgelegenheden nooit bezoeken. Op een klein akkertje met een smalle toegang, eigendom van De Coster (nu ongeveer ter hoogte van huis nr. 48A), naast een bosjes, stond eerst een zwiermolen met stoeltjes aan lange kettingen. Die kermisattractie werd later vervangen door een draaimolen met wilde beesten (zie illustratie bladzijde 5). Een beize stond er ook, ze stond soms voor een deel op het openbaar domein. Rechtover de herberg van Jan Van Wesemael stond een of ander kermiskraam. Op een weide tussen de herberg, gehouden door So Van Der Linden, en de boerderij van Van Bastelaere moet ook eens een molentje gestaan hebben. c. De kermis binnenshuis. Voor de huisvrouwen was de kermis een drukke periode. Voor de naar de kermis gevraagde familieleden werd een kermismaaltijd bereid: hier en daar was naar jaarlijkse traditie kort vóór de kermis een konijn geslacht, elders een varken of een rund. Vlaaien mochten niet ontbreken. De vlaaien werden naar een of andere landbouwer gebracht om ze te bakken in hun oven. Later werd voor die taak nogal eens een beroep gedaan op de bakkers Roels en Rogiers. d. Wielerwedstrijden. Velokoersen waren in het midden van de jaren 1930 een vaste waarde in het kermisgebeuren geworden. Dat was niet verwonderlijk, in elke straat waren er wel coureurs. Zo ook in de Zomerstraat: Eduard Hoogewijs en zijn broer, den Witten Keulenaer, blijken regelmatig aan wielerwedstrijden deelgenomen te hebben. Ook na W.O. II werden regelmatig wielerwedstrijden ingericht. Informatie over het verloop van die activiteiten bleek echter nog te vaag om in deze bijdrage opgenomen te worden. 4. De organisatoren. Uit de aankondigingen van de jaarmarkten uit 1901 en 1909 blijkt, dat de Verenigde Herbergiers van de Zomerstraat de organisatoren 14

van de kermis waren. Dat zou gans de twintigste eeuw zo blijven, al kregen de herbergiers ook hulp van andere straatbewoners. Vader en zoon Adolf (1875-1959) en Michel (1910-1992) Vergaelen werden aangeduid als schrijvers. Michel Vergaelen was gemeenteraadslid en kon zo gemakkelijker de organisatie verzorgen. Het lijdt geen twijfel dat ook de brouwersfamilie Verstraeten haar steen(tje) bijdroeg tot de organisatie. Ook die familie was meermaals in de gemeenteraad vertegenwoordigd. De opeenvolgende generaties brouwers - Louis Verstraeten, Henri Verstraeten (1830-1886) x Juliana Van Hauwermeiren (1838-1898), Cesar Verstraeten (1867-1943) x Marie Verbruggen (1875-1944), Henri Verstraeten (1908-1977) x Odila Claeys (1920-1990) en Cesar Verstraeten ( 1947) - zorgden voor de toelevering van de dranken. Zo was de aanvoer van dranken door de Lamotvrachtwagen(s) na W.O. II en van het koelijs in de koelwagen van de IJsfabriek van Strombeek hét voorteken van het naderende kermisweekend. Op de grote ijsblokken (ca. 1m lang en 20 cm dik) werd het bier in de herbergkelders fris gehouden. Cesar Verstraeten ( 1947) nam de fakkel van Michel Vergaelen over en zorgde jarenlang voor de coördinatie van het kermisgebeuren. Met een bescheiden, maar realistisch kermisprogramma werd de traditie van Fortunekermis in leven gehouden met wielerwedstrijden, kaartingen en schietingen. Cesar herinnerde zich dat hij tweemaal de leden van de Koninklijke Harmonie St.-Cecilia Kalken, die op uitstap waren ter gelegenheid van de kermis, met de vrachtwagen van plaats A naar plaats B moest brengen. Die verplaatsing kon omwille van de wateroverlast onmogelijk te voet gebeuren. 5. Een speciale editie van Fortunekermis op 17 oktober 1965: viering van eeuwelinge Marie-Elodie EVERAERT (1865-1967). De viering van de eeuwelinge Marie-Elodie Everaert, die in een eenvoudig huisje woonde tussen de herbergen van Albert Rogiers en Eduard Hoogewijs, kan als laatste grote herneming van de kermis beschouwd worden. Journalist S.L. (Cyriel Seghers, Laarne) bracht in Het Volk van maandag 18 oktober 1965 een uitvoerig verslag. In de Zomerstraat van Kalken was het reeds van s morgens een drukte van belang, want zag men in alle straten vlaggen en versieringen, dan zou deze straat waar Elodie Everaert woont, zeker de kroon spannen. Alle 15

