2015 Relatie tussen Voorlichting en Gevoelens van Angst en Gepercipieerde Controle bij Mannen met Prostaatkanker: De Rol van Opleidingsniveau en Locus of Control MASTER SCRIPTIE GEZONDHEIDSPSYCHOLOGIE CEES KOSTER OPEN UNIVERSITEIT
1 Relatie tussen Voorlichting en Gevoelens van Angst, Depressie en Gepercipieerde Controle bij Mannen met Prostaat Kanker: De Rol van Opleidingsniveau en Locus of Control Relation between Education and Feelings of Anxiety, Depression and Perceived Control for Men with Diagnosed Prostate Cancer. The Influence of Education Level and Locus of Control Student: Cees Koster Studentnummer: 838955060 Afstudeerrichting: Gezondheidspsychologie Faculteit: Psychologie Open Universiteit Nederland Eerste begeleider: Dr. E. Bakker Tweede begeleider: Prof. Dr. L. Lechner Datum: 28 september 2015
2 Samenvatting Achtergrond Prostaatkanker is de meest voorkomende vorm van kanker bij mannen in de ontwikkelde landen. In het beginstadium van deze vorm van kanker zijn, afhankelijk van de aard, verschillende behandelingen mogelijk waarbij de bijwerking verschillen. Deze bijwerkingen betreffen vooral incontinentie en seksuele problemen. Het hebben van kanker en de bijwerkingen kunnen leiden tot angst, depressie en verlies van controle. Doel Doel van het onderzoek is het vergroten van de kennis over de relatie tussen de gepercipieerde voorlichting en de gevoelens van angst, depressie en controle, alsmede het vergroten van de kennis over de relatie tussen het nemen van bedenktijd en de modererende effecten van opleidingsniveau en locus of control op de relatie tussen voorlichting en de gevoelens van angst, depressie en controle. Met een beter inzicht in deze relaties zou de voorlichting aan prostaatkanker patiënten verder kunnen worden verbeterd. Deelnemers, procedure, onderzoeksonderwerp In het Flevoziekenhuis vulden 102 patiënten met prostaatkanker een vragenlijst in waarin werd gevraagd naar de perceptie van voorlichting, de mate van controle en de gevoelens van angst en controle. Gebruik werd gemaakt van een in een aantal andere studies gebruikte en gevalideerde vragenlijst over de gevoelens van controle (Thompson, Sobolew-Shuba, Galbraith, Swakovsky & Cruzen, 1993). Locus of control werd gemeten met de Multidimensional Health Locus of Control (MHLC) scales (Wallston, Strudler-Wallston & DeVellis, 1978). Gegeven voorlichting werd gemeten met de Ouote Questionnaire for Elderly People (Sixma, Van Campen, Kerssens & Peters, 2000) en angst en depressie met de Hospital Anxiety and Depression Scale (HADS) (Zigmund & Smith, 1983). Daarna werden hiërarchische en lineaire regressiemethoden gebruikt om de relaties te analyseren.
3 Resultaten Er blijken negatieve relaties te zijn tussen de voorlichting en respectievelijk depressie en angst en een positieve relatie met controle (p < 0.05). Hoe beter de voorlichting wordt ervaren des te minder depressieve en angstgevoelens men heeft en des te meer controle men ervaart. Er zijn ook negatieve relaties tussen controle en angst en depressie (p < 0.05). Hoe meer controle men ervaart des te minder depressieve en angstgevoelens men heeft. Locus of control modereert deze relatie (p < 0.05). Locus of control (toeval) beïnvloedt de relatie tussen voorlichting en depressie negatief, hoe meer men gebeurtenissen toeschrijft aan toeval hoe zwakker de invloed van ervaren voorlichting op depressie. Locus of control (machtige anderen) beïnvloedt de relatie tussen voorlichting en depressie positief, hoe meer controle men toedicht aan machtige anderen hoe sterker de relatie tussen ervaren voorlichting en depressie. Locus of control (machtige anderen) beïnvloedt de relatie tussen ervaren voorlichting en angst eveneens positief, hoe meer controle men toedicht aan machtige anderen hoe sterker de relatie tussen ervaren voorlichting en angstgevoelens. Locus of control (machtige anderen) beïnvloedt de relatie tussen ervaren voorlichting en controle negatief. Hoe meer controle men toedicht aan machtige anderen des te minder de invloed van ervaren voorlichting op controle. Conclusie Door meer individuele aandacht voor de patiënt, het betrekken van de patiënt bij de besluitvorming en het vergroten van de controlemogelijkheden om met de symptomen om te gaan zijn angst en depressieve gevoelens te verminderen.
