Orthopedie Het behandelen van adolescente idiopatische scoliose Inleiding Van de orthopeed of huisarts heb je te horen gekregen dat je scoliose hebt. In deze brochure leer je meer over wat scoliose precies is en hoe we het behandelen. Wat is scoliose? Als je scoliose hebt, is je rug niet recht maar zit er een bocht in. De term scoliose komt uit het Grieks en betekent verkromming. Kort gezegd is het dus een kromme rug. Je wervelkolom groeit bij scoliose zijwaarts in de vorm van een s. Dat betekent dat er twee bochten ontstaan, eentje onder en eentje boven in je rug. Daarnaast draait de wervelkolom ook om zijn eigen as, zoals de treden van een wenteltrap. Dit wordt een driedimensionale zijdelingse verkromming genoemd. Afbeelding 1. Scoliose is een driedimensionale zijdelingse verkromming. 1
Wat is het verschil met een wervelkolom zonder scoliose? Ook een wervelkolom zonder scoliose is niet helemaal recht, maar heeft een aantal natuurlijke welvingen. Ter hoogte van de hals en onder in de rug buigt de wervelkolom naar voren en ter hoogte van de borst juist naar achteren. Dit kun je zien op de afbeelding hieronder. Dankzij deze welvingen ben je in staat om het gewicht van je bovenlijf te dragen en kun je schokken beter opvangen. Afbeelding 2. Voor-en zijaanzicht van de wervelkolom. Bij mensen met scoliose ontstaat er ook een zijdelingse verkromming en verdraaiing. Dit betekent dat de wervelkolom niet alleen naar voren en naar achter buigt, maar ook opzij buigt en om zijn as draait. In afbeelding 3 kun je het verschil tussen een wervelkolom zonder en een wervelkolom met scoliose duidelijk zien. Afbeelding 3. Wervelkolom zonder en met scoliose. 2
Doordat je ribben vast zitten aan je wervelkolom draaien ze met de bocht mee. Dit veroorzaakt een bolling boven op de rug, die goed zichtbaar is wanneer je voorover buigt. Deze bolling noemen we een gibbus. Door de gibbus steekt één van de schouderbladen uit. Hoe vaak komt scoliose voor? Scoliose komt meer voor bij meisjes, grofweg negen van de tien scoliosepatiënten zijn meisjes. Waarom vooral meisjes scoliose krijgen is niet bekend. In totaal zijn er in Nederland ongeveer 60.000 mensen met scoliose en jaarlijks komen daar zo n 1000 bij. Welke klachten ervaar je bij scoliose? Scoliose geeft over het algemeen weinig tot geen klachten. Vooral als je jong bent merk je er nauwelijks iets van. Toch is het belangrijk om de scoliose te behandelen. Hierdoor kan je voorkomen dat je op latere leeftijd klachten krijgt. Als je ouder bent, kun je last krijgen van: pijn in je rug, met name wanneer je voorover buigt; vermoeid gevoel in je ribben; uitstralende pijn naar je heupen en benen; vermoeidheid doordat je longfunctie verminderd is. Alleen in extreme gevallen kan scoliose levensbedreigend zijn. De gibbus die ontstaat door de kromming van de wervelkolom kan dan zorgen voor een verminderde longinhoud. Dat kan van invloed zijn op de hartfunctie van een patiënt. Gelukkig komt dit bijna niet voor en kunnen we dit met de juiste behandeling op tijd voorkomen. Ik had eigenlijk nooit klachten, het enige wat ik merkte was dat ik bijvoorbeeld na een dag winkelen een vermoeid gevoel kreeg in m n rug. Maar verder had ik eigenlijk nergens last van - Renée. Wat veroorzaakt scoliose? Scoliose kan structureel of functioneel zijn. Functionele scoliose Scoliose noem je functioneel wanneer de bocht in je wervelkolom nog gecorrigeerd kan worden tot een normale stand. Functionele scoliose kan veroorzaakt worden door bijvoorbeeld een beenlengteverschil. Als je linkerbeen langer is dan je rechterbeen, sta je scheef. Je wervelkolom moet dan een bocht maken, zodat je alsnog rechtop kan staan. Met een zooltje in je schoen kan dit gemakkelijk worden opgelost. Structurele (idiopatische) scoliose Wanneer de kromming niet corrigeerbaar is, noemen we de scoliose structureel. Bij structurele scoliose spelen andere factoren een rol in de scheefgroei van de wervelkolom. Bij ongeveer 85% van 3
