Spreekuur Nazorg Besneden Vrouwen GGD Den Haag Afdeling gezondheidsbevordering Jeannette Jansen
Inleiding Sinds 2006 doet Den Haag mee aan de door het ministerie van VWS gefinancierde landelijke pilot gericht op het voorkomen en bestrijden van Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV), ook wel meisjesbesnijdenis genoemd. Voorlichting aan en huisbezoeken bij risicogroepen zijn onderdeel van de activiteiten gericht op de preventie van VGV. Deze voorlichtingen en huisbezoeken worden georganiseerd en uitgevoerd door sleutelpersonen. De sleutelpersonen zijn getraind in het bespreekbaar maken van dit (taboe) onderwerp. Vaak gebruiken zij hun eigen ervaring met VGV als ingang bij de ouders/ moeders te kunnen spreken over het mogelijke risico op VGV bij hun dochters. In de voorlichtingen en huisbezoeken gaan zij in op de schadelijke gevolgen van VGV, de strafbaarheid en de ontwikkelingen rondom het Nederlandse beleid tegen VGV (bijvoorbeeld de Verklaring tegen meisjesbesnijdenis). Het doel van de voorlichtingen en huisbezoeken is om de ouders bewust te maken van de kwalijke gevolgen m.b.t. de gezondheid en hen te overtuigen hun dochter(s) niet te (laten) besnijden. Tijdens de huisbezoeken en voorlichtingen komen veelal de ervaringen van de moeders zelf met hun eigen besnijdenis ter sprake. Vaak beseffen zij dan pas dat problemen rondom hun gezondheid samenhangt met hun besnijdenis, wanneer zij hierover spreken met de sleutelpersonen. Er komen dan soms problemen naar boven waar zij nog niet eerder over hebben gesproken. Het gaat zowel om fysieke als psychische problemen, zoals: ernstige menstruatie klachten (recidiverende) urineweginfecties chronische buikpijn chronische infecties problemen bij geslachtsgemeenschap problemen bij de bevalling vruchtbaarheidsstoornissen depressiviteit gevoelens van onbegrip psychische trauma s Ook uit de onderzoeken: Versluierde pijn (Pharos, 2010) blijkt dat veel kampen met problemen rondom hun besnijdenis. Een zesde van de door Pharos geïnterviewde voldeed aan de criteria voor PTSS en een derde aan de criteria voor angststoornissen of een depressieve stoornis. Een derde van de respondenten van Pharos geeft aan pijn te hebben bij het vrijen en een groot deel van de respondenten ervaart seksuele belemmeringen door hun besnijdenis. De meeste weten niet bij wie zij met deze problemen terecht kunnen. Ook vinden zij het soms lastig de stap te zetten naar een medicus. Dit enerzijds omdat sommige het lastig vinden om te spreken over hun problemen, anderzijds vanwege een aantal negatieve ervaringen met medici ( die zich onbegrepen voelden, verloskundigen die te laat ingrepen, huisartsen die de klachten niet relateerden aan VGV etc.). De sleutelpersonen adviseren de die kampen met klachten gerelateerd aan hun besnijdenis, om via de huisarts hulp te zoeken bij een professional. Toch blijkt dit voor veel een te grote stap. Als ze al naar de huisarts gaan voor doorverwijzing, komen zij nog vaak niet bij de juiste specialist terecht. Dit doordat er veelal sprake is van meerdere problemen tegelijkertijd en de vaak de belangrijkste problemen niet in eerste instantie kenbaar maken. 1
Om de kloof tussen deze en de medici te dichten is het idee van een spreekuur ontstaan. Het spreekuur zal een laagdrempelig punt worden, waar besneden terecht kunnen voor hun vragen en klachten. Het spreekuur zal gedraaid worden door een (intercultureel) verpleegkundige, die de tijd heeft om te luisteren naar de vragen en problemen van de en die na één of meerdere gesprekken, indien nodig, de kan doorverwijzen naar de juiste specialist. Voordelen van een dergelijk spreekuur zijn: besneden voelen zich gehoord er is voldoende tijd om de hulpvraag te analyseren en begrip voor de culturele achtergronden de komen bij de juiste specialist terecht er kan indien nodig multidisciplinaire hulp geboden worden de blijven niet met hun problematiek doorlopen, maar krijgen in een vroeg stadium al hulp. uiteindelijk kunnen kosten bespaard worden doordat met de juiste hulpvraag bij de juiste specialist terecht komen, in plaats van dat alleen de symptomen worden bestreden. 2
