Een sterk Limburg vereist een sterke universiteit

Toespraak academische openingszitting 27 september 2013 Een sterk Limburg vereist een sterke universiteit Geachte genodigden, Beste collega s en studenten, Dames en heren, First of all, I want to congratulate Martin Cooper upon receiving his honorary doctorate. Dr Cooper: we are humbled that you have responded to our invitation and we are all delighted by your presence here today. Ik zou ook Hogeschool PXL van harte willen gelukwensen met haar nieuwe start. Ik ben ervan overtuigd dat de UHasselt en PXL binnen deze associatie 2.0, in onderling vertrouwen, samen zullen blijven werken aan een kwaliteitsvol hoger onderwijs in deze provincie. Dames en heren, vandaag gaat de Universiteit Hasselt haar 41 ste academiejaar in. De oprichting van deze universiteit heeft vier decennia geleden heel wat gemoederen beroerd. Op 18 oktober 1969 trokken zelfs 15.000 Limburgers onder wie wellicht enkele aanwezigen hier in de zaal door de straten van Hasselt om te betogen voor een universiteit in Limburg. Universiteit van alle standen, Ook voor onze jeugd gelijke kansen, Mijnen gesloten, universiteit open Met de borden die zij meedroegen en de leuzen die zij scandeerden, eisten ze, zoals een krant schreef, hun rechtmatig deel op. Want in de jaren zestig was Limburg de provincie waar te weinig jongeren een hogeronderwijsdiploma behaalden vaak omdat hun ouders niet de middelen hadden om hun kind naar Gent of Leuven te sturen. Een provincie waar te veel jong talent verspild werd. Een provincie die in te veel opzichten op achtervolgen aangewezen was. Zoals u weet, hebben de manifestanten nog tot 1973 moeten wachten vooraleer die universiteit effectief haar deuren opende. De viering van ons 40-jarig bestaan ligt intussen enkele maanden achter ons. Het is met andere woorden een goed moment om de vraag te stellen: Wat nu? Hoe zit het met de toekomst? De UHasselt is in de afgelopen veertig jaar gegroeid, maar ze is verre van volgroeid. Een verdere uitbouw van de universiteit is nodig. Dat betekent: meer studenten opleiden, meer opleidingen aanbieden, meer onderzoek verrichten, meer bruggen slaan met andere kenniscentra en met het bedrijfsleven. Met andere woorden: onderwijs, onderzoek en innovatie in het kwadraat. U merkt het: dat zijn grote ambities. En grote ambities stoten vaak op grote terughoudendheid. Ik zou dan ook van de gelegenheid willen gebruikmaken om duidelijk aan te geven wat onze ambities concreet inhouden; waarom die gerechtvaardigd zijn; en hoe we die ambities het best kunnen realiseren. 1

Als Limburgers anno 2013 in de straten van Hasselt of Brussel zouden betogen voor een uitbreiding van de Universiteit Hasselt, wat zouden we dan op hun spandoeken lezen? Welke argumenten zouden ze vandaag 44 jaar na de allereerste betoging voor een universiteit in Limburg aandragen? Welke eisen zouden ze bijna een jaar na de aankondiging tot sluiting van Ford Genk formuleren? Ten eerste zouden ze erop wijzen dat er nog steeds te weinig Limburgse jongeren deelnemen aan het hoger onderwijs. Als we kijken naar de opleidingen die de UHasselt aanbiedt, zijn er op het vlak van participatie in de afgelopen vier decennia absoluut stappen in de goede richting gezet. Rechten is een uitstekend voorbeeld. De participatieachterstand van meer dan 35%, voor de oprichting van onze faculteit, is intussen weggewerkt. Maar uit recente cijfers die de SALK-experts opvroegen bij de Databank Hoger Onderwijs, blijkt dat er nog een grote kloof gaapt tussen Limburg en de rest van Vlaanderen. Ten opzichte van studenten uit de andere provincies zijn er vandaag nog altijd 38% minder Limburgers die een masterdiploma behalen in opleidingen die wij niet aanbieden. Tegelijkertijd heeft Limburg ook veertig jaar nadat de UHasselt de deuren opende te lijden onder