4 Summary Background Prostate cancer is the most common male cancer in developed countries. In the early stages of prostate cancer various treatments are possible. The side-effects of those treatments differ. The most important side-effects are urinary and sexual problems. The idea of having cancer and the sideeffects of the treatment can cause anxiety depression and loss of control. Aim The present study describes the relationship between information provision and the feelings of anxiety, depression and control. Also the moderation effects of education level and locus of control is investigated. The aim of this study is to understand how information provisioning influences these feelings to be able to improve information provisioning. Participants, procedure, design In the Flevohospital 102 persons with diagnosed prostate cancer answered questions related to their perception on information provisioning and their feelings of anxiety, depression and having control. A Questionnaire was used to measure control that was already used and validated in other studies (Thompson, Sobolew-Shuba, Galbraith, Swakovsky & Cruzen, 1993). The Multi Dimensional Health Locus of Control (MHLC) scale was used (Wallston, Strudler- Wallston & DeVellis, 1978), also the Hospital Anxiety and Depression Scale ) (Zigmund & Smith, 1983) and the Quote Questionnaire for Elderly People (Sixma, Van Campen, Kerssens & Peters, 2000). Hierarchical and lineair regression methods were used to execute the analyses. Results There is a negative relationship between information provisioning and respectively anxiety and depression (p < 0.05). The more satisfied men are with the information they get, the less feelings of anxiety and depression they report. There is a positive relationship between information provisioning and control, the more satisfied men are with the information they get, the more they feel to be in
5 control. Also negative relationships are found between control and anxiety and depression (p < 0.05). The more patients have the feeling to be in control, the less they have feelings of anxiety and depression. A moderating effect of locus of control is found (p < 0.05). Locus of control (chance) has a negative moderating effect on the relation between information provisioning and depression. The higher the locus of control (chance) the weaker the relationship between information provisioning and depression. Locus of control (powerful others) has a positive moderating effect on the relation between information provisioning and depression. The higher the locus of control (powerful others), the stronger the relationship between information provisioning and depression. Locus of control (powerful others) also has a positive moderating effect on the relationship between information provisioning and anxiety. The higher the locus of control (powerful others), the stronger the relationship between information provisioning and anxiety. Finally, locus of control (powerful others) has a negative moderating effect on the relationship between information provisioning and control. The higher the locus of control (powerful others) the weaker the relationship between information provisioning and control. Conclusion By giving individual information and giving the patient the ability to participate in the process of decision making it is possible to reduce anxiety and depression. By improving the possibilities of controling the side-effects, anxiety and depression levels can further be decreased. Keywords: Prostate cancer, Anxiety, Depression, Control, Active surveillance, Education, Quality of life
6 Inhoudsopgave Samenvatting... 2 Inleiding... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Prostaatkanker... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Prevalentie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Symptomen... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Mogelijke behandelingen van prostaatkanker... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Angst... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Depressie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Controle... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Patiëntenvoorlichting... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Fasering patiëntenvoorlichting... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Patientenvoorlichting in de praktijk... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Onderzoeksvraag... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Vraagstelling... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Onderzoeksmodel... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Hypothesen... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Methoden... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Onderzoeksdesign... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Respondenten... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Procedure... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Onderzoeksinstrumenten en schalen... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Analyse methoden... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Resultaten... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Discussie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Angst... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Depressie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Controle... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Voorlichting... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Mogelijke interventies voor patiënten met prostaatkanker na de diagnose... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Beperkingen... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Aanbevelingen... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Conclusie... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Literatuurlijst... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 1... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bijlage 2... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.
7