nr.46 april 2014 WaterLIJN 4 Etalage voor de Waterlinie langs de A27 7 Waterliniemusea: drie kunnen meer dan een 8 Ik heb het naar mijn zin tussen de wilgen Peter Stolk Maryann Glorie Nieuws over de Waterlinie voortaan digitaal Deze editie van Waterlijn is de laatste in papieren vorm. De berichtgeving over de werkzaamheden, organisatie en bijeenkomsten in de Nieuwe Hollandse Waterlinie is voortaan digitaal. Wilt u op de hoogte blijven? Stuur svp een e-mail naar: info@hollandsewaterlinie.nl met als titel: nieuws Nieuwe Hollandse Waterlinie. WWW.HOLLANDSEWATERLINIE.NL Waterliniemuseum Fort Vechten, nieuwbouw Maryann Glorie en Peter Stolk: We werken aan een nog groter maatschappelijk draagvlak Het gaat niet vanzelf, beamen ze beiden, want veranderingen gaan nu eenmaal nooit vanzelf. Maar het perspectief is duidelijk, zegt Maryann Glorie, transitiemanager namens de bij de Waterlinie betrokken provincies. Sinds dit jaar verloopt de uitvoering van het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie volledig onder de verantwoordelijkheid van de provincies. We zijn al een heel eind gevorderd met de fase van restauratie en herstel, en in bepaalde gebieden zijn we zelfs al bijna klaar. Tegelijkertijd verlopen het beheer en de exploitatie efficiënt en slagvaardig. Een voortzetting dus van de lijn die de afgelopen jaren is ingezet. vervolg op pag. 4
A G E N D A A C T U E E L MINISTER BUSSEMAKER OPENT HET GERESTAUREERDE FORT H Op maandag 2 juni brengt Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap mevrouw M. Bussemaker een bezoek aan de Stelling van Amsterdam. Bij die gelegenheid zal zij het gerestaureerde Fort H. officieel openen. Fort H. is onderdeel van de Stelling van Amsterdam, maar ook van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In dat opzicht is deze locatie ook interessant omdat het een scharnierfunctie vervult tussen de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Met subsidie van de provincie Noord-Holland is het herstel van de binnenhaven en de restauratie van de stenen beer bij dit fort gerealiseerd. START FORTENSEIZOEN, KOM NAAR HET FAMILIEFORT! In april openen veel forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam opnieuw hun deuren. Tijdens het paasweekend van 19 t/m 21 april kun je er wandelen, fietsen, varen en genieten van muziek-, theater- en kinderactiviteiten voor het hele gezin. Ook kun je eieren zoeken op diverse forten, paaseieren schilderen op Kunstfort Asperen of genieten van een Paasontbijt met rondleiding op Werk aan het Spoel. Daarnaast zijn er kinderfestivals op Fort aan de Klop en Fort Vechten, vaartochten door de vesting Naarden en het spectaculair licht-, muzieken theaterevenement Linie in lichterlaaie op Fort de Bilt. www.hollandsewaterlinie.nl IK BEN TROTS OP MIJN WERELDERFGOED Van april tot en met november 2014 spelen de door Unesco erkende werelderfgoedsites in Noord-Holland de hoofdrol in de campagne Ik ben trots op mijn werelderfgoed. De Nieuwe Hollandse Waterlinie en Stelling van Amsterdam overlappen gedeeltelijk in het noorden van de waterlinie. De Waterlinie staat op de voorlopige lijst voor UNESCO Werelderfgoed als uitbreiding van de Stelling van Amsterdam. Nederland staat maar liefst negen keer op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Deze werelderfgoedsites zijn uniek in de wereld. Ze vertellen op bijzondere wijze het verhaal van Nederland. Vier van de negen locaties liggen in Noord-Holland. www.onh.nl/werelderfgoed FORT DE GAGEL PROEFPROJEC T INTERNATIONALE STUDIE De provincie Utrecht is trekker in het internationale project REFOMO (Reduced Footprints of Monumental Structures, Landscapes & Buildings). Het project is gericht op energiebesparing van monumenten en moet een aantal businessmodellen opleveren van diensten en/of producten. Dit wordt gevoed vanuit wetenschappelijke kennis, een marktonderzoek en drie proefprojecten. Meerdere Utrechtse forten, zoals Fort de Gagel, worden ingezet als proefproject. Stichting