braindrain. Limburgse studenten die naar Brussel, Gent of Leuven trekken, komen vaak niet meer terug. Zij die zeggen dat Limburgse jongeren hun heil makkelijk elders in het land kunnen zoeken, veroordelen Limburg eigenlijk tot permanente braindrain en dus tot een bleke toekomst. Onderparticipatie en hersenvlucht vormen een drama voor onze provincie, want een kenniseconomie kan enkel gedijen in een slimme maatschappij. Als onze bedrijven geen groter reservoir aan hooggekwalificeerde mensen kunnen aanboren, dan fnuikt dat de economische vooruitgang. Ik zou in dat verband ook uw aandacht willen vestigen op wat de Europa 2020-Strategie daarover zegt. In die geüpdatete innovatiefilosofie schuift de Europese Commissie vijf doelen voor een dynamische kenniseconomie naar voren, waarvan er drie rechtstreeks of onrechtstreeks betrekking hebben op hoger-onderwijsinstellingen: 1) 75% van de bevolking tussen 20-64 jaar moet werk hebben; 2) 3% van het BBP moet worden geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling; 3) minstens 40% van de jongeren moet een hoger-onderwijsdiploma behalen. In deze drie Europese doelstellingen ontwaren we een rode draad: méér onderwijs + méér onderzoek en innovatie = méér jobs. Zoals ik al aanhaalde, is dit exact wat de Universiteit Hasselt voor ogen heeft: een uitbreiding van ons opleidingsaanbod en onderzoek stelt ons beter in staat om de participatie aan het hoger onderwijs te verhogen; braindrain tegen te gaan en de brandstof voor innovatie te leveren. Het is net daarom dat de argumenten voor een sterke universiteit zich, anno 2013, niet langer zouden beperken tot Stop de onderparticipatie en Stop de braindrain. Betogers zouden nog nieuwe spandoeken en pamfletten moeten meedragen, met een nieuwe slogan: Geef Limburg een sterke innovatiemotor. Limburg heeft géén haven zoals Antwerpen en géén Brussel zoals Vlaams-Brabant. Deze provincie is vastgeketend aan geografische en demografische realiteit. Voor groei en vooruitgang moet Limburg dus op zoek naar andere motoren. Een sterke universiteit 2

ingebed in een zogenaamd regionaal innovatiesysteem of FRIS, naar Full Regional Innovation System is zo een motor. Het uitgangspunt daarbij is dat doorgedreven innovatie volgt uit intensieve interacties tussen kennisontwikkelaars en kennisgebruikers. Want een hele economie vernieuwen, is niet het werk van één speler. Geen enkele speler kan zoiets op eigen kracht. Kennisinstellingen niet, bedrijven niet. In een FRIS-systeem leggen universiteiten en hogescholen het fundament voor regionale innovatie door kennis en kunde beschikbaar te maken. Via opleidingen zorgen ze voor getalenteerde studenten, onderzoekers en ondernemers. Hun onderzoeksinstituten vergroten de kennis. Het innovatiesysteem dynamisch houden, gebeurt door kennis toe te passen in de vorm van nieuwe producten en/of diensten. Dat is de taak van een valorisatieactor, die start-ups moet genereren. Een incubator een proeftuin, zeg maar laat deze bedrijfjes toe om levensvatbaar te worden en door te groeien. Aan de andere kant van de interactieketen werken bedrijven op hun beurt samen met onderzoeksinstellingen, start-ups, spin-offs én met elkaar. Deze ondernemers en onderzoekers voeden elkaar met ideeën en inspireren elkaar. En die constante stroom van kennisuitwisseling wordt onderbouwd met de nodige financiële middelen. Deze zes bouwstenen die ik net heb omschreven onderwijs, onderzoek, valorisatie, incubator, ecosysteem en investering maken een stevig bouwwerk. Dat zo een regionaal innovatiesysteem een nieuwe impuls kan geven aan een regio, bewijzen Medicon Valley (de grootste Europese cluster rond zorginnovatie in het Deens-Zweedse Oresund-gebied), Brainport Eindhoven (het industriële hightech hart van Nederland) en Silicon Saxony (het Europese centrum van micro- en