Samenvatting Privaat Bankrecht Jonathan Van Dooren Met notities van Laura Cherretté & Annekien Janssens 1
Hoofdstuk 1: Geld in het recht Functies van geld Circulatiefunctie / betaalfunctie o The only good that trades against all goods o Om diensten en goederen te verkrijgen à Chartaal of giraal/elektronisch betalen Geld is het middel bij uitstek om te gebruiken wanneer men bepaalde goederen of diensten wil gaan verkrijgen. De introductie van geld (eeuwen geleden) heeft geleid tot een aanzienlijke vereenvoudiging van het handelsverkeer Bij ruiling moest men op zoek naar een geïnteresseerde wederpartij met complementaire behoeften. Dat hoeft vandaag niet meer o Economisch gezien is het een goed, maar juridisch niet Waardemeter / rekeneenheid o à Uitdrukking in prijs o Prijzen kunnen ook worden vergeleken à Stimuleert op zich weer concurrentie/mededinging Koopkrachtreserve o à Sparen, beleggen, investeren o Stel Bv. ruileconomie à Dan moet je doorruilen à Geld kan je bijhouden Soorten geld (3) Niet iedereen is het er over eens dat giraal en elektronisch geld, geld zijn in de juridische zin van het woord o Mann (the legal aspects of money) à Van oordeel dat men maar kan spreken over geld in de juridische zin van het woord wanneer er sprake is van wettig betaalmiddel à Wat betekent dat je als schuldenaar de schuldeiser kan dwingen om betaling op een welbepaalde manier te aanvaarden. In België is enkel het chartaal geld in principe wettig betaalmiddel o Zeker niet unaniem aanvaard à Veel auteurs vinden dat giraal (en ook elektronisch) geld dezelfde functie vervult als chartaal geld en dus ook kan worden beschouwd als geld in de juridische zin van het woord (1) Chartaal geld (2) Giraal geld (3) Elektronisch geld 2
(1) Chartaal geld Enkel chartaal geld is wettig betaalmiddel à Belangrijke gevolgen Munten Biljetten o = Fiat geld à Ook fiduciair geld genoemd à Omdat we erop rekenen en erop vertrouwen We vertrouwen erop dat 50 nu ook effectief 50 waard is Historiek à Evolutie o In eerste instantie was de waarde van chartaal geld gelijk aan de intrinsieke waarde van dat geld (zilver of gouden muntstukken) Onze muntstukken zijn vandaag eigenlijk niet echt iets waard à We geven er een waarde aan o Goudstandaard à Chartaal geld in omloop beantwoordde aan het goud dat een Nationale bank bij zich had o Principe goudstandaard wordt verlaten à Waarde chartaal geld is vandaag uitsluitend gebaseerd op vertrouwen (2) Giraal geld Tegoed op rekening Vandaag stemmen die opgaan om terug te gaan naar de goudstandaard Schuldvordering van de rekeninghouder op de financiële instelling o Definitie à Giraal geld is een schuldvordering die men als cliënt heeft op een financiële instelling o Bijna iedereen is het er over eens dat giraal geld een schuldvordering is die men als cliënt heeft op de financiële instelling o Bv. 1000 euro op rekening = schuldvordering van 1000 euro op de bank o à Obligatoire en geen zakenrechtelijke verhouding (ik ben geen eigenaar van dat geld) Geen eigenaar is dus ook geen revindicatierecht à Als bank failliet zou gaan dan heb ik geen mogelijkheid om dat te gaan revindiceren, ik heb enkel een schuldvordering (die gewaarborgd wordt via de depositobescherming) Zelfstandig karakter van de verbintenis van de bank o Niet- tegenwerpelijkheid excepties à Excepties gebaseerd op de onderlinge verhouding zijn niet tegenwerpelijk à Abstracte karakter van de verbintenis van de bankier is een absolute noodzaak voor het bestaan van giraal geld als volwaardig alternatief voor chartaal geld à Je gaat enkel giraal geld aanvaarden als je weet dat je het op dezelfde manier kan gaan gebruiken als chartaal geld 3
Voorbeeld Stel een SA en SE voeren hun rekening bij dezelfde financiële instelling à De SA betaalt aan de SE 1000 euro en dit in ruil voor de levering van een goed à Bank debiteert rekening SA met 1000 euro en crediteert rekening SE met 1000 euro 2 dagen na betaling stelt SA een gebrek vast aan het goed à Kan de SA vragen aan de bank om die transactie ongedaan te maken? à De bank kan hier niet op ingaan omdat de verbintenis van de bankier een zelfstandige abstracte verbintenis is à Men baseert zich hier op een exceptie uit de onderlinge verhouding en die is niet tegenwerpelijk aan de bank o Uitzondering à Voorbehoud van goede afloop Cheque Interbancaire afwikkeling van betalingstransacties 4