bewoners wensten het mooiste en origineelste te vertonen ter ere van hun eeuwelinge. Op de triomfboog bij de ingang van de prachtig versierde woonst der gevierde, kon men volgende passende spreuk lezen. Dat, eeuwelinge, het u goed ga. In t vredig huis hier in de straat. Neem enkele jaartjes nog te baat, nu, dat er, honderd achter staat. Ook de buren hadden passende spreuken: Als goede buren wille we niet ten achter blijven, om onze hulde op papier te schrijven. We wensen Elodie nog veel gelukkige jaren en vragen God haar nog lang te bewaren. 1865-1965. Omstreeks 8 u 30 kwam het schepencollege, onder leiding van burgemeester Tibbaut, zich aanmelden bij de honderdjarige welke druk omringd door familie, zich in een beste feeststemming bevond. Steeds maar lachend begroette zij alle hartelijk en sprak de hoop uit dat het toch maar goed weer mocht zijn. En zij kreeg hare wens, want het was s morgens wat killig, dan zou het weder gaandeweg verbeteren en s middags scheen reeds de zon. In een mooie zwarte koets, getrokken door twee even zwarte paarden, werd Elodie voorafgegaan door vele ruiters, naar de Kruisenstraat gebracht, alwaar de koninklijke harmonie de opwachting maakte om onder het spelen van dreunende feestmarsen, de eeuwelinge naar het dorp te brengen, want te 9 u 30 werd een een jubelmis opgedragen door E.H. pastoor De Boe, bijgestaan door E.H. Rogiers. De mis werd opgeluisterd door de plaatselijke jeugdmuziekschool onder leiding van meester P. Hanselaer. Na deze plechtigheid was er een ontvangst op het gemeentehuis, alwaar benevens de ganse gemeenteraad alle notabelen van het dorp aanwezig waren. De gouverneur liet zich vertegenwoordigen door de h. De Graeve, deputé. ( ) Intussen was het middag geworden en diende men zich naar de feestzaal in het dorp te begeven. De koninklijke harmonie zorgde ervoor dat dit in de beste stemming verliep. s Namiddags werd het een overrompelende publieke belangstelling in het dorp, waar vanop een ere-tribune, de intussen gevormde stoet door de eeuwelinge in ogenschouw werd genomen. De ruiters openden, gevolgd door de vlaggen van alle groeperingen en bonden, de koninklijke harmonie, wagens met de uitbeelding van doopsel en van plechtige communie, van huwelijk der gevierde, uitbeelding honderdjarige, alsook beroep van haar echtgenoot, soldaten der jaren 1885, groep zigeuners uit Berlare, fanfare van Uitbergen, de reuzen van Kalken, dansgroep Lentegroet, in totaal een dertigtal, welke alle 16

bijdroegen tot een prachtig geheel de gevierde ten volle waardig. De eeuwelinge, samen met familie, gemeentebestuur, notabelen en genodigden, sloten zich aan om langs de Koffiestraat, Kruisenstraat en Dendermondsesteenweg terug de Zomerstraat te bereiken. Overal heerste een drukte van belang en vele geschenken werden aangeboden. De eeuwelinge dankte ontroerd voor deze vele blijken van genegenheid. In de Zomerstraat echter hadden de buren voor een overgetelijke ontvangst gezorgd en boden waardevolle geschenken aan. Ter gelegenheid van het feest stond er een danstent naast de herberg van Eduard Hoogwijs. Het feest werd afgesloten met een vuurwerk. 6. Een vergeten kermis. Enkele informanten hadden het ook nog over een andere kermis, begin mei. Jozef Bracke had over die gebeurtenis het een en ander genoteerd 3. Vroeger verbleven op de hoeven veel knechten en meiden, die er meer of minder gaarne werden gezien. De termijn van tewerkstelling van een jaar verstreek op 3 mei. De knechten en meiden die op de hoeve mochten blijven werken waren al terug gevraagd vóór of rond kerstmis. Voor wie met stilzwijgen werd bejegend, was dit een zeker teken, dat men voor het volgende jaar niet meer gegeerd was en de knecht of meid zocht zich een andere meester. De verhuis greep plaats op 3 mei. Dan richtte de nieuwe baas voor de knecht/meid en zijn/haar ouders een feestmaal in. Dit werd de fameuze derde meidag (rond 1880 tot +- 1905). Er werden ook volksspelen als hanekap gehouden. Een mand zonder bodem werd aan een koord boven de straat gehangen. Daarin hing een haan met zijn kop uit de mand. Wie met een sabel de kop kon afhakken, kreeg de haan. Zo n spelen werden ingericht door de bazen. Er was ook nog het afteerlingen van een korentenbrood en veel pinten drinken. Een poging tot herinvoering van die kermis na W.O. II mislukte. 3 Die tekst is een samenvatting van wat zijn grootmoeder, Marie Elodie Everaert, hem in 1951 mondeling overgeleverd had. 17

