België - Belgique P.B. - P.P. 3500 Hasselt 1 12/1605

EXTRA EDITIE : OKTOBER 2004 Afgiftekantoor 3500 Hasselt 1 P409862 Afzender : Natuurpunt Limburg Vorststraat 2 3500 Hasselt België - Belgique P.B. - P.P. 3500 Hasselt 1 12/1605

natuurpunt Limburg Beste Limburger, Oktober, de ultieme herfstmaand. Het najaar betekent niet dat je binnen hoeft te zitten. Wandelen kan in dit jaargetijde een zinnenprikkelende ervaring zijn. De nog zachte temperaturen en kleurrijke herfsttaferelen nodigen uit tot een wandeling in de natuur. In dit nummer zetten we voor jullie een prachtig Limburgs natuurgebied in de spotlights. Zammelen is namelijk zo een plek waar je van die zààlige herfstwandelingen kan maken. Geniet ervan! Oktober, paddestoelentijd. Zeg herfst en grote kans dat je dan aan paddestoelen denkt. Sommigen zijn lekker, andere doodsgevaarlijk. Maar hoe je het ook draait of keert ze behoren tot de kroonjuwelen van onze natuur. Waar vind je ze? In dit tijdschrift lees je er al iets over. Maar onze échte zwamspecialisten schreven er een atlas over : Paddestoelen in Limburg. Dit unieke werkstuk is voor 35 te koop in de Standaard Boekhandel of in het Groene Huis. Veel leesplezier! De redactie Foto's + cover : Jeroen Mentens 2 P.S. Binnenkort krijgt u weer een vraag tot vernieuwing van uw lidmaatschap in de bus. Wij hopen alvast dat Natuurpunt uw vertrouwen waard blijft.

In dit nummer : De tuin van Trees... 4 Het Nationaal Park Hoge Kempen... 6 Wonderlijke zwammen... 8 Zwammen in beeld... 10 De trap van Paal... 12 Op ontdekking in Zammelen... 15 Vergeet niet te genieten...18 3

De tuin van Trees Foto : Chantal De Schepper In oktober doet de herfst zijn intrede. De natuur barst van de kleuren : herfstbladeren, vruchten en zaden van bloemen en struiken of wondermooie paddestoelen. Bedauwde spinnenwebben zorgen voor sfeer in de ochtend. De natuur bereidt zich stilaan voor op de winter. Ook in de tuin maken we nog enkele voorbereidingen voor onze winterslaap. Bollen voor een kleurrijke lente Door nu bolgewassen te planten, kan je het gazon in het voorjaar (op ogenblikken waarop het niet frequent gebruikt worden) omvormen tot een bloementapijt. Plant zo natuurlijk mogelijk, zeker niet in een rij of in een cirkeltje. Een goeie tip is om de bloembollen in de lucht te gooien en ze te planten waar ze op de grond vallen. Op deze manier krijg je een natuurlijker effect. Wens je een kort gemaaid gazon in de zomermaanden, dan kies je best voor vroegbloeiende bolgewassen. Het maaien mag gebeuren als de bladeren van de bollen geel zijn. Een blad voor de grond Afgevallen bladeren moet je niet verwijderen uit de beplanting, je planten zullen je dankbaar zijn. In de natuur blijft de grond gezond doordat bladeren, twijgjes, bloemen en vruchten verteren tot een laag organisch afval (humus). Bovendien is deze humuslaag een voedsel- en schuilplaats voor talrijke dieren zoals egels en lieveheersbeestjes. De humuslaag zorgt ervoor dat water langer vastgehouden wordt en matigt temperatuurschommelingen in de grond. Heb je toch te veel bladeren dan kan je deze verwerken in een bladcontainer. Dit is een eenvoudige constructie met draad, waar je alle bladeren in verzamelt. Het volgende jaar krijg je bladcompost in de plaats. Moeilijker verterend blad zoals eik en beuk kan je verzamelen in een wachthoop. Deze maak je bij voorkeur dicht bij de composthoek. Volgend jaar kan je deze bladeren goed gebruiken bij het composteren om vb te mengen met gazonmaaisel. Door in de herfst bollen te planten, heb je al vroeg in de lente een kleurrijke tuin. 4