Cheque Sterk afgenomen maar worden nog wel eens gebruikt in commerciële relaties Iemand die betaalt met een cheque = Trekker van de cheque à Cheque wordt steeds getrokken op een welbepaalde bank waar men zijn rekening voert waaraan die cheques verbonden zijn Stel ik betaal Pieter 50 euro met een cheque à Pieter gaat naar zijn eigen bank à Bank van pieter gaat zijn rekening onmiddellijk crediteren met 50 euro Wat als men een rekening van de begunstigde van een cheque gaat crediteren? à Dan crediteert men die rekening onder voorbehoud van goede afloop à Die creditering blijft maar behouden voor zover de bank van de begunstigde die 50 euro effectief verkrijgt van de bank van de SA Stel als bank SA zegt dat ze de 50 euro niet kunnen geven omdat het een ongedekte cheque is à Cheque uitgeschreven zonder dat er of onvoldoende geld op de rekening staat/ geen krediet meer voorradig à Dan zal bank begunstigde die rekening opnieuw debiteren Proces afgerond binnen de 3 werkdagen è Creditering op voorwaarde van goede afloop is ook een uitzondering op zelfstandige verbintenis van de bankier à Hier is de grondslag te vinden in de algemene bankvoorwaarden (net zoals bij voorbeeld 2) è Soms communiceert men dit gewoon op rekeninguittreksels en dat is voldoende à Men gaat daar soms vrij ver in à Creditering OGV = onder gewoon voorbehoud à Vraag in de rechtspraak: Wat als noch de algemene voorwaarden, noch het rekeninguittreksel melding maakt van het voorbehoud op goede afloop? à De creditering onder voorbehoud van goede afloop kwalificeert men als een gebruik à Het moet dus niet vermeld worden Gaat veel verder dan de uitzondering op basis van de algemene bankvoorwaarden Soms vergat een bank wel eens om die gelden onmiddellijk opnieuw te debiteren à Bv. Pas na enkele maanden à Stel een onderneming krijgt een cheque van 50 000 euro à Gecrediteerd OGV à Bv. 6 maanden later debiteert men opnieuw die rekening à Dit verwacht je absoluut niet meer als begunstigde onderneming (eens na enkele dagen is het voorbehoud normaal wel verdwenen denk je) en de bank laat je nooit expliciet weten of het voorbehoud is verdwenen à Kan de bank dan 6 maand later nog de 50 000 debiteren van de rekening? à In de rechtspraak à Ja, dit kan in principe, door het lang stilzitten van de bank zijn haar rechten niet verwerkt à Maar het feit dat de bank zolang stilzit houdt in dat zij een fout begaat, ze komt tekort aan haar contractuele verplichting om als lasthebber verantwoording af te leggen à Op zich verhindert het lange wachten dit niet, maar het lange wachten kan wel een fout opleveren à Je zal moeten aantonen dat de miskenning van de contractuele verplichting door de bank schade heeft veroorzaakt à Schade en causaal verband bewijzen o Gevallen in de rechtspraak waar de bank schadevergoeding verschuldigd is door te lang wachten met debitering o Bv. waar men vaststelt dat de begunstigde ondertussen failliet is en geld niet meer recupereerbaar is 5
Interbancaire afwikkeling van betalingstransacties Stel excepties die hun oorsprong vinden in de interbancaire verhouding à SA en SE elk bij een andere bank à SA moet terug 1000 euro betalen à Geeft zijn bank de opdracht à Rekening SA wordt gedebiteerd en uiteindelijk wordt rekening SE gecrediteerd door de andere bank à De 1000 euro moet van de ene bank naar de andere bank worden overgemaakt à Gebeurt allemaal via de NBB, waar de financiële instellingen een rekening voeren en waar de NBB gebruik maakt van zogenaamde betalingssystemen à Uitwisselingscentrum en Verrekening (UCV) o Kleine bedragen tot 500 000 euro à 99% van de betalingen via het UCV o UCV à Multilateraal compenseren à Zodat elke bank 1 saldo heeft en vereffening gebeurt 1 keer per dag rond ongeveer 15u30 Bv. om 9u30 geeft men betaling door en UCV verstrekt om 10u30 info aan de bank van de begunstigde en dus weet die bank dat er 1000 euro moet gecrediteerd worden op de rekening van de SE à Wanneer krijgt die bank dat geld eigenlijk interbancair gezien? à Pas om 15u30 à Men is pas absoluut zeker dat men het geld gaat ontvangen na de multilaterale compensatie Een bank kan op de hoogte zijn dat een betalingstransactie moet worden uitgevoerd en kan dus de rekening van de begunstigde crediteren vooraleer zij het geld daartoe heeft verkregen via het interbancair systeem Veronderstel dat de bank van de SE de 1000 euro niet krijgt van de bank van de opdrachtgever en ze heeft wel al de rekening van de SE gecrediteerd à Kan de bank van de begunstigde de rekening van de begunstigde opnieuw debiteren met als argument dat ze het niet gekregen heeft van de bank van de opdrachtgever? à De bank kan zich hier in principe niet op beroepen want zelfstandig karakter van de verbintenis è Maar je moet rekening houden met de aanpassing in de algemene bankvoorwaarden à Uitzondering dat wanneer ze crediteren vooraleer het geld te hebben gekregen via het interbancair systeem dat de bank het recht heeft uw rekening opnieuw te debiteren à Het zelfstandig karakter van de verbintenis van de bankier wordt door de algemene voorwaarden aan de kant geschoven 6