de gevallen is er sprake van idiopatische scoliose. De vertaling van het Griekse woord idiopatisch is zonder bekende oorzaak. Waar het precies door komt weten we dus niet. Binnen idiopatische scoliose bestaan drie categorieën. De leeftijd waarop je scoliose zich begint te ontwikkelen, bepaalt in welke categorie je valt: 0-3 jaar: infantiele idiopatische scoliose 4-9 jaar: juveniele idiopatische scoliose 10-18 jaar: adolescente idiopatische scoliose Naast idiopatische scoliose (waarvan de oorzaak onbekend is) zijn er nog andere varianten van scoliose, waarvan de oorzaak wel bekend is. Dit zijn: congenitale scoliose; neuromusculaire scoliose; degeneratieve scoliose; scoliose die gepaard gaat met bindweefselafwijkingen. Congenitale scoliose Congenitale scoliose wordt veroorzaakt door wervelafwijkingen die ontstaan in de eerste weken van de zwangerschap. Bij de geboorte zijn niet alle wervels goed ontwikkeld, waardoor de wervelkolom scheef groeit. Neuromusculaire scoliose Bij neuromusculaire scoliose ontstaat een kromming in de wervelkolom doordat de spieren de wervelkolom niet goed rechtop houden. Dit komt meestal door een spier-of zenuwaandoening, zoals de ziekte van Duchenne en spina bifida. Vooral op jonge leeftijd kan de kromming snel verergeren, maar ook bij volwassenen komt dit voor. Degeneratieve scoliose Degeneratieve scoliose komt vooral voor op latere leeftijd en wordt veroorzaakt door veroudering of slijtage. Door slijtage kan een bocht groter worden of kan er een nieuwe bocht ontstaan. Bindweefselafwijkingen Bindweefselafwijkingen, zoals het syndroom van Marfan of Ehlors Danlos, vergroten de kans op scoliose. Bij deze aandoeningen worden onder andere botten, gewrichten en spieren niet goed ontwikkeld door een afwijking in het bindweefsel. Dit kan gevolgen hebben voor de groei van het skelet en maakt een operatie ingewikkelder. Waaraan kun je zien dat je scoliose hebt? Bij lichte vormen van scoliose valt er aan de buitenkant weinig op. Bij een grote bocht past je lichaam zich meer aan om in balans te blijven. Dan staat een van de schouders hoger dan de andere en steekt het schouderblad uit. Dit is meestal goed zichtbaar. Verder staat het hoofd een beetje schuin en is de taille asymmetrisch. Ook de gibbus is een zichtbaar kenmerk van scoliose. 4
Afbeelding 4. De uiterlijke kenmerken van scoliose. Toch wordt scoliose soms niet opgemerkt. De uiterlijke kenmerken zijn in het begin heel subtiel en zijn met wijde of dikke kleding moeilijk te ontdekken. Mensen ontdekken de scoliose daarom vaak in de zomer. Mijn vader zag tijdens een fietstocht dat mijn ene schouderblad verder uitstak. Na een afspraak met de huisarts werd ik doorverwezen naar de orthopeed en die vertelde me dat ik scoliose had - Renée. Ik heb scoliose, wat nu? Als je denkt dat je scoliose hebt, breng je meestal eerst een bezoek aan de huisarts. De huisarts verwijst je door naar een orthopeed. De orthopeed doet de forward bend test bij je om een beeld te krijgen van de kromming in je wervelkolom. Bij deze test buig je met ontbloot bovenlichaam voorover, waardoor onder andere de gibbus zichtbaar wordt. Verder kijkt de orthopeed naar de andere kenmerken van scoliose. Als de orthopeed denkt dat je scoliose hebt, maakt hij altijd röntgenfoto s om het zeker te weten. Afbeelding 5. De forward bend test. 5
Behandeling Met een behandeling probeer je te voorkomen dat de bocht in je wervelkolom groter wordt. Wanneer dit toch gebeurt, noemen we dit progressie van de bocht. Progressie betekent dat de kromming toeneemt. Het is helaas niet mogelijk om de scoliose helemaal te laten verdwijnen. De orthopeed bepaalt welke behandeling voor jou het meest geschikt is. Hij houdt hierbij rekening met een aantal factoren. De twee belangrijkste factoren zijn de groei en de grootte van je bocht. Uiteindelijk stelt de orthopeed één van de volgende behandelingen voor: observatie, het dragen van een brace of een operatie. Hierover lees je verder meer. Welke behandeling is voor mij het meest geschikt? De orthopeed kijkt eerst naar hoe groot de bocht in je wervelkolom is. Dit doet hij door de kromming van de bocht te meten. Hij kijkt op een röntgenfoto naar de meest schuinstaande wervel onder en boven de bocht. In een computerprogramma trekt hij twee lijnen en meet hij de hoek waar deze lijnen elkaar raken. Dit noemen we de Cobbse hoek meten. In de afbeelding zie je hier een voorbeeld van. Het aantal graden van de Cobbse hoek geeft de grootte van de kromming goed weer en maakt duidelijk welke behandelmethode nodig is. Afbeelding 6. De Cobbse hoek meten. Nadat de kromming in de rug is gemeten, bepaalt de orthopeed of je bent uitgegroeid. Als je nog in de groei bent, is de kans op progressie namelijk veel groter dan wanneer je bent uitgegroeid. Uitgroeien en behandelmethode Iedereen groeit in zijn eigen tempo. Het is daarom lastig om precies te bepalen wanneer je bent uitgegroeid. De orthopeed gebruikt bij meisjes de eerste menstruatie om te bepalen wanneer je uitgegroeid bent. Ongeveer twee jaar na de eerste menstruatie ben je klaar met groeien. Bij jongens is dit lastiger in te schatten omdat zij langer doorgroeien. In de beslisboom kun je aflezen wat voor jou van toepassing is. Daarna kun je lezen wat de verschillende behandelingen inhouden. 6
