2. Wat is een CAO? Een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) is een bijzondere overeenkomst met betrekking tot de arbeidsvoorwaarden, afgesloten tussen een of meer werkgeversverenigingen aan de ene kant en een of meer vakbonden aan de andere kant. Alle leden van die organisaties zijn verplicht zich aan deze afspraken te houden. Een gewone overeenkomst kan worden gesloten tussen mensen, tussen een organisatie en een mens of tussen twee organisaties. Een organisatie kan alleen maar overeenkomsten sluiten als die organisatie rechtspersoonlijkheid heeft. Mensen en/of organisaties die een overeenkomst sluiten worden in dat verband vaak de partijen genoemd. De koper en de verkoper van een huis, bijvoorbeeld, worden in het koopcontract de kopende en de verkopende partij genoemd. De CAO-partijen Als we het CAO-boekje van de textielindustrie openslaan, zien we dat de partijen ter ene zijde werkgeversverenigingen zijn. In dit geval de Nederlandse Vereniging van Werkgevers in de Textielindustrie : de Vereniging van Confectie- en Tricotageondernemingen Fenecon en de Algemene Werkgevers Vereniging. De eerste twee verenigingen zijn werkgevers-verenigingen per bedrijfstak. Bij de Algemene Werkgevers Vereniging zijn sommige werkgevers in de textiel rechtstreeks aangesloten. De werkgevers verenigingen werken samen in de "Stichting Federatie Nederlandse Textielindustrie : COLLECTIEVE ARBEIDSOVEREENKOMST VOOR DE TEXTIELINDUSTRIE Tussen de: 1. Nederlandse Vereniging van Werkgevers in de Textielindustrie te Tilburg; 2. Vereniging van Confectie- en Tricotage-ondernemingen Fenecon te Amsterdam; 3. Algemene Werkgevers-Vereniging te Haarlem. als gemachtigde voor de bij deze Vereniging rechtstreeks aangesloten textielondernemingen. samenwerkende in de Stichting Federatie Nederlandse Textielindustrie elk als partij ter ene zijde en de: 1 FNV Bondgenoten te Utrecht; 2. CNV Bedrijvenbond te Houten; 3. Unie BHP. Vakbond voor Administratief, Technisch en Commercieel Personeel te Culemborg 4. Vereniging Hoger Personeel Nederlandse Textielindustrie te Utrecht elk als partij ter andere zijde is de volgende Collectieve Arbeidsovereenkomst aangegaan: 1
De "partijen ter andere zijde" zijn de vakorganisaties. In dit geval FNV Bondgenoten, de Industrie- en Voedingsbond CNV, de Unie BLHP en de Vereniging Hoger Personeel Nederlandse Textielindustrie. Uit het feit dat er werkgeversorganisaties die een bedrijfstak vertegenwoordigen bij betrokken zijn, valt af te leiden dat het hier gaat om een zogenaamde bedrijfstak- CAO. Bij een bedrijfstak (of sector) CAO zijn vaak meerdere werkgeversorganisaties betrokken. Soms, bijvoorbeeld bij de CAO voor de metaalindustrie, is er maar één werkgeversorganisatie (de FME) bij betrokken. Als een CAO niet voor een hele bedrijfstak (of sector) geldt, maar slechts voor een bedrijf of een concern, is de "partij ter ene zijde" de werkgever, zijnde het bedrijf of het concern. Voorbeelden daarvan zijn de CAO s van Corus of van de Rabobank. FNV Bondgenoten, Industrie en Voedingsbond CNV en de Unie BHLP vinden we als "partijen ter andere zijde", in vrijwel alle CAO s die FNV Bondgenoten afsluit terug. De laatst genoemde vakorganisatie is aangesloten bij de Vereniging van Hoger Personeel (VHF). De VHF maakt weer onderdeel uit van de Vakcentrale van Hoger en Middelbaar Personeel (MHP). Zusterorganisaties ervan vinden we bij veel CAO s. Te denken valt aan de Federatie van Hoger Philips Personeel (FHPP), de VHF metalectro en de VHF chemie. Overeenkomst Als een overeenkomst, in ons geval een collectieve arbeidsovereenkomst, eenmaal is afgesloten, moeten de partijen zich daar vervolgens ook aan houden. In dat verband zegt men wel dat de bepalingen "de partijen tot wet strekken". De CAO is ook een bijzondere overeenkomst, omdat niet alleen de partijen aan de overeenkomst gebonden zijn, maar ook de leden van die partijen. In ons geval is niet alleen FNV Bondgenoten aan de CAO gebonden, maar ook de leden van de bond. Bij werkgeversverenigingen moeten alle aangesloten ondernemingen zich eraan houden. Als in een bedrijfstak-cao afspraken gemaakt worden over faciliteitenregelingen (gebruik telefoon, eigen ruimte, publicatiebord en dergelijke), moet iedere onderneming zich daaraan houden. Vakorganisaties en