Slotbedenkingen. Deze nostalgische terugblik behandelde vooral het kermisgebeuren in de Zomerstraat zelf. We hebben nog niet onderzocht of de kermis in de Brugstraat, waar de benaming Fortunekermis vandaan lijkt te komen, gevierd werd en hoe. Vooral tijdens de tweede helft van de twintigste eeuw ondergingen de Zomerstraat en de aanpalende straten een metamorfose: zoals elders verdwenen steeds meer herbergen en buurtwinkeltjes en ook het aantal landbouwers slonk danig. De personen die het succes van de kermis meegemaakt hadden, verdwenen een voor een. Vanaf omstreeks 1970 zouden enkele nieuwe herbergiers, samen met bieruitzetter Cesar Verstraeten, pogingen ondernemen om Fortunekermis niet ongemerkt voorbij te laten gaan. Ineen volgende bijdrage kan aan hun inspanningen aandacht geschonken worden. Bronnen. Onuitgegeven. - Gent, Ministerie van Financiën, Administratie van het kadaster, Provincie Oost-Vlaanderen, Kalken, kadastrale schetsen 1864/8 en 1865/40. - Kalken, Verzameling Marcel Meys, De Scheldegalm, Aankondigingsblad voor Calcken en omliggende Gemeenten, jaargangen 1901 en 1909. - Kalken, Verzameling Jozef Bracke: geschriften en documenten rond de viering van zijn honderdjarige grootmoeder Marie Elodie Everaert. - Kalken, Geïnventariseerde verzameling bidprentjes van Petrus De Wilde. - Laarne, archief gemeentehuis, Tienjaarlijkse bevolkingsregisters Kalken, 1901-1947. Uitgegeven. - DUQUET F., Zo was Kalken, Schellebelle, 1984, p. 298-299. - VAN DE SOMPEL A., Het Sint-Pietersfeest op de wijk De Kruisen te Kalken tijdens de twintigste eeuw: van verguisd en geprezen volksfeest naar een feest voor iedereen!, Kalken, 1999. Gesproken bronnen. Gesprekken en interviews met Agnes De Groote (28 Aug 99), Alfons Vervaet (30 Aug 99), Marc Van De Velde (29 Jul 01), Aimé Roels (27 Aug 01), Gustaaf Roels (20 Aug 01 en 30 Sep 01), Gustaaf Verschraegen ( 22 Sep 01), Cesar Verstraeten (25 Sep 01), Daniël Leroy (30 Sep 01), Jozef Bracke (03 Okt 01), Anna De Coene (04 Okt 01), Julien Van De Vijver (07 Okt 01), Emiel Bracke (10 Okt 01), Eddy Poppe (11 Okt 01), Christine Van Der Heyden (12 Okt 01) en Achiel Van Wesemael (14 Okt 01). 18

Tentoonstelling. De Zomerstraat en haar bewoners. De tentoonstelling bevat uiteraard beelden en gegevens over de jaarlijkse Fortunekermis, met onder andere speciale aandacht voor de viering van de honderdjarige Marie-Elodie Everaert. Met opnames uit het ontspannings- en het beroepsleven werd geprobeerd een totaalbeeld te geven. De meeste van die foto s werden nog nooit tentoongesteld of gepubliceerd. Een niet te missen gelegenheid!!! We bedanken: voor de fotografische ondersteuning: Pascal Lachaert. voor het ter beschikking stellen van fotomateriaal: Flora De Clercq familie Jozef Bracke familie Aimé Roels familie Julien Van De Vijver-Vergaelen familie Auguste Impens De Groote familie René Van Eeckhout-Van Driessche Yvonne familie Hubert Stevens Jozef Lauwaet familie Henri Haeghens familie Roger Claus-Madeleine Hoogewijs familie Daniël Van De Velde Van Nevele Emiel Bracke Achiel Van Wesemael. Aandacht. Nog even aanstippen: om organisatorische redenen (om de dansavond vlot te laten verlopen) is de fototentoonstelling op zaterdag tot uiterlijk 21 uur geopend. 19

Gemeente LAARNE KALKEN 2001 WIJK ZOMERSTRAAT VERMAARDE FORTUINKERMIS in en rond café De Schorpioen, Heirweg 8, 9270 Kalken Zaterdag 20 oktober Vanaf 20.00 uur: Dansgelegenheid Zondag 21 oktober 10.00 uur : Haantjeskaarting Series van 4 50 fr inleg Vanaf 17.00 uur : Gezellig samenzijn Stekbak-Pietjesbak Tafelvoetbal Kaarten Maandag 22 oktober JAARMARKT VOOR PAARDEN Inschrijving en prijsdeling in De Schorpioen 5.000 BEF prijzen 250 BEF tegemoetkoming in vervoerkosten per ingeschreven paard. De paarden moeten van 10 uur tot 12 uur aanwezig zijn. Doorlopend van zaterdag tot maandag: FOTOTENTOONSTELLING DE ZOMERSTRAAT EN HAAR BEWONERS. Organisatie in samenwerking met de Stichting Sint-Pietersfeest Kalken. 20