Cijfers Exacte cijfers over het aantal besneden in Nederland, en specifieker in Den Haag zijn er niet. Wel kan, op basis van het aantal uit risicolanden en het prevalentie percentage in de landen van herkomst, een schatting gemaakt worden van het aantal besneden in Den Haag. Onderstaand volgt een tabel met de aantallen uit de risicolanden woonachtig in Den Haag en vervolgens het aantal besneden als we uitgaan van het percentage dat besneden is in het land van herkomst. (landkaart Pharos). In Den Haag wonende uit risicolanden: Land etniciteit CBS 15-45 jaar 46 + jaar Eindtotaal % besneden in land van herkomst Schatting aantal besneden op basis van % in land van herkomst Benin 7 0 7 13% 1 Burkino Faso 14 1 15 72% 11 Centraal Afrika Republiek 3 1 4 25% 1 Democratische Republiek Kongo 106 25 131 10% 13 Djibouti 3 1 4 93% 4 Egypte 433 82 515 91% 469 Eritrea 23 3 26 89% 23 Ethiopië 161 33 194 74% 144 Gambia 11 0 11 78% 9 Ghana 490 269 759 4% 30 Guinee 28 0 28 96% 27 Guinee Bissau 5 1 6 45% 3 Ivoorkust 29 3 32 36% 12 Jemen 8 0 8 38% 3 Kameroen 94 10 104 1% 1 Kenia 84 14 98 27% 26 Liberia 38 10 48 58% 28 Mali 3 0 3 85% 3 Mauritanië 1 0 1 72% 1 Niger 5 1 6 30% 2 Nigeria 280 38 318 30% 2 Senegal 26 0 26 28% 7 Sierra Leone 111 4 115 94% 108 Soedan 126 20 146 90% 131 Somalia 368 60 434 98% 425 Tanzania 57 6 63 15% 9 Togo 47 8 55 6% 3 Tsjaad 1 0 1 44% 1 Uganda 65 3 68 1% 1 Totaal risicolanden 2628 593 3226 1591 3
In de regio Haaglanden (m.u.v. Den Haag) wonende uit risicolanden: (Leidschendam- Voorburg, Rijswijk, Wassenaar, Pijnacker, Nootdorp, Delft, Zoetermeer, Westland, Midden- Delfland) Land etniciteit CBS 15 + jaar % besneden in land van herkomst Benin 1 13% 0 Burkino Faso 1 73% 1 Democratische Republiek Kongo 98 10% 10 Djibouti 5 93% 4 Egypte 226 91% 206 Eritrea 13 89% 11 Ethiopië 113 74% 84 Gambia 9 78% 7 154 4% 6 Ghana Guinee 14 96% 13 Guinee Bissau 13 45% 6 Ivoorkust 13 36% 5 Jemen 6 38% 2 Kameroen 6 1% 1 Kenia 66 27% 18 Liberia 13 58% 6 Mali 1 85% 1 Mauritanië 4 72% 3 Nigeria 120 30% 36 Senegal 10 28% 3 Sierra Leone 30 94% 28 Soedan 69 90% 56 Somalia 380 98% 373 Tanzania 38 15% 6 Togo 12 6% 1 Tsjaad 0 60% 0 Uganda 27 1% 1 Totaal risicolanden 1475 858 Schatting aantal besneden op basis van % in land van herkomst Op basis van de uitkomsten van de onderzoeken van Pharos en de ervaringen en inschatting van de sleutelpersonen, kan verondersteld worden dat minimaal 1/3 van de besneden kampt met psychische problemen gerelateerd aan de besnijdenis. Volgens inschatting van de sleutelpersonen ondervindt minimaal de helft van de besneden lichamelijke klachten naar aanleiding van hun besnijdenis. Voor minimaal de helft van de besneden zou een spreekuur waar zij met hun vragen en klachten terecht kunnen dus een relevant aanbod zijn. 4
Doel en inhoud spreekuur Een spreekuur voor besneden kan ondergebracht worden binnen het Hagaziekenhuis. Voordeel hiervan is dat er zo min mogelijk kans is op een stigma, omdat de voor de buitenwereld niet naar een speciaal spreekuur voor besneden gaan. Het spreekuur zal gedraaid worden door een intercultureel verpleegkundige, die zelf afkomstig is uit een van de risicolanden. De verpleegkundige kan in een of meerdere gesprekken ingaan op de vragen en problemen van de en de hulpvraag analyseren. Via het Hagaziekenhuis kan de verpleegkundige ondersteuning krijgen en doorverwijzen naar een team van specialisten zoals psycholoog, gynaecoloog, seksuoloog, uroloog, verloskundige etc. Als doorverwijzing naar een van de specialisten wenselijk is, kan de verpleegkundige zorgdragen voor een warme overdracht, en eventueel meegaan naar de specialist wanneer verwijzing