Patiënteninformatie Peritoneale dialyse

Patiënteninformatie Peritoneale dialyse Algemeen ziekenhuis Sint Jozef Oude Liersebaan 4 2390 Malle tel. 03 380 20 11 fax 03 380 28 90 azsintjozef@emmaus.be www.azsintjozef.be Deze voorziening maakt deel uit van de vzw Emmaüs Algemeen ziekenhuis Klina vzw Augustijnslei 100 2930 Brasschaat tel. 03 650 50 50 fax 03 650 50 00 info@klina.be www.klina.be

Inhoud 1. Principe 2. Hoe sluit men aan? 3. Technieken 3.1. CAPD 3.2. APD 4. Voorstelling en praktijk van de peritoneale dialyse 4.1. Implantatie van de PD katheter 4.2. Opleiding 4.3. Ontslag 4.4. Levensstijl 5. Voor en nadelen 5.1. Voordelen 5.2. Nadelen 6. Medicatie 7. Dieet 8. Begeleiding door de maatschappelijk assistente 9.. Nuttige telefoonnummers 10.. Patiëntenvereniging Dialaug

1. Principe Peritoneale dialyse (PD) is, naast de hemodialyse en de niertransplantatie, één van de drie nierfunctievervangende behandelingen die mogelijk zijn. Na een aanleerfase kunt u deze techniek volledig thuis zelfstandig toepassen. Of u vanuit medisch oogpunt in aanmerking komt voor PD, wordt samen met u door uw behandelend nefroloog bepaald. PD is een intracorporele (in het lichaam) bloedzuiveringsmethode waarbij het buikvlies (peritoneum) gebruikt wordt als filter. Het peritoneum is een dun vlies dat organen bedekt en dat zeer rijk is aan kleine bloedvaten. Het is een halfdoorlaatbaar vlies (membraan): sommige stoffen worden wel doorgelaten (bv. water, zouten, afval stoffen zoals ureum) en andere niet (eiwitten). Het buikvlies werkt dus als een soort kunstnier. De totale oppervlakte van het buikvlies bedraagt 1 à 2 m². 2. Hoe sluit u aan? De toegangsweg = PD katheter (Swan Neck Catheter) Via een katheter (speciaal ontworpen plastic buisje), die chirurgisch in de onderbuik wordt ingeplant, laat de patiënt een bepaalde oplossing in de buikholte lopen; via het buikvlies gebeuren er uitwisselingen tussen de ingebrachte oplossing en het bloed. Wat is een wisseling? Een peritoneale dialysebehandeling noemen we een wisseling. Een wisseling gebeurt in drie fasen: de inloopfase, de verblijftijd en de uitloopfase. Tijdens de inloopfase laat u via de katheter een hoeveelheid vloeistof, dialysaat genoemd, in uw buik lopen. Deze vloeistof blijft gedurende een bepaalde tijd ter plaatse (= verblijf tijd). Tijdens die fase verplaatsen afvalstoffen en overtollig vocht zich vanuit het bloed naar het dialysaat. Tenslotte laat u tijdens de uitloopfase het vocht weer uit de buik lopen.

3. Technieken: CAPD en APD Er bestaan twee vormen van peritoneale dialyse: continue ambulante peritoneale dialyse = CAPD automatische peritoneale dialyse = APD 3.1. CAPD Dit is een manuele techniek voor het uitvoeren van een dialyse, dit wil zeggen dat u geen machine nodig heeft. continu: het dialyseren gebeurt doorlopend. De behandeling probeert de functie van de nieren zo goed mogelijk na te bootsen. Het bloed wordt 24 uur per dag gezuiverd. ambulant: u hoeft niet naar het ziekenhuis te komen. De dialyse kan ingepast worden in uw dagelijkse activiteiten. peritoneaal: het zuiveren en filteren van het bloed gebeurt in de buikholte. De vloeistof om te dialyseren (dialysaat) bevindt zich in steriele plasticzakken. Het volume van het gebruikte dialysaat per wisseling en per 24 uur wordt door uw behandelend arts bepaald volgens uw behoeften.