Scoliose van 10 20 graden Bij een lichte vorm van scoliose is een behandeling meestal niet direct nodig. Het is wel mogelijk dat de bocht krommer groeit en daarom houden we je rug in de gaten. Dat doen we door eens in de zoveel tijd een röntgenfoto te maken. Scoliose van 20 45 graden Bij een scoliose tussen de 20 en 45 graden willen we voorkomen dat de bocht groter wordt. Vooral als je in de groei bent, is de kans groot dat de kromming erger wordt. De bracebehandeling werkt hiervoor het best. Een brace is een soort korset dat de kromming in je wervelkolom tegenwerkt. Scoliose groter dan 45 graden Wanneer de bocht in je wervelkolom boven de 45 graden komt, is een operatie vaak de enige en beste optie. Met een operatie zetten we de wervelkolom in een rechte stand vast. De kromming kan daarna niet meer erger worden. Hoe vaak wordt scoliose behandeld in Nederland? Ieder jaar worden er ongeveer 6.500 mensen met scoliose behandeld in een ziekenhuis. Het grootste deel daarvan maakt gebruik van een brace en ongeveer 600 mensen worden geopereerd. Wat houdt een bracebehandeling in? Een brace is een soort korset van plastic dat je onder je kleding draagt. De brace heeft een paar drukzones die de kromming in je wervelkolom tegenwerken. Deze drukzones zie je in de afbeelding. Om goed te kunnen werken, moet de brace strak om je bovenlichaam zitten. Een orthopedisch instrumentmaker meet de brace daarom speciaal voor jouw lichaam aan. 7
Afbeelding 7. Drukzones van de brace. Het doel van de bracebehandeling is de verkromming van de ruggenwervel zoveel mogelijk tot stilstand te brengen. De behandeling duurt een aantal jaar, want je draagt de brace totdat je bent uitgegroeid. Je draagt de brace 23 uur per dag. Het dragen van een brace kan een operatie vaak voorkomen. In onze brochure over de bracebehandeling vind je hierover meer informatie. Wat houdt een operatieve behandeling in? Wanneer een bracebehandeling niet voldoende heeft geholpen of wanneer je een scoliose hebt van 45 graden of meer, is een operatie vaak je beste optie. Met een operatie wordt deze vorm van scoliose op een veilige manier zoveel mogelijk gecorrigeerd. De orthopeed doet dat door de ruggenwervels van de bocht met schroeven en staven in een rechtere stand vast te zetten. Deze groeien daarna aan elkaar vast waardoor de kromming niet terug komt. Op de onderstaande afbeelding staat dezelfde wervelkolom vóór en na de operatie. Afbeelding 8. Röntgenfoto's van voor en na de operatie. 8
Omdat een gedeelte van je wervelkolom wordt vastgezet, is je rug na de operatie minder beweeglijk. Dit merk je vooral als een kromming onder in je rug wordt vastgezet. Dit gedeelte van de rug is van nature namelijk veel beweeglijker dan het gedeelte boven in de rug. De orthopeed zet daarom nooit meer ruggenwervels vast dan nodig is. Toen bleek dat de bocht in mijn rug nog verder was gegroeid, gaf mijn arts me het advies om me te laten opereren. Het zou anders alleen maar doorgroeien. Dit was voor mij een opluchting. Eindelijk gebeurde er iets - Daphne. Waarom is een operatie zo belangrijk? Bij scolioses van 45 graden of meer is de kromming vaak progressief, wat betekent dat de bocht steeds groter wordt. In een aantal jaren tijd kan een bocht van 45 graden uitgroeien naar 65 graden. Dit willen we voorkomen. Op jonge leeftijd is je rug soepeler en is de kromming makkelijker te corrigeren. Daarnaast groeien de wervels beter aan elkaar vast en is de herstelperiode minder zwaar. In onze brochure over de operatie vind je hierover meer informatie. Wat betekent scoliose voor mij op de lange termijn? Afgezien van de herstelperiode na de operatie, zal je uiteindelijk (bijna) alles weer kunnen doen. Dit verschilt wel per persoon. Als je wil weten of er voor jou beperkingen zijn, kun je dit het beste vragen aan de orthopeed die jou behandelt. Contactgegevens Polikliniek Orthopedie Voor vragen over scoliose of het maken van een afspraak kun je bellen naar het telefoonnummer (050) 361 27 97. Dit nummer is bereikbaar op werkdagen tussen 8.00 en 16.30 uur. Vereniging van Scoliosepatiënten Voor meer informatie over scoliose. www.scoliose.nl. Aantekeningen VLK474-1603 9