Een wilde peen vormt na de bloeiperiode een gezellig nestje Voor degelijk advies kan je steeds terecht bij de milieudienst van je gemeente. Bij het bezoekerscentrum De Wulp in Neerpelt kan je elke 3de zondag van 14u tot 16u terrecht met je vragen. Lui zijn is een gave Traditioneel worden uitgebloeide vaste planten onmiddellijk afgeknipt. Dat ruimt inderdaad op, maar uitgebloeide en verdroogde bloemen of zaaddozen kunnen prachtig van kleur of vorm zijn en ze beschermen de planten tegen vorst. Vaste planten in het voorjaar opruimen bespaart je een hoop werk én het is goed voor je planten. Goed voor de rug Spitten tussen de planten om het onkruid te snel af te zijn, hoeft ook al niet. In de bodem zitten heel wat bodemdiertjes die goed zijn voor je planten en die elk hun eigen plaats hebben. Je hebt beestjes die vlak onder de grond leven. Maar je hebt ook beestjes die het wat dieper opzoeken. Als je in de herfst gaat spitten, haal je deze zonering overhoop. Heel wat bodemdiertjes zullen sterven bij de eerste vorst en de bodem verliest daardoor haar natuurlijke evenwicht. Anderzijds breng je net door het spitten ongewenste onkruidzaden naar boven en geef je ze een uitstekende startpositie in het voorjaar. Niet spitten bespaart je dus werk in de herfst en in de lente. Uitgebloeid! Maar nog steeds fotogeniek De tuin van Trees is vrij te bezichtigen bij Regionale Milieuzorg, Grote Baan 176 te Houthalen-Helchteren. Een bladcontainer kan je zelf makkelijk in elkaar knutselen 5

Het Nationaal Park Hoge Kempen De meeste Limburgers hebben het al regelmatig in de krant gelezen : wij krijgen het eerste Nationaal Park in Vlaanderen! Iets waar we best trots op mogen zijn. En de Limburgse leden van Natuurpunt zitten op de eerste rij. Vanaf nu elk kwartaal te lezen in dit tijdschrift : het vervolg verhaal van het Nationaal Park Hoge Kempen De meeste kennen we enkel van de TV : de oude Daktari-films in de Afrikaanse Parken of de geweldige documentaires van het Yellow Stone National Park in Amerika. Dichterbij kunnen we op bezoek in het wat drukke Nationaal Park Hoge Veluwe in Nederland. Maar binnenkort moeten we er niet meer de grens voor over. We krijgen een eigen Limburgs Nationaal Park! Een Nationaal Park is een aanééngesloten natuurgebied van minstens 1.000 hectaren groot. Op het zandige plateau van de Hoge Kempen tussen Genk en Maasmechelen ligt een bijna ongerept bos- en heidegebied van meer dan 6.000 hectaren groot. Nergens anders in het dichtgebouwde Vlaanderen vind je nog zo n grote groene ruimte. Een unieke kans. En iets om te koesteren. Maar er is nog een lange weg te gaan. Voor de ontwikkeling van dit Nationaal Park heeft de Vlaamse overheid een opdracht gegeven aan het Regionaal Landschap Kempen en Maasland. Een projectbureau onder leiding van Johan Van Den Bosch zal gedurende de volgende jaren het Park ontwikkelen. Een hele uitdaging. Bossen en heiden verdienen een opknapbeurt, barrières zoals de E314 worden overbrugd met ecoducten en activiteiten die er niet thuishoren (zoals wildcrossen of zandgroeves) moeten verdwijnen. Pas dan zal het gebied aantrekkelijk genoeg zijn voor de bezoekers. Naast een assortiment fiets- en wandelpaden krijgen die trouwens ook de gelegenheid om op een georganiseerde manier verloren te lopen. We komen er nog op terug 6

