PICUM Nieuwsbrief. Index. 1 Dood aan de grens

PICUM Nieuwsbrief November 2009 Afgewerkt op 4 november 2009 Deze nieuwsbrief richt zich op actualiteit en politieke ontwikkelingen inzake sociale basisrechten van mensen zonder papieren in Europa. De nieuwsbrief is beschikbaar als PDF en op www.picum.org in de volgende talen: Engels, Duits, Nederlands, Spaans, Frans, Italiaans en Portugees. Gelieve deze nieuwsbrief ruim te verspreiden. Index 01 Dood aan de grens 02 Nieuws van de VN + EU-lidstaten + Zwitserland + VSA 03 Ontwikkelingen in het Europees Beleid 04 Gezondheidszorg 05 Arbeids- en werkomstandigheden 06 Vrouwen zonder papieren 07 Kinderen zonder papieren 08 Agenda 09 Publikaties 10 PICUM Nieuws 11 Overige 1 Dood aan de grens Drie Egyptische migranten zijn verdronken en drie andere zijn vermist nadat ze vanuit hun rubberboot, die 50 personen vervoerde, naar de kust van de Siciliaanse stad Gela probeerden te zwemmen, op 6 oktober 2009. De migranten werden uit het schip gezet dat ze vervoerde en hun smokkelaars hadden ze alleen rubberboten gegeven om de overkant te halen, zonder roeiriemen of andere hulpmiddelen om het vasteland te bereiken. Achttien van de overlevenden zijn al gerepatrieerd. Bronnen: ANSA, "Abbandonati in mare, sei morti a Gela. Sbarchi anche a Malta e Lampedusa", 7 oktober 2009, http://fortresseurope.blogspot.com/2009/10/abbandonati-in-mare-sei-morti-gela.html; "Immigrazione: abbandonati in mare, trovato un altro cadavere", L'Unione Sarda, 10 oktober 2009, http://unionesarda.ilsole24ore.com/articoli/news/149187. Minstens acht migranten uit Kosovo, onder wie een vrouw en een kind, zijn verdronken toen hun boot, die negentien migranten vervoerde, kapseisde wanneer ze de Servisch-Hongaarse grens probeerden over te steken via de Tisza rivier, op 15 oktober 2009. Op 31 oktober waren er slechts acht lichamen teruggevonden, hoewel de ambtenaren veronderstellen dat er wel zestien migranten zijn verdronken. De enige overlevenden zijn een man en zijn twee kinderen. De European Union Rule of Law Mission in Kosovo (EULEX Kosovo) meldde dat ze een onderzoek hebben ingezet. Bronnen: "Les corps de huit Kosovars noyés découverts", 7 sur 7, 31 oktober 2009, http://www.7sur7.be/7s7/fr/1505/monde/article/detail/1023731/2009/10/31/les-corps-de-huit-kosovars-

noyes-decouverts.dhtml; Marietta Le, "Hungary, Serbia: Tragedy At The Border", Global Voices, 28 oktober 2009, http://globalvoicesonline.org/2009/10/28/hungary-serbia-tragedy-at-the-border. Het lichaam van een overleden man is samen met een groep van 298 migranten geëscorteerd naar Sicilië door de Italiaanse kustwacht, op 26 oktober 2009. De boot van de migranten had al gedurende drie dagen liggen dobberen tussen Italië en Malta omdat beide overheden de verantwoordelijkheid voor de opvang van de migranten op elkaar afwimpelden. Op 23 oktober, toen een migrant uit Eritrea via een satelliet telefoon zijn familie uit Italië telefoneerde om hulp, was de boot nog in de territoriale wateren van Libië, maar kwam later terecht in die van Malta en Italië. Slechte weersomstandigheden en de matige conditie van de overbevolkte boot belemmerden een poging om terug naar Libië te varen. Bronnen : "Italy: Coastguard moves to rescue marooned migrant boat", AKI - Adnkronos International, 26 oktober 2009, http://www.adnkronos.com/aki/english/politics/?id=3.0.3914409901; AFP, "Italie: 297 immigrés secourus au bout de 3 jours en mer", 26 oktober 2009, http://www.google.com/hostednews/afp/article/aleqm5jepah73y0swvpnzvajxem_z8_wrq. Vijf minderjarigen en drie vrouwen uit Afghanistan zijn verdronken op 27 oktober 2009, toen hun boot te pletter sloeg op een rots langs de kust van de Korakas kaap op het Griekse eiland Lesbos. De boot transporteerde zeventien Afghaanse migranten en één Turk. Bron : Anthee Carassava, "8 Afghan Immigrants Drown Off Greek Island", New York Times, 27 oktober 2009, http://www.nytimes.com/2009/10/28/world/europe/28greece.html. De Spaanse autoriteiten hebben de lichamen van twee Algerijnse migranten gevonden op een boot die op 120 km ten zuidoosten van Cartagena werd gelokaliseerd, op 29 oktober 2009. Nadat ze verdwaald waren op zee, waren de vier migranten aan boord van het vaartuig zodanig dorstig dat ze zeewater dronken. De Twee overlevenden zijn in kritieke toestand gehospitaliseerd. Bron: "Spain intercepts migrant boat with two bodies on board", Earth Times, 29 oktober 2009, http://www.earthtimes.org/articles/show/292396,spain-intercepts-migrant-boat-with-two-bodies-onboard.html. 2 Nieuws van de VN + EU-lidstaten + Zwitserland + VSA VN Het eerste mensenrechtenbureau van de Verenigde Naties in de Europese Unie opende op 14 oktober 2009 zijn deuren in Brussel. Navi Pillay, de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN zei dat ze hoopte dat het bureau de lidstaten zou helpen in hun strijd tegen racisme en discriminatie, tegen overtredingen in verband met migratie en armoede, en tegen tekortkomingen met betrekking tot andere economische en sociale rechten. Bron: "First UN human rights office in European Union opens in Brussels", UN News Centre, 14 oktober 2009, http://www.un.org/apps/news/story.asp?newsid=32533&cr=human+rights&cr1=. De Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR) sprak op 23 oktober 2009 zijn bezorgdheid uit over het feit dat Europese landen niet-ontvankelijk verklaarde asielzoekers uit Centraal Irak gedwongen repatriëren, ondanks de vastgestelde schending van de mensenrechten en het geweld in die regio. Het UNHCR gaf in april 2009 richtlijnen die bepalen dat asielzoekers uit Centraal Irak door de lidstaten die ze opvangen, beschouwd moeten worden als in nood voor internationale bescherming. Intussen werden er al verschillende Irakezen gedwongen gerepatrieerd, ook uit de regio Centraal Irak. Denemarken en Zweden hebben respectievelijk al 38 en 250 afgewezen PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 2

asielzoekers uit die regio gerepatrieerd. Ook al heeft de Irakese overheid laten weten dat zij niet langer gedwongen gerepatrieerde landgenoten zal opvangen - zij weigerde bijvoorbeeld de toegang aan 34 van 44 afgewezen asielzoekers die op 15 oktober 2009 door het Verenigd Koninkrijk gedwongen gerepatrieerd werden naar Bagdad - toch lieten de Europese overheden weten dat ze zullen doorgaan met de repatriëring van Irakezen. Bronnen: "UN agency concerned over forced returns of asylumseekers from central Iraq", UN News Centre, 23 oktober 2009, http://www.un.org/apps/news/story.asp?newsid=32685&cr=iraq&cr1=asylum, Migration News Sheet, oktober 2009, p. 27; Marie Jackson, "Iraq sends back UK asylum flight", BBC News, 16 oktober 2009, http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/8310572.stm. België Er werd een comité opgericht met vertegenwoordigers van bevoegde kabinetten, de Dienst Vreemdelingenzaken, NGO s en de Orde van Balies. Het comité zal regelmatig samenkomen om problemen te bespreken en bepaalde zaken te verduidelijken zoals de interpretatie van de regularisatiecriteria voor mensen zonder wettig verblijf en asielzoekers, tussen 15 september en 15 december 2009 (zie de PICUM nieuwsbrief van oktober 2009). Bron: Foyer vzw, juridische nieuwsbrief nr. 202, 23 oktober 2009, www.foyer.be Het Vlaams Minderhedencentrum publiceerde een informatiedossier over kinderen zonder wettig verblijf voor leerkrachten en andere medewerkers uit de onderwijssector. Het dossier geeft antwoord op vragen zoals: kan een leerling zonder wettig verblijf deelnemen aan een buitenlandse schooluitstap? Kan de politie de school binnenkomen om een leerling zonder wettig verblijf op te pakken? Het dossier is enkel beschikbaar in het Nederlands op: http://www.vmc.be/uploadedfiles/vmc/publicaties/publicaties/infodossier_leerlingen_zonder_wettig_ve rblijf_-_september_2009.pdf. België en Kosovo ondertekenden op 20 oktober 2009 een overeenkomst die de terugkeer regelt van Kosovaren die zonder wettig verblijfsdocumenten in België verblijven en die niet in aanmerking komen voor de regularisatie van mensen zonder wettig verblijf die op dit moment in België loopt (zie PICUM Niewsbrief oktober 2009). Belgische media berichtten dat de Kosovaarse overheid dergelijke overeenkomst beoogden om de banden met de Europese Unie te versterken. De overeenkomst is de eerste bilaterale overeenkomst die Kosovo aangaat sinds de onafhankelijkheidsverklaring van februari 2008. Bron: "Accord avec le Kosovo sur le retour des Kosovars illégaux", RTBF, 20 oktober 2009, http://www.rtbf.be/info/belgique/divers/accord-avec-le-kosovo-sur-le-retour-des-kosovars-illegaux- 152618. Bulgarije Hasun Albaadzh, een Syrische migrant, stierf op 6 oktober 2009 in het Busmantsi detentiecentrum voor mensen zonder wettig verblijf in Sofia, nadat hij 34 maanden in detentie werd gehouden zonder toegang tot de nodige geneeskundige verzorging. Andere migranten uit het centrum organiseerden een protestactie en 4 Bulgaarse mensenrechtenorganisaties (Civil 21 Initiative, het centrum voor juridische advies - Voice in Bulgaria, het ziekenhuis voor vluchtelingen en immigranten van de Universiteit van Sofia en het centrum voor overlevenden van martelpraktijken) hebben de minister van binnenlandse zaken formeel gevraagd om de omstandigheden die hebben geleid tot het overlijden van Hasun Albaadzh te onderzoeken. De organisaties haalden aan dat Albaadzh nooit naar een gespecialiseerd ziekenhuis was gebracht, ook al was geweten dat hij leed aan verschillende chronische aandoeningen. De medische zorg in het centrum was over het algemeen erg gebrekkig. Ook beklemtoonden zij dat de PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 3