o Tijdstip waarop deze verbintenis ontstaat Creditering rekening begunstigde (België) In België à Rechtspraak à Op ogenblik dat de rekening van de begunstigde daadwerkelijk wordt gecrediteerd à Wordt niet in alle landen van de EU aanvaard Mogelijkheid kennis te nemen van de creditering (Duitsland) In Duitsland argumenteert men dat de zelfstandige verbintenis van de bankier maar ontstaat waarop de begunstigde kennis kan nemen van de creditering o Redenering à Giraal geld kan pas equivalent zijn van chartaal geld op het ogenblik dat men kan weten dat zijn rekening gecrediteerd is à Als je nog geen zicht hebt op de bedragen die op je rekening zijn gecrediteerd, kan je dit ook nog niet spenderen Onderscheid nog nauwelijks van belang gelet op technologische ontwikkeling o Vandaag is moment van kennisneming van de creditering en daadwerkelijke creditering zo goed als gelijk door nieuwe technologie à Internetbankieren of mobile banking Restitutieverbintenis van de bankier o = Analoog aan de verbintenis die op de bewaarnemer rust zonder dat men de rekeningovereenkomst als contract van bewaarneming gaat bestempelen o Hoe kan de bank haar teruggaveverplichting gaan uitvoeren? à Door geld te geven als je erom vraagt à Geld afhalen Stel ik wil 15 000 euro afhalen à Kan niet aan automaat à Kan je gewoon dan bank binnenlopen en het vragen? à Restitutie onmiddellijk uitvoeren? Algemeen ja, maar kijken naar algemene bankvoorwaarden à Als men grotere bedragen wil afhalen gaat men vragen om de bank 2 dagen vooraf te informeren Ratio à Men wil zo veel mogelijk vermijden dat me onnodige bedragen cash aanwezig heeft in de financiële instelling o Banken gaan dagdagelijks hun restitutieverbintenis ook op een andere manier gaan uitvoeren à Bv. Door geld aan een door mij aangewezen derde terug te geven à Betaling met bancontact of overschrijving à In de praktijk dus meer restitutie via deze indirecte manier Volgens contractueel overeengekomen modaliteiten Resultaatsverbintenis o Bevestigd in de rechtspraak 7
Rol van overmacht? o Genera non pereunt o Stel in mijn portefeuille zit 500 euro en na de les wandel ik naar KBC om dat geld op mijn rekening te storten à Enkele minuten later wordt KBC getroffen door en kortsluiting, waardoor KBC volledig in de as gelegd wordt en ook de 10 briefjes van 50 euro in rook opgaan à Kan de bank zeggen dat ze de 500 euro niet moet restitueren omwille van overmacht? Bank kan dit argument niet laten gelden, want geld is een soortzaak à Overmacht heeft geen bevrijdende werking ten aanzien van soortzaken à De bank kan niet in haar algemene voorwaarden bepalen dat er dan wel overmacht is, want dat zou betekenen dat men de essentie van het contract wegbedingt (3) Elektronisch geld Definitie in Europese Richtlijn o (Richtlijn 2009/110/EG van het Europees Parlement en de Raad van 16 september 2009 betreffende de toegang tot, de uitoefening van en het prudentieel toezicht op de werkzaamheden van instellingen voor elektronisch geld, tot wijziging van de Richtlijnen 2005/60/EG en 2006/48/EG en tot intrekking van Richtlijn 2000/46/EG, Pb.L. 10 oktober 2009, afl. 267/7) o Elektronisch opgeslagen Giraal geld = tegoed op rekening ß à Elektronisch geld = monetaire waarde die op elektronische wijze is opgeslagen (op pc/chip/ ) o Monetaire waarde o Vertegenwoordigd door een schuldvordering op de uitgevende instelling (obligatoire verhouding) o Uitgegeven in ruil voor ontvangen geld Elektronisch geld kan enkel ontstaan door een omzetting van hetzij chartaal, hetzij giraal geld naar elektronisch geld (men kan dus geen nieuw geld creëren à Dit mag niet) o Als betaalmiddel wordt aanvaard door andere ondernemingen dan de uitgever Bv. Sinds vorige week werd op de universiteit een nieuw betaalsysteem gecreëerd à Geld op studentnekaart à Is dit elektronisch geld? à Alle voorwaarden voldaan, maar je kan het niet in een andere onderneming gebruiken à De Epurse van UGent kan enkel binnen de universiteit en kan enkel door personeel en studenten worden gebruikt Belangrijke vaststelling à Als dit elektronisch geld was dan zou de UGent moeten erkend zijn als instelling die elektronisch geld mag uitgeven/vergunning met voorwaarden (min. Kapitaal, ) o à Vergelijking met giraal geld à Grootste gelijkenis à Het is een schuldvordering waaruit een restitutieverplichting gaat resulteren Maar een beperkt onderscheid tussen giraal en elektronisch geld à Verschijningsvorm is anders 8
