The Dutch STONEHENGE Ook Nederland heeft z n Stonehenge. Het is het OBSERVATORIUM Robert Morris in Flevoland. Weliswaar niet van steen maar van hout en aarde en slechts 26 jaar oud. Een foto verslag Henk H. Otten. Maart 03 Oktober 15 Het observatorium Robert Morris is gelegen aan de Swifterringweg, hoek Houtribweg, tussen Lelystad en Swifterbant. Neem rijdende op de A6, dit is de weg Almere - Emmeloord, afslag 11 en dan de N307 richting Swifterbant. Na ongeveer één kilometer, in een bocht naar links, ligt het observatorium aan de rechterkant. Zie voor vernieuwde route blz. 6 De folder in het bezoekerscentrum Het Flevo-landschap beschreef het observatorium als volgt:
Het Observatorium Robert Morris is één van de land-art objecten die Flevoland rijk is. Land-art ofte wel landschapskunst is een kunstuiting die wonderwel past in dit jonge, weidse polderland. Ontstaan eind jaren zestig in Amerika waar kunstenaars enorme objecten creëerden in ongerepte gebieden, kreeg deze vorm van kunst in 1971 in Nederland bekendheid door de openluchttentoonstelling Sonsbeek buiten de perken. De Amerikaan Robert Morris ontwierp voor deze tentoonstelling het Observatorium. Echter na afloop van de manifestatie ging het object weer verloren. De inrichters van de nieuwe polder hadden evenwel belangstelling voor het ontwerp van Robert Morris en in 1977 werd het, ditmaal definitief, in Flevoland ten uitvoer gelegd. Het Observatorium is bedoeld om de mens de ritmes van dag en nacht en de wisseling van de jaargetijden bewust te laten meemaken. Rond 21 maart en september, wanneer de dag en de nacht even lang zijn, vallen hier de eerste zonnestralen recht tussen de stalen vizierplaten door naar het middelpunt van de cirkel. Dit is respectievelijk het begin van de lente en het begin van de herfst (lentenacht en de herfstnachtevening). Via het noordoostelijke vizierpunt vallen rond 21 juni de eerste zonnestralen binnen als aankondiging van het begin van de zomer en via het zuidoostelijke vizierpunt vallen rond 21 december de eerste zonnestralen binnen als aankondiging van het begin van de winter (respectievelijk zomer en winterzonnewende). Tot zover de folder van de StichtingFlevoLandschap Op het parkeerterrein ten westen van het observatorium deelt de ANWB, via een klein bordje, onder anderen het volgende mee: Het observatorium is een project van de Amerikaanse landschapskunstenaar Robert Morris. Het bestaat uit twee concentrische cirkels. De buitenste, een drie meter hoge aarden wal, heeft een diameter van ongeveer 90 meter. In het middelpunt, gemarkeerd door een steen, is een bijzonder akoestisch effect. Het object is gebaseerd op de prehistorische kringen in het Engelse Stonehenge Vanaf de parkeerterrein verder lopend in de richting van het observatorium staat rechts van het paadje een tweede en laatste bord. Dit bord geeft wat meer informatie over het observatorium. tweede informatiebord Observatorium (1971-1977), Robert Morris. Met het observatorium heeft Robert Morris hier een plek gemaakt waar u intens het universum kunt beleven. Wie gedurende de seizoenen deze plaats regelmatig bezoekt, kan de bewegingen van de aarde ten opzichte van de zon gewaar worden. Staand op het hardstenen middelpunt, in de middelste cirkel van aarden wallen, met uw rug naar de ingang, ontdekt u drie poorten en in het verlengde daarvan drie vizieren. Het stalen vizier en de bijbehorende poort zijn precies gericht op oosten en tonen de eerst zonnestralen van de ochtenden van de eerste lentedag (21 maart) en de eerste herfstdag (21 september). Op deze dagen duurt de dag precies even lang als de nacht. De stenen vizieren staan in lijn met de zonsopgangen die het begin van de zomer en de winter aankondigen, de zonnewenden, Dit observatorium brengt de mens in contact met kosmische en planetaire systemen, net zoals bouwwerken zoals Stonehenge in Engeland en de antieke sterren - en zonneobservatoria Chichén Itzá in Mexico en Sawai Jay Singh in India. In Nederland is dit kunstwerk één van de weinige echte Land Art projecten. Land Art is de benaming voor een internationale stroming in de beeldende kunst in de jaren 70, die grootschalige sculptuurprojecten voortbracht in bijzondere landschappen. De grenzen tussen landschap, sculptuur en architectuur werden opgeheven.