Meestal gaat het om 4 wisselingen van 2 à 3 liter per 24 uur. We maken gebruik van speciale twinbagzakken (= tweelingzakken) zie figuur. Deze bestaan uit een in en uitloopzak. U moet op een steriele manier een verbinding maken tussen de zak en de geplaatste katheter. Na ± 10 minuten is de vloeistof in uw buikholte gelopen. Daar blijft de vloeistof 4 uur (overdag) à 8 uur ('s nachts) ter plaatse. De uitloop duurt ± 20 minuten. Deze techniek wordt u aangeleerd tijdens een verblijf in het ziekenhuis.

3.2. APD Hier gebeurt de dialyse automatisch, via een toestel 's nachts. We onderscheiden eveneens twee vormen: CCPD (continue cyclische peritoneale dialyse) Hierbij wordt de peritoneale dialyse uitgevoerd met behulp van een toestel gedurende de nacht, terwijl u slaapt. 's Avonds hangt u een aantal leidingen en spoelzakken aan het toestel, dit duurt 15 minuten, waarna u zich aansluit en dus tijdens de nacht gedialyseerd wordt. De volgende morgen sluit u zich af en gedurende de dag bent u vrij. Bij het afsluiten wordt er in de buik meestal dialysevloeistof achtergelaten, zodat u overdag nog gedialyseerd wordt. Het toestel is eenvoudig te bedienen en wordt door het ziekenhuis bij u thuis, op de slaapkamer, gratis geïnstalleerd. Het grote voordeel is de vrijheid overdag, het nadeel, de lange dialysetijd 's nachts (10 à 11 uren). OCPD (combinatie van CCPD en een wisseling overdag CAPD) Veel patiënten opteren voor CCPD, maar wensen een kortere dialysetijd 's nachts. Uit een bloedname blijkt dan vaak dat de patiënt onvoldoende gedialyseerd is wanneer hij zijn behandeltijd 's nachts verkort. Het toestel wordt aangepast en de patiënt kan nu met het toestel overdag een wisseling uitvoeren, zich daarna ontkoppelen en zich 's avonds terug aansluiten aan het toestel. Hierdoor heeft hij de mogelijkheid 's nachts een kortere dialyse uit te voeren omdat hij overdag reeds een wisseling uitvoerde.

4. Voorstelling en praktijk van de peritoneale dialyse 4.1. Implantatie van de PD katheter Voor de implantatie van de PD katheter zult u opgenomen worden op de afdeling neurologie nierziekten waar vooraf enkele onderzoeken zullen gebeuren (bv. ECG, bloedafname, RX). Hierna vertrekt u naar de operatiezaal. Daar zal de PD verpleegkundige aanwezig zijn om via een eerste grote spoeling (in en uitloop) te testen of de katheter al dan niet goed functioneert. Na de operatie wordt de katheter afgedekt met een steriel verband dat zo lang mogelijk dichtgelaten wordt. U krijgt bedrust voorgeschreven (48 uren) om de katheteringroei in de buikwand te bevorderen. Na een week mag u naar huis en na enkele weken wordt u terug opgenomen (± een week) voor uw opleiding. 4.2. Opleiding De opleiding gebeurt in het CAPD lokaal op de afdeling kunstnier door een gespecialiseerde verpleegkundige. Wat wordt u aangeleerd? algemene begrippen uitvoeren van een wisseling controle van gewicht en vochtbalans werking van de homechoice zorg voor het verband herkennen van symptomen van infectie inlichtingen i.v.m. bestellingen en leveringen