Mechelse Heide. Foto's : Erwin Christis Vlaamse Gaai. Dopheide. Een ambitieus project dus. Maar ook een hele uitdaging. Eindelijk kunnen we als Limburgers onze groene troeven tegenover de rest van Vlaanderen uitspelen. En er valt heel wat over te vertellen. De redactie van dit tijdschrift krijgt de unieke gelegenheid om de ontwikkelingen mee te volgen over de schouder van het projectbureau. Een voorrecht dat we onze leden niet willen onthouden. Daarom vanaf nu tot de finish : het vervolg verhaal van het Nationaal Park Hoge Kempen. Nationaal Park Hoge Kempen As Eisden Maasmechelen Zutendaal Lanaken Voor meer info : PROJECTBUREAU NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN Winterslagstraat 87 3600 Genk tel. 089/322.810 fax 089/322.819 info@rlkm.be www.nationaalparkhogekempen.be 7

Wonderlijke zwammen In de herfst als het vochtig is en de bladeren vallen van de bomen dan schieten de paddestoelen als euh ja als zichzelf uit de grond. De paddestoelen die wij boven de grond zien, zijn eigenlijk alleen maar de vruchten van de zwam. Net zoals de appel aan een boom. De zwam zelf leeft als een enorm kluwen van fijne draadjes onder de grond. In vroegere tijden, toen magie nog belangrijker was als wetenschap had men een unieke manier om natuurfenomenen uit te leggen. Een hele kring paddestoelen die op één nacht in het gras verscheen, kwam van heksen die daar in een ronde hadden gedanst. Een rode paddestoel met witte stipjes? De natuur kan dat toch niet zelf zo mooi maken, dat moet kabouterwerk zijn. Kleine zitbankjes op dode stronken hout in het bos? Elfenbankjes natuurlijk! Maar er zijn ook andere vreemde en wrede combinaties, zoals de rupsendoder die parasiteert op vlinderpoppen onder de grond. Je kan af en toe zelfs kannibalen onder de paddestoelen tegenkomen zoals de kostgangerboleet die parasiteert op aardappelbovist. Symbionten zijn zwammen die samenleven met een plant terwijl beide daar voordeel uit halen. Veel bomen en struiken doen hun voordeel met dit samenlevingscontract. De zwamvlok is verweven met de worteltopjes van de planten. Hij zorgt er voor dat de plant voldoende water en voedingsstoffen kan opnemen. In ruil voor deze dienst krijgt de zwam energie onder de vorm van suikers die gevormd zijn in de bladeren van de plant. Sommige symbionten hebben hun Elfenbankjes. Foto : Marcel Bex Sapro wie? Zwammen zijn in staat om de meest ingewikkelde stoffen af te breken. En ze doen dat op verschillende manieren. Naar hun leefwijze kun je ze in 3 groepen indelen : parasieten, symbionten en saprofyten. Parasieten zijn zwammen die ten koste leven van andere organismen. Vaak vind je ze op bomen zoals de berkenzwam en de zwavelzwam. 8