gedetineerden leden aan ondervoeding, dat er geen psychologische begeleiding werd aangeboden en dat gedetineerden regelmatig langer dan de in de Europese Terugkeer richtlijn 2008/115 voorziene 6 maanden werden vastgehouden, een richtlijn die in mei 2009 ook door Bulgarije werd aangenomen. Gedetineerden in Busmantsi waren afgewezen asielzoekers die op repatriëring wachten, migranten die een dreiging voor de nationale veiligheid zouden vormen en asielzoekers die in afwachting waren van een transfer naar een onthaal- en opvangcentrum. Bron: Claudia Ciobanu, "BULGARIA: Migrants Denied Even Medicine", IPS, 17 oktober 2009, http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=48903. Cyprus KISA Actie voor gelijkheid, steun, antiracisme en ENAR Cyprus veroordeelden de politieactie Bezem, die plaatsvond in het oude centrum van Nicosia, op 25 september 2009. De politie verdedigde de actie als een maatregel ter bestrijding van misdaad en irreguliere migratie. KISA en ENAR beschuldigden de politie ervan dat ze willekeurig tewerk ging en mensen arresteerde enkel op basis van hun huidskleur en dat ze hiervoor rekenschap verschuldigd is. Ze organiseerden een betoging op 4 oktober. Bron: ENAR, Weekly Mail nr. 201, 9 oktober 2009, http://www.enareu.org/page.asp?docid=22732&langue=en. Denemarken De Deense Christelijke Artsenvereniging meldde op 28 september 2009, tijdens haar jaarlijks congres, dat ze beslist heeft de medische hulpverlening aan afgewezen asielzoekers verder te zetten, hoewel de Deense wet dit verbiedt. Gelijktijdig stelde de leidende Liberale Partij aan de Minister van Justitie de vraag of de NGO Kirkeasyl ( Kerkasiel ) niet in overtreding was met de Deense wet en of ze geen misbruik maakte van het belastinggeld door afgewezen Irakese asielzoekers te ondersteunen. (Zie ook PICUM Nieuwsbrief augustus/september 2009.) Bron: Migration News Sheet, oktober 2009, p. 27. Frankrijk De documentairemaker José Chidlovsky werd op 5 oktober 2009 door de politie in Toulouse ondervraagd omdat hij onderdak gaf aan een vrouw zonder papieren, hoofdfiguur in één van zijn documentaires. De vrouw had al zelfmoordpogingen ondernomen toen ze na haar 18de verjaardag, in april 2009, vreesde voor uitwijzing. De Franse Minister van Immigratie, Eric Besson, die ondertussen al herhaaldelijk had bevestigd dat de solidariteitsmisdaad ( délit de solidarité ) voor hulp aan niet migranten zonder papieren in Frankrijk niet bestond, erkende op 16 Oktober 2009 dat het noodzakelijk is om de wetgeving inzake deze problematiek beter toe te lichten. Besson zei dat hij in bespreking is met de mensenrechtenorganisaties om precies de grens tussen humanitaire hulp en strafbare hulp vast te leggen. Bronnen : "Affaire Chidlovsky : «J'hébergerai encore des sans-papiers»", La Depeche, 6 oktober 2009, http://www.ladepeche.fr/article/2009/10/06/688093-affaire-chidlovsky-j-hebergeraiencore-des-sans-papiers.html; Ligue des droits de l Homme, "La LDH, le RESF et la SRF protestent contre la convocation du réalisateur José Chidlovsky pour avoir hébergé une femme sans papiers", 7 oktober 2009, http://www.ldh-france.org/la-ldh-le-resf-et-la-srf; "Délit de solidarité : Besson reconnaît qu'il y a un flou législatif", Nouvelobs.com, 16 oktober 2009, http://tempsreel.nouvelobs.com/actualites/societe/20091016.obs4822/delit_de_solidarite besson_rec onnait_quil_y_a_un_flou_.html. Enkele duizenden mensen hebben deelgenomen aan een optocht in Parijs op 10 oktober voor de regularisatie van alle mensen zonder papieren. De mars werd georganiseerd door een groep van mensen zonder papieren en werd ingezet aan het Ministerie van globale regularisatie van alle sans- PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 4

papiers ("Ministère de la régularisation globale de tous les sans-papiers"), dat in september 2009 door de migranten werd opgericht (zie PICUM Nieuwsbrief oktober 2009). Bron : "Manifestation pour la régularisation des sans-papiers à Paris", Le Monde, 10 oktober 2009, http://www.lemonde.fr/societe/article/2009/10/10/manifestation-pour-la-regularisation-des-sans-papiersa-paris_1252355_3224.html. Ondanks hevig protest van Franse politici, nationale en internationale mensenrechtengroeperingen, startte de Franse overheid de deportatie van Afghaanse migranten, gearresteerd tijdens de afbraak van het Jungle vluchtelingenkamp in Calais, op 22 september 2009. (zie PICUM Nieuwsbrief oktober 2009) Terwijl een eerder geplande vlucht naar Afghanistan begin oktober werd afgelast, werden drie Afghanen op 20 oktober gedeporteerd. De migranten werden naar Afghanistan teruggestuurd via een vlucht, gecharterd door de Britse overheid, dat ook 24 uitgewezen Afghanen uit het VK vervoerde. Bronnen: Laure Daussy, "Besson confirme les expulsions d'afghans vers Kaboul", 7 oktober 2009, http://www.lefigaro.fr/actualite-france/2009/10/06/01016-20091006artfig00413-des-afghansexpulses-par-charter-vers-leur-pays-d-origine-.php; Peter Walker, "British-chartered plane takes Afghan migrants home", The Guardian, 21 oktober 2009, http://www.guardian.co.uk/world/2009/oct/21/britishchartered-plane-afghan-migrants; Sophie Hardach, Reuters, "Outcry as France, UK deport migrants on joint flight", 21 oktober 2009, http://in.reuters.com/article/companynews/idinll8769020091021?sp=true. Griekenland Volgens mensenrechtenactivisten worden ongeveer 500 migranten zonder papieren in extreem slechte toestanden vastgehouden in het gesloten centrum op het Griekse eiland Samos. De activisten rapporteren dat families en kinderen er op de vloer slapen, dat de enige sociale begeleider van het centrum ontslag heeft ingediend en dat 15 tot 20 niet-begeleide minderjarigen er meer dan 2 weken werden vastgehouden, en nog 9 andere minderjarigen al 55 dagen in het centrum zitten. Bron: UNHCR Greece Press Review, 26 september - 2 oktober 2009 (geciteerde bron: Avgi, 2 oktober 2009). De Griekse krant Espresso publiceerde foto s van de situatie in de gesloten opvangstructuren van de Atheense luchthaven Eleftherios Venizelos. Aanvankelijk waren deze opvangstructuren bedoeld om 26 mensen op te vangen, terwijl ze nu ongeveer 270 migranten huizen, onder wie vrouwen en kleine kinderen. Volgens rapporten wisselen de 270 migranten elkaar af om er op de vloer te slapen en er de 2 toiletten te delen. Politieagenten kopen met hun geld voedsel voor de opgesloten kinderen. Bron: UNHCR Greece Press Review, 3-9 oktober 2009 (geciteerde bron: Espresso, 6 oktober 2009). De Griekse ombudsman onderzoekt een rapport van de NGO Forum van Kretenzische migranten over de uitwijzing van 40 Koerden en drie Syriërs naar Turkije via de landsgrens in het departement Evros. De migranten werden vastgehouden op het Griekse eiland Kreta, en hoewel 17 van de Koerden, onder wie 4 minderjarigen, te kennen hadden gegeven dat ze asiel wilden aanvragen, heeft het veiligheidshoofd van de opvangruimte geweigerd hun verzoek in te willigen. De Griekse politie leverde 13 van de 17 Koerden, onder wie minderjarigen, over aan de Turkse autoriteiten in Evros binnen het kader van een wedertoelatingsprotocol tussen Griekenland en Turkije. Er werd gerapporteerd dat in juli en augustus 2009 ongeveer 380 migranten, onder wie ook kinderen, naar Turkije werden teruggestuurd vanuit de Egeïsche eilanden. Bron: UNHCR Greece Press Review, 3-9 oktober 2009. (Geciteerde bron: Kathimerini, 9 oktober 2009.) Activisten hebben de Griekse politie ervan beschuldigd verantwoordelijk te zijn voor de dood van een migrant zonder papieren uit Pakistan die stierf op 9 oktober 2009, ongeveer een week nadat hij vanonder politietoezicht werd vrijgelaten. Muhammad Kamran Atif werd gearresteerd op 28 september PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 5