Liniebreed Ondernemen organiseert in juni een evenement rond dit thema. www.refomo.eu AFSCHEID ED D HONDT WATERLINIE Enige tijd geleden heeft Ed d Hondt zijn taken als voorzitter van de Liniecommissie neergelegd, een taak die hij meer dan tien jaar heeft vervuld. Het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Liniecommissie willen hem zeer danken voor zijn grote inzet van de afgelopen jaren en de professionele wijze waarop hij zijn bestuursfunctie heeft vervuld en zijn uitgebreide netwerk voor de belangen van de Waterlinie heeft ingezet. Het voorzitterschap van de Liniecommissie wordt de komende tijd waargenomen door de Gelderse gedeputeerde Annemieke Traag. INWONERS VREESWIJK NEMEN BEHEER FORT OVER Op 1 januari 2014 namen inwoners van Vreeswijk het dagelijks beheer van Fort Vreeswijk over, in samenwerking met de gemeente Nieuwegein. In mei 2014 leggen de bewoners, verenigd in het Wijkplatform Vreeswijk, een businessplan aan de gemeente voor. Het conceptplan omvat naast een basisvoorziening voor zorgen welzijnsactiviteiten ook activiteiten in het kader van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, waaronder een fietsroute langs de Nieuwegeinse forten en werken, een B&B en theeschenkerij in het fortwachtershuisje, en ook seizoensactiviteiten en themafeesten. www.nieuwegeinsewijken.nl/vreeswijk www.facebook.com/fortvreeswijk ONTWIKKELINGEN FORT JUTPHAAS Archeologen en geotechnici voerden begin 2014 een geofysisch onderzoek uit naar de verdwenen resten van Kasteel Plettenburg in de bodem van Fort Jutphaas. De resten van Kasteel Plettenburg werden verwacht op het zuidelijke deel van het fort. De onderzoeksresultaten laten spannende dingen zien: niet alleen in het zuidelijke deel zijn middeleeuwse resten aangetroffen, maar ook in het noordelijke deel zijn structuren in de bodem aan te wijzen die veel ouder lijken te zijn dan het fort zelf. In de late Middeleeuwen lijken het kasteel Plettenburg en een gebouw aan de noordzijde van de weg een soort verdedigingswerk te vormen aan de Overeindse weg. De gemeente stelt samen met de huidige gebruikers van het fort een nieuwe inrichtingsvisie op. Eind april moet de visie door het college vastgesteld zijn. www.nieuwegein.nl/fortjutphaas EXPOSITIE BOEDDHA IN DE LINIE Van 2 maart tot en met 27 april 2014 werken achtereenvolgens vier boeddhistische kunstenaars op Fort Werk aan het Spoel in Culemborg. Het doel van het project is niet alleen om na veertien dagen met een prachtig kunstwerk het atelier te verlaten. Het gaat vooral om de confrontatie met zichzelf, het werk, de natuur. Op 27 april opent de gelijknamige expositie: Boeddha in de Linie. Tot en met 25 mei 2014 blijft het werk verspreid over het fort te zien. www.facebook.com/boeddhaindelinie www.werkaanhetspoel.nl START BOUW FIETSBRUG PLOFSLUIS De werkzaamheden voor de nieuwe fietsbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal bij de Plofsluis te Nieuwegein zijn officieel gestart. Dit jaar vinden de voorbereidende bouwwerkzaamheden plaats. De fietsbrug zal in het voorjaar 2015 gereed zijn en verbindt de Plofsluis met de andere monumenten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Een eeuwenoude verbinding tussen Houten en Nieuwegein wordt hiermee hersteld. Ook levert de verbinding een positieve bijdrage aan de bereikbaarheid en het fietsklimaat in de regio. EXPLOITANT GEZOCHT WERK AAN DE OVEREINDSEWEG De gemeente Nieuwegein zoekt een nieuwe exploitant/eige - naar voor het Werk aan de Overeindseweg. Begin maart stelde de gemeente het ruimtelijk kwaliteitskader vast, dat als leidraad dient voor de openbare verkoopprocedure onder voorwaarden. De bedoeling is dat het werk weer publiek toegankelijk en beleefbaar wordt. De gemeente zorgt voor restauratie van het casco van de artillerieloods om een toekomstige exploitant tegemoet te komen. Op zaterdag 19 april is er een eerste kijkmiddag voor geïnteresseerden. Deze middag geeft de mogelijkheid het terrein te bekijken en vragen te stellen over het verkoopproces. www.nieuwegein.nl/batterijenovereindseweg 2 WaterLIJN april 2014 3