Mededelingenblad bedeeld aan de bewoners van de Zomerstraat, de Brugstraat, Hogendries, Apostelhuizen (deel), Nerenweg (deel) en de Heirweg (deel) ter gelegenheid van Fortunekermis 2002, Kalken. PROGRAMMA: ZIE BLADZIJDE 36 V.U.: CAFÉ DE SCHORPIOEN, HEIRWEG 8, 9270 KALKEN 21

bij de omslag, illustratie 1: De gebouwen op de hof van de familie De Caluwé, aan het einde van de Brugstraat (nu ter hoogte van nr. 30), ca. 1952. In de kleine woning rechts was vroeger café De Reisduif ondergebracht. (verzameling Flavie De Caluwé). Editoriaal. Wijkgebonden activiteiten kunnen de bewoners van een straat of gebied samenbrengen. We nodigen u dan ook van harte uit om alvast de fototentoonstelling ter gelegenheid van Fortunekermis 2002 te bezoeken. U kunt er niet alleen genieten van nostalgische opnames, maar er eventueel ook zelf uw verhaal doen. We stelden vast, dat bewoners uit een relatief grote regio, namelijk ongeveer het gebied begrensd door de Heirweg, de Rivierstraat, de weg Beervelde-Lokeren van Beerveldedorp tot de Hanselaerstraat en de as Hanselaerstraat Eethoek - Zomerstraat, Fortunekermis als hún kermis beschouw(d)en. We hebben daarom contacten gelegd met andere informanten: wie vorig jaar niet gevraagd werd naar herinneringen of foto s, werd dit jaar niet vergeten of wordt voor volgende edities zeker aangesproken. We hopen zo dat iedereen kan bijdragen, niet alleen tot een prachtige herinnering aan Fortunekermis, maar ook tot een jaarlijkse herneming van activiteiten tijdens het weekend waarop vroeger de vermaarde Fortunekermis werd gehouden. Illustratie 2. Een blik op de tentoonstelling t.g.v. Fortunekermis 2001. 22

Fortunekermis: zoektocht naar factoren voor ontstaan en groei van de kermis. Het tijdstip waarop traditioneel Fortunekermis gevierd wordt, is normaliter de derde zondag van oktober, de week na de Sint- Denijskermis die de zondag volgend op 9 oktober doorgaat. Wanneer 9 oktober na het tweede weekend van oktober valt, kan Fortunekermis dus ook de vierde zondag van oktober plaatsvinden. De keuze voor een jaarlijkse jaarmarkt zo laat in het seizoen kan verklaard worden doordat een aantal dorpskermissen en jaarmarkten in de onmiddellijke omgeving eveneens in september oktober plaatsvonden: Kalkenkermis (derde weekend van september), Beerveldekermis (laatste weekend van september), Laarnekermis (eerste weekend van oktober) en Sint-Denijskermis (op 9 oktober of het eerstvolgende weekend). Het tijdstip van ontstaan van Fortunekermis kan, vertrekkend vanuit die veronderstelling, na de invoering van voornoemde kermissen geplaatst worden, mogelijk in de eerste helft van de negentiende eeuw. We hebben totnogtoe geen negentiende-eeuws bronnenmateriaal gevonden dat rechtstreeks naar Fortunekermis verwijst. Het gebied waarin Fortunekermis beschouwd werd als dé wijkkermis, behoorde tijdens de periode van 1806 tot aan de oprichting van de gemeente Beervelde in 1921 op bestuurlijk vlak volledig tot Kalken. Het meest noordelijke deel van Kalken leunde op parochiaal vlak echter reeds lang bij Beervelde aan. Dat deel van Kalken had de reputatie nogal succesrijke en gegoede landbouwers te herbergen (wat trouwens een van de belangrijkste steunpunten was waarop de vraag tot vorming van de gemeente Beervelde berustte: enkel dankzij de aanhechting van een rijk gebied zou de nieuwe gemeente financieel kunnen overleven). In de wijk Eethoek, relatief ver verwijderd van belangrijke verkeerswegen, lag volgens kadastrale gegevens uit 1835 een woonkern met ongeveer 20 woonhuizen, vooral te situeren rond het kruispunt van de Brugstraat en de Kleine Heistraat (zie illustratie 3). De bewoners van die woonkern waren vooral landbouwers en (land)arbeiders-wevers. 23

Illustratie 3. Uittreksel uit de kaart van Popp (ca. 1865). De woonkern Brugstraat Kleine Heistraat. Herberg De Fortuin Op de kaart van het primitieve kadaster voor Kalken van 1835 stond op de hoek Brugstraat Kleine Heistraat een stal met een bijbehorende woning aangeduid. De woning was eigendom van Christina Robuyst, weduwe van ene Haeghens. In die woning was mogelijk toen reeds de herberg De Fortuin 4 ondergebracht. Mogelijk was in de aanpalende woning eveneens een herberg ondergebracht. Dat kunnen we afleiden uit het gegeven dat ene Pieter De Meyer, die op de Laarnse (Beerveldse) wijk Mageret (ook een wijk van waaruit men naar Fortunekermis trok) woonde en van beroep herbergier was, die aanpalende woning in eigendom had. 4 Ook op de Gentse Korenmarkt was er een herberg De Fortuin. Bron: Gazette van Gent, 19 september 1886. 24