nano-elektronica in en rond Dresden). Zowel in Kopenhagen en Malmö als in Eindhoven en Dresden werd een web geweven tussen regionale kenniscentra, bedrijven en lokale overheden, tussen onderzoekende ondernemers en ondernemende onderzoekers. De resultaten mogen er wezen. Medicon Valley en Silicon Saxony genereren 40.000, Brainport 400.000 hoogwaardige jobs. Deze drie succesvolle regio s zijn succesvol op dezelfde manier: ze benutten maximaal de nabijheid van kennis, talent, ideeën én infrastructuur. Het is eigen aan een krachtig regionaal innovatiesysteem dat de kennisontwikkelaars (hoger onderwijs- en onderzoekscentra) en kennisgebruikers (bedrijven) op een boogscheut van elkaar opereren. Nabijheid laat spelers toe om elkaar veelvuldig te ontmoeten. Nabijheid doet het onderling vertrouwen groeien. Nabijheid drukt de transactiekosten en verkort de doorlooptijden in de productie. Nabijheid maakt dat de spelers elkaars faciliteiten makkelijker kunnen delen. Dames en heren, Dichter bij huis vinden we natuurlijk ook de vruchten van een krachtig, dynamisch FRISsysteem: de lifesciencessector in het Wetenschapspark op campus Diepenbeek. Dertien jaar geleden was de zorginnovatiesector in Limburg nagenoeg onbestaande, met minder dan 500 arbeidsplaatsen. Anno 2013 stelt de sector meer dan 3.000 mensen tewerk. De UHasselt is een belangrijke trekker in dit hele verhaal. Met de opleiding levenswetenschappen legt ze een poule van hoogopgeleid talent aan. Via BIOMED krijgt het onderzoek rond zorginnovatie een belangrijke impuls. De TechTransfer Office van de universiteit focust op het valorisatieproces. BioVille dat intussen aan een uitbreiding toe is is de broedplaats voor jonge ondernemingen die bouwen aan de zorg van de 3

toekomst. LifeTechLimburg biedt een platform voor inspiratie en samenwerking. Middelen van LSM en UHasselt Venture Management, ten slotte, zorgen voor het nodige kapitaal. De rol die de UHasselt heeft gespeeld in de ontluiking van de lifessciences in Limburg borduurt eigenlijk voort op datgene waarmee ze twee decennia geleden begonnen is. Sinds twintig jaar al stellen we onze wetenschappelijke en technologische knowhow ter beschikking aan bedrijven. Vanuit onze spin-offs zijn de afgelopen jaren nieuwe ideeën op de markt gebracht. Trouw aan haar baseline Knowledge in action heeft de UHasselt met name de laatste tien jaar die rol als knooppunt in het innovatieweb verder uitgediept. Zo sloot de universiteit in 2012 611 onderzoekscontracten af met bedrijven goed voor in totaal 14,5 miljoen euro. De UHasselt tekende vorig jaar daarnaast zeventien raamovereenkomsten met bedrijven, waaronder toppers als Janssen Pharmaceutica, Pfizer en Umicore. Androme, haar oudste spin-off, stond recent dan weer mee aan de wieg van Telenets YeloTv. Leidraad in dit alles was en is dat een goede universiteit een hoog lokaal rendement heeft met niet alleen goed opgeleide afgestudeerden die inzetbaar zijn op de lokale arbeidsmarkt, maar ook met onderzoekers die invulling geven aan lokale noden. Met het voorbeeld van Medicon Valley, Brainport, Silicon Saxony én de Limburgse lifesciencessector in het achterhoofd, heeft de Universiteit Hasselt tijdens het Limburgse toekomstdebat het FRIS-model naar voren geschoven. In het SALK-uitvoeringsplan van de Vlaamse Regering vormt het regionaal innovatiesysteem nu de leidraad in de ontwikkeling van Limburg tot een biotoop voor toptechnologische bedrijven. De Vlaamse Regering heeft de Universiteit Hasselt in dat verband een rol toegekend in het versterken van grote sectoren zoals de maakindustrie en logistiek; in het versnellen van het potentieel van groeiende sectoren zoals toerisme; en in het verder ontwikkelen van embryonale sectoren zoals cleantech, biotech en medtech. Het is niet onze ambitie om alle opleidingen aan te bieden. Maar