Tot zover de mededeling op het tweede informatiebord. Het paadje verder aflopend, in een boog naar rechts, wordt de driehoekige ingang in de buitenste drie meter hoge aarden cirkel zichtbaar. Vanaf dit punt is het paadje kaarsrecht en loopt exact in oostelijke richting. Door de driehoekige hoofdingang in de buitenste ring is de ingang van de binnenste ring zichtbaar, het eigenlijke observatorium, en heel in de verte het stalen vizier waardoor de eerste zonnestralen op de langste en de kortste dag vallen. De diameter van de buitenste cirkel is aan de buitenkant ca. 92 meter en aan de binnenkant ca. 72 meter. De driehoekige ingang bevindt zich aan de westkant in de buitencirkel terwijl aan de zuidoost kant en aan de zuidwestkant resp. de zomer en de winter vizierstenen plaats hebben gekregen. De driehoekige ingang in de buitenste aarden cirkel. Staande op de drie meter hoge buitenste cirkel boven de driehoekige hoofdingang een luchtfoto van het eigenlijke observatorium. De binnenste ring van het observatorium bestaat uit een 2,65 meter hoge houten wand met een diameter van ca. 24 meter, aan de buitenzijde bedekt met aarde. Op de voorgrond de ingang met in het verlengde de ingegraven witte steen die het middelpunt van de binnencirkel aangeeft. In de houtenwand de lente / herfst poort met in het verlengde daarvan het vizier, twee stalen platen elk 3 bij 3 meter met een dikte van 2 cm. De afstand tot het centrum van het observatorium bedraagt ongeveer 71 meter. Het eigenlijke observatorium Links en rechts van de lente / herfst poort zijn respectievelijk de zomerpoort en de winterpoort te zien met in het verlengde daarvan de vizieren, elk bestaande uit twee rechthoeken van Beiers graniet van 2 bij 1,5 meter en een dikte van 0,5 meter. De diameter van de binnencirkel bedraagt aan de buitenkant ongeveer 32 meter en aan de binnenkant ongeveer 24 meter. De hoekafstand van het zomer en winterpoortje ten opzichte van het lente / herfst poortje is voor elk ongeveer 37 hoekgraden.
Het lente en herfst poortje met in het verlengde daarvan net zichtbaar het stalen vizier (linker foto). Recht de stalen vizierplaten Lentenachtevening Rond 21 Maart bevindt de Zon zich, gezien vanaf de Aarde, in het lentepunt. Dit is één van de twee snijpunten tussen equator en ecliptica, en bevindt zich in het sterrenbeeld Vissen. Op dat moment begint op het noordelijk halfrond de lente, en op het zuidelijk halfrond de herfst. Dag en nacht zijn op deze datum overal ter wereld even lang en de middaghoogte van de zon bedraagt die dag 38 graden jaar 03 04 05 06 07 08 09 10 begin Maart 21 21 lente tijd 01:00 06:49 12:33 18:26 00:07 05:48 11:44 17:32 begin Sept. herfst tijd 10:47 16:30 : 04:03 09:51 15:44 21:18 03:09 Tijdens de lente verplaatst de zon zich, langs de ecliptica, van het sterrenbeeld Vissen door de sterrenbeelden Ram en Stier naar het sterrenbeeld Tweelingen. Tegelijkertijd schuiven de punten van opkomst en van ondergang langs de horizon op naar het noorden. De dagen worden langer en de nachten korter. Herfstnachtevening Rond september is de zon weer op de equator. Sterrenkundig is op september de situatie dezelfde als op 21 maart. Het enige verschil bestaat erin dat de zon nu van de noordelijke hemelsfeer overgaat naar de zuidelijke. Op 21 maart is dat net andersom. Op dit moment begint op het noordelijke halfrond de herfst en op het zuidelijke halfrond de lente. Dag en nacht zijn overal ter wereld weer even lang en de middaghoogte van de zon is weer gedaald naar 38 graden. Tijdens de herfst trekt de zon door de sterrenbeelden Weegschaal, Schorpioen en Slangendrager naar het sterrenbeeld Schutter. Tegelijkertijd schuiven de punten van opkomst en ondergang langs de horizon op in de richting van het zuiden. De dagen worden nog korter en de nachten langer. Het zomerpoortje met in het verlengde de vizierstenen van Beiers graniet (linker foto). Het winterpoortje, niet zichtbaar op deze foto, is overeenkomstig met het zomerpoortje. Recht de granieten vizierstenen.