De groene knolamaniet lijkt op de weidechamignon, maar is toch dodelijk verschillend. Foto : André van de Sande Eetbare Cantharellen. Foto : André van de Sande eigen specifieke partner zoals de vliegezwam die meestal onder berken is te vinden of het eekhoorntjesbrood dat meestal bij eiken is te vinden. De saprofyten zijn de opruimers. Ze leven van dode organische resten zoals stammen, takken, en bladeren en verkruimelen die zodanig dat ze weer als voedingsstoffen kunnen opgenomen worden door andere planten. Noem ze gerust de vuilnismannen van de natuur. De inktzwammen zijn zo n bekende groep saprofyten. Kenmerkend voor deze paddestoelen is dat de plaatjes in de hoed wanneer ze rijp zijn beginnen te vervloeien in een zwarte inktachtige vloeistof. Zwavelzwam. Foto : Maurice Vanoppen Smakelijk of dodelijk? Vóór de tijd van de conserven en de import stonden er in de herfst vaak paddestoelen en noten op het menu. Kennis over welke soorten eetbaar waren, werd van generatie op generatie doorgegeven. De cantharel (ook wel hanenkam genoemd) en de weidechampignons werden gretig verzameld. De vrij algemene maar dodelijk giftige groene knolamaniet werd daarentegen gemeden als de pest. Er zijn inderdaad zeer smakelijke paddestoelen in de vrije natuur. Maar veel soorten lijken gevaarlijk sterk op elkaar. En soms zit daar eentje tussen die je maar één keer kan eten. Geniet daarom van paddestoelen door ze te bewonderen in hun natuurlijke standplaats. En spring voor het culinaire genot even binnen in de supermarkt. Vele zeer smakelijke soorten zoals de oesterzwam, de weidechampignon en de overheerlijke shiitake zijn daar het ganse jaar door te verkrijgen. Smakelijk! Op 7 november kan je mee op paddestoelen ontdekkingstocht. We vertrekken om 14uur op de parking van het Provinciaal Domein Nieuwenhoven. Info : Afdeling Aulenteer, Pascal De Leersnijder 011/68.48.93 9

Je hebt paddestoelen met aan de onderkant plaatjes zoals de vliegenzwam. Foto : Marcel Bex Zwammen in beeld Wereldwijd zijn er tot dusver zo n 100.000 verschillende soorten paddestoelen beschreven. En in Vlaanderen alleen al komen er enkele duizenden voor. Paddestoelen zijn er dan ook in alle soorten en maten. Op deze pagina s vind je een impressie. Er zijn er met buisjes zoals het eekhoorntjesbrood. Foto : Marcel Bex En je hebt paddestoelen die hun sporen vormen in hun buik zoals de aardappelbovist. Foto : Marcel Bex 10

De morieljes hebben een wel zeer merkwaardig geplooide hoed en steken hun kop op in de lente. Foto : André van de Sande Het judasoor is vaak te vinden op vlier. En is daar naar verluidt op gegroeid nadat Judas er zijn zonden aan had gebiecht. Foto : Marcel Bex Opmerkelijk : Het grootste levende wezen op aarde is niet de blauwe vinvis, of de Californische redwoodeik. Het record staat op naam van een honingzwam in de Amerikaanse deelstaat Oregon. Al meer dan 2.000 jaar breidt het zijn zwamvlok uit tussen de wortels van bomen. En verspreid over 880 hectare (!) schieten zijn vruchtlichamen als paddestoelen uit de grond. De grote stinkzwam met zijn fallusachtig uiterlijk ontspruit uit een wit bolletje met een staartje dat men duivelsei noemt! Foto : André van de Sande Deze geleiachtige massa heet gele trilzwam. Foto : Marcel Bex 11