op z n minst zouden we als universiteit binnen de niche waarin we nu actief zijn, ook de masteropleidingen in de wetenschappen en geneeskunde moeten kunnen inrichten. Op z n minst zouden we als universiteit het totale gebrek aan humane wetenschappen ik laat rechten en architectuur even buiten beschouwing moeten opvullen, willen we de onderparticipatie en braindrain verder terugdringen. Alleen met een vollediger en diverser opleidingsaanbod en met een uitgebreider onderzoekspalet, kan de Universiteit Hasselt haar rol binnen het regionaal innovatiesysteem voluit spelen. -------------------- Dames en heren, Stop de onderparticipatie, Stop de braindrain, Geef Limburg een innovatiemotor Het zijn krachtige argumenten en logische eisen. Maar ik stel vast dat de verdere uitbouw van de UHasselt, in Vlaanderen steevast leidt tot een heuse politieke storm vaker wel dan niet aangewakkerd door de andere universiteiten. Het vooruitzicht van een rechtenopleiding aan de UHasselt oogstte destijds de nodige consternatie. Dezelfde verstarde reflex ontwaren we nu opnieuw in het debat over handelswetenschappen. Tekenend daarvoor zijn de woorden van Louis Tobback, begin juli in een interview met Knack. De burgemeester van Leuven noemde het problematisch dat en ik citeer elk dorp zijn universiteit wil. Een echo van wat hij in 1999 al in Het Belang van Limburg had gezegd, naar aanleiding van gesprekken tussen het toenmalige LUC en de Universiteit 4

Maastricht. Toen klonk dat zo: Ik hoop dat de Vlaamse Regering zal weerstaan aan de waanzin van elke regio zijn universiteit. De stad Leuven voelt zich door dit soort onzin bedreigd. Einde citaat. We moeten de woorden van burgemeester Tobback misschien niet te zwaar opnemen. In Europa werd immers nog nooit een universiteit opgericht met applaus van andere universiteiten. Maar het is wel opvallend hoe de vraag om een versterking van het universitair onderwijsaanbod in Limburg door critici meteen wordt weggezet als overbodig. De tegenargumenten zijn meestal dezelfde: er zijn al te veel universiteiten in Vlaanderen ; Vlaanderen heeft het geld niet om vijf uitgebouwde universiteiten te financieren ; en pleiten voor een sterke universiteit in Limburg is pleiten voor studeren onder de kerktoren. Welnu, die critici hebben ongelijk. Ten eerste: het argument dat er te veel universiteiten zijn, is onjuist en valt niet te rijmen met de ambitie van Vlaanderen om een internationale topregio te worden. In de Europese Unie en in landen als Australië, Canada en de VS is 1 universiteit per 1 miljoen inwoners de norm. In de Scandinavische landen is die verhouding volgens de Amerikaanse Carnegie Foundation zelfs méér dan 1 op 1 miljoen. Finland, bijvoorbeeld, telt 9 universiteiten voor 5,4 miljoen inwoners. Uitgerekend de Finnen, Zweden, Denen en Noren bevolken de top van de internationale innovatieranglijsten. In maart nog, bij haar tussentijdse evaluatie van haar Innovatie-Unie -programma, bestempelde de Europese Commissie Zweden, Denemarken en Finland als dé innovation leaders in de EU. Het klopt dat er in Vlaanderen véél wordt geïnvesteerd in onderzoek, ontwikkeling en innovatie. Uit het recentste rapport van het Expertisecentrum voor O&O-Monitoring blijkt dat het om 2,4% van het Vlaamse BBP gaat. Met die 2,4% zitten we op koers om in 2020 de Europese norm van 3% te halen, maar het maakt ons nog niet tot innovation leaders. Vijf goed uitgebouwde universiteiten voor zes miljoen inwoners dat is 1 universiteit per 1,2 miljoen inwoners is dus allerminst onredelijk. Ik zou zelfs durven zeggen: in de race naar de mondiale innovatietop kunnen er nooit genoeg zijn. Ten tweede: dat een uitbreiding van de UHasselt naar 10.000 studenten onbetaalbaar zou zijn, is niet meer dan een drogreden. Na integratie van de hogeschoolopleidingen krijgt de Universiteit