Een verklaring voor de naam De Fortuin lijkt voor de handliggend: het is een verwijzing naar het levenslot met geluk en voorspoed, maar ook met tegenslag. Het gebied rond de herberg wordt vermoedelijk pas sinds de naamgeving van die herberg in de volksmond De Fortune genoemd. Illustratie 4. Het door Kalken afgestane gebied aan Beervelde in 1921 is de kadastersectie A. Daardoor kwam herberg De Fortuin op de grens van Kalken met Beervelde te liggen. Uit een verkoopakte weten we dat in de Zomerstraat, in een woonkern rond de Hogendries, herberg en brouwerij Den Drol was gevestigd. Hoogstwaarschijnlijk was die tot aan de verkoop in handen van de familie Slabbaert, met als brouwers Joannes, zoon Benoit en kleinzoon Pieter. Kleinzoon Pieter Slabbaert verliet in 1831 Kalken en trok naar Zele. Ondertussen had Ludovicus (Louis) Verstraeten de landbouwbrouwerij en herberg aangekocht en in 1830 terug opgestart. In illustratie 5 werd de akker aangeduid die in een document van 1835 werd benoemd als De Drolakker, gelegen achter de brouwerijgebouwen, maar niet in het bezit van de familie Verstraeten. Naar een sluitende verklaring voor de benaming Drol wordt nog gezocht. Recent vond Marcel Meys in een staat van goed uit Laarne uit het begin van de achttiende eeuw de vermelding van een 25

eigendom in de Zomerstraat by den drol. Drol verwijst volgens sommige verklarende woordenboeken naar een weefsel uit vlas, andere naslagwerken hebben het eerder over kleine wezentjes zoals aardmannetjes of trollen. Illustratie 5. Situering van de brouwerij, de Drolakker, sectie E, nr. 147 (gearceerd) en de molen van de familie De Landtsheer. Tijdens de periode 1831-1850 schommelde de jaarlijkse productie van de brouwerij Verstraeten tussen 252 en 340 vaten beslag van 100 liter. Daarmee kan het bedrijf als een bescheiden brouwerij gecatalogeerd worden. In de periode 1863-1864 verkocht de gemeente Kalken het driehoekig stuk braakliggende grond, daar waar de Zomerstraat, de Eethoek en de Apostelhuizen samenkomen. Korte tijd nadien werd op dat stuk grond een woning gebouwd, die ook als herberg zou dienen: wat we nu kennen als Estaminet In Den Bouw. Is die benaming ontstaan ten tijde van de bouw van de herberg/woning? Kort na de ingrijpende landbouwcrisis van de periode 1840-1860 ging de bouw van een nieuwe woning namelijk alles behalve onopgemerkt voorbij. De woning werd tot na W.O. I gerekend bij de Apostelhuizen. Ludovicus Verstraeten en zijn opvolgers in het familiale brouwerijbedrijf zouden, in navolging van de grotere brouwerijen uit 26

Kalkendorp, de families Cremers en Dauwe, stelselmatig meer huizen in eigendom verwerven om er herbergen in onder te brengen. Zo kwamen na verloop van tijd de herbergen De Fortuin en In Den Bouw in het bezit van de brouwerij Verstraeten. We kunnen in elk geval stellen dat de landbouwbrouwerij van de familie Verstraeten in grote mate instond voor de bevoorrading van de herbergjes in de Brugstraat, de Hogendries, de Zomerstraat en het Kalkense gebied dat vanaf 1921 tot Beervelde ging behoren. Illustratie 6. Mutatieschets Kalken 1865/40, Sectie B, nr. 78. Een woning en een stalling werden gebouwd. Tijdens het Ancien Regime konden de landbouwers voor het malen van hun graan zich enkel wenden tot de molens op Kalkens grondgebied: ze hadden de keuze tussen de molen even ten zuiden van de weg die Beerveldedorp verbond met Lokeren of die dichtbij Kalkendorp, in de Molenstraat (de huidige Nerenweg). Sinds het begin van de negentiende eeuw was in de Zomerstraat de korenwindmolen van de familie De Landtsheer (ter hoogte van huis 27

Zomerstraat nr. 58) werkzaam; voor de landbouwers uit de omgeving was die ongetwijfeld van groot nut. In de onmiddellijke omgeving van die molen moet ongetwijfeld de in een pachtcontract van 13 juli 1841 vermelde herberg het molenhuys te Calcken in de Zomerstraat gesitueerd worden 5. Een algemene tendens naar het derde kwart van de negentiende eeuw toe is de oprichting of afscheuring van nieuwe maatschappijen vanuit aloude katholieke verenigingen. Met de opkomst van het liberale gedachtegoed en de strijd tussen liberalen en katholieken, ontstond ook in Kalken een liberale muziekmaatschappij. Die maatschappij, Voorwaarts genoemd, bezocht zeker vanaf 1875 jaarlijks haar leden-herbergiers ter gelegenheid van de jaarlijkse wijkkermis. Twee voorbeelden daarvan zijn de uitstappen naar de Bontinkstraat op zondag 27 juni 1875, en naar Kerrebroek en Hussevelde op maandag 8 september 1879. Een ander voorbeeld van afscheuring kan aangehaald worden wat de schuttersmaatschappij betreft. Ter gelegenheid van Kalkenkermis was een van de aantrekkingspunten de organisatie van een boogschutterswedstrijd. Lange tijd had de Sint-Sebastiaansgilde het monopolie voor het inrichten van schietingen (op de staande wip en op een vaste plaats). Misschien ook wel ten gevolge van de strijd tussen katholieken en liberalen zou dat monopolie verloren gaan. In een periode waarin meer en meer mensen stemgerechtigd werden, werd de aanwezigheid van rivaliserende verenigingen bij deze of gene activiteit steeds belangrijker. De brouwersfamilie Verstraeten leverde een aantal katholieke gemeenteraadsleden met Ludovicus tijdens de periode 1834-1945, Henri-Joseph (1830-1886) tijdens de periode 1876-1886 en Cesar (1857-1943) tijdens de periode 1927-1937. Zij zullen ongetwijfeld hun invloed aangewend hebben om, in een gebied waarvan de meeste herbergen door hun brouwerij van bier bevoorraad werden, een zo groot mogelijke uitstraling aan Fortunekermis te geven. 5 Pachtcontract van 13 juli 1841, archiefstuk bewaard bij Abel en Bea Bracke Van Den Eeckhaute. 28