Geen creatie van nieuw geld Teruggaveverplichting voor de emittent Uitgifte van elektronisch geld o Kredietinstellingen o Instellingen voor elektronisch geld Afwijkende regelen Europees Paspoort Voorbeelden van elektronisch geld? o PayPal (www.paypal.be) o Proton? Verdwenen Bijzondere was dat als je dit ging aftoetsen aan de definitie van elektronisch geld à Proton was dus elektronisch geld à Kritiek in de rechtsleer à Beantwoordt misschien wel aan de definitie maar is geen elektronisch geld in de pure zin van het woord à Geld van bankkaart naar proton à Proton bij bakker (De handelaar moest via Athos zijn bankrekening laten crediteren) à Ontvangen protontegoeden konden nooit onmiddellijk gespendeerd worden, men moest eerst via de bankrekening van de begunstigde passeren è Eerder een giraal betaalsysteem dan elektronisch geld o Bitcoin beschouwen als elektronisch geld? Vertegenwoordigt dit een schuldvordering op een instelling? à Peer- to- peer instelling à Er is geen centrale autoriteit Uitgegeven in ruil voor ontvangen geld à Maar je kan ook minen à Dus hier al problemen om als elektronisch geld te beschouwen en ook al bevestigd in de Nederlandse rechtspraak è Als je ergens met Bitcoin kan betalen? Dan is dit juridisch gezien een ruiltransactie Bepaling van de rekeneenheid Geld is een creatie van het recht Wetgever bepaalt abstracte rekeneenheid (Bv. euro) en bepaalt wettig betaalmiddel (Bv. biljetten) Principe van de monetaire soevereiniteit o Elke lidstaat kan zelf beslissen wat wettig betaalmiddel is en welke rekeneenheid men gebruikt (uitzondering: lidstaten van de Eurozone: monetaire soevereiniteit is overgedragen aan de EU) Rekeneenheid is abstract o Geen waarneembaar gegeven o Onafhankelijk van onderliggende verhouding (Bv. geld blijft geld ondanks frauduleuze oorsprong) 9
Wettig betaalmiddel Wettig betaalmiddel = geldbegrip? In euro luidende biljetten = wettig betaalmiddel, doch geen gedwongen betaalmiddel o Contractuele afspraken om geen chartale geldmiddelen te aanvaarden, zijn mogelijk maar steeds voorafgaand aan het sluiten van het contract o Als u naar een winkel gaat ziet men u niet graag komen met een biljet van 200 euro of 500 euro terwijl die biljetten wel wettig betaalmiddel zijn à Maar als men voorafgaand aan het ogenblik van het sluiten van het contract zegt dat men geen biljetten van 200 of 500 euro aanvaardt à Dan is dit een deel van de contractuele verhouding o Bij binnenkomen Colruyt een bord met niet aanvaarden van die grote biljetten à Perfect geldig Als dit bord pas aan de kassa hangt à Dan is dit geen andersluidende contractuele afspraak, want contract is reeds een feit o Kan NMBS eigenlijk zeggen dat ze geen betaling aanvaarden in biljetten (de facto met de automaten) à Je kan wel met biljetten betalen op de trein, maar dan is het al direct 7 euro duurder Eerste vraag? à Kan men deze afspraak contractueel maken? Complicerende factor à NMBS is overheidsbedrijf Meerkost voor gebruik van bepaald betaalmiddel à Beantwoordt dit aan de reële economische kost? à Nog redelijk wat vragen In euro luidende muntstukken = wettig betaalmiddel (beperking vijftig muntstukken) Giraal geld / elektronisch geld is geen wettig betaalmiddel o Schuldenaar kan schuldeiser niet dwingen giraal geld te aanvaarden o Uitzonderingen Wettelijke (Bv.): K.B. Nr. 56 bevordering gebruik van giraal geld o Tussen handelaars onderling à Voor bedragen boven 250 euro kan de SA de SE dwingen een betaling via overschrijving te aanvaarden Particulier kan zich hier niet op beroepen o Wanneer men met een cheque wil betalen à Dan mag de handelaar zeggen ok, maar ik wacht met leveren goederen/diensten tot het ogenblik waarop OGV is verdwenen à Bij een overschrijving kan hij wachten tot ogenblik waarop rekening effectief gecrediteerd is 10