4.3. Ontslag Bij uw ontslag zal de PD verpleegkundige u vergezellen. Hij/zij zal u begeleiden om de eerste wisseling thuis succesvol te laten verlopen. Nadien moet u wekelijks en daarna maandelijks op controle komen in het ziekenhuis. Bij problemen kunt u 24 uur op 24 rekenen op deskundige hulp uit het ziekenhuis. 4.4. Levensstijl Reizen is met PD perfect mogelijk. Voor een weekend kunt u alle PD benodigdheden gemakkelijk met de wagen meenemen. Voor het toestel bestaat er een speciale reiskoffer. Indien u voor langere tijd weggaat, kan de firma voor het nodige materiaal ter plaatse zorgen, zelfs in het buitenland. Ook de meeste sporten kunt u blijven beoefenen Beweging verbetert uw conditie. Uw arts kan u perfect inlichten of de sport die u beoefent, geschikt is. Sport waarbij druk uitgeoefend wordt op de buik, moet u wel vermijden. Tijdens uw opleiding zult u leren om dagelijks een douche te nemen. Zwemmen in zwembaden doet u best niet, evenals baden in zee en meren. De reden hiervoor is het risico op besmetting van de huidpoort.

5. Voor en nadelen 5.1. Voordelen er is geen toegangsweg nodig tot de bloedbaan de patiënt dient niet aangeprikt te worden het bloed wordt dagelijks (continu) gezuiverd en niet met tussenpozen van dagen, wat beter verdragen wordt er is geen bloedverdunnende medicatie nodig de behandeling gebeurt door uzelf de behandeling gebeurt thuis minder dieetbeperkingen over het algemeen minder behoefte aan geneesmiddelen dan bij hemodialyse het gehalte aan rode bloedcellen is meestal hoger dan bij personen behandeld met hemodialyse u bent zelfstandig, niet afhankelijk van verpleegkundigen. 5.2. Nadelen er is training nodig de continue aanwezigheid van een katheter in de buik de voortdurende aanwezigheid van een paar liters vocht in de buikholte, die soms onaangename sensaties in de buik (meestal enkel in het begin van de behandeling) veroorzaakt zoals een volheidsgevoel waardoor u minder eetlust of zure oprispingen kunt hebben. gevaar voor peritonitis (buikvliesontsteking) door bacteriën die in de buikholte ingebracht worden na een tijd (maanden tot jaren) gebeurt de uitwisseling doorheen het buikvlies minder goed zodat u moet omschakelen naar hemodialyse (kunstnier).

6. Medicatie Naast uw peritoneale dialyse zal de arts vragen om u te houden aan een voorgeschreven medicatie. Vaak voorgeschreven behandeling bij niervervangende therapie 1. Toediening van erythropoëtine en ijzer Zoals reeds gezegd staan de nieren in voor aanmaak van erythropoëtine, een hormoon dat het beenmerg aanwakkert om rode bloedcellen te vormen. Bij een persoon met een nierziekte wordt onvoldoende erythropoïetine aangemaakt en ontstaat er bijgevolg bloedarmoede. Daarom wordt nu erythropoïetine toegediend via 1 tot 3 onderhuidse inspuitingen per week. De aanmaak van bloed tijdens de behandeling met erythropoïetine doet de voorraad ijzer in het bloed dalen (hemoglobine bevat ijzer). Daarom is het meestal noodzakelijk gelijktijdig ijzer toe te dienen. 2.Toediening van vitamine D Vitamine D is een hormoon dat in de nier geactiveerd wordt en in samenwerking met de bijschildklier instaat voor het evenwicht in calcium en fosfor, belangrijk voor de continue opbouw en afbraak van ons beenderstelsel. Patiënten met een nierziekte hebben meestal een ontoereikende hoeveelheid actief vitamine D zodat toediening ervan noodzakelijk kan zijn. De meest courant gebruikte farmaceutische vormen zijn: 1 Alpha Leo en Rocaltrol. 3. Toediening van calciumcarbonaat, magnesiumcarbonaat en natriumbicarbonaat De eerste twee worden gebruikt om het gehalte aan calcium en fosfor in het bloed bij te sturen. Natriumbicarbonaat corrigeert de zuurtegraad van het bloed.