Fortunekermis en de Brugstraat. 1. Definiëring van de Brugstraat. De benaming Brugstraat werd tot omstreeks W.O. II ook gebruikt voor een deel van de provinciale weg N 445 dat nu Heirweg genoemd wordt. Ook de huizen in de Colmanstraat, die dichtbij het kruispunt met de Heirweg gelegen waren, werden tot de Brugstraat gerekend. De provinciale weg N 445 had dus in die periode nog geen aparte straatvermelding: de al dan niet beperkte bebouwing langsheen die weg werd beschouwd als een deel van een op de N 445 uitkomende straat en volgde dan ook de huisnummering ervan. Om een idee van de situatie te geven: het huis Brugstraat nr. 1 was in de periode 1931-1947 de woning van Gonzales Pieters x Anna Marie Blancke (nu Heirweg nr. 17). Aan de overkant van de N 445 droeg het huis, bewoond door Achiel Baetens x Celina Lammens, huisnummer 2 (nu Heirweg nr. 18). De herberg van Cesar Schepens, gelegen op de hoek van de huidige Brugstraat en de huidige Heirweg, droeg in 1931 het huisnummer 24. In deze korte bijdrage behandelen we de gegevens uit de huidige Brugstraat op huidig Kalkens grondgebied (met inbegrip van de Kleine Heistraat waar de nummering van de Brugstraat verder wordt gehanteerd). 2. De herbergen tijdens de twintigste eeuw. Tijdens de twintigste eeuw waren er volgende herbergen: Onpare nummers: Café bij Henri Lammens (1864-1914) x Marie Cordule Van Der Linden (1873-1930). (nu Brugstraat nr. 55). Café bij Cesar Marie De Bruycker ( 1882) x Emma Marie Van De Velde ( 1880). (nu Brugstraat deel tussen nrs. 55 en 67). Pare nummers: Café bij Cesar Schepens (1875-1947) x Marie Octavie Hebbelinck (1879-1945), Joannes Baptiste Schepens (1911-1973) x Albine Carolie Van Overmeire ( 1912), André Van Rysselberghe ( 1943) x Frida Leus ( 1943), Cyriel Meganck (1932-1993) en Georgette Goethals ( 1951). (nu Heirweg nr. 43) Café bij Seraphin Bracke (1842-1917) x Prudentia Van Acker (1850-1917) (waarschijnlijk in de strook tussen huis nr. 24 en 28). 29

Café De Reisduif bij Petrus Edmond Roels ( 1874) x Maria Theresia Bracke (1877-1951). (ter hoogte van huis nr. 30). Café De Fortuin, bij Desiderius Braeckman (1829-1907) x Joanna Therese Van Damme (1828-1899), dochter Mathilde Braeckman ( 1860), Remi De Vijlder (1873-1942) x Justine Van De Velde (1872-1949), Gustaaf Van Rijsselberghe (1906-1983) x Leontine Stevens ( 1906), Jean Vens x Irma Gentier. Omstreeks 1958 werd het gebouw verkocht aan Leon De Rocker (1925-1995)-Clara Van Poucke (1925-1991, het was vanaf dan geen herberg meer. (nu huis nr. 34). Café bij Petrus Pee Van De Velde (1884-1956) x Marie Elodie De Bruycker (1887-1955). (nu huis nr. 36). Het was de gewoonte dat de muziekmaatschappijen jaarlijks hun ereleden, meestal herbergiers, met een bezoek vereerden. Dat gebeurde bij voorkeur ter gelegenheid van de jaarlijkse (wijk)kermis. Voor de zangmaatschappij De Ware Vlamingen hebben we gegevens die aantonen dat die maatschappij Fortunekermis van 1910 en 1911 heeft opgeluisterd. Over de aanwezigheid van de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia Kalken hebben we geen concrete gegevens; wel weten we, dat de maatschappij in het gebied Zomerstraat Brugstraat Holeinde (dat gebied werd als één geografisch geheel beschouwd) in oktober 1926 veertig ereleden had 6. Flavie De Caluwé kan zich niet herinneren dat het muziek ter gelegenheid van de uitstap op Fortunekermis zich verder begaf dan herberg In Den Bouw. De herbergen in de Hogendries en de Brugstraat lagen mogelijk ofwel te veraf ofwel waren de herbergiers geen lid (meer) van de muziekmaatschappij. Anderzijds kan dat er ook op wijzen dat de activiteiten in de Hogendries en de Brugstraat ter gelegenheid van Fortunekermis eerder onbeduidend waren. 2. Tussen Kalken en Beervelde. Zoals de andere straten ten noorden van de provinciale weg Gent Zele, is de Brugstraat een heel lange noord-zuidgerichte straat die het centrum van Kalken verbond met een andere gemeente. De overwegend landbouwgerichte bevolking had een beperkte mogelijkheid om zich ter plaatse te bevoorraden in bijvoorbeeld kruidenierswaren of voor het herstellen van landbouwmaterieel bij de smid. Afhankelijk van de afstand tot de dichtstbijzijnde verzorgingskern kon dat zijn: Beerveldedorp, 6 Blijkt uit de ereledenlijst van 1926, ingekeken op de tentoonstelling ter gelegenheid van het Sint-Denijsweekend op 10 oktober 1999. 30