De foto toont het zomerpoortje met in het verlengde de vizierstenen van Beiers graniet. Het winterpoortje, niet zichtbaar op deze foto, is overeenkomstig met het zomerpoortje. Het zomersolstitium Rond 21 juni bereikt de zon haar hoogste stand boven (ten noorden van) de equator. Het punt van de ecliptica waar de zon zich dan bevindt wordt het zomersolstitium of zomerzonnewende genoemd en bevindt zich tussen de sterrenbeelden Tweeling en Stier. Op dat moment begint dan op het noordelijke halfrond de zomer, en op het zuidelijk halfrond de winter. De dag is dan het langs en de nacht het kortst en de middaghoogte van de zon bedraagt 62,5 graden. jaar begin zomer begin winter Juni tijd Dec. tijd 03 21 19:10 07:04 04 21 00:57 21 12:42 05 21 06:46 21 18:35 06 21 12:26 00: 07 21 18:06 06:08 08 :59 21 12:04 09 21 05:45 21 17:47 10 21 11:28 21 :38 Tijdens het verder verloop van de zomer verplaatst de zon zich van het sterrenbeeld Tweelingen, door de sterrenbeelden Kreeft en Leeuw, naar het sterrenbeeld Maagd en verschuiven de punten van opkomst en ondergang langzaam terug naar resp. het Oosten en het Westen. De dagen worden langzaam korter en de nachten langer. Het wintersolstitium Rond december bevindt de zon zich weer op maximale afstand van de equator, maar nu ten zuiden ervan. Het punt van de ecliptica waar de zon zich dan bevindt wordt het wintersolstitium of winterzonnewende genoemd en bevindt zich in het sterrenbeeld Boogschutter. Op dit moment begint op het noordelijke halfrond de winter en op het zuidelijke halfrond de zomer. De dag is nu het kortst en de nacht het langst en de middaghoogte van de zon is slechts 14,5 graden. Tijdens de winter trekt de zon door de sterrenbeelden Boogschutter, Steenbok, Waterman naar het sterrenbeeld Vissen. Tegelijkertijd schuiven de punten van opkomst en ondergang langs de horizon weer op naar het noorden. De dagen beginnen dus weer langer en de nachten weer korter te worden. Op 21 maart bevind de zon zich weer in het lentepunt. Het observatorium vanuit het oosten bekeken Staande bij de stalen vizierplaten terug kijkend naar het lente / herfst poortje. Links en rechts respectievelijk het winter en het zomer poortje.