Witwaswetgeving o Onroerend goed o Betaling aan handelaar Verplichte girale betaling vanaf 3000 euro Evolutie van 10 000 naar 5000 euro naar 3000 euro à Nu voorstel met de bedoeling om van 3000 terug op te trekken naar 7500 euro Contractuele afspraken è Moeten duidelijk zijn Expliciet Impliciet o Rechtspraak is zeer soepel hierin à Stickers van bancontact op etalageraam à Geeft meteen het recht aan de klant om op elektronische wijze te betalen (aanbod om elektronisch te betalen) o Wat als men in de relatie tussen SE en SA zegt u mag elektronisch betalen à Maar vervolgens is het elektronisch betaalsysteem niet ter beschikking à Zie later o Vermelding van rekeningnummer op een factuur is impliciet aanbod om op girale wijze te betalen KB Nr. 56 à Creëert de verplichting om in hoofde van de handelaar op elke factuur zijn rekeningnummer te vermelden en dit houdt dan meteen ook een aanbod in om op girale wijze te gaan betalen à Kan een handelaar daar dan van afwijken? à Ja, men kan vooraf expliciet in contract overeenkomen dat men cash moet betalen (weliswaar maar tot 3000 euro) Beding ten gunste van derde Ook bedingen ten gunste van een derde kunnen een rol spelen à Verhouding tussen enerzijds ondernemingen en anderzijds de verstrekker van een betaalsysteem à Contracten tussen winkeliers en Athos waarin winkelier zich verbindt om klanten de mogelijk te geven elektronisch te betalen à Als consument dus hieruit een recht om elektronisch te betalen 11
Bevrijdend karakter van de betaling in geld Chartaal geld à Overhandiging door schuldenaar aan schuldeiser (of door lasthebber aan lasthebber) Giraal geld à Bevrijding schuldenaar? o Cheque à Bedrag dat ter beschikking wordt gesteld van de schuldeiser Overhandiging van een cheque is geen betaling à De bevrijdende betaling gebeurt pas wanneer de begunstigde rekening definitief gecrediteerd is, dus pas na voorbehoud van goede afloop o Overschrijving à Creditering rekening begunstigde Witwaswetgeving à Stel handelaar vertrouwt cheque niet en stel dat u de verkoper onvoldoende vertrouwt om eerst geld over te schrijven à Wat dan doen en in overeenstemming van witwaswetgeving blijven? à Een bankcheque à De bank zal uw rekening reeds debiteren en vervolgens dat bedrag op een aparte rekening plaatsen in welk geval de bank die rekening zal gebruiken om te betalen à Begunstigde is absoluut zeker dat hij het geld zal krijgen Betaling in geld: Internationale aspecten Verbintenismunt o Term voor de aanduiding van de munteenheid waarin een schuld is uitgedrukt à Bv. Een Belgische onderneming moet 15 000 USD betalen à USD is de verbintenismunt Betaalmunt o De munt waarin de betaling werkelijk geschiedt o In de meeste gevallen zal de verbintenismunt ook de betaalmunt zijn Factoren die keuze bepalen Oorzaken van onderscheiden verbintenis- en betaalmunt: o Overeenkomst à Er wordt een verschillende verbintenismunt en betaalmunt afgesproken à Komt in de praktijk weinig voor, maar wel mogelijk o Wisselbeperkingen (IMF: Articles of Agreement) Bv. Wanneer je naar bepaalde landen reist mag je maar voor een bepaald bedrag munten importeren/exporteren Wisselrestricties kunnen ook bepalen dat je in een bepaald land niet met een bepaalde munt mag betalen à Betalingen in vreemde munten worden aan banden gelegd Dit is vooral in landen die problemen hebben met hun betalingsbalans Bv. Een betaling moet steeds gebeuren in de lokale munt à Dit kan er voor zorgen dat de verbintenismunt en de betaalmunt verschillen Deze wisselbeperkingen komen steeds minder voor 12
o Reden à Ze zijn in principe verboden door het IMF voor courante betalingen, maar uitzonderingen zijn wel mogelijk o Local payment rule Houdt in dat een SA de mogelijkheid heeft om bevrijdend te betalen in de munt van de plaats van betaling à Dus ongeacht hetgeen het contract bepaalt, kan de SA steeds bevrijdend betalen Bv. 10.000 Euro moet worden betaald in New York à De SA kan steeds betalen in USD Deze local payment rule is automatisch geïncorporeerd in internationale contracten Maar het is een regel van suppletief recht à Je kan deze dus in het contract wegbedingen Plaats van betaling bepalen à Wat is de plaats van betaling? à Is er in het contract een plaats van betaling aangewezen? à Is er niks bepaald in het contract, dan is er een onderscheid tussen koopovereenkomsten en andere overeenkomsten Koop o CISG (Weens koopverdrag) o Als het van toepassing is dan bepaalt het CISG wat de plaats van betaling is o = De plaats van de verkoper (de vestiging van de verkoper) voor zover de betaling niet gelijktijdig met de levering moet geschieden (= de plaats waar de goederen aan de vervoeder worden overgeleverd wordt) Andere overeenkomsten o Het IPR toepassen (Rome I Vo) à Er is rechtskeuze o Indien geen keuze à Kijken naar waar de dienstverlener is gevestigd, of de meest kenmerkende prestant o Dus het IPR leidt tot het toepasselijke recht à Dat aangewezen rechtstelsel gaat bepalen wat de plaats van betaling is o In België: schuld is haalbaar à Dus de betaling gebeurt in principe in de vestiging van de SA o Openbare akten (rechterlijke beslissingen) In sommige landen kunnen openbare akten slechts in een bepaalde munt worden uitgedrukt In België enkel in munten van een lidstaat van de OESO (Bv. in een vonnis) à Een rechter kan een partij niet veroordelen tot betaling van een som in een munt die niet geldig is in een OESO lidstaat 13