W E R K I N U I T V O E R I N G Vervolg van pag. 1 We werken aan een nog groter maatschappelijk draagvlak Peter Stolk We doen dat in nauwe samenwerking, aldus Peter Stolk, directeur van het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie. De ambities van het Linieperspectief Panorama Krayenhoff, waarmee het meer dan tien jaar geleden allemaal begon, staan nog altijd overeind, maar de overgang is een zoektocht, vooral in de wijze waarop de provincies gaan samenwerken om één nationaal project te houden. Denk daarbij aan zaken als Liniebrede trajecten en de visie op langere termijn, maar we zijn op de goede weg. ners van het Liniegebied. Dat alles vraagt een heel eigen aansturing, en die moet natuurlijk goed geregeld zijn. Partners De taken van deze Liniebrede aanpak gaan nu over naar de provincies. Wij nemen samen met onze partners de zorg op ons om duurzame exploitatie van de forten en overige objecten van de Linie mogelijk te maken, aldus Maryann Glorie. En daarnaast werken we verder aan wat zo mooi heet het in hoofden en harten krijgen ervan. Met dat doel nemen in deze fase van de transitie ook de verantwoordelijke provinciale programmamanagers regelmatig deel aan het overleg, indien nodig aangevuld met experts op het gebied van het thema dat aan de orde is. Een van de resultaten van dit overleg, ook wel strategische brainstorm genoemd, is wat je zou kunnen noemen een zekere centralisatie binnen het proces van decentralisatie dat gaande is. We gaan bezien hoe we de besturing van de projectenveloppen oppakken, legt Peter Stolk uit. Het doel van die enveloppen was om een in een door het Rijk gestuurde organisatie een fijnmazige en lokaal geborgde uitvoering mogelijk te maken. Dat is gelukt, mogen we vaststellen, en daar zijn we blij om. Nu het om zaken als exploitatie en beheer gaat, vraagt dat om een andere aansturing van de uitvoering. We gaan straks uit van drie kerngebieden, grofweg langs de lijnen Noord, Midden en Zuid. We verwachten dat dat beter aansluit bij de stand van de uitvoering in de verschillende regio s. Nieuwe Stijl De hoofdlijnen van de Waterlinie Nieuwe Stijl worden vastgelegd in een contourendocument dat op 10 april aan de Liniecommissie wordt voorgelegd. In de betreffende vergadering wordt ook de conceptbestuursovereenkomst besproken, die daarna verder zal worden uitgewerkt, om rond de zomer definitief te worden gemaakt. Maryann Glorie: Daarbij moeten we zorgen voor een beleidsmatige verankering die aansluit bij de provinciale ambities, waarbij we er scherp op letten dat daarin een duidelijke rode draad voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie is te herkennen. Om die reden haken we zoveel mogelijk aan bij doelstellingen die alle provincies delen, op themagebieden als toerisme en recreatie, en de leefbaarheid van het platteland. Vanzelfsprekend passen de plannen voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie daar naadloos in. Lastig is wel dat de financiering van het beheer van cultureel erfgoed een kerntaak van de provincies is waarvoor op dit moment nog geen structurele financiering bestaat. Het wordt hoog tijd dat dat wel gebeurt, net als bij de andere kerntaken. Liniebrede sturing Wat straks staat is een nieuwe programmaorganisatie met een klein interprovinciaal coördinerend team dat eindverantwoordelijk is voor Liniebrede sturing op gezamenlijke opgaven zoals bescherming, beheer en de Werelderfgoednominatie en de communicatie hierover en de financiering daarvan. De uitvoering wordt opgepakt bij de verschillende betrokken provincies door een programmamanager en zijn staf. Het nieuwe interprovinciaal coördinerend team van de Waterlinie is ook verantwoordelijk voor de samenwerking met de twee belangrijkste partners in het project: de Stichting Liniebreed Ondernemen, die zich richt op optimale betrokkenheid en inzet van de fortondernemers