4. Vaccinatie met hepatitis B vaccin/pneumovax/influenza Hepatitis B is een virusaandoening die aanleiding geeft tot geelzucht, een ziekte waarvoor iemand met nierlijden zeer vatbaar is. Daarenboven verloopt een infectie met hepatitis B minder gunstig bij patiënten met nierlijden. Sinds het hepatitis B vaccin beschikbaar is, wordt het vaak toegediend aan patiënten met een ernstige nierziekte. Daarna wordt door een bloedonderzoek bepaald of de patiënt voldoende antilichamen tegen het virus heeft aangemaakt om beschermd te zijn. Vroegtijdige vaccinatie geeft een hogere kans op een succesvol resultaat. Pneumococcen zijn de voornaamste oorzaak van longontsteking (pneumonie). Hiertegen volstaat een vaccinatie om de 5 jaar. Ook is het aangewezen jaarlijks in de herfst een griepvaccin te laten zetten omdat nierpatiënten meer vatbaar zijn voor de verwikkelingen van griep. 5. Bloeddrukverlagende medicatie Nierziekte leidt vaak tot hoge bloeddruk. Dat kan nadelige gevolgen hebben voor het hart en de bloedvaten en moet dus behandeld worden. Een verhoogde bloeddruk bij iemand met een nierziekte wordt deels veroorzaakt door de opstapeling van zout en water in het lichaam. Dit wordt gecorrigeerd met zowel de kunstnierbehandeling als peritoneale dialyse. Desondanks kan de verhoogde bloeddruk aanhouden. Dan is een bijkomende behandeling met bloeddrukverlagende middelen vereist. Deze patiënten dienen ook minder zout te eten.

7. Het peritoneale dialysedieet De dieettherapie is zeer verschillend van patiënt tot patiënt. Twee belangrijke dieetaspecten zijn typisch voor deze nierfunctie vervangende therapie: Ten eerste gaat via het buikvlies eiwit verloren via de voeding. Dat moet worden opgevangen door meer vlees, vis, gevogelte, ei, peulvruchten, kaas en andere melkproducten te eten. De hoeveelheden worden door de diëtiste voor u berekend. Wanneer u onvoldoende eiwit via de voeding opneemt, kunnen zich ernstige eiwittekorten voordoen. Dat kan oedeem (= vochtophoping) als gevolg hebben. Voor wie onvoldoende eiwit kan innemen via de gewone voeding bestaan er ook eiwitrijke dieetpreparaten. Soms kan de hoge eiwitinname een teveel aan fosfor in het bloed veroorzaken. Wanneer dit het geval is, zullen er extra dieet maatregelen nodig zijn. Ten tweede zorgt deze dialysemethode voor een grote opname van suikers (onder vorm van glucose) via het buikvlies, nl tussen 450 en 800 calorieën per dag. Daarom raden we aan de inname van suikers (via snoep, limonade, confituur, pure suiker ) te beperken ten voordele van de eiwitrijke producten. Om de calorie inname onder controle te houden en omdat een te hoog vetgehalte in het bloed gemakkelijk kan optreden bij dit soort dialyse, is het ook aangewezen om het eten van (vooral verzadigd) vet te matigen. In zeldzame gevallen kan ook een kalium en vochtbeperking nodig zijn.

8. Begeleiding door de maatschappelijk assistente U heeft een nierfunctievervangende therapie nodig (hemodialyse, buikdialyse, niertransplantatie). Dit brengt u misschien in de war en doet ook heel wat praktische vragen rijzen. De maatschappelijk assistente staat open voor uw vragen en zoekt samen met u naar geschikte oplossingen. Wanneer u in het ziekenhuis bent opgenomen, organiseert zij mee uw ontslag en de eventuele thuishulp. De maatschappelijk assistente helpt u met vragen die u kunt hebben op maatschappelijk en psychosociaal gebied. Die kunnen gaan over: sociale voorzieningen de vervoerregeling van en naar de kunstnier inkomen en huisvesting vakanties relaties eenzaamheid het verwerken van de ziekte. De maatschappelijk assistente tracht een luisterend oor te hebben voor uw zorgen. Een thuisbezoek biedt de mogelijkheid om iets rustiger en in een vertrouwde omgeving bepaalde punten te bespreken. Zij maakt deel uit van het team en komt regelmatig langs op de afdeling. Ze is ook nog te bereiken in het ziekenhuis op het kantoor van de sociale dienst en telefonisch op het nummer 03 380 20 20.