Hasselt van de Vlaamse Regering een jaarlijkse werkingstoelage van ongeveer 42 miljoen euro voor meer dan 5.000 studenten. Als het aantal studenten zou verdubbelen, dan verdubbelt ook de toelage. Dan spreken we met andere woorden over 84 miljoen euro per jaar. Toegegeven: dat is veel geld. Maar het huidige Vlaamse hoger-onderwijsbudget bedraagt 1,5 miljard euro of 1.500 miljoen. Die extra 42 miljoen euro voor de UHasselt zou neerkomen op een stijging van dat budget met minder dan 3%. Als we het grote plaatje bekijken, dan gaat het hier eigenlijk om slechts twee indexsprongen. Dat is niet bepaald onoverkomelijk. Een uitbreiding naar 10.000 studenten en de bijbehorende werkingstoelage van 84 miljoen euro zou ons aandeel in de universitaire financiering op iets minder dan 10% brengen. Dat is evenmin onredelijk als u bedenkt dat 15% van de 18-jarigen in Vlaanderen Limburger is. Bovendien is er nog de Europa 2020 -norm die lidstaten opdraagt om 2% van het BBP te investeren in hoger onderwijs. Vlaanderen zit momenteel aan 1,4%. Als we de EU- 5

doelstelling willen halen, dan zou het hoger onderwijsbudget nog met 40% moeten stijgen. De 3% die een verdubbeling van de UHasselt zou kosten, vormt in dat opzicht slechts een peulschil. Ten derde: een pleidooi voor een uitbreiding van de UHasselt heeft niets te maken met kerktorenmentaliteit. Pleiten voor een sterke universiteit in Limburg is ook pleiten voor mobiele jongeren. Binnen universiteitsmuren heerst er namelijk een dynamiek die jongeren de wijde wereld in drijft. Studenten zoeken, onder meer via het ERASMUSprogramma, buitenlandse oorden op. Doctoraatsstudenten verdedigen hun werk op conferenties in de vier hoeken van de wereld en werken samen met kenniscentra op alle continenten. Een universiteit is niet het symptoom van een kerktorenmentaliteit, maar is net het medicijn ertegen. Een universiteit maakt kerktorens lager, niet hoger. Overigens: waarom zijn de andere universiteiten er toch zo op gebrand om net Limburgse jongeren onder de kerktorens weg te halen? Waarom sporen ze bijvoorbeeld Antwerpenaren niet met dezelfde verbetenheid aan om vanonder de kathedraal te komen? Aan de Universiteit Antwerpen komt tenslotte 86% van de studenten uit de provincie. Dat is zelfs méér dan dat er Limburgers studeren aan de UHasselt namelijk 80%! Het lijkt er dan ook sterk op dat achter het verwijt over de Limburgse kerktorenmentaliteit eerder de diepere vrees schuilgaat om te veel studenten te verliezen. Die vrees is eigenlijk hoogst merkwaardig. De UHasselt heeft in haar bestaan steeds de samenwerking gezocht met andere universiteiten, vooral rond nieuwe opleidingen. Die samenwerking gaat vaak verder dan louter een uitwisseling van docenten. Studenten kunnen bijvoorbeeld ook vakken bij de andere partner volgen of na hun bachelordiploma overstappen naar het masterprogramma bij de partneruniversiteit. Bij de rechtenopleiding, een samenwerking met de Universiteit Maastricht én KU Leuven, is dat laatste het geval. In dat opzicht is het verlies aan studenten al bij al relatief. -------------------- Dames en heren, beste collega s en studenten, Daarmee kom ik misschien wel tot de belangrijkste vraag in deze toespraak. Wat is er nodig om van de leuzen op spandoeken en pamfletten te komen tot werkelijkheid? Hoe kan de Universiteit Hasselt haar groeiambitie het best realiseren? Het uiteindelijke antwoord zal moeten komen van de politieke wereld. Maar ik zou alvast een voorzet willen geven: pas het Vlaamse universiteitendecreet aan en werk de mechanismen bedoeld om een wildgroei aan opleidingen tegen te gaan, weg. Die remmechanismen maken het decreet immers tot een korset waarin de UHasselt méér dan welke andere universiteit in Vlaanderen ook strak, véél te strak, ingesnoerd zit. Ik verklaar mij nader. Volgens het decreet kan een universiteit enkel opleidingen aanbieden in studiegebieden waarvoor ze onderwijsbevoegdheid heeft. Voor een uitbreiding van die bevoegdheid is het fiat van het Vlaams Parlement vereist. In realiteit is de UHasselt de enige universiteit in Vlaanderen die telkens opnieuw moet wachten op groen licht van het Vlaams Parlement. Aan de onderwijsbevoegdheid van alle andere universiteiten is immers niet veel uit te breiden, want die is al volledig of quasi volledig. 6