Gestelse Molen Verbindingsbeek met 12 vistrappen De trap van Paal In de vallei van de Zwarte Beek in Paal heeft onze vereniging dit jaar een uniek project uitgevoerd. We bouwden er de grootste vistrap van het land. Al eens afgevraagd waarom vissen de trap nemen? De economie moet draaien, wordt vaak gezegd. Vroeger nam men dat nogal letter lijk op. Om een houtzaag of maalsteen te laten bewegen, werden water molens op onze Limburgse beken gebouwd. Een beek opstuwen en het vallende water over een rad te leiden, het leidde lang geleden tot grote bedrijvigheid. Intussen is het belang van watermolens voor de economie verdwenen. Maar het blijven wel mooie cultuurelementen op onze waterlopen. En die moeten we koesteren. Onze vissen doen dat niet. Zij kunnen het hoogteverschil van de stuw niet overbruggen. En dus blijven vele vispopulaties in dezelfde beek voor altijd van mekaar gescheiden. Op de Zwarte Beek in Paal (deelgemeente van Beringen) ligt de mooie Gestelse Molen. Het hoogteverschil aan de stuw bedraagt maar liefst 1,60 meter! Daarover springt zelfs de meest atletische zalm niet. Maar hoe moeilijker het probleem, des te creatiever is de oplossing. We bouwden een vistrap Een tiental jaren geleden kocht onze vereniging het aanpalende gebied. Dat werd dit jaar op de schop genomen om een verbindingsbeek te graven met daarin 12 vistrappen. Dat zijn eikenhouten damplanken die V-vormig zijn uitgezaagd en dwars op de waterloop zijn geplaatst. Elke trap heeft een verval van slechts 12 cm. Hierover kunnen de vissen wél makkelijk heen wippen. Als extraatje werd de nieuw gegraven geul in verbinding gesteld met enkele plassen. Hier kunnen de volwassen vissen in rustig water paaien. Alhoewel de kikkers zijn er al druk aan het ravotten. 12

Een pasgeplaatste vistrap en dezelfde constructie 4 maanden later. De natuur heeft al snel haar plaats terug ingenomen. Binnenkort wordt dit verbindingsstuk aangesloten op de Zwarte Beek en komen de vistrappen onder water te staan. De vissen kunnen dan de trap nemen. Partners in Natuur De uitvoering van zo n prestigieus project kost handenvol geld. Gelukkig vielen we in de prijzen! Het was een fijn gevoel te weten dat we er niet alleen voorstonden. Vooral de steun van ons Limburgse provinciebestuur was heel erg voelbaar. Maar ook de Afdeling Water van de Vlaamse gemeenschap én de Provinciale Visserijcommissie deden hun duit in het vistrapzakje. Bedankt daarvoor! 13

ONTDEK DE VISTRAPPEN VAN DE GESTELSE MOLEN OP ZONDAG 7 NOVEMBER We nodigen julie graag uit voor een korte wandeling en een hart versterkend drankje. Iedereen is welkom vanaf 14 uur. Elk half uur kan je aansluiten bij een wandeling doorheen het waterlabyrint rond de Gestelse molen. De laatste wandeling start om 16u30. Hoe geraak je er? Vanaf de E313 neem je afrit 26 en rij je richting Beringen. Voor de brug over het Albertkanaal ga je naar rechts richting Lummen (N717). Halverwege deze weg sla je rechts de Sint-Sebastiaensstraat in. Vanaf hier hangen er pijlen. OF Vanaf de E314 naam je eveneens afrit 26 en rij je richting Beringen (N717). Halverwege deze weg sla je links de Sint-Sebastiaensstraat in. Vanaf hier hangen er pijlen. 14

Op ontdekking in Goed verscholen tussen de Haspengouwse boomgaarden prijkt het kerktorentje van Zammelen. Zammelen Weinigen weten waar Zammelen ligt. Maar als je er éénmaal bent geweest, kom je gegarandeerd terug. Nabij dit piepkleine gehuchtje, goed verborgen in het heuvelende Haspengouw, ligt een knus natuurgebiedje. Intussen al 15 jaar toevertrouwd aan onze vereniging. Wij trokken op ontdekking en ontmoetten er Geert en Kris, 2 natuurvrienden die het gebied verzorgen. En een speciale band met mekaar hebben Wat maakt dit natuurgebied zo bijzonder? [Kris] Alhoewel klein in oppervlakte (15 hectaren), is er een grote variatie aan natuur. Dat komt omdat de natte Mombeekvallei zich als een kleine canyon door het landschap snijdt. Nat en droog liggen vlakbij mekaar. En dat maakt het boeiend. Poelen vol leven en bloemrijke graslanden met orchideeën vlak langs steile hellingbossen en oude boomgaarden waarin zeldzame dassen leven. Nochtans is Haspengouw toch een echte landbouwstreek? [Geert] Tja, toen we 15 jaar geleden startten met de aankoop van het gebied was er wel wat onrust 15