werkgeversorganisaties sluiten die overeenkomst omdat zij menen er allebei garen bij te spinnen. Werknemers én werkgevers hebben dus belang bij het sluiten van CAO s. Voor vakbonden geldt dat het middel van de CAO gebruikt wordt om namens de werknemers te kunnen onderhandelen met de werkgever. Preciezer gezegd: het middel van de CAO is noodzakelijk om de onderhandelingsresultaten te kunnen vastleggen. De arbeidsvoorwaarden die binnen een bedrijf of een bedrijfstak gelden worden daarmee vastgelegd. Daardoor hoeft niet iedere werknemer meer met zijn of haar eigen werkgever over alles te onderhandelen. Ook wordt de werkgever verplicht de arbeidsvoorwaarden uit de CAO op niet-leden toe te passen. Daarnaast geldt voor de vakbonden dat het voeren van CAOonderhandelingen betekent, dat zij door de werkgevers als belangenbehartigingsorganisatie worden erkend. Dat geldt des te sterker, wanneer bepalingen uit de CAO door de minister verbindend worden verklaard. In dat geval moeten ook ongeorganiseerde werkgevers zich aan de bepalingen houden. 2
Vakbonden kunnen dan optreden als belangenbehartigers tot ver over de grenzen van hun eigen ledenbestand heen. Voor de werkgevers is het voordeel eveneens dat de arbeidsvoorwaarden vast liggen. Het risico op arbeidsconflicten tijdens de looptijd van een CAO is heel klein. In sommige CAO s maakt de vredesplicht letterlijk deel van de overeenkomst uit. Daarnaast wordt in sectoren loonconcurrentie tussen werkgevers uitgesloten. Werkgevers hoeven niet meer bang te zijn dat de concurrent goedkoper kan produceren omdat diens loonkosten lager zijn. De algemeen verbindend verklaring De term" algemeen verbindend verklaring" is al enige malen gevallen. De minister van sociale zaken heeft de bevoegdheid om bepalingen uit CAO s algemeen verbindend te verklaren. Deze bevoegdheid heeft de minister krachtens de Wet op het algemeen verbindend verklaren en het onverbindend verklaren uit 1937. De belangrijkste drijfveer voor de overheid om tot algemeen verbindendverklaring over te gaan was het tegengaan van loonconcurrentie binnen een bedrijfstak of sector. Meer algemeen: het tegengaan van concurrentie tussen bedrijven op arbeidsvoorwaarden. Deze drijfveer spoort met het voordeel voor werkgevers zoals dat hierboven staat genoemd. De verbindend verklaring betreft altijd een bedrijfstak of een sector. Deze termen lopen wat door elkaar heen. Hier verstaan we onder een bedrijfstak: de ondernemingen die ongeveer hetzelfde product produceren en/of dezelfde diensten verlenen. De textielindustrie, de chemie etc. zijn bedrijfstakken. Onder een "sector" verstaan we in dit leerboek: een groep bedrijfstakken die onder één CAO vallen. Zo vallen de carrosseriebedrijven en de tweewielerbedrijven met nog enkele bedrijfstakken onder de sector metaalnijverheid". CAO-1 en CAO-2 Een CAO omvat doorgaans niet de arbeidsvoorwaarden van alle werknemers van een onderneming of een bedrijfstak (of sector). De CAO is meestal alleen van toepassing op werknemers tot een bepaald functieniveau. Soms bestaat een aparte CAO voor het hogere personeel. Vaak wordt daarbij van CAO-1 en CAO-2 gesproken. De bond streeft overigens wel naar integrale" CAO s, dat zijn CAO s die voor het gehele personeel gelden, Norm-CAO's en minimum-cao's Bedrijfstak- of sector-cao s zijn meestal minimum-cao s. Dat wil zeggen dat bedrijven die onder die CAO vallen wel betere, maar geen slechter regelingen voor hun werknemers mogen treffen. Bedrijfs- en concern-cao s zijn soms norm-cao s. In dat geval worden de bepalingen dwingend voorgeschreven, afwijkingen zijn niet toegestaan. Uit de tekst van de cao moet meestal blijken met wat voor soort cao je te maken hebt. Soms staat er een expliciete bepaling in over de karakter van de cao. Algemene CAO's en specifieke CAO's Een algemene CAO bevat de algemene regelingen van de arbeidsvoorwaarden in een bedrijf of bedrijfstak. Soms wordt een specifiek onderwerp geregeld in een aparte CAO, zoals het sociaal fonds of de scholingsregeling. 3