Het decreet stelt daarnaast dat een universiteit een bestaande opleiding moet inleveren in ruil voor een nieuwe opleiding. In realiteit is de UHasselt de enige universiteit in Vlaanderen die telkens opnieuw overgeleverd is aan de goodwill van het Vlaams Parlement om bij uitzondering geen opleiding te moeten schrappen. Alle andere universiteiten hebben immers een omvangrijk opleidingsaanbod, waar allicht een dunbevolkte opleiding tussen zit die makkelijk kan opgegeven worden. Het decreet bepaalt, tot slot, dat een universiteit een nieuwe opleiding de eerste vijf jaar deels zelf moet prefinancieren. In realiteit is de UHasselt de enige universiteit in Vlaanderen die telkens opnieuw een haast onmogelijke zoektocht naar geld moet aanvatten. Alle andere universiteiten kunnen, om een nieuwe opleiding te prefinancieren, immers een beroep doen op de naijlende financiering van de opleiding in afbouw. Kortom: voor een universiteit die nog in volle ontwikkeling is en in Vlaanderen is dat enkel de UHasselt biedt het huidige decreet weinig mogelijkheden om uit te breiden. De remmechanismen zijn unfair, want ze gelden de facto enkel voor ons. De remmechanismen versmachten bovendien alle ambities; ze verstikken alle groei. Als de UHasselt in de afgelopen jaren stappen vooruit heeft kunnen zetten, was dat dus ondanks het decreet. Het was eerder dankzij de vastberadenheid, politieke behendigheid en het engagement van Limburgse politici over alle partijgrenzen heen. Wij zij hen dan ook erg dankbaar voor de groei die zij stukje bij beetje hebben weten te creëren voor de universiteit. Maar om verdere frustraties en verwijten over Limburgs gelobby ik vernam onlangs dat men in Brussel zelfs spreekt van guerrillatactieken te vermijden, zou het beter zijn om het debat in Vlaanderen over de toekomst van de Universiteit Hasselt ten gronde te voeren met het oog op een aanpassing van het unfaire universiteitendecreet. -------------------- Dames en heren, Het is net in lastige tijden als deze dat de samenleving veel verwacht van de Universiteit Hasselt: een onverminderde toewijding aan academische excellentie; een onverminderde bijdrage aan de vorming van jongeren; en een onverminderd engagement om de innovatie in deze regio te ondersteunen. Die verwachtingen stroken met onze ambities. De moeilijke economische context diskwalificeert de Universiteit Hasselt niet als volwaardig lid van de nationale en internationale academische gemeenschap. Juist in een regio waar te weinig jongeren een hoger-onderwijsdiploma behalen en waar te veel hoogopgeleiden wegtrekken, moet de UHasselt kunnen groeien. De sociaaleconomische realiteit in Limburg rechtvaardigt onze ambities. Onze universiteit opereert niet in een dorre vlakte, maar in vruchtbaar gebied. Het komt nu aan op een duurzaam engagement en een brede politieke consensus voor de ontginning door de Universiteit Hasselt van die andere noodzakelijke grondstof voor economische welvaart in Limburg: kennis en talent. Die politieke consensus zal ons helpen bij het realiseren van onze ambities. 7

Dames en heren, beste collega s en studenten, Hiermee verklaar ik het academiejaar 2013-2014 officieel voor geopend. - Luc De Schepper, rector Universiteit Hasselt Dit is de uitgebreide versie van de speech van rector Luc De Schepper zoals uitgesproken tijdens de academische openingszitting. 8