Zammelse koeien onderhouden de graslanden. Vanaf het kijkplatform in Zammelen, krijg je een ander zicht op Haspengouw. Even afgesneden van de rest van de wereld. Wandelen door een holle weg is altijd een unieke ervaring. in het kleine boerendorpje. Gronden kopen voor natuurbescherming, dat gaf argwaan. Maar die tijd is lang voorbij. Vele inwoners genieten nu van het gebied. En met enkele boeren wordt goed samengewerkt. Hun koeien onderhouden onze graslanden. We zijn benieuwd. Hoe kunnen onze lezers het gebied ontdekken? [Kris] Zammelen staat bij wandelliefhebbers bekend als een vijf sterren wandelgebied. Vanaf het kerkje zijn 3 prachtige trajecten uitgezet. Via kastanjehouten plankenpaden, trapsystemen en typische draaipoortjes ontdek je de mooiste plekjes van het natuurgebied. Maar ook het Haspengouwse landschap komt aan bod. Je wandelt dwars door prachtige hoogstamboomgaarden en holle wegen. En er staat zelfs een heuse uitkijktoren van waar je over de streek kan uitkijken. Jullie zijn meer dan vrienden van mekaar [Kris] Natuurvrienden en schoonbroers. Geert heeft inderdaad mijn zus aan de haak geslagen. [Geert, lachend] Neen hoor, het was andersom! 16

15 JAAR ZAMMELEN : UNIEKE WANDELING OP ZONDAG 7 NOVEMBER Naar aanleiding van het 15-jarige jubileum nodigt Natuurpunt afdeling Kortessem je op zondag 7 november vanaf 14 uur uit voor een unieke wandeling door Zammelen. Geert (links) en Kris, schoonbroers en partners in natuur. Na de wandeling word je getrakteerd op een frisse pint en een stevige hap. Meer info : kriscastro@skynet.be of 011/69 26 99 Het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren richtte in Zammelen één van de mooiste wandelgebieden van Haspengouw in. Je krijgt een wandelkaart thuis gestuurd als je 2,50 overschrijft op rek.nr.235-0171241-48 van RLH. 17