nadat hij, naar verluid, een Pakistaanse tiener met een mes aanviel. Zijn familie en vrienden beweren dat hij tijdens de opsluiting werd gemarteld met stokken en elektrische schokken. Ze zeggen dat hij bang was om medische hulp te zoeken omdat hij geen papieren had. Bron: Demetris Nellas, Associated Press, "Protesters accuse Athens police of torturing an illegal immigrant who later died", Edmonton Sun, 11 oktober 2009, http://www.edmontonsun.com/news/world/2009/10/11/11374086.html. Op 12 oktober 2009 publiceerde Human Rights Watch het rapport: Greece: Unsafe and Unwelcoming Shores, waarin het de Europese Unie aanmaant om drukt uit te oefenen op de nieuw verkozen Griekse regering om een eind te maken aan de foutieve opsluiting en de te snelle uitwijzing van migranten, onder wie niet-begeleide kinderen, en om het niet-werkende asielsysteem van het land te hervormen. Het rapport hekelt de grootschalige harde aanpak door de Griekse autoriteiten van mensen zonder papieren, tussen juni en augustus 2009; de illegale uitwijzingen van niet-begeleide kinderen en potentiële vluchtelingen via de Turkse grens, en de slechte behandeling, de overbevolking en de onhygiënische situatie in de gesloten centra. Het rapport kan je online raadplegen op http://www.hrw.org/en/news/2009/10/09/greece-unsafe-and-unwelcoming-shores. Bron: Human Rights Watch, Greece: Escalating Risks for Migrants, Unaccompanied Children, 12 oktober 2009, http://www.hrw.org/en/news/2009/10/12/greece-escalating-risks-migrants-unaccompanied-children. Na de indrukwekkende verkiezingsoverwinning van de Socialistische Partij Pasok in de Griekse nationale verkiezingen van 4 oktober 2009, heeft de nieuwe regering onder Eerste Minister George Papandreou verschillende stappen ondernomen om het nationaal beleid betreffende mensen zonder papieren en asielzoekers te herbekijken. De Griekse Minister voor Burgerbescherming, Michalis Chrysochoidis, kondigde op 15 oktober aan dat 1200 migranten zonder papieren zouden worden vrijgelaten uit politiecellen in Griekenland, en dat ze een maand zouden krijgen om het land te verlaten en tevens financiële hulp voor hun repatriëring. Chrysochoidis zei ook dat de nationale wetgeving zou worden hervormd om meer rechten aan migrantenkinderen te garanderen (zie verder, onder het onderdeel Kinderen zonder papieren ). Verder nog, dat er een nieuw opgericht politiedepartement de vermeende schendingen door agenten zou onderzoeken en dat de kustwacht zou hervormd worden in een poging om migrantenstromen af te buigen naar eilanden in de oostelijke Egeïsche Zee. Bron: "Release for 1,200 illegal migrants", Kathimerini English Edition, 16 oktober 2009, http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_politics_0_16/10/2009_111607. Een delegatie van het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen (HCR) die op 22 oktober 2009 het gesloten centrum Pagani bezocht op het Griekse eiland Lesvos, vraagt de sluiting van dat centrum. Er worden daar momenteel meer dan 700 mannen, vrouwen en kinderen vastgehouden. Het HCR stelde vast dat er ongeveer 200 vrouwen en kinderen in één afdeling zaten met slechts twee toiletten en één douche, en dat hun matrassen nat en bevuild waren met water dat uit de toiletten lekte. De delegatie was vergezeld door de Griekse Minister voor bescherming van de burgers, Spyros Vougias, die een week eerder in zijn functie was aangesteld. Hij verontschuldigde zich bij de gedetineerden, en noemde de situatie in Pagani een menselijke tragedie. Vougias beloofde dat hij zou samenwerken met andere ministeries om de kwaliteit van de behuizing voor migranten en vluchtelingen te verbeteren. Hij wil verder ook onderzoeken wat er is gebeurd met de honderdduizenden euro s die de conservatieve regering van de EU had gekregen voor de opvang van migranten die via Turkije Griekenland binnenkwamen. Vougias zei dat de socialistische regering zou aandringen op meer operationele steun van de Europese Commissie. Griekenland heeft immers specifieke problemen omdat het een lidstaat aan de buitengrens van de EU is, en omdat Turkije het bilateraal pact over repatriëring, ondertekend in 2003, niet wil respecteren. Bronnen: Ketty Kehayioylou, "UNHCR delegation visits detention centre on Greek island, urges closure", UNHCR, 23 oktober 2009, http://www.unhcr.org/4ae1af146.html; "Gov t vows to improve centers for migrants", Kathimerini Engelse editie, 23 oktober 2009, PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 6

http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_politics_0_23/10/2009_111813; "Probe into EU aid for migrants", Kathimerini Engelse editie, 24 oktober 2009, http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_politics_0_24/10/2009_111844. Slechts enkele dagen na het bezoek aan het Pagani gesloten centrum en de vraag om het te sluiten (zie hoger) sprak het HCR haar bezorgdheid uit over berichten over brutaliteit van de politie in het centrum? Ze vragen een onderzoek naar het vermeende slaan van gedetineerden die protesteerden tegen de condities in het centrum. Een 17 jaar oude Koerdische migrant zou zo zwaargewond zijn geraakt toen hij een half uur lang werd geslagen dat hij bewusteloos viel en naar het ziekenhuis gebracht moest worden. Mensenrechtenactivisten zeggen dat het slaan gebeurde in aanwezigheid van 40 andere migranten die beëdigde verklaringen ondertekenden. Bron: Malcolm Brabant, "UN alarm at Greek migrant centre", BBC News, 27 oktober, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8328746.stm. Het Pagani gesloten centrum in Lesvos is tijdelijk gesloten. Sinds 29 oktober 2009 worden migranten die aankomen op Lesvos doorgestuurd naar het gesloten centrum van het naburige Chios eiland, en veel gedetineerden zijn al vrijgelaten. Het centrum wordt sinds begin november enkel langs buiten bewaakt, al de afdelingen zijn open en de gedetineerden hebben vrije toegang tot de binnenplaats van het centrum. Hoewel gesteld wordt dat het centrum heropent midden december, denken waarnemers dat de kans groot is dat het gesloten zal blijven. Bron: UNHCR Greece Press Review, 30 oktober 2009 (bron: Eleftherotypia, 30 oktober 2009). Een nieuw rapport van het Norwegian Helsinki Committee (NHC), de Norwegian Organisation for Asylum Seekers (NOAS) en Aitima stelt dat het principe van non-refoulement ernstig in het gedrang komt in Griekenland door de praktijk van illegale uitwijzingen, en bijgevolg ook door transfers van asielzoekers naar Griekenland onder de Dublin II Verordening. "Out the Back Door: The Dublin II Regulation and illegal deportations from Greece" is online beschikbaar op http://www.nhc.no/php/files/documents/publikasjoner/rapporter/landogtema/2009/44836_rapport_out_ the_backdoor.pdf. Italië Een rechtbank in Sicilië heeft drie leden van de Duitse organisatie Cap Anamur vrijgesproken. De drie stonden terecht voor het bieden van hulp aan illegale migranten, omdat ze in 2004 37 Afrikaanse migranten redden die in nood verkeerden op de Middellandse Zee. Het schip van de organisatie, de Cap Anamur II, kreeg van Italië pas drie weken na de redding de toelating om aan te meren, en al de migranten werden onmiddellijk uitgewezen toen ze aan land gingen. Hoewel humanitaire organisaties blij zijn met de vrijspraak, op 7 oktober 2009, van de voormalige voorzitter van Cap Anamur, Elias Bierdel, en van de kapitein en de eerste stuurman van het schip, is het HCR wel bezorgd dat deze rechtszaak vissers zou afschrikken om hulp te bieden aan mensen die zich in nood bevinden op zee. Bron: "Italy acquits migrant rescue crew", BBC, 7 oktober 2009, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/8295727.stm. Op 17 oktober hebben tienduizenden mensen in Rome gemanifesteerd tegen de Italiaanse wet die van kracht is sinds deze zomer en die illegale migratie criminaliseert. (Zie PICUM Nieuwsbrieven van juni en juli 2009.) De manifestatie markeerde de twintigste verjaardag van de eerste anti-racisme demonstratie in Rome, die plaatsvond in oktober 2009 toen een Zuid-Afrikaanse vluchteling vermoord werd in de provincie Caserta. Bron: AFP, "Protesters rally against Italian anti-immigration law", 17 oktober 2009, http://www.france24.com/en/node/4903733. PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 7