Wanneer men een geschil gaat beslechten via een arbitrale instantie dan geldt deze regel niet à Een arbitrale beslissing is geen openbare akte Omrekening van verbintenismunt naar betaalmunt o Conversiebeding Stel er is een verschil tussen verbintenismunt en betaalmunt à Dan moet er een omrekening gebeuren à Hoe? à Hebben de partijen iets bepaald in het contract? (= conversiebeding) à De partijen hebben hier dus zelf een regeling uitgewerkt Probleem à Wisselkoersen verschillen van plaats tot plaats en op verschillende tijdstippen à In conversiebeding moet je dus bepalen waar en wanneer de conversie moet gebeuren à Bv. Voor de omrekening kijken we naar de koers EUR/USD op 15 januari in NY Er ontstaan problemen wanneer hieromtrent niks is bepaald in het contract à Dus gebeurt wel eens als men niet verwachtte dat er een omwisseling zou zijn à Datum en plaats van conversie moeten dan bepaald worden aan de hand van het recht van het land dat toepasselijk is (kijken naar Rome I) o Toepasselijke wet bepaalt conversieplaats en datum Conversiedatum: datum van betaling (Bv. België) of datum van vervaldag (Bv. Zwitserland) Conversieplaats: plaats van betaling Betaling in geld: Conversiedatum o Datum van daadwerkelijke betaling Payment date rule à Kijken naar datum waarop de betaling geschiedt Depreciatie betaalmunt ten opzichte van verbintenismunt (billijk SE ontvangt overeengekomene) Depreciatie verbintenismunt ten opzichte van betaalmunt (nadeel SE) o Datum van vervaldag Breach date rule à Kijken naar datum waarop de SA had moeten betalen (vervaldatum) Depreciatie betaalmunt ten opzichte van verbintenismunt (nadeel SE) Depreciatie verbintenismunt ten opzichte van betaalmunt (billijk: SE ontvangt overeengekomene) 14
o Voorbeeld Stel een Amerikaanse SA moet op 1 feb 2015 een bedrag betalen van 100.000 USD (= verbintenismunt) de betaling moet worden uitgevoerd in EUR Op 1 feb is de wisselkoers: 1 USD = 0,88 EUR à Er geschiedt geen betaling, men betaalt te laat op 15 maart 2015 De wisselkoers is ondertussen gewijzigd à Bv. De EUR is gedevalueerd à 1 USD = 0,90 EUR of De USD is gedevalueerd à 1 USD = 0,85 EUR è Volgens Breach date rule à 88.000 Euro è Payment date rule Euro is gedevalueerd à 90.000 Euro Dollar is gedevalueerd à 85.000 Euro à Er kunnen dus grote verschillen zijn De situatie waarbij de euro is gedevalueerd is onaanvaardbaar voor de SE à Hij krijgt minder en de oorzaak is de wanprestatie van de wederpartij Men vangt dit op door in het geval de SE te weinig krijgt een additionele schadevergoeding toe te kennen Betaling in geld Wisselkoersschommelingen o Nadeel? o Stel een onderneming moet 100.000 USD betalen à Dit houdt een wisselkoersrisico in voor de onderneming à Hoe kan dit worden opgevangen? à Mogelijk om hiervoor verzekeringen af te sluiten Beschermingsmechanismen o Valutaclausule Je kiest in je contract voor een sterke munt à De evolutie zal dus beperkt zijn, maar er blijft natuurlijk wel nog altijd een risico o Valutawaardebedingen (Bv. goud, vreemde munt) Clausule die wordt opgenomen en waarbij men de schuld gaat verbinden aan een edelmetaal, een andere munt of een korf van munten. Als de betaalmunt een zwakkere munt is gaat men dit vaak aan een andere sterkere munt gaan verbinden Stel een Turkse onderneming koopt goederen aan bij een Belgische onderneming en het contract bepaalt dat er 100 miljoen Turkse lire moet betaald worden binnen 6 maand à De Turkse munt kan zeer sterk gaan variëren à Oplossing: de Turkse lire gaan koppelen aan Bv. de Euro à Als de Turkse munt dan devalueert in verhouding tot de Euro dan moet men het te betalen bedrag gaan aanpassen 15