nodig is. Vrouwen worden op deze manier zoveel mogelijk vanuit het spreekuur geholpen en hoeven zo min mogelijk naar andere locaties. De intercultureel verpleegkundige kan tevens haar collega s informatie geven over VGV. Randvoorwaarden Een belangrijke voorwaarde voor een goedlopend spreekuur is dat de het spreekuur weten te vinden. Er dient op verschillende manieren bekendheid aan het spreekuur worden gegeven: Sleutelpersonen besteden aandacht aan het spreekuur in hun huisbezoeken en voorlichtingen; Het spreekuur bekend maken d.m.v. aandacht via websites, radioprogramma s en kranten voor de doelgroepen, en via de landelijke en lokale dagbladen De intercultureel verpleegkundige werkt outreachend en maakt zichzelf bekend door over haar spreekuur te vertellen bij zelforganisaties, groepen, in moskeeën etc. Er wordt informatie over het spreekuur gegeven aan professionals, zoals verloskundigen, kraamzorg, huisartsen, welzijnswerk etc. Er komt informatie over het spreekuur beschikbaar op de verschillende websites zoals Hagaziekenhuis Pharos, www.denhaag.nl, en diverse zelforganisaties 5
Financiën Voor het spreekuur wordt uitgegaan van 8 uur per week inzet door de intercultureel verpleegkundige. De kosten hiervan bedragen op jaarbasis circa 17.000, -. In hoeverre het spreekuur rendabel is, hangt af van het aantal dat doorverwezen wordt naar een specialist en waarvoor een DBC wordt gedeclareerd. Onderstaande tabellen geven een minimale en maximale schatting van het aantal dat jaarlijks het spreekuur bezoekt en het aantal dat daadwerkelijk doorverwezen wordt naar een specialist. Hierbij moet worden opgemerkt dat de verwachting is dat de verpleegkundige in eerste instantie veel tijd zal moeten besteden aan het bekend maken van het spreekuur en veel outreachend zal werken. Het eerste jaar zal het bereik hierdoor wellicht lager zijn. Dit is meegenomen in de eerste tabel, de minimale variant. Wanneer meerdere tijdens het spreekuur en na doorverwijzing van de verpleegkundige goed geholpen zijn, zullen andere d.m.v. mond op mond reclame waarschijnlijk sneller bij het spreekuur aankloppen voor hulp. Van deze situatie is uitgegaan in de tweede tabel, de maximale variant. Minimale variant Schatting aantal besneden Aantal met problemati ek (50%) Aantal dat naar spreekuur wil gaan (45%) Aantal dat het eerste jaar bij spreekuur gezien kan worden (op basis van 1 dag per week) Aantal dat doorverwezen wordt Den Haag 2628 1314 591 100 75 waarvan circa 30 naar Haag- 1475 737 332 psycholoog en circa 45 naar landen Totaal 3503 2051 923 gynaecoloog, seksuoloog en/of uroloog, Kosten per jaar Loonkosten intercultureel verpleegkundige t.b.v. 15.000 spreekuur 8 uur per week Communicatie 1.000 Congressen/ trainingen/ intervisie intercultureel 1.000 verpleegkundige Totaal 17.000 Opbrengsten per jaar 45 trajecten bij gynaecoloog, uroloog, Gemiddeld circa 300, - per consult. seksuoloog, Totaal per jaar: 13.500, - 30 trajecten bij psycholoog, (bestaande uit intake, Gemiddeld circa 729, - per traject. Totaal per anamnese, 3 behandelcontacten) jaar: 21.870, - Totaal 35.370, - 6
Maximale variant Schatting aantal besneden Aantal met problematiek (50%) Aantal dat naar spreekuur wil gaan Aantal dat per jaar bij spreekuur gezien kan worden (op basis van 1 dag per week) Aantal dat doorverwezen wordt Den Haag 2628 1314 591 200 150 waarvan circa Haaglanden 1475 737 332 60 naar psycholoog Totaal 3503 2051 923 circa 90 naar gynaecoloog, seksuoloog en/of uroloog Opbrengsten per jaar 90 trajecten bij gynaecoloog, seksuoloog en/of Gemiddeld circa 300, - per consult. uroloog Totaal per jaar: 27.000, - 60 trajecten bij psycholoog/ psychiater (bestaande Gemiddeld circa 729, - per traject. uit intake, anamnese, 3 behandelcontacten) Totaal per jaar: 43.740, - Totaal 70.740, - De loonkosten voor de verpleegkundigen blijven voor de minimale en maximale variant hetzelfde 7