De Italiaanse NGO NAGA wil met een nieuw rapport de verkeerde beeldvorming over mensen zonder papieren tegengaan. Het rapport gaat over 47,500 migranten over wie informatie verzameld werd tussen 2000 en 2008 toen zij medische, legale of sociale hulp kregen van NAGA. De meerderheid van deze migranten zijn volgens NAGA jong, tewerkgesteld en vaak beter opgeleid dan de gemiddelde Italiaan. Hoewel 10 percent van deze mensen zonder wettig verblijf een universitaire studie had gedaan en meer dan 50 percent een diploma had van het middelbaar onderwijs, werkten ze over het algemeen in laaggeschoolde jobs en leefden ze in overbevolkte en gebrekkige behuizing. Het rapport: Cittadini senza diritti ( Burgers zonder rechten ), is beschikbaar op http://www.naga.it/index.php/notizienaga/items/cittadini-senza-diritti.html. Nederland De Nationaal Rapporteur Mensenhandel van Nederland, Corinne Dettmeijer, heeft haar zevende jaarlijkse rapport over mensenhandel in Nederland overhandigd aan de Nederlandse Minister van Justitie, Hirsch Ballin, op 29 oktober jl.. Dettmeijer merkte op dat er een groot tekort is aan geschikte opvang voor slachtoffers van mensenhandel en dat rechters die te maken krijgen met zaken rond uitbuiting in de seksindustrie vaak onvoldoende geïnformeerd zijn over dit onderwerp. De Rapporteur uitte tevens haar bezorgdheid over het feit dat ernstige uitbuiting ook buiten de prostitutie voorkomt, bijvoorbeeld op de arbeidsmarkt, maar dat daar minder aandacht voor is. Het rapport is beschikbaar in het Nederlands op de website van de Nationaal Rapporteur op http://www.bnrm.nl. Eerdere rapporten zijn beschikbaar in het Engels op http://english.bnrm.nl. Polen De Poolse Commissaris voor Burgerrechtenbescherming, Janusz Kochanowski, heeft een regularisatieaanvraag ingediend bij het Poolse Ministerie van Binnenlandse Zaken en Bestuur (MSWiA) voor migranten zonder papieren in Polen. In een brief van augustus 2009, gericht naar het MSWiA, suggereerde Kochanowski dat het voorstel tot wijziging van de Vreemdelingenwet, migranten zonder papieren verblijfsrecht zou moeten verlenen indien zij nooit met justitie in aanraking zijn geweest. Momenteel kunnen migranten zonder papieren in Polen uitsluitend verblijfsrecht krijgen in geval van een terminale ziekte, wanneer hun kinderen in Polen geboren zijn, of indien ze huwen met een Poolse burger. In 2007 is een algemene regularisatie uitgevoerd, maar toen was slechts 0,5 procent van de migranten zonder papieren in staat te voldoen aan de strenge geschiktheideisen. Een geschatte 0,5 miljoen migranten zonder papieren bevindt zich thans in Polen. Algemeen wordt aangenomen dat door de regularisatie die Kochanowski voorstelt, 50.000 Vietnamese en tussen de 50.000 en 300.000 Oekraïense migranten de kans zullen krijgen hun verblijfsstatus te regulariseren. Bronnen: Imigranci czekaja na abolicję ( Immigranten wachten op regularisatie ), TVP.INFO, 29 augustus 2009, www.tvp.info/informacje/polska/imigranci-czekaja-na-abolicje; Joanna Ćwiek, Abolicja dla nielegalnie przebywających w Polsce imigrantów ( Regularisatie voor migranten zonder papieren in Polen ), and Leszek Szymowski, Nielegalni celem przestępców ( Migranten zonder papieren doelwit voor leiders van criminele organisaties ), NaszeMiasto.pl, 26 augustus 2009, http://opole.naszemiasto.pl/wydarzenia/8787,abolicja-dla-nielegalnie-przebywajacych-w-polsce,id,t.html. Roemenië Het Spaanse onderzoeksinstituut Real Instituto Elcano heeft op 27 oktober 2009 een nieuwe studie gepubliceerd over de irreguliere migratiestroom naar de Europese Unie via de grens tussen Roemenië, Moldavië en Oekraïne. Het document, getiteld "La inmigración irregular en Europa Oriental: la frontera entre Rumanía, Moldavia y Ucrania", (Irreguliere immigratie in Oost-Europa: de grens tussen Roemenië, PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 8

Moldavië en Oekraïne) is beschikbaar in het Spaans op: http://www.realinstitutoelcano.org/wps/portal/rielcano/contenido?wcm_global_context=/elcano/el cano_es/zonas_es/ari150-2009. Spanje Het Spaanse parlement heeft op 29 oktober jl. goedkeuring gegeven aan een door de regering voorgestelde wetswijziging van de Wet Rechten en Vrijheden van Vreemdelingen in Spanje en hun Integratie ( Ley de los Derechos y Libertades de los Extranjeros en España y su Integración,) (Zie PICUM Nieuwsbrieven juli en oktober 2009.) Hoewel een aantal rechtenorganisaties de nieuwe wetsbepalingen, waaronder een verbeterde bescherming voor slachtoffers van mensenhandel, toejuicht, is er ook een aantal NGO s dat waarschuwt dat de gewijzigde wet de fundamentele rechten van immigranten significant in gevaar brengt. De meest controversiële wetsbepalingen zijn; de verlenging van de maximale detentieperiode van migranten zonder papieren, m.n. van 40 naar 60 dagen; de beperkte gezinshereniging waardoor migranten uitsluitend hun ouders naar Spanje kunnen laten komen indien ze 65 jaar of ouder zijn; en het opleggen van boetes, die tot 10.000 euro kunnen oplopen, voor wie buitenlanders helpt bij de visumaanvraag en hulp blijft verlenen nadat het visum verlopen is. Bronnen: Tomás Bárbulo, "El Gobierno reforma la Ley de Extranjería con los nacionalistas", El País, 30 oktober 2009, http://www.elpais.com/articulo/espana/gobierno/reforma/ley/extranjeria/nacionalistas/elpepunac/20091 030elpepinac_10/Tes; ACCEM, "Nueva ley de Extranjería", 30 oktober 2009, http://www.accem.es/?action=shownews&news_id=93. Zwitserland De nieuwsdienst Inter Press Service News Agency had op 13 oktober 2009 een voorpagina-artikel over een autonome school in Zurich die geleid wordt door migranten zonder papieren. De school verzorgt Duitse taallessen voor meer dan 150 migranten zonder papieren en asielzoekers. Volgens één van de docenten werd de beslissing om de school te openen, genomen in december 2008 nadat een groep migranten zonder papieren gedurende twee weken een kerk in Zurich had bezet, met de eis in Zwitserland te mogen blijven. Hoewel de Zwitserse asielwet, die sinds januari 2008 in werking is getreden, voorziet dat migranten zonder papieren een verblijfsvergunning kunnen aanvragen indien zij langer dan vijf jaar in Zwitserland gewoond hebben en goed geïntegreerd zijn, eisen de autoriteiten in Zurich dat de asielzoekers de taal redelijk goed zouden beheersen. Migranten zonder papieren krijgen echter de gelegenheid niet om Duitse taalklassen bij te wonen. Bron: Ray Smith, "SWITZERLAND: Undocumented Migrants Run Their Own School", IPS, 13 oktober 2009, http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=48829. VSA Migrantenrechten activisten hebben geprotesteerd tegen het "Illegal Alien" verkleedkostuum dat ter gelegenheid van Halloween werd verkocht door grote Amerikaanse winkelketens als Target, Walgreens en Amazon.com. Het kostuum bestaat uit een oranje jumpsuit dat veel weg heeft van een gevangenisplunje waarop in zwarte letters "Illegal Alien" over de borst staat gestempeld, een ruimtemasker en een valse Green Card. Activisten en immigranten lieten verstaan dat ze het kostuum als beledigend ervaren omdat mensen zonder wettig verblijf worden afgeschilderd als "niet één van ons". Bron: Edmund DeMarche, "Immigrant activists call out 'Illegal Alien' costumes", CNN.com, 18 oktober 2009, http://edition.cnn.com/2009/us/10/17/illegal.immigrant.costume/index.html. PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 9