en de fortexploitanten, en de Stichting Samenwerkende Waterliniemusea. De thuisbasis voor deze laatste stichting wordt het Nationaal Waterliniemuseum Fort bij Vechten dat in maart volgend jaar zijn deuren opent (zie ook het artikel op pag. 7). Decentralisatie Met de veranderingen die Dienst Landelijk Gebied (DLG) ondergaat -1 januari 2015 houdt DLG op te bestaan-, en de decentralisatiebeweging van de afgelopen jaren, heeft het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie de afgelopen jaren organisatorisch de nodige aanpassingen meegemaakt. Terwijl het concrete werk van uitvoeringsprogramma gewoon doorging, stelde het Projectbureau zich langzaam maar zeker in op de omslag die de decentralisatie betekent. Ook voor de provincies was het wennen, benadrukt Maryann Glorie in het Utrechtse provinciehuis waar het gesprek met haar en Peter Stolk plaatsvindt. Wij zijn de afgelopen jaren juist bij die uitvoering van het herstel buitengewoon actief geweest, maar bij het besturen en het ontwikkelen van een langetermijnperspectief minder. Die taken moeten we nu op ons gaan nemen, en dat vraagt nauw overleg met het Projectbureau. Vandaar dat Peter en ik elkaar wekelijks, en soms zelfs vaker, spreken. Daadkrachtige besturing Wij blijven streven naar een daadkrachtige besturing van het Nationaal Project, vult Peter Stolk aan. Er wordt in dat kader veel van de verantwoordelijken voor de Waterlinie gevraagd. We moeten toe naar een verantwoorde, betaalbare exploitatie, en dat in een tijd dat de middelen nog altijd niet ruim voorhanden zijn. Tegelijkertijd werken we toe naar een nog groter maatschappelijk draagvlak, iets dat een van de voorwaarden is voor de plaatsing op de Werelderfgoedlijst van Unesco die voor het project zo belangrijk is. Dat betekent onder meer dat er in toenemende mate met vrijwilligers wordt gewerkt, maar natuurlijk ook een nauwe samenwerking met forteigenaren en exploitanten en een grote betrokkenheid van de bewo- Fort Vechten, nieuwbouw loods Y Maryann Glorie Mijn droom is dat al die partners in een jaar of twee optimaal op elkaar zijn ingespeeld en elkaar moeiteloos weten te vinden, besluit Maryann Glorie. Als ik zie hoe we nu met elkaar optrekken: open en transparant, ondanks de soms lastige beslissingen die moeten worden genomen, dan heb ik er alle vertrouwen in dat die droom uitkomt. Helemaal mee eens, beaamt Peter Stolk. Een goede nieuwe besturingsstructuur, dat is waar we naar op weg zijn. Een heldere governance, die het weer mogelijk maakt enthousiast verder te gaan met de inhoud. De Waterlinie nog beter op de kaart zetten, samen met de ondernemers en de maatschappelijke organisaties, dat is ons doel. En tegen de verantwoordelijke bestuurders zou ik willen zeggen: zorg dat het geld om dat mogelijk te maken beschikbaar komt, voor een langere periode. Het hoeft echt niet veel te kosten, juist omdat we met de uitvoering al zo ver zijn gevorderd. En de Linie is het meer dan waard. 4 WaterLIJN april 2014 5
M E N S E N I N D E L I N I E A C H T E R G R O N D STREEKTRANSFERIUM LANGS A27 IN MEI GEREED Een etalage voor de Waterlinie In mei opent De Linielanding zijn deuren. De gemeenten Nieuwegein en Houten werkten nauw samen in het project. Zoals de Waterlinie een eenheid is waarvan alle onderdelen met elkaar verbonden zijn, zo willen wij ook met de Linielanding een verbinding leggen. Een toegangspoort tot de Nieuwe Hollandse Waterlinie en het Eiland van Schalkwijk dat is wat De Linielanding volgens Herman Geerdes in eerste instantie is. Een prachtig gebied, ongerept en met een Waterlinie die hier eigenlijk op zijn mooist is. Dat gebied is het waard te worden ontsloten, en dat doet de Linielanding dan ook, zegt de Houtense wethouder en voorzitter van de enveloppecommissie Linieland. In november 2013 werd met de bouw begonnen en in mei 2014 moet het project gereed zijn: het streektransferium langs de A27 bij de afslag Nieuwegein, beter bekend als De Linielanding. Straks kunnen automobilisten