Kalkendorp of de wijk Hussevelde. Dat was ook het geval voor het wekelijks bijwonen van de kerkdiensten en voor de keuze van de (lagere) school. Tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw was het begin van de Brugstraat, van aan de Heirweg enkel tot ongeveer ter hoogte van de woning van Louis Van Poucke (1892-1972), gekasseid. De rest van de straat was een grindweg (ongeveer tot aan de woning van Aimé Lammens, nu nr. 55) en een aardeweg (tot aan herberg De Fortuin). Pas in de zomer van 1952 werd het andere deel van de straat, tot aan de herberg De Fortuin op huidig Kalkens grondgebied en een deel op huidig Beervelds (Lochristi) grondgebied, over een breedte van ongeveer drie meter, gekasseid. De huizen in de Brugstraat ten zuiden van de beek, nu tussen huizen nrs. 29 en 31, werden pas in de twintigste eeuw gebouwd. Dat gebied leunde aan bij Heirwegkermis 7. De bewoners van de huizen in het gebied ten noorden van de beek tussen nrs. 29 en 31, in het gebied waar tijdens de negentiende eeuw reeds bewoning was, vierden over het algemeen mee met Fortunekermis. Aan het einde van de Brugstraat vormden de activiteiten in enkele herbergen een deel van de jaarlijkse Fortunekermis. Er werd onder andere gedanst en gebold. Via vier kerkwegels begaven de bewoners van de Brugstraat zich naar de kermisactiviteiten in de Zomerstraat: - via de Drieswegel, een wegel van aan Vervaets (ter hoogte van Brugstraat nr. 28) die uitkwam even ten noorden van estaminet In Den Bouw. - via de Molewegel, een wegel die liep naast de woning van wijlen Peer Haegens (nu Brugstraat nr. 59) tot aan het café van Kerel Bracke, ter hoogte van het kapelletje aan de woning van de familie Julien Van De Vijver Vergaelen, Zomerstraat nr. 57. - via de Winterwegel langs Henri Riet Verdonck (nu Brugstraat nr. 51) die uitkwam ongeveer aan de herberg van Gaby De Rauw, Zomerstraat 43. - via de Kuiperwegel, een wegel langs de Moortelbeek, tussen huizen Brugstraat nrs. 29 en 31. Een informant formuleerde het kermisgebeuren zo: thuis werd eerst hesp gegeten en daarna trok men met gans de familie naar de kermis. 7 Tijdens de twintigste eeuw ontstaan rond de herbergen aan de kruispunten van de Heirweg met de Colmanstraat en de Brugstraat. 31

Fortunekermis: Aandacht voor de activiteiten tijdens de jaren 1970. De gegevens over de activiteiten tijdens de periode na het hoogtepunt in 1965 (viering honderdjarige Marie Elodie Everaert) tot begin de jaren 1970 zijn miniem. Fortunekermis verloor aan volkse traditie en de activiteiten zouden tijdens de jaren 1970 vooral doorgaan rond drie herbergen in de Zomerstraat: ongeveer midden in de Zomerstraat werd vanaf 1970 een nieuwe herberg annex zaaltje (1973-1974) ingericht, in estaminet In Den Bouw bleven tot eind 1978 Albert en Prudence present en Madeleine Hoogewijs en haar opvolgster Gaby De Rauw hielden café niet ver van de bakkerij van Albert Rogiers. Illustratie 4. Herberg bij Gaby De Rauw. Foto André Van De Sompel, 1985. 1. Algemene activiteiten in en rond estaminet In Den Bouw. De herberg werd vooral op zondag druk bezocht. Na de zondagsmis op de wijk Hussevelde keerde menig kaarter langs De Bouw naar huis terug. Voor het inrichten van schietingen deden Albert en Prudence voornamelijk een beroep op Michel Katoen Van De Velde en Valère De 32