De Human Rights Immigrant Community Action Network (HURRICANE), een initiatief van het National Network for Immigrant and Refugee Rights (NNIRR), publiceerde een nieuw rapport waarin wordt gesteld dat het immigratiebeleid een model van misbruik en inbreuken tegen de mensenrechten veroorzaakt die een bedreiging vormen voor het levensonderhoud en de veiligheid van gezinnen, werknemers en gemeenschappen in de Verenigde Staten. Guilty by Immigration Status: A report on U.S. violations of the rights of immigrant families, workers and communities in 2008 roept op om een correcter beleid te voeren en de opsluitingen en deportaties op te schorten. Daarnaast wordt er ook gepleit voor een diepgaand onderzoek naar praktijken om immigratie te handhaven. Het verslag is beschikbaar op http://www.nnirr.org/hurricane/guiltybyimmigrationstatus2008.pdf. Uit een rapport van 6 oktober 2009, gepubliceerd door de regering Obama, blijkt dat 60% van de 380.000 personen in immigratiedetentie in de VS tijdens het jaar 2009, door de overheid en de lokale politie werden overgedragen aan Immigration and Customs Enforcement (ICE). Hoewel de Amerikaanse regering had vooropgesteld zich in haar Handhavingsprogramma vooral te richten op immigranten die een strafbaar feit pleegden, toonde de studie voor de Secretary of Homeland Security aan, dat 57% van de 178.605 mensen geanalyseerd via het Criminal Alien Program (dat mogelijke immigratieovertreders opgesloten in de lokale gevangenissen, identificeert) en 65% van de 44.692 immigranten geanalyseerd via het 287 (g)-programma (dat de federale en lokale politie toelaat de federale vreemdelingwetgeving te handhaven) geen strafrechtelijke veroordelingen hadden. Bron: Nina Bernstein, "Report Critical of Scope of Immigration Detention", The New York Times, 6 oktober 2009, http://www.nytimes.com/2009/10/07/us/politics/07detain.html. Gelijktijdig kondigde het Department of Homeland Security and Immigration and Customs Enforcement (ICE) haar plannen aan om de immigratiedetentie verder te hervormen: er zullen maatregelen genomen worden om het toezicht van de federale overheid te vergroten over het detentiesysteem voor clandestien illegale immigranten om zo de zorg voor de uitgewezen immigranten te verbeteren, de normen van de detentiefaciliteiten te uniformeren en om een onderscheid te kunnen maken tussen de uitgewezen immigranten die al dan niet een bedreiging zijn voor de VS. Als onderdeel van deze hervorming, zullen sommige mensen zonder wettig verblijf ook tijdelijk gehuisvest worden in omgebouwde hotels en verpleeginstellingen. Mensenrechtenactivisten juichen het voornemen van de regering Obama om de levensomstandigheden van immigranten in de gesloten centra te verbeteren sterk toe maar verschillende organisaties, waaronder Human Rights Watch, roepen de regering tegelijkertijd op hun verantwoordelijkheid op te nemen en deze hervormingsplannen snel te vertalen in een daadwerkelijke wijziging van het beleid. (Zie ook Nieuwsbrief PICUM Augustus / September 2009.) Bronnen: Nina Bernstein, "Report Critical of Scope of Immigration Detention", The New York Times, 6 oktober 2009, http://www.nytimes.com/2009/10/07/us/politics/07detain.html; Daniel B. Wood, Some illegal immigrants to be held in old hotels, nursing homes, The Christian Science Monitor, 6 oktober 2009, http://www.csmonitor.com/2009/1007/p02s10-ussc.html; Human Rights Watch, "US: Act on Immigration Detention Reform", 6 oktober 2009, http://www.hrw.org/en/news/2009/10/06/us-actimmigration-detention-reform. De regering Obama reageerde ook op het rapport van oktober 2009 (zie hierboven) over immigratiedetentie door aan te kondigen dat ze het 287 (g) programma (dat werd genoemd naar dat deel van de wet van 1996 die opsluiting toelaat) zullen hervormen. Deze hervorming, aangekondigd op 16 oktober 2009, houdt o.a. in dat er een grotere focus zal worden gelegd op mensen zonder wettig verblijf die ernstige misdaden hebben gepleegd en dat de eis geformuleerd zal worden aan wetshandhavers die zijn ingeschreven in het programma om zich aan de federale antidiscriminatiewet te houden. Hoewel meldingen van mensenrechtenschendingen en misbruik tegen immigranten mensenrechtenorganisaties ertoe hebben aangezet de afschaffing van 287 (g) programma te eisen, PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 10

hebben de federale ambtenaren laten verstaan dat dit programma zal worden uitgebreid. Het aantal deelnemende federale en lokale politionele instanties zal immers stijgen van 66 tot 67, ondanks het feit dat zes agentschappen recent uit het programma stapten en dat de Immigration and Customs Enforcement (ICE) op 16 oktober 2009 aankondigde dat ze de vergunning voor het straat handhavingsprogramma van Sheriff Joe Arpaio in Maricopa County in Phoenix, Arizona heeft ingetrokken. De afdeling van Arpaio wordt ervan beschuldigd om binnen het 287 (g) programma burgerrechten te hebben geschonden en Latinos geviseerd te hebben tijdens controles van verblijfsdocumenten. Het ministerie van justitie zal een onderzoek tegen hen instellen. Bron: Randal C. Archibold, "U.S. Alters Disputed Immigration Rules for Police", The New York Times, 16 oktober 2009, http://www.nytimes.com/2009/10/17/us/17immig.html. De publicatie van het Amerikaanse Department of Health and Human Service : "Mensenhandel naar en binnen de Verenigde Staten: Een overzicht van de literatuur" omvat een uitgebreide herziening van de huidige literatuur over mensensmokkel naar en binnen de Verenigde Staten en legt daarbij de nadruk op wat binnen de sociale wetenschappen of andere literatuur kan gevonden worden rond het identificeren van slachtoffers van mensenhandel en hoe ze doeltreffend verder helpen. Meer informatie vindt u op http://aspe.hhs.gov/hsp/07/humantrafficking/litrev. Om de naar schatting 5100 migranten die de afgelopen 15 jaar zijn overleden tijdens hun poging om de grens van de Verenigde Staten over te steken, te herdenken (zie PICUM Nieuwsbrief oktober 2009), hebben rechtenactivisten in de Noord-Mexicaanse stad Tijuana 5100 witte kruisjes opgehangen op de hekken die de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten afbakent. Bron: Associated Press, "5,100 crosses at Mexico border mark migrant deaths", 30 oktober 2009, http://news.yahoo.com/s/ap/20091031/ap_on_re_la_am_ca/lt_mexico_border_deaths. De directeurs van National Association of Evangelicals (Nationale Associatie van Evangelicanen) hebben een resolutie doorgevoerd die het Congres van de VS oproept om veranderingen in de immigratie wet goed te keuren en om een manier te voorzien waarop ongedocumenteerde migranten geregulariseerd kunnen worden. De Nationale Associatie van Evangelisten vertegenwoordigt de hoofden van 40 evangelische kerkgenootschappen in de Verenigde Staten. Bron: Associated Press, "Evangelicals and Immigration", 8 oktober 2009, http://www.nytimes.com/2009/10/09/us/09brfs EVANGELICALS_BRF.html. Twee Republikeinse VS senatoren, David Vitter van Louisiana en Bon Bennet van Utah, hebben een voorstel tot wijziging van de uitgaven nota ingediend om het Census Bureau te beletten iets van de fondsen te gebruiken voor de 2010 census als ze geen vraag over de verblijfsstatus van de persoon opneemt in de vragenlijst. Census statistieken worden gebruikt om de verdeling van congreszetels en federale fondsen te berekenen en de senatoren beargumenteren dat het tellen van ongedocumenteerde migranten de aantallen van de staten kan doen toenemen. Latino immigratie activisten hebben eerder opgeroepen voor een boycot van de 2010 census en sommigen hebben hun steun uitgeroepen voor de zogenaamde Vitter amendement aangezien ze geloven dat ze druk kunnen uitoefenen op de Democraten om de immigratiewet te herzien. Echter, veel andere burger- en immigratierechtengroepen verzetten zich empatisch tegen het amendement, door te argumenteren dat het in strijd is met het 14de Amendement van de VS Grondwet, die vereist dat alle mensen geteld worden voor de verdeling van congreszetels. Bron: Nomaan Merchant, "Lawmakers Battle on Census Question", The Wall Street Journal, 19 oktober 2009, http://online.wsj.com/article/sb125590984570593243.html; Jacques Spitzer, "Immigrant Rights Groups Blast Census Plan", NBC San Diego, 24 oktober 2009, http://www.nbcsandiego.com/news/politics/immigrant-rights-activists-blast-census-plan- 65899632.html. PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 11