(Indexation clause / tunnel indexation clause) Tunnel indexation clauses = Nominale te betalen bedrag enkel gaan aanpassen wanneer er een te grote schommeling is (Bv. Meer dan 5%) o Muntoptieclausule (currency option clause) Stel contract tussen Belgische en Amerikaanse onderneming à De Amerikaanse onderneming is SA en de Belgische onderneming is SE à Deze clausule houdt in dat je aan een van de partijen het recht geeft om te kiezen in welke munt de betaling plaatsvindt Bv. Ofwel 10.000 USD ofwel 8800 Euro à Dus in het contract gaat men 2 nominale bedragen gaan vaststellen. Een contractspartij mag dan kiezen voor welke munt ze gaat à Voordelig voor de partij in wiens voordeel ze is bedongen à Stel de Dollar devalueert à De Amerikaanse onderneming zal betalen in Dollar o Overdracht van schuldvordering Stel als Belgische onderneming moet je betaling van 15.000 dollar ontvangen binnen 6 maand à Je kan deze vordering vandaag verkopen aan een derde à Deze derde gaat dan het risico gaan dragen o Valutatermijncontracten (forward rate agreement) = Termijnovereenkomst die wordt gehanteerd om het wisselkoersrisico te beheersen Schuldeiser: verkoop op termijn Schuldenaar: aankoop op termijn Stel een Amerikaanse onderneming moet op 15 april 25.000 dollar betalen aan een Belgische onderneming à De Belgische onderneming loopt hier een wisselkoersrisico à Als ze vandaag al willen weten hoeveel ze gaan ontvangen kan ze met haar financiële instelling een valutatermijncontract gaan sluiten à Je zegt dan tegen de bank ik wil u op termijn 25.000 dollar verkopen à Je komt dan overeen hoeveel Euro de bank u hiervoor zal betalen à De wisselkoers waartegen dat gaat gebeuren wordt vandaag bepaald à Hoeveel Euro men verkrijgt is onafhankelijk van de wisselkoers op 15 april à Het is de wisselkoers die de bank verwacht op 15 april met daarbij nog een marge Kan ook omgekeerd à De Amerikaanse onderneming kan dit ook doen voor de aankoop van Euro op 15 april Grote voordeel à Op een vroegere datum met zekerheid weten hoeveel je in de eigen munt zal ontvangen of nodig zal hebben in het kader van een transactie Nadeel à Je schakelt hiervoor terug een derde in 16
Koopkrachtvermindering Principe van het monetair nominalisme o Niet verwarren met de technieken om wisselkoersrisico s te beperken! o Monetair nominalisme = Iemand als SA van een geldschuld is bevrijd van zodra hij het nominale bedrag dat voorzien werd in het contract heeft betaald o Stel iemand moet 10.000 Euro betalen à Er is een sterke inflatie en tegen de datum dat hij moet betalen is die 10.000 euro veel minder waard à De SA blijft bevrijd à Je moet de inflatie niet in rekening nemen o Toepassingsgebied Niet voor waardeschulden à Enkel voor geldschulden (iemand is ertoe gehouden een bepaalde som te betalen) Geldt niet voor Bv. een schadevergoeding bij een onrechtmatige daad à Men kijkt daarvoor naar de koopkracht op het moment van de uitspraak o Niet van openbare orde (Cass. 30 mei 1929, Pas. 1929, I, 206): Je kan voor geldschulden er contractueel van afwijken. Dit principe is niet van dwingend recht of van openbare orde Beschermingstechnieken Koppelen aan een index à Er geldt een absolute vrijheid voor de partijen à Tenzij bindende wetgeving (Bv. de huurwetgeving) à Het risico van koopkrachtvermindering rust op de SE à Het risico kan worden verminderd door contractuele bepalingen (tenzij dwingende regels) Uitzondering à Tenzij bindende wetgeving Artikel 1153, lid 1 BW o Wettelijke interestvoet Vanaf 1 januari 2015 à 2,5% o Vanaf ingebrekestelling o è Wat is het gevolg voor een SA wanneer hij een geldsom te laat betaalt à Art. 1153 BW à Vanaf ingebrekestelling aan wettelijke interestvoet een bijkomende interest o Stel iemand moet schuld betalen op 15 november 2014 à Hij betaalt nu pas à Dit betekent dat je die periodes moet opsplitsen Tot 1 januari de interestvoet die gold in 2014 Nadien die van 2015 17
o Toepassingsgebied à Niet waardeschulden, enkel voor geldschulden Deze wettelijke regel vindt slechts toepassing in een beperkt aantal gevallen Bijzondere regeling voor handelstransacties (tussen ondernemingen en tussen ondernemingen en de overheid) Partijen kunnen bij overeenkomst afwijken van de wettelijke regeling à In de praktijk gebeurt dit altijd à Ondernemingen passen dit aan in hun voordeel in de algemene voorwaarden o Bedongen nalatigheidsinterestvoet en schadebedingen Toetsingsmogelijkheden gemeen recht (Art. 1153 en 1231 BW) Toetsingsmogelijkheden in de verhouding tot consumenten (Art. VI.83, 17 en VI.83, 24 WMPC) o In contract aanpassen Vanaf de vervaldag van rechtswege verschuldigd Een hogere nalatigheidsinterestvoet (soms op jaarbasis, soms op maandbasis) Bijkomende forfaitaire schadevergoeding voor de kosten die de onderneming moet maken voor de invordering o Stel men stelt een veel te hoge interestvoet vast à Onderscheid maken naargelang de wederpartij consument is Consument à Regeling onrechtmatige bedingen (Art. 83 Boek VI) à Kennelijk bovenmatige schadevergoedingen en niet wederkerige of niet gelijkwaardige schadevergoedingen zijn verboden Wederkerig à Als men bepaalt dat de consument bij laattijdige betaling een vergoeding verschuldigd is, dan moet men ook een vergoeding voorzien dat ook de onderneming een schadevergoeding moet betalen wanneer ze laattijdig levert Gelijkwaardig à De vergoeding moet ongeveer even groot zijn Waarmee moet je de bedongen vergoeding gaan vergelijken om na te gaan of ze kennelijk bovenmatig is? à De potentieel voorzienbare schade (zowel voor de interestvoet als de forfaitaire schadevergoeding) En wanneer een beding onrechtmatig is, dan is het beding nietig à Dus het wordt tot 0 gereduceerd à Je kan wel terugvallen op het gemeenrechtelijke regime 18