hier parkeren en wat eten en drinken bij het restaurant dat hier wordt gebouwd en dat veel streekproducten in zijn assortiment heeft. Wie verder de Linie wil ingaan, kan hier een fiets of een kano huren of te voet het gebied intrekken. Een museaal landschap, aldus Herman Geerdes, met een bijzondere historische verkaveling, prachtige oude boerderijen en natuurlijk de forten, sluizen en andere objecten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. We zijn er buitengewoon trots op dat zich dat allemaal binnen onze gemeentegrenzen bevindt, en het is een opsteker voor de lokale economie bovendien. De Linielanding is voor dat alles een prachtige etalage. Enthousiast De Linielanding kwam tot stand dankzij een bijzondere samenwerking. Naast de horecaketen Hajé, het Innovatienetwerk, de ANWB, Mooi Nederland en de Nieuwe Hollandse Wethouder Renée Blom-Oosterhoff, rechts Waterlinie gaat het om twee gemeenten: Houten, waar zich het te ontsluiten gebied bevindt, en Nieuwegein, dat het eigenlijke transferium op zijn grondgebied huisvest. De samenwerking is uitstekend verlopen, bevestigen zowel Herman Geerdes als zijn Nieuwegeinse collega Renée Blom. Iedereen was enthousiast, aldus Blom, en de taakverdeling was direct helder: wij zorgden voor het bestemmingsplan en de vergunningen, en Houten verzorgde de financiering en de verdere uitvoering. Het komt niet vaak voor, zo n samenwerkingsverband tussen twee gemeenten, en het liep van het begin af aan perfect. Verbinding Het thema verbinding staat centraal, vervolgt Renée Blom. Zoals de Waterlinie een eenheid is waarvan alle onderdelen met elkaar verbonden zijn, zo willen wij ook met De Linielanding een verbinding leggen. Niet alleen met het prachtige Eiland van Schalkwijk, maar bijvoorbeeld ook met de fietsbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal ter hoogte van de Plofsluis, waarvan de bouw binnenkort begint. Nog een mogelijkheid om de Waterlinie beleefbaar te houden iets waarnaar we allemaal streven, juist omdat we er zo begaan mee zijn. Niet alleen voor de inwoners van Houten en Nieuwegein, maar ook voor al die andere belangstellenden van wie we weten dat ze er zijn. Straks is De Linielanding voor hen de perfecte uitvalsbasis. Voor meer informatie: www.vanderven.nl Waterliniemuseum Fort Vechten impressie Museumpaviljoen DE VRIJWILLIGERS BLIJVEN AANGEHAAKT Drie musea kunnen meer dan een De Stichting Samenwerkende Waterliniemusea omvat Slot Loevestein, het Vestingmuseum Naarden en het nieuwe Waterliniemuseum Fort bij Vechten. Maar kwartiermaker Hein Reedijk kijkt al verder, naar de Oude Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. Hij vindt het een prachtig project, daar wil hij graag mee beginnen. Waar vind je zoiets, in deze moeilijke tijden? Een prachtig nieuw museum, een geweldig ontwerp, op een schitterende plek. Ik wil er graag een bijdrage aan leveren om dat project tot een succes te maken, samen met onze partners, het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stichting Liniebreed Ondernemen. Hein Reedijk is namens de provincie Utrecht kwartiermaker van het Waterliniemuseum Fort bij Vechten, dat naar verwachting maart 2015 zijn deuren opent voor het publiek. Doel van het museum is de bezoekers een beeld te geven van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en hen vooral ook de geschiedenis van de linie en de forten te laten beleven. In het spectaculaire nieuwe museumpaviljoen, een ontwerp van architect Anne Holtrop, bevindt zich bijvoorbeeld een vijftig meter lange, werkende maquette van de Waterlinie. Loevestein Maar het museum komt niet op zichzelf te staan, benadrukt Hein Reedijk. We zoeken nadrukkelijk de samenwerking met andere musea, vooral met het Vestingmuseum Naarden en met Slot Loevestein. In de Stichting Samenwerkende Waterliniemusea gaan we elkaar versterken en aanvullen, met als doel de Nieuwe Hollandse Waterlinie nog beter onder de aandacht te brengen. Op die manier zorgen we voor een