3 Ontwikkelingen in het Europees Beleid Algemeen Frankrijk en Italië hebben er bij de leiders van de Europese Unie op aangedrongen dat ze opkomen voor de strijd tegen irreguliere migratie, door onder meer een grotere samenwerking te zoeken met Mediterrane landen zoals Turkije en Libië. In een brief aan de President van de Europese Commissie, Jose Barroso, en aan de Zweedse Eerste Minister Frederik Reinfeldt, wiens land roterende EU voorzitterschap houdt, beargumenteerden de Franse President Nicolas Sarkozy en de Italiaanse Eerste Minister Silvio Berlusconi dat irreguliere migratie een grote humanitaire, politieke en sociale uitdaging vormt voor zijn lidstaten en stelden voor dat Frontex over meer bureaus aan de grens zou moeten kunnen beschikken en over meer middelen om migranten die Europa proberen binnen te komen via de Middellandse zee te onderscheppen. Bovendien betoogden ze ook dat Frontex regelmatig vliegtuigen zou moeten charteren om ongedocumenteerde migranten te deporteren. Bron: Francois de Beaupuy, "France, Italy Urge Tougher EU Fight Against Illegal Immigration", Bloomberg.com, 23 oktober 2009, http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601085&sid=ah8stuiyldvq; DPA, "Italy and France seek EU-Libya accord to curb illegal immigration", 25 oktober 2009, http://www.unhcr.org/cgibin/texis/vtx/refdaily?pass=463ef21123&id=4ae545c58. Raad van de Europese Unie De Europese Raad heeft tijdens zijn sessies van 29 en 30 oktober 2009 de stand van zaken opgemaakt over de voortgang betreffende het implementeren van maatregelen inzake irreguliere immigratie. Verder heeft hij ook tot meer inspanning opgeroepen om m.n. Frontex te verbeteren. De Raad verwelkomde de geboekte vooruitgang bij het implementeren van de maatregelen, gedefinieerd tijdens zijn sessie van juni 2009, aangaande irreguliere migratie in de Middellandse Zee, en pleitte voor een vastberaden Europese respons waarbij volharding, solidariteit en gedeelde verantwoordelijkheid centraal moeten staan. Hij pleitte tevens voor volharding in de gezamenlijke actie, dat het hoofd moet bieden aan de herhaaldelijke tragedies op zee. Bovendien verwelkomde de Raad het begin van een versterkt dialoog over migratie met Turkije, verzocht de Voorzitter van de EU en de Europese Commissie om de dialoog met Libië te intensiveren, en benadrukte het belang van het sluiten van wedertoelatingsakkoorden om irreguliere migratie te bestrijden. De Raad nodigde de Commissie uit om de mogelijkheid te onderzoeken voor het regelmatige charteren van gezamenlijke terugkeervluchten gefinancierd door Frontex. Bron: Brussel Europese Raad, Conclusies van het Voorzitterschap 29/30 oktober 2009, http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/110889.pdf. 4 Gezondheidszorg Het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (NIVEL) heeft een update gepubliceerd over het lopend onderzoek naar de toegankelijkheid van de gezondheidszorg in Nederland voor mensen zonder papieren. Het rapport van 19 oktober 2009 herziet een meer gedetailleerde studie van 2008 en onderzoekt veranderingen en trends sinds de publicatie van het eerste NIVEL rapport over het onderwerp in 1999. NIVEL vroeg zorgverleners onder andere welke veranderingen ze verwachtten als resultaat van de nieuwe regels voor de financiering van hulpverlening aan migranten, die van kracht werden in januari 2009 (zie PICUM nieuwsbrief van januari 2009). Terwijl de meeste zorgverleners PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 12

gewilliger bleken te zijn om mensen zonder papieren bij te staan, ontvingen huisartsen een disproportioneel aantal migranten zonder papieren. Het volledige rapport met als titel Toegankelijkheid van gezondheidszorg voor illegalen in Nederland: een update, is beschikbaar in het Nederlands op volgende webpagina: http://www.nivel.nl/pdf/rapport-toegankelijkheid-illegalen.pdf De Duitse Bondsraad (het wetgevend orgaan dat de Duitse deelstaten vertegenwoordigt op federaal niveau) keurde op 18 september 2009 de Algemene Administratieve Regelingen voor de Wet op Woonplaats (Allgemeine Verwaltungsvorschrift zum Aufenthaltsgesetz) goed. Deze regelingen verduidelijken de interpretatie op de wet over de toegang van mensen zonder papieren met medische noodhulp. De regels stellen dat illegale migranten zonder angst om gearresteerd of gedeporteerd te worden noodhulp kunnen zoeken in een ziekenhuis, omdat zowel medisch personeel als de ziekenhuis administratie vrijgesteld zijn van de plicht om personen zonder papieren aan te geven aan het sociale zekerheidsbureau. Het sociale zekerheidsbureau mag op zijn beurt de persoonlijke gegevens van patiënten zonder papieren niet doorgeven aan het Vreemdelingenbureau. Als gevolg van de nieuwe regelgeving is de kans groter dat ziekenhuizen terugbetaald worden voor de gemaakte kosten door het sociale zekerheidsbureau wanneer ze migranten behandelen. Ook kunnen individuele personen nu zonder de angst voor wettelijke achtervolging mensen zonder papieren helpen als deel van hun professionele verantwoordelijkheden of hun vrijwilligerswerk binnen liefdadigheidsorganisaties. Voor meer informatie over de regelgeving, gelieve de uitlegnotities te lezen uitgegeven door het Katholieke Forum leven in illegaliteit ( Katholisches Forum Leben in der Illegalität ), online beschikbaar op http://www.benjamin-hoff.de/servedocument.php?id=631&file=a/7/36d.pdf. 5 Arbeids- en werkomstandigheden Sinds 12 oktober 2009 staken meer dan 4000 migrantenarbeiders in Frankrijk en bezetten ze meer dan veertig interimkantoren, restaurants, bouwwerven en bedrijven, met de eis om geregulariseerd te worden. De stakers worden gecoördineerd door de Algemene Confederatie van Arbeid (Confédération générale du travail CGT) en worden ondersteund door verscheidene vakbonden en associaties, ondermeer Cimade. Op 26 oktober reageerde de Franse Raad van State (Conseil d Etat) met het ongeldig verklaren van de omzendbrief van 7 januari 2008. In deze brief stonden de details over de voorwaarden voor regularisatie onder het Franse migratierecht door middel van arbeid. Minister van immigratie Eric Besson kondigde op 28 oktober 2009 aan dat een nieuwe tekst in de maak was in samenspraak met de vertegenwoordigers van verscheidene Franse vakunies. Bronnen : (in het Frans): "Sans-papiers : Besson prépare une nouvelle circulaire sur la régularisation par le travail", Le Monde, 29 October 2009, http://www.lemonde.fr/societe/article/2009/10/29/sans-papiers-nouvelle-circulaire-pour-laregularisation-par-le-travail_1260181_3224.html; La Cimade, "Travailleurs sans papiers : en grève pour défendre leurs droits", 13 October 2009, http://www.cimade.org/nouvelles/1887-travailleurs-sanspapiers---en-gr-ve-pour-d-fendre-leurs-droits; AFP, "Nouvelle grève de sans-papiers à Paris", 12 October 2009, http://www.lefigaro.fr/flash-actu/2009/10/12/01011-20091012filwww00435-nouvellegreve-de-sans-papiers-a-paris.php. Franse migrantenarbeiders hebben een video vrijgegeven waarop de onveilige en uitbuitende arbeidsomstandigheden te zien zijn waarin ze tewerkgesteld zijn door een onderaannemer van de Régie Autonome des Transports Parisiens RATP (Autonome Regie van het Parijse Transport), de transit uitbater verantwoordelijk voor het openbaar vervoer in Parijs en omgeving, om de metrostations in Parijs te renoveren. Bronnen : (in het Frans): "Les incroyables conditions de travail des sans-papiers qui travaillent pour un sous-traitant de la RATP", 20minutes.fr, 15 October 2009, http://www.20minutes.fr/article/355453/france-les-incroyables-conditions-de-travail-des-sans-papiers- PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 13

qui-travaillent-pour-un-sous-traitant-de-la-ratp.php; "A Paris, des sans-papiers dévoilent leurs conditions de travail", Le Monde, 14 October 2009, http://www.lemonde.fr/societe/article/2009/10/14/aparis-des-sans-papiers-devoilent-leurs-conditions-de-travail_1253732_3224.html. Het nieuwe rapport: ICED OUT: How Immigration Enforcement Has Interfered with Workers Rights", opgemaakt door American Federation of Labor en Congress of Industrial Organizations (AFL-CIO), American Rights at Work en the National Employment Law Project, analyseerde verschillende incidenten over rechten van de arbeiders in de Verenigde Staten en kwam tot de conclusie dat de immigratiedetentie van de federale overheid waaronder razzia s door vaak onvoldoende opgeleide handhavingagenten - de laatste jaren een schadelijke uitwerking had op de inspanningen ter bescherming van de rechten van de arbeiders, zowel van migranten als van inheemse arbeiders. Het rapport is beschikbaar op http://www.americanrightsatwork.org/dmdocuments/arawreports/icedout_report.pdf. In een hoofdstuk van het boek Mensenrechten in arbeid en arbeidsrelaties: Internationale en Nationale Perspectieven ( Human Rights in Labor and Employment Relations: International and Domestic Perspectives ), gepubliceerd door de Associatie voor Arbeid en Arbeidsrelaties, argumenteert Rebecca Smith van het Project tot een Nationale Tewerkstellingswet (the National Employment Law Project in the US) dat er een dringende nood is aan bescherming van de mensenrechten van migrantenarbeiders in onthaallanden. Ook stelt ze dat de overheidsinspanningen om onvrijwillige slavernij te bestrijden niet voldoende de oorzaken en effecten van gedwongen arbeid hebben aangepakt. Smiths hoofdstuk met als titel Prosecute, Prevent, Protect: Migrant Labor, Forced Labor and Human Rights, is online beschikbaar op http://nelp.3cdn.net/1ddc58fdf0d397b5cc_awm6ig97r.pdf. 6 Vrouwen zonder papieren In het kader van het 30-jarig bestaan van de Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW), hebben het United Nations Development Fund for Women (UNIFEM) en enkele andere organen van de VN een halfdaagse paneldiscussie georganiseerd rond het thema Vrouwen en migratie in Europa en het Gemenebest van Onafhankelijke Staten, ook in de context van de financiële crisis ( Women and migration in Europe and the Commonwealth of Independent States, including in the context of the financial crisis ) in het Palais des Nations in Genève op 4 November 2009. Het panel focuste zich vooral op het bediscussiëren van ideeën en middelen ter bescherming van de rechten van vrouwelijke migranten tijdens het migratieproces in Europa, rekening houdend met de genderproblematiek in verband met migratie, en op het formuleren van coherent migratiebeleid ter bevordering van de bescherming van mensenrechten en integratie in de Europese regio. Het panel sprak ook over de gevolgen van de financiële crisis op vrouwelijke migranten in de Europese regio. Bron: http://www.unifem.org/cedaw30/events_calendar/event.php?eventid=13. 7 Kinderen zonder papieren De pas verkozen socialistische regering van Griekenland heeft aangekondigd het staatsburgerschap toe te kennen aan migrantenkinderen, geboren en opgegroeid in Griekenland maar nooit officieel erkend werden. Tot nu toe werden zij automatisch als personen zonder wettig verblijf gerekend zodra ze volwassen werden. (Zie PICUM Nieuwsbrief oktober 2009.) Geschat wordt dat ongeveer 200.000 kinderen zullen profiteren van het besluit. Als onderdeel van de hervormingen van de nieuwe regering PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 14