Niet- consument Forfaitaire schadevergoeding à Art. 1231 BW à Dit artikel speelt enkel bij de forfaitaire schadevergoeding (vergelijking met de potentiële schade) à Sanctie: matiging tot de potentiële schade met als ondergrens de werkelijk geleden schade (belangrijk onderscheid met consumentenrecht) Interestvoet à Art. 1153 BW à Vergelijken met de werkelijk geleden schade (verschil met de forfaitaire schadevergoeding) à Vaak zal men dus gaan vergelijken met de wettelijke interestvoet. De rechter gaat dus reduceren, maar kan niet lager gaan dan de wettelijke interestvoet Wet betalingsachterstand In het voordeel van de SE van de betaling van een geldsom (bijzondere wet) o Onderscheid met consumentenrecht à Daar is het voordeel voor de SA = De consument Toepassingsgebied à Alle betalingen tot vergoeding van handelstransacties o Handelstransacties = Transacties tussen ondernemingen en tussen ondernemingen en overheidsinstanties (de overheid treedt op als SA) Definitie handelstransactie à Een transactie tussen ondernemingen of tussen ondernemingen en overheidsinstanties die leidt tot het leveren van goederen, het verrichten van diensten of het ontwerp en de uitvoering van openbare werken en bouw- en civieltechnische werken tegen vergoeding Diensten à Niet gedefinieerd Maar is omzetting van Europese richtlijn à Ook geen definitie maar telkens er geen definitie is à Kijken naar primair recht à = een prestatie o Bijzondere invulling begrip onderneming Definitie in WER = Iedere organisatie met uitzondering van een overheidsinstantie die een zelfstandige, economische of beroepsactiviteit uitoefent. Dit mag bestaan uit een enkele persoon De overheidsinstanties worden uitgesloten In Boek VI kan een overheidsinstantie wel worden beschouwd als een onderneming Maar de wet is wel van toepassing in de relatie onderneming - overheid (en de overheid is de SA van een geldsom) Definitie overheid: elke aanbestedende dienst à Gemeenten, gewesten, maar ook publiekrechtelijke rechtspersonen zoals Bv. de universiteit 19
o Ook indien de overheidsinstantie schuldenaar is Bijzondere regel overheidsopdrachten à Deze wet moet wel wijken voor afwijkende regelingen inzake overheidsopdrachten: In afwijking van artikel 3, derde lid, is deze wet slechts van toepassing op handelstransacties tussen ondernemingen en overheidsinstanties, waarbij de schuldenaar een overheidsinstantie is, in de mate dat de specifieke bepalingen van de regelgeving inzake overheidsopdrachten op het vlak van de algemene uitvoeringsregels niet van toepassing zijn. De wet Betalingsachterstand voorziet in 3 zaken (1) Betalingstermijn o Behoudens andersluidende afspraken à 30 dagen Begint te lopen vanaf het ogenblik dat men de factuur heeft ontvangen De partijen kunnen de termijn van 30 dagen wel gaan aanpassen à Zodat de SE Bv. de mogelijkheid zou hebben om betalingsuitstel te geven à Maar de rechter kan dit ook beoordelen en eventueel gaan aanpassen o Begrenzing andersluidende afspraken à Ja, indien overheidsinstantie de schuldenaar is (max. 60 dagen) o Art. 4 Wet Betalingsachterstand (2) Nalatigheidsinterest is verschuldigd o Van rechtswege en zonder ingebrekestelling o Vanaf de dag na het verstrijken van de betalingstermijn o Interest tegen de referentie- interestvoet vermeerderd met zeven / acht procentpunten en afgerond tot het hogere halve procentpunt Er is een super interestvoet à Vergelijking met de referentie interestvoet verhoogd met 7 of 8 procentpunten Nu 7,5 en 8,5% Maar suppletieve regeling à Dus partijen kunnen ervan afwijken (Zowel naar boven als naar beneden) à Er zijn wel grenzen Naar boven toe (Art. 1153 BW) à Vergelijken met de werkelijk geleden schade, met als beneden grens de wettelijke interestvoet à Wat is de wettelijke interestvoet? De algemene interestvoet of deze specifieke? à Voor situaties die onder toepassing van de wet betalingsachterstand vallen dan moet men de specifieke interestvoet hanteren van 7,5 of 8,5% Naar beneden toe à De SE wordt beschermd tegen een te lage interestvoet 20