ACTIVITEITENKALENDER Vergeet niet t ZATERDAG 16 OKTOBER Beringen 25 jaar vallei van de Zwarte Beek Vanaf 14.00 uur medewerkersdag, parking Koerselse Heide Vanaf 20.00 uur academische zitting, casino Beringen-Mijn Info : Bezoekerscentrum De Watersnip 011/45 01 91 Vooraf inschrijven noodzakelijk (tot 10 oktober) ZONDAG 17 OKTOBER Hechtel-Eksel Herfsttocht in Den Brand' Vertrek om 14.00 u Parking Den Brand, Kamertstraat Hechtel Info : Afdeling Hechtel-Eksel Johan van den Bosch 011/73 12 79 Lanaken Paddestoelenwandeling Vertrek om 10.00 u Parking Kinderboerderij Pietersheim Info : afdeling Maasland-Zuid Ronny Boeykens 0477/39 54 57 Lummen Op zoek naar paddestoelen en hun bewoners Vertrek om 14.00 u Kerk Meldert Lummen Info : afdeling Lummen 013/52 30 46 ZATERDAG 23 OKTOBER Tongeren Halloweentocht Vertrek om 18.00 u De Kevie Info : werkgroep De Kevie Roger Nijssen 012/23 53 60 ZONDAG 24 OKTOBER Bocholt Paddenstoelenwandeling Vertrek om 14.00 u Smeetshofhoeve, zijstraat van Weerterweg Info : afdeling Bocholt Rik Bosmans 089/46 41 14 Ham Wandeling Vertrek om 13.30 u natuurcentrum Den Haas (langs kanaal Dessel- Kwaadmechelen) Info : afdeling Ham Willy Geenen 011/34 36 74 ZONDAG 31 OKTOBER Kiewit Halloweentocht Vertrek tussen 18.00 u en 20.30 u, domein Kiewit Info : 011/21 08 49 Vooraf inschrijven -14 jaar : 2 / +14 jaar : 3 Munsterbilzen Wandeling in het Munsterbos Vertrek om 14.00 u parking van de speeltuin/vijvers, Waterstraat te Munsterbilzen. Einde rond 17.00 u. Info : afdeling Zuidoost-Limburg Jaak Aerden 089/49 10 97 Hoeselt Excursie in het Wijngaardbos Vertrek om 13.00u parking sporthal, Koutermanstraat te Alken Info : afdeling Alken Pierre Vandersmissen 011/59 23 76 ZONDAG 7 NOVEMBER Koersel Legendewandeling Vertrek om 14.00 u Bezoekerscentrum De Watersnip, Koersel Beringen Info : 011/45 01 91 Lommel Wandeling in de Wateringen Vertrek om 14.00 Wateringhuis (einde straat) Info : afdeling Noord-Limburg Albert Mertens 011/64 94 00 Sint-Lambrechts-Herk Hondenwandeling/Mombeek Vertrek om 14u, Steenberg 58, Sint-Lambrechts-Herk Info : afdeling Herk en Mombeek, René Neutelaers 011/31 52 58 Sint-Truiden Paddenstoelenwandeling Vertrek om 14u Nieuwenhoven. Info : afdeling Aulenteer, Toerisme Sint-Truiden Chris Marneffe, Pascal De Leersnijder 011/68 48 93 ZONDAG 14 NOVEMBER Alken Duurzame landbouw bezoek aan landbouwbedrijf Martens aan de Laagbulsstraat Gevolgd door koffie met vlaai Vertrek om 14.00u : parking sporthal, Koutermanstraat te Alken Info : afdeling Alken Pierre Vandersmissen 011/59 23 76 Vooraf inschrijven. Borgloon Vredige landschapswandeling Vertrek om 14.00 u Speelhof, Borgloon-centrum Info : afdeling Borgloon Luk Robijns 012/74 29 29 18