zullen bovendien de niet-begeleide kinderen, opgesloten in overbevolkte detentiecentra, worden vrijgelaten. Bron: Helena Smith, "Greek socialists to grant citizenship to migrants' children", The Guardian, 21 October 2009, http://www.guardian.co.uk/world/2009/oct/21/greece-citizenship-immigrantchildren. Het rapport van Human Rights Watch: Lost in Transit: Insufficient Protection for Unaccompanied Migrant Children at Roissy Charles de Gaulle Airport, ( Verloren in Transit: onvoldoende bescherming voor nietbegeleide migrantenkinderen op Roissy Charles de Gaulle ") concludeert dat het Franse systeem, dat niet-begeleide migrantenkinderen detineert en deporteert die via de luchthaven in Parijs aankomen, deze kinderen serieus in gevaar brengt. Het rapport gaf ook kritiek op het beleid van Frankrijk dat kinderen, die nog geen toegang kregen tot het Franse grondgebied, vasthoudt in een "transitzone" waar de kinderrechten, die de andere migrantenkinderen op Frans grondgebied genieten, hen worden ontzegd. Daarnaast brengt het onder meer de intimidatie problematiek aan het licht dat kinderen verplicht documenten te ondertekenen en afstand te doen van hun rechten, en de uitwijzing van kinderen naar landen waar ze net zijn gepasseerd, zodat ze verplicht zijn hun reis verder te zetten naar andere bestemmingen. Het rapport is beschikbaar op http://www.hrw.org/en/node/86211. Een studie gepubliceerd in Child Abuse & Neglect: the International Journal onderzocht 24 kinderen in een detentiecentrum voor migranten in het Verenigd Koninkrijk en vond sterke bewijzen dat de kinderen mentale en lichamelijke gezondheidsproblemen hebben ontwikkeld. De studie was de eerste in zijn soort; een team van kinderartsen en psychologen ontdekte dat 73 procent van de onderzochte kinderen significant klinische, emotionele- en gedragsproblemen had ontwikkeld sinds ze gedetineerd waren. De auteurs van de studie menen dat er meer passende voorzorgsmaatregelen zouden moeten zijn om gedetineerde kinderen te beschermen tegen verdere schade. Bron: Karen McVeigh, "Children made 'sick with fear' in UK immigration detention centres", The Guardian, 13 October 2009, http://www.guardian.co.uk/uk/2009/oct/13/children-immigration-detention-health. De San Francisco Board of Supervisors, wetgevend orgaan van de City and County van San Francisco in de Verenigde Staten, heeft bij stemming bepaald om een richtlijn uit 2008 nietig te verklaren. Deze richtlijn verplichtte de politie ertoe om contact op te nemen met het Bureau Immigration and Customs Enforcement zodra zij vermoedde dat een jongere, gearresteerd op verdenking van zware misdrijven, zich illegaal op het grondgebied bevond. Met de wijzigingen die de Raad op 20 oktober 2009 goedkeurde, is een verwijzing naar de immigratiebeambten pas vereist wanneer de jongere al veroordeeld is wegens misdaad, en niet direct na zijn arrestatie. Immigratie advocaten voerden aan dat het beleid van de stad had geleid tot de deportatie van onschuldige jongeren, tot het uiteenvallen van gezinnen en de angst onder immigranten om contact op te nemen met de politie wanneer zij zelf het slachtoffer waren van een misdaad. Bron: Jesse McKinley, "San Francisco Alters When Police Must Report Immigrants", The New York Times, 20 October 2009, http://www.nytimes.com/2009/10/21/us/21sanctuary.html. In zijn laatste rapport aan de Algemene Vergadering van het VN hoofdkwartier in New York op 26 oktober 2009, waarschuwt Jorge Bustamante, speciaal rapporteur van de Verenigde Naties voor de mensenrechten van migranten, dat migrantenkinderen uitzonderlijk kwetsbaar blijven voor mensenrechtenschandalen. Bustamante stelde dat kinderen vaak slachtoffer zijn van grensoverschrijdende georganiseerde misdaadgroepen die zich bezighouden met uitbuiting zoals mensensmokkel, mensenhandel en hedendaagse vormen van slavernij. Hij riep staten wereldwijd op om elke vorm van racisme, xenofobie en andere intolerantie serieus en grondig aan te pakken. Bron: "UN human rights expert voices concern over treatment of child migrants", UN News Centre, 27 October 2009, http://www.un.org/apps/news/story.asp?newsid=32746&cr=migrant&cr1. PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 15

In een rapport van 1 september 2009 concludeert de Schweizerische Beobachtungsstelle für Asyl- und Ausländerrecht (Zwitserse Waarneminginstantie voor Asiel- en Vreemdelingenrecht) dat Zwitserland de basisprincipes van het VN Verdrag voor de Rechten van het Kind niet respecteert. Regelmatig worden kinderen uitgewezen naar landen die ze alleen maar kennen uit andermans verhalen en komen zo terecht in een leven van grote onzekerheid, armoede en mogelijke burgeroorlogen. Het rapport stelt dat het migratiebeleid van de regering vooral kinderen zonder papieren treft. Men schat hun aantal op ongeveer 10 procent van de 80.000 à 100.000 migranten zonder papieren in Zwitserland. Het rapport is in het Duits beschikbaar op http://www.beobachtungsstelle.ch/fileadmin/user_upload/pdf_divers/berichte/kinderbericht_def_d.pdf en in het Frans op http://www.beobachtungsstelle.ch/fileadmin/user_upload/pdf_divers/berichte/kinderbericht_def_f.pdf. Het Platform Kinderen op de Vlucht heeft een korte film geproduceerd over de problemen waarmee minderjarige kinderen geconfronteerd worden wanneer ze in België aankomen. De film is beschikbaar in het Nederlands, Engels en Frans. Voor meer informatie kunt u een email sturen naar Ugo Guillet; ug@sdj.be. 8 Agenda Migreurop organiseert op 27 november 2009 in Parijs, een internationale vergadering over: Remigratie verdragen of deportatie chantage? ("Readmission agreements or blackmail to deportations? ). Zie http://www.migreurop.org/article1486.html voor meer informatie. Op 2 december 2009 organiseert het Centrum voor Parlementaire Studies (The Centre for Parliamentary Studies) een symposium over Kinderarbeid en -exploitatie in de Europese Unie: welke aanpak? ( Tackling Child Labour and Exploitation in the European Union ). Dit evenement vindt plaats in Brussel en brengt locale, regionale en nationale bevoegde instanties samen om praktijkkennis te vergelijken en uit te wisselen, de meest recente knelpunten te bespreken en voorbeelden van betere grensoverschrijdende praktijkervaringen te delen. Voor meer informatie zie http://publicpolicyexchange.co.uk/events/9l02-ppe.php. 18 December, de internationale hulpbron inzake rechten van migrantengroepen, organiseert zijn vierde wereldwijde radiomarathon Radio 1812, op 18 december 2009 ter gelegenheid van de Internationale Migrantendag. Dit evenement brengt wereldwijd radiostations samen en deelnemers worden aangemoedigd progamma s gericht op migratie te produceren, uit te zenden en te delen om hun solidariteit met migranten te tonen en om het publiek bewust te maken over de problemen die migranten ervaren. 18 December zal tijdens de uitzending of zodra het beschikbaar is, het audiomateriaal verzamelen en het op zijn Radio 1812 website beschikbaar stellen waar bezoekers naar een speciaal samengestelde playlist kunnen luisteren en de programma s voor her-uitzending kunnen downloaden. Voor meer informatie of het uploaden van omroepmateriaal over migratieonderwerpen zie www.radio1812.net. Op 14 en15 januari 2010 organiseert de Universiteit van Leiden in Nederland, een conferentie over de De taal van verschil: mechanismen van integratie en uitsluiting van migranten 1945-2005 ( The language of difference: mechanisms of inclusion and exclusion of migrants 1945-2005 ). Voor meer informatie kunt u contact maken met Marlou Schrover op M.L.J.C.Schrover@hum.leidenuniv.nl. PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 16