slagvaardige en toekomstvaste exploitatie, juist ook in een tijd waarin de overheidsbijdragen afnemen en culturele organisaties geacht worden meer op eigen benen te staan. Het uiteindelijke doel is de totstandkoming in 2016 van een overkoepelend Nationaal Waterliniemuseum waarin de drie musea samen de verdediging van Holland met behulp van het water in beeld brengen. Het van oorsprong middeleeuwse Slot Loevestein, de zeventiende-eeuwse vestingstad Naarden en het negentiendeeeuwse Fort bij Vechten bieden samen het complete verhaal. Pampus De lokale inbedding blijft bij dit alles van groot belang, vervolgt Hein Reedijk. Elk museum heeft zijn eigen plek en positie, het Vestingmuseum in het noorden van de Linie, Slot Loevestein in het zuiden en het Waterliniemuseum op een centrale positie daar tussenin. De oriëntatie op Waterliniemuseum Fort Vechten, nieuwbouw Hein Reedijk een bepaalde locatie is van groot belang, niet alleen voor de bezoekers maar vooral ook voor de talloze vrijwilligers die voor elk museum van levensbelang zijn. Zij moeten natuurlijk aangehaakt blijven. Dat gezegd hebbende, kijkt Hein Reedijk namens de Stichting Samenwerkende Waterliniemusea ook al verder. Er zijn meer partners met wie we op termijn kunnen gaan samenwerken omdat ze in hetzelfde themagebied actief zijn. Fort Wierickerschans bijvoorbeeld in de Oude Hollandse Waterlinie en het forteiland Pampus, naast onderdeel van de Waterlinie is dit fort onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Als we erin slagen voor deze potentiële partners ook betekenis te krijgen, dan zie ik de toekomst voor het Waterliniemuseum Fort bij Vechten nóg zonniger in. 6 WaterLIJN april 2014 7
E E N B I J Z O N D E R E P L E K Ik heb het naar mijn zin tussen de wilgen Hij komt uit een geslacht van griendwerkers, zoals de mannen werden genoemd die de wilgen knotten in het moerassige gebied van de Biesbosch. Mijn vader was griendwerker, net als mijn grootvader en mijn overgrootvader, zegt hij op het Liniepad bij Fort Altena. En mijn betovergrootvader ook. Dan hebben we het over de tijd voordat het fort werd gebouwd. Inmiddels is hij 74, maar daar merk je weinig van als hij met zijn scherp geslepen messen het griendhout langs het Liniepad instapt. Met een paar gerichte halen snijdt hij de takken van de wilgen en zet ze keurig in bosjes weg. Ik ben graag buiten, in de natuur, zegt hij. Op een kantoor heb ik het niet naar mijn zin. Deltawerken Vraag Otto Biesheuvel naar vroeger, en hij begint gretig te vertellen. Hoeveel takken en tenen er in een bos gingen, dat weet hij nog precies. Ook de bouw van de Deltawerken staat hem nog helder voor de geest. Na de Watersnoodramp van 1953 waren ervaren griendwerkers hard nodig voor het maken van zinkstukken, grote gevlochten matten van rijshout die de erosie van de waterbodem tegengaan. Die tijd is echter voorbij, en nu is het werk van Otto Biesheuvel in de eerste plaats vrijwilligerswerk. Belangrijk vrijwilligerswerk, want zonder mensen zoals hij zouden de wilgen rondom Fort Altena en rond andere forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie moeten worden gerooid. Maar wat het belangrijkste is: hij heeft nog altijd plezier in zijn werk. Ik ben vaak hele dagen bezig. Mijn vrouw klaagt er wel eens over. Ik begrijp dat goed, maar ik heb het nu eenmaal enorm naar mijn zin tussen de wilgen. En als je het naar je zin hebt, dan vergeet je de tijd. Hij is een van de vele vrijwilligers die verantwoordelijk zijn voor het beheer van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: griendwerker Otto Biesheuvel uit Werkendam. WaterLIJN is een uitgave van het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie. Oplage 3.000 Bezoekadres: St. Jacobsstraat 200, 3511 BT Utrecht Postbus 406, 3500 AK Utrecht www.hollandsewaterlinie.nl Redactie: Esther Brenninkmeijer en Chris Will info@hollandsewaterlinie.nl Tekstverzorging: Bert Bukman Vormgeving: SOK Visueel Management Druk: Calff&Meischke, Amsterdam