e genieten... ACTIVITEITENKALENDER ZONDAG 21 NOVEMBER Koersel Natuurfilmnamiddag 13.00-16.00 uur Bezoekerscentrum De Watersnip, Koersel - Beringen Info : 011/45 01 91 Leopoldsburg Herfstwandeling in de Vallei van de Grote Beek Vertrek om 14.00 u cultureel centrum van Leopoldsburg Info : afdeling Leopoldsburg-Heppen Guy Vanzeir 011/39 11 69 Zutendaal Boeiende natuurwandeling rond de Hesselsberg Vertrek om 14.00 u Vijverplein, centrum Zutendaal Info : afdeling Zutendaal Martine Nijs 089/24 55 18 Stevig schoeisel aangeraden. ZONDAG 28 NOVEMBER Munsterbilzen Wandeling in het Munsterbos Vertrek om 14.00 u parking van de speeltuin/vijvers, Waterstraat te Munsterbilzen. Einde rond 17.00 u. Info : afdeling Zuidoost-Limburg Jaak Aerden 089/49 10 97 Zelem Winterwandeling Vogels Vertrek om 14.00 Kerkplein Zelem, Zelem-Halen Info : afdeling Regio Zelem 0494/40 45 92 ZONDAG 28 NOVEMBER Hoge Venen Dagtocht naar het dak van België Vertrek : 8u30 parking warenhuis Carrefour, t.h.v. op-en afrit 27 van de E 313, Hasselt-West (ex Bigg s) terug omstreeks 19u00 Info : afdeling Hasselt-Zonhoven, Albert Steensels 011/22 90 02 Munsterbilzen Wandeling in het Munsterbos Vertrek om 14.00 u parking van de speeltuin/vijvers, Waterstraat te Munsterbilzen Einde rond 17.00 u Info : afdeling Zuidoost-Limburg Jaak Aerden 089/49 10 97 Zelem Winterwandeling Vogels Vertrek om 14.00 Kerkplein Zelem, Zelem-Halen Info : afdeling Regio Zelem 0494/40 45 92 ZATERDAG 4 DECEMBER Alken Ledenfeest Traditionele kaas- en wijnavond in het Sint-Jorisheem te Alken Info : afdeling Alken Pierre Vandersmissen 011/59 23 76 ZONDAG 5 DECEMBER Koersel Vogels in de winter Vertrek 14.00 u -Bezoekerscentrum De Watersnip, Koersel - Beringen Info : 011/45 01 91 Mettekoven Winterwandeling Vertrek : om 14u Sint-Martenshof, Mettekoven Info : afdeling Aulenteer, Toerisme Sint-Truiden Daniëlle Kevers, George Ruyloft 011/68.59.81 ZATERDAG 11 DECEMBER Kiewit Hubert Lehaen presenteert een schitterende dia-reeks over het Natuurpuntgebied Het Hageven in Neerpelt 20u00 22u30 : biolokaal, Domein Kiewit, Putvennestraat z/n, Hasselt Info : afdeling Hasselt-Zonhoven Jos Coteur 011/27.02.49 Hechtel-Eksel Beheerswerken (plaggen) Spiekelspade Van 9.00 u tot 12.00u Katershoeve, Hechtel Info : Afdeling Hechtel-Eksel Johan van den Bosch 011/73 12 79 ZONDAG 12 DECEMBER Borgloon Jaareindewandeling Vertrek om 14.00 u Speelhof, Borgloon-centrum Info : afdeling Borgloon Luk Robijns 012/74 29 29 ZONDAG 19 DECEMBER Koersel Natuurfilmnamiddag 13.00-16.00 uur Bezoekerscentrum De Watersnip, Koersel-Beringen Info : 011/45 01 91 Zelem Jaarafsluiting : korte wandeling en terugblik op 2004 Vertrek om 14.00 BKSJ-heem, Oude Schansstraat, Zelem-Halen Info : afdeling Regio Zelem 013/46.14.14 ZONDAG 26 DECEMBER Munsterbilzen Wandeling in het Munsterbos Vertrek om 14.00 u parking van de speeltuin/vijvers, Waterstraat te Munsterbilzen Einde rond 17.00 u Info : afdeling Zuidoost-Limburg Jaak Aerden 089/49 10 97 19

natuurpunt Limburg Colofon Foto : Jeroen Mentens Dit tijdschrift wordt gratis verspreid op 4.700 exemplaren aan de leden van Natuurpunt in Limburg. Volgende uitgave : December 2004 Verantwoordelijke uitgever : Erik van Esch, Vorststraat 2, 3500 Hasselt Redactie : Natuurpunt Limburg, Vorststraat 2, 3500 Hasselt, tel : 011/31 38 98 email : info@natuurpuntlimburg.be Foto's : Natuurpunt Limburg, Vlaams Bezoekerscentrum De watersnip, LRH, Bart Paesen en Ilse Ideler Grafische vormgeving : nextdada bvba, Hasselt Druk : Drukkerij Profeeling bvba, Beringen Gedrukt op 100% ongebleekt en gerecycleerd papier Lid worden van Natuurpunt : Het lidmaatschap bedraagt 20 en is geldig voor het hele gezin. Overschrijven op rekeningnummer 230-0044233-21 Website : www.natuurpuntlimburg.be