9 Publicaties Het UNDP s Human Development Report 2009, Overcoming barriers: Human mobility and development ( Het overwinnen van obstakels: Menselijke mobiliteit en ontwikkeling ) onderzoekt migratie in de context van demografische veranderingen en trends in zowel de groei als ongelijkheid. Het rapport omvat informatie over de positieve effecten van migratie op de menselijke ontwikkeling, en ook dat migratie traditioneel benadeelde groepen kan kracht bijbrengen, m.n. vrouwen. Maar het stelt ook dat migratie tevens een gevaar voor de menselijke ontwikkeling kan betekenen wanneer het een tegenbeweging is op dreigementen en ontkenning van keuzes, en dat de beperkingen van het onthaalland zowel de kosten als de migratierisico s kan doen stijgen. Dit rapport is in het Engels, Frans, Spaans, Arabisch, Chinees, Russisch en Portugees op http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2009/ beschikbaar. Migreurop bracht zijn rapport: "Les frontières assassines de l Europe" ("Dodelijke Grenzen van Europa ) uit over de schendingen van de mensenrechten aan de grenzen van Europa, m.n. aan de grens tussen Griekenland en Turkije, in de Calais regio in Frankrijk, in Oujda in Marokko en op het Italiaanse eiland Lampedusa. Dit rapport is in het Frans beschikbaar op http://www.migreurop.org/article1489.html. Engelse, Italiaanse en Spaanse versies zullen nog beschikbaar worden gemaakt. Het werkstuk van Michael Flynn en Cecilia Cannon maakt gebruik van het onderzoek van Global Detention Project (GDP) om het fenomeen van de privatisering van immigratiedetentie binnen een globaal perspectief te situeren, wijst op de brede geografische verspreiding van geprivatiseerde detentiepraktijken wereldwijd, en vergelijkt de ervaringen van een selectie minder bekende zaken. "The Privatization of Immigration Detention: Towards a Global View" ( Privitarisering van Immigratie Detentie ) is beschikbaar op http://www.globaldetentionproject.org/fileadmin/docs/gdp_privatizationpaper_final5.pdf. Het boekje "Fermeture des centres de retention: Récits de révoltes et de solidarité" ("Het sluiten van detentiecentra: verhalen van opstand en solidariteit ) bevat verhalen van migranten in Franse detentiecentra. Het is beschikbaar op https://infokiosques.net/img/pdf/cra_- _recits_de_revoltes_et_de_solidarite_-_ete_2009.pdf. Frontex heeft een rapport uitgebracht over de invloed van de globale economische crisis op de irreguliere migratiestroom naar de EU. Het is online beschikbaar op http://www.frontex.europa.eu/gfx/frontex/files/justyna/frontex_raport.pdf. Het online boek "100 portraits 100 papiers" ( 100 portretten 100 papieren ), gecreëerd door Edith Azam in samenwerking met andere artiesten en schrijvers, geeft een beeld van migranten zonder papieren via tekeningen, gedichten en proza. U kunt het boek inkijken op http://kr.calameo.com/read/000023079a5d3bdb43eb7 of downloaden via http://users.skynet.be/identiteenfant/100portraits.htm. 10 PICUM Nieuws PICUM heeft een rapport uitgebracht over zijn verontrusting inzake de fundamentele rechten van migranten zonder papieren in Europa - Main Concerns about the Fundamental Rights of Undocumented Migrants in Europe (2009). Gebaseerd op een overzicht van de in de PICUM PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 17

Nieuwsbrief 2008 gepubliceerde gebeurtenissen, bundelt dit rapport een jaar van Europese, nationale en locale nieuwskwesties over irreguliere migratie om een beter inzicht te krijgen in de belangrijkste verontrustingen met betrekking tot zowel de mensenrechten van migranten zonder papieren, als de verschillende manieren waarop burgers in Europa reageren op deze situatie van sociale uitsluiting. Dit rapport is op de PICUM website www.picum.org beschikbaar in het Engels, Frans en Spaans. 11 Overige De Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Eli Yishai zei nadrukkelijk dat hij geen legaal statuut zal toekennen aan de circa 1200 kinderen van werkmigranten in Israel. NGO s en de ministers van de Likud en Labor partijen, onder wie de minister van Defensie Ehud Barak, reageerden afwijzend op zijn besluit. Ze stelden dat kinderen die in Israël zijn geboren en daardoor nooit een ander land hebben gekend, de toelating moeten krijgen om in Israel te blijven. Een nieuwe politie-eenheid sluit migranten zonder papieren op; 800 migranten zijn al gedeporteerd vanaf juli 2009 en grofweg 2000 hebben het land vrijwillig verlaten. Bron: Matthew Kalman, "Israel's Illegal Immigrants and Their Children", Time, 21 October 2009, http://www.time.com/time/world/article/0,8599,1931160,00.html; "ISRAEL: 1,200 children face deportation", IRIN, 22 Oktober 2009, http://www.irinnews.org/report.aspx?reportid=86694; "Barak: We are obligated to keep migrant workers' children in Israel", Jerusalem Post, 19 oktober 2009, http://www.jpost.com/servlet/satellite?cid=1255694847483&pagename=jpost%2fjparticle%2fshowfu ll. Drie videoreportages uit een reeks over migratie van Afrika naar Europa, getiteld Europe Or Die Trying, van het televisieprogramma Panorama zijn beschikbaar op de website van de BBC. De drieënhalfuur durende films werden in september 2007, januari 2008, en september 2009 uitgezonden, en zijn te vinden op http://news.bbc.co.uk/panorama/hi/front_page/newsid_8283000/8283783.stm. Het Institut für Regional- und Migrationsforschung (IRM; Instituut voor Regionaal en Migratieonderzoek) in Trier, Duitsland, accepteert voorstellen voor de 10 de Internationale IRM Conferentie over Migratie en Familie, die plaatsgrijpt aan de Universiteit van Basel, Zwitserland, van 10 tot 12 juni 2010. Voor meer informatie hierover, zie de oproep van het IRM: http://www.irm-trier.de/veranstaltungen_aktuell_e.htm (Engels), http://www.irm-trier.de/veranstaltungen_aktuell.htm (Duits). De Kerkelijke Commissie voor Migranten in Europa en de Conferentie van Europese Kerken hebben 2010 uitgeroepen tot het Jaar van de Unificatie van Europese Kerken ten aanzien van Migratie (Joint Year for European Churches Responding to Migration) om hun betrokkenheid bij migranten en de eerbied voor de waardigheid van ieder levend wezen te benadrukken. Voor meer informatie kunt u de website http://www.migration2010.eu bezoeken. Bron: ENAR, Weekly Mail no. 204, 30 oktober 2009, http://www.enar-eu.org/page.asp?docid=22912&langue=en. Een DVD en een boek van de documentaire Come un uomo sulla terra ( Zoals een mens op Aarde ) zijn nu te koop. Het boek is alleen beschikbaar in het Italiaans, terwijl de DVD bekeken kan worden met Engelse, Franse, Spaanse en Duitse ondertiteling. De documentaire geeft een stem aan Ethiopische vluchtelingen woonachtig in Rome en laat de brutale methodes zien die de Libische overheid gebruikt om de migratiestroom van Afrika naar Europa in te perken. Andrea Segre en Dagmawi Yimer hebben de documentaire in samenwerking met Riccardo Biadene geregisseerd. Meer informatie is te vinden op http://likeamanonearth.blogspot.com. PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 18

Drie films, geproduceerd door de Kliniek voor visuele legale voorspraak van de Universiteit van Pennsylvania behandelen het onderwerp frauduleuze immigratieadvocaten in de Verenigde Staten. Notarios Notorios ( Notoire Notabelen ), American Dream Shattered ( De Amerikaanse Droom Uiteen Gespat ) en Tips on Protecting Yourself When You Hire an Immigration Lawyer or Legal Advisor ( Tips om jezelf te beschermen wanneer je een Immigratieadvocaat of een juridisch adviseur Inhuurt ) kunnen bekeken worden op: http://www.law.upenn.edu/academics/institutes/documentaries/studentactivities.html#immigration#immi gration. Beth Lyon van de Villanova School der Rechten in Pennsylvania in de Verenigde Staten voert een onderzoek naar de vraag hoe Europese landen migranten zonder papieren behandelen in volkstellingen. Mocht u informatie over dit onderwerp, dan kunt u terecht bij Mevrouw Lyon via lyon@law.villanova.edu. Met speciale dank aan Joke Barbry, Machteld Boussemaere, Maaike Graaff, Lillian Hoppers, Rémy Koolschijn, Katrien Lauwereys, Walter Leenders, Rilke Mahieu, Ellen Martinali, Rut Van Caudenberg en Dieter Van Moorhem voor de vertaling van de nieuwsbrief naar het Nederlands, en aan Odette Klaes voor het proeflezen van de vertalingen. Om de nieuwsbrief van PICUM te ontvangen graag een e-mail naar administration@picum.org met Subscribe-Dutch in het vak Subject. Om de nieuwsbrief niet meer te ontvangen, e-mail naar hetzelfde adres met Unsubscribe-Dutch in het vak Subject. Wilt u bijdragen aan een humaan beleid dat respect opbrengt voor de universele rechten van mensen zonder papieren? ONDERSTEUN PICUM FINANCIEEL Dankzij uw bijdrage kunnen wij de strijd tegen de marginalisering en de uitbuiting van mensen zonder papieren voortzetten. U kunt uw eenmalige of periodieke gift aan PICUM overmaken op het rekeningnummer 001-3666785- 67 (Fortisbank, Schepdaal (B), IBAN: BE93 001366678567). Gelieve uw naam en adres te vermelden, en de mededeling gift. DANK U! PICUM nieuwsbrief november 2009 pagina 19