De belangrijkste afmetingen van het observatorium in meters File: Robert Morris 03.pdf Maart 03; Tekst, tekening en foto's Henk H.Otten. De luchtfoto op blz. 1 is een uitvergroting van de foto van het informatiebord op blz. 2. Het informatiebord vermeld dat de oorspronkelijke luchtfoto gemaakt is door Gert Schutte. asstro@henk-otten.nl (verwijder een s uit asstro) Om het begin van de zomer te vieren, vindt in het observatorium jaarlijks het culturele festival Sunsation plaats. Dit is een festival van poëzie, muziek, theater en beeldende kunst. De website van sunsation www.sunsation-festival.nl Stichting Evenementen Coördinatie Lelystad ECL www.lelystadevenementen.nl/node/371 Verslag van de viering in 01 door Gerard Rooijakker (bijzonder hoogleraar Nederlandse Etnologie aan de UvA) www.teleac.nl/jota/aflevering.jsp?aflnr=383 Nieuwe route. Stichting Zonnewende Flevoland schrijf o.a.: Door de aanleg van de Hanzelijn en de parallel gelegen N307 is de bereikbaarheid van het Observatorium veranderd. Vanuit Groningen / Friesland -A6, direct na de Ketelbrug, afslag 12 richting Dronten/Swifterbant -Volg de N711 -Bij de rotonde rechtdoor richting Swifterbant -Eerste kruising recht af (Swifterringweg) -Na circa 5 km bereikt u het Observatorium. Vanuit Zwolle en Dronten -Meen de Dronterringweg richting Swifterbant -Rij Swifterbant voorbij -Sla op de kruising (N711) linksaf de Swifterringweg op -Na circa 5 km bereikt u het Observatorium. Vanuit Amsterdam, Almere en Lelystad -volg de A6 -Afslag 11 / Lelystad noord -Ga onderaan de afslag rechts onde de A6 door -Ga rechtdoor op de tweede rotonde -Sla rechtsaf op de derde rotonde (Binnenhavenweg) -Rij parallel aan de N302 een stuk terug
-Via het bedrijven terrein (Oostervaart) op de rotonde naar links (steenstraat) -Weg vervolge naar Edelhertweg -Sla linksaf naar de Swifterringweg -Na circa 500 meter bereikt u (links) het Observatorium Ontdekking oudste observatorium (Dagblad 8 aug. 03) MERSEBURG - Archeologen hebben gisteren (7 augustus 03) in het Oost-Duitse Goseck bij Merseburg het oudste bekende zonneobservatorium van Europa gepresenteerd. In het midden van de cirkelvormige plek zijn botten aangetroffen. Mogelijk werd hier ruim 7000 jaar geleden een mens geofferd. Deskundigen spreken over een mijlpaal in de archeologie. Het observatorium, 75 meter in doorsnee, bestond uit een cirkelvormige aarden wal van twee meter hoogte. Vanuit het midden konden waarnemers door twee poorten de zonsopkomst en - ondergang op 21 december (kortste dag van het jaar) gadeslaan. Het observatorium van Goseck is ongeveer tweeduizend jaar ouder dan het bekendste historische observatorium van Europa, het Engelse Stonehenge. Das Sonnenobservatorium in Goseck http://www.sonnenobservatorium-goseck.de/ Das Sonnenobservatorium in Goseck (met een link naar de Nebra schijf) http://www.spiritproject.de/astro/goseck.htm Sources: American Scientist, Deutsche Welle, News Telegraph UK, Frankfurter Allgemeine Zeitung. Sonnenobservatorium Goseck. Neue Steinzeitsiedlung entdeckt http://www.stern.de/wissenschaft/mensch/:sonnenobservatorium-goseck--neue-steinzeitsiedlung/547052.html Steinzeitsiedlung am Sonnenobservatorium Goseck http://www.3sat.de/3sat.php?http://www.3sat.de/nano/bstuecke/855/index.html Blutige Opferfeste im Sonnenobservatorium Goseck http://www.pro-physik.de/phy/leadarticle.do?laid=7971 Sonnenobservatorium Goseck hatte natürliche Entwässerung http://www.pro-physik.de/phy/leadarticle.do?laid=7646 Video "Sonnenobservatorium Goseck" von Youtube http://archaeologie-news.blog.de/?tag=sonnenobservatorium+goseck Neueröffnung nach 7000 Jahren. Das Sonnenobservatorium von Goseck http://www.ndrtv.de/kulturreport/sonnenobservatorium.html Kreisgrabenanlage von Goseck http://de.wikipedia.org/wiki/sonnenobservatorium_von_goseck