In het laatste geval wordt wel van specifieke CAO s gesproken. De looptijd van de algemene CAO en die van een specifieke CAO in een bedrijf of bedrijfstak kan verschillend zijn. Voor de CAO s van het sociaal fonds e.d. worden soms langere looptijden afgesproken dan voor de algemene CAO s. Samenvattend: CAO's in soorten Binnen FNV Bondgenoten wordt vaak een onderscheid gemaakt in drie soorten CAO's: bedrijfs-cao s, Deze is afgesloten tussen de werkgever en de bond. concern-cao s, Deze zijn afgesloten tussen de concernholding en de bond, bedrijfstak- of sector -CAO s. Deze zijn afgesloten tussen de in de bedrijfstak of sector opererende werkgeversvereniging( en) en de bond, Dit onderscheid is al een aantal jaren aan het vervagen. Bij concern- en bedrijfstak/sector -CAO s vinden steeds vaker aanvullende onderhandelingen en afspraken per bedrijf plaats. In alle gevallen zijn de contracterende partijen aan de CAO gebonden. Indien de CAO algemeen verbindend is verklaard zijn ook de ongeorganiseerde werkgevers aan de sector CAO gebonden. Bedrijfstak- of sector CAO's zijn meestal minimum-cao s, bedrijfs-cao's en concern- CAO's zijn soms norm-cao's. In alle gevallen kan sprake zijn van een CAO-1 en een CAO-2, Een algemene CAO omvat de algemene regeling van arbeidsvoorwaarden. Een specifieke CAO omvat een specifiek onderwerp. Een onderneming kan uit de bedrijfstak-cao gelicht worden en een eigen CAO krijgen als de organisaties van werkgevers en werknemers daarmee akkoord gaan. Verder is het vooral een kwestie van traditie of een bedrijf een eigen CAO heeft of onder een bedrijfstakregeling valt. Ook de grenzen tussen de bedrijfstakken zijn door traditie bepaald. 4
Hoe zit een CAO in elkaar? Inhoudsopgave en trefwoordenlijst Eén van de eerste dingen die je in ieder CAO-boekje aantreft, is de inhoudsopgave. Soms wordt, zoals gezegd, voor het hogere personeel een aparte CAO afgesloten. Er is dan sprake van twee CAO s, die ieder voor een andere groep werknemers gelden. Je treft beide CAO s vaak in één CAO-boekje aan. Deze zijn dan in de inhoudsopgave terug te vinden. Ook specifieke CAO s staan vaak in hetzelfde boekje als de algemene. Ook dit staat dan in de inhoudsopgave te lezen. Daarnaast is in de inhoudsopgave te vinden welke onderwerpen in de CAO behandeld worden. Meestal zijn alle afspraken die bij elkaar horen in een hoofdstuk samengebracht, en is elk hoofdstuk verdeeld in artikelen. Om snel iets op te kunnen zoeken bevatten sommige CAO s ook nog een trefwoordenlijst. In steeds meer bedrijven is de tekst van de cao ook via de computer op te vragen. In die situatie kan een woord of een tekst gemakkelijk worden teruggevonden. Bijlagen Achter de eigenlijke CAO staat bijna altijd nog een aantal "bijlagen". Soms zie je in die bijlagen uitwerkingen van CAO-bepalingen. Zo tref je in de CAO voor de textielindustrie in de eigenlijk CAO-tekst de opmerking aan, dat alle functies door de werkgever in groepen zullen worden ingedeeld, en dat bij elke functiegroep een salarisschaal hoort. Zowel de functiegroepindeling als de salarisschalen komen vervolgens uitgebreid in de bijlagen terug. Maar ook staan soms belangrijke wetsartikelen in de bijlagen afgedrukt. Werkingssfeer en definities In iedere CAO staat afgebakend voor wie de CAO precies geldt. Soms door middel van een apart kopje werkingssfeer", soms onder het kopje" definities". Bij een bedrijfs- of concern-cao staat daar de onderneming vermeld, bij een bedrijfstak-cao een nauwkeurige omschrijving van het soort bedrijven dat onder de bedrijfstak valt. Om te zien of een bedrijf onder een sector CAO valt zijn er twee mogelijkheden: ofwel de werkgever is lid van een werkgeversvereniging die "partij ter ener zijde" is, dan is hij of zij daardoor alleen al aan de CAO gebonden. Ofwel, als de CAO algemeen verbindend is verklaard. In beide gevallen moet de onderneming onder de beschrijving vallen die je vindt onder werkingssfeer". Ook in de individuele arbeidsovereenkomst kan een bepaling zijn opgenomen waarin wordt afgesproken dat een bepaalde CAO van toepassing is. Onder het kopje" definities" valt te lezen wat in het verband van de CAO onder "werkgever", "werknemer" etc. verstaan moet worden. Dit kan van belang zijn als iemand wil opzoeken of een werknemer onder de CAO valt. Iedere bedrijfstak kent zijn eigenaardigheden. Ook die vind je in de CAO terug. Bijvoorbeeld: bij diverse CAO s, bijvoorbeeld voor de textielindustrie, de confectie-industrie en de metaalindustrie vallen, onder bepaalde voorwaarden, ook thuiswerkers onder de CAO. 5
6