9. Nuttige telefoonnummers 03 380 20 11 telefooncentrale AZ St. Jozef O3 6505050 telefooncentrale AZ Klina 03 380 27 20 faxnummer Kunstnier Malle 03 380 27 21 kunstnier, bureel hoofdverpleegkundige 03 380 27 22 kunstnier, kantoor geneesheren 03 380 27 24 kunstnier, low care, verpleegkundigen 03 380 27 23 kunstnier, dialysezaal 03 380 27 27 lokaal peritoneale dialyse 03 380 27 28 maatschappelijk werker (kantoor kunstnier) 03 380 20 20 maatschappelijk werker (kantoor ziekenhuis) 03 380 22 20 afdeling nierziekten in het ziekenhuis Wachtdienst nefrologen Te bereiken via de telefooncentrale van het ziekenhuis (24 uur op 24). Wachtdienst dialyseverpleegkundige Te bereiken via de telefooncentrale van het ziekenhuis (24 uur op 24). Bij ieder dringend probleem kunt u, via uw huisarts, altijd terecht op de dienst spoedgevallen van het AZ Sint Jozef. Verenigingen van dialysepatiënten: Dialaug: de maatschappelijk assistente zal U met deze vereniging in contact brengen Belgische Vereniging voor Nierinsufficiëntie Vaartstraat 35 3000 LEUVEN tel. 016 20 31 32 fax 016 23 04 70

11. Patiëntenvereniging: Dialaug De vzw Dialaug is een vereniging van mensen met nierinsufficiëntie van het Medisch Instituut Sint Augustinus Wilrijk Antwerpen, het Algemeen Ziekenhuis Sint Jozef Malle en het Universitair Ziekenhuis Edegem. De vzw werd opgericht in Wilrijk op 16 december 1978. Het is een vereniging zonder winstoogmerk, zoals bepaald in de wet van 27 juni 1921. Haar maatschappelijke zetel is gevestigd in de Oosterveldlaan 24 in 2610 Wilrijk Antwerpen. Familieleden, vrienden en sympathisanten van personen met nierinsufficiëntie kunnen eveneens aansluiten. De vereniging heeft tot doel: 1. de begeleiding van personen met chronische nierinsufficiëntie, niertransplantpatiënten en hun verwanten; 2. verlening van advies aan deze patiënten en hun verwanten; 3. informatie verstrekken aan deze patiënten en hun verwanten en bevorderen van de communicatie met en tussen hen; 4. alle activiteiten ontwikkelen om dit doel te verwezenlijken. Het kandidaat lidmaatschap wordt u aanvankelijk gratis aangeboden. U zult dan ook tijdelijk gratis het tweemaandelijkse tijdschrift 'Nieuwsbrief' ontvangen. Gelieve via de maatschappelijk assistente te laten weten of u hierop ingaat. Het driemaandelijks tijdschrift 'Horizon', uitgegeven door de Belgische Vereniging van Nierinsufficiënten (waarbij Dialaug is aangesloten), kunt u alleen ontvangen wanneer u beslist om effectief lid te worden van Dialaug en u uw jaarlijks lidgeld betaalt. In de eerste nieuwsbrief zit alle informatie over lidmaatschap, lidgeld en activiteiten. Enkel als effectief lid kunt u genieten van de speciale voorwaarden voor onze activiteiten.

Opdrachtgever: Dr. J. Monballyu 2006 02 18 Verantwoordelijke uitgever: Peter De Becker g/az/patinfofolders/peritonealedial.doc