Bleu. Bert Antheunis, de opvolger van Albert in Den Bouw, was geïnteresseerd in antiek en voorzag het interieur van de herberg met dat deel van een oude houten spaarkas waarop toepasselijk vermeld staat: Denkt aan de kermis. Dat cafémeubelstuk is er nu nog te bewonderen. 2. Algemene activiteiten in en rond de nieuwe herberg t Schuurken. Arthur Poppe en Helena Van den Broecke hadden in hun herberg een aantal maatschappijen rond typisch cafégebonden activiteiten: het biljarten, het kaarten, het duivenspel, het boogschieten, het teerlingen en een spaarkas. De biljartmaatschappij t Groene Laken had als koningen Jean Pierre Poppe (1973 en 1975), Charles De Maesschalck (1974), Jean Pierre De Gelder (1976 en 1978 - keizer), Maurice De Bruycker (1977), Petrus de Bruycker (1978) en Frans De Gelder (1979). Ook een competitie teerlingen voor de dames werd ingericht, met in 1979 Mireille Goethals als prinses. Laureaten van de koningsschietingen waren Valère Van Kerckhove (1972), Cesar Verstraeten (1973) en Marcel Clerick (1978). Ter gelegenheid van Kalkenkermis werden in t Schuurken vanaf 1973 schietingen ingericht. Toen de duivenmaatschappij bij Cyriel Audenaerde in de Koffiestraat ophield te bestaan, namen de uitbaters van café t Schuurken de uitrusting ervan over. De bescheiden nieuwe duivenmaatschappij, Jong maar moedig, zou echter geen lang leven beschoren zijn. In de vanaf ongeveer 1974 ingerichte feestruimte gingen regelmatig feesten door. Bovendien kon café t Schuurke rekenen op eigen technische ondersteuning: The Sound Makers verzorgden T-dansants, trouwfeesten en all round Music and light effects. 3. Algemene activiteiten in en rond de herberg bij Madeleine Hoogewijs en opvolgster Gaby De Rauw. Aanvankelijk hadden er nog schietingen plaats. Later werd in de herberg vooral gekaart. Er stond ook een biljarttafel. 4. Activiteiten rond Fortunekermis. De opening van café t Schuurke gaf nieuwe impulsen aan de kermis en de foorreizigersfamilies stelden, behalve het alom gekende kermismolentje, aan de herberg ook een schiet- en viskraam op. Bovendien was Jozef De Laender er present met zijn frituur. De 33

danstenten waren echter verdwenen en vervangen door de kermisbals in het zaaltje van café t Schuurke. Een nieuwe traditie, namelijk het jaarlijks organiseren van wielerwedstrijden, deels op de weg en deels in het veld, werd aan Fortunekermis toegevoegd. De laatste wielerwedstrijd, opengesteld voor wielertoeristen, werd ter gelegenheid van Fortunekermiszondag 22 oktober 1978 ingericht. Van de vaste organisatie op Fortunekermis, namelijk de jaarmarkt voor dieren, wilde men, niettegenstaande het aantal dieren dat aangeboden werd stelselmatig slonk, niet afwijken. De cafébazen en hun brouwer, Cesar Verstraeten, kwamen samen om een zo evenwichtig mogelijk programma vast te leggen. Een voorbeeld van zo n programma is dat van de editie van Fortunekermis 1979: Op zaterdag 20 oktober 1979 stond in t Schuurken vanaf 15 uur een kermisschieting op het programma. De titel Kampioen der Zomerstraat was er te verdienen. Enkele uren later, vanaf 18 uur, kon men terecht voor een competitie volkssporten in estaminet In den Bouw. In de herberg van Gaby De Rauw was er vanaf 18 uur een seriekaarting. Zondag 21 oktober 1979 konden de schutters aan de slag voor een buitengewone haanschieting in t Schuurken om 9.30 uur en voor een kermisschieting aan estaminet In den Bouw om 14 uur. De inrichters van die laatstvermelde schieting waren Roger De Jaegher en Abel Bracke. Voor een frisse noot zorgde de Koninklijke Harmonie St-Cecilia Kalken. De harmonie bezocht s namiddags haar leden-herbergiers van Heirweg, Zomerstraat en Hussevelde. Op maandag 22 oktober 1979 was er vanaf 9 uur jaarmarkt voor hoornvee en biggen. Het hoornvee werd verzameld in de onmiddellijke omgeving van estaminet In den Bouw, de biggen kregen een plaats aan de herberg van Gaby De Rauw. Prijzen in natura werden om 13 uur uitgereikt in t Schuurken. Een voormiddagbolling voor iedereen in t Schuurken, een kermisschieting bij Gaby De Rauw om 14 uur ingericht door Thiré en Schepens en een schieting in t Schuurken om 19 uur vervolledigden het officieel programma van de kermis. Kwamen er begin 1979 In den Bouw nieuwe en jonge uitbaters, namelijk Gilbert Antheunis en Lieve Boffé, dan zouden bij de plotse stopzetting in 34