Diagnostische onderzoeken bij een afwijking in de borst Chirurgie Oncologie Radiologie U bent verwezen naar de ééndagdiagnostiek van de Mammapoli van het UMCG, omdat het vermoeden bestaat dat u een afwijking in uw borst heeft. Deze afwijking kan goed- of kwaadaardig zijn. Om de aard van de afwijking in uw borst vast te stellen, krijgt u s ochtends een aantal onderzoeken. s Middags tussen 14.00-15.00 uur hoort u de uitslag van de onderzoeken. In de meeste gevallen weet u dezelfde dag wat de aard van de afwijking in uw borst is. Soms is aanvullend onderzoek nodig, waarvoor een nieuwe afspraak gemaakt moet worden. In de afspraakbevestiging kunt u lezen wat er gaat gebeuren, bij wie u wordt verwacht, waar u moet zijn en de tijd waarop u wordt verwacht. In deze folder leest u meer over de onderzoeken die mogelijk plaatsvinden tijdens de ééndagdiagnostiek, namelijk: bespreken van de ziektegeschiedenis en lichamelijk onderzoek; röntgenonderzoek van de borsten (mammografie); echografie van de borsten; opzuigen van cellen voor celonderzoek (cytologische punctie); verkrijgen van borstklierweefsel (histologische biopsie ook wel dikke naaldbiopsie genoemd). Ziektegeschiedenis en lichamelijk onderzoek De verpleegkundig specialist haalt u op uit de wachtkamer en neemt u mee naar een onderzoekkamer. Om uw borstafwijking zo goed mogelijk in kaart te brengen, neemt de verpleegkundig specialist eerst uw ziektegeschiedenis met u door. Dit wordt ook wel het afnemen van de anamnese genoemd. De verpleegkundig specialist kan u daarbij de volgende vragen stellen: Komt borstkanker of eierstokkanker bij u in de familie voor? Bent u eerder aan uw borsten geopereerd? Menstrueert u? Bent u eerder voor borstonderzoek geweest? Hoe is op dit moment uw gezondheid? Staat u onder doktersbehandeling of worden er onderzoeken verricht? Bent u eerder geopereerd of heeft u (onlangs) in het ziekenhuis gelegen? Gebruikt u medicijnen? Bent u ergens allergisch voor? Rookt u? Heeft u kinderen? Aansluitend volgt het lichamelijk onderzoek, dat zowel liggend als zittend kan gebeuren. Hierbij onderzoekt de verpleegkundig specialist uw beide borsten op voor borstkanker verdachte 1
knobbeltjes. Ook uw oksels en hals worden onderzocht op mogelijk vergrote lymfklieren. Deze kunnen namelijk verdacht zijn voor uitzaaiingen van borstkanker. Röntgenonderzoek van de borsten (mammografie) Vooraf Röntgenstraling kan schadelijk zijn voor het ongeboren kind. Bent u zwanger, of denkt u zwanger te zijn, neemt u dan vóór het röntgenonderzoek contact op met de afdeling Radiologie. U kunt hiervoor bellen met (050) 361 23 05. Soms wordt het onderzoek uitgesteld. De radioloog en medisch beeldvorming- en bestralingsmedewerker (MBB-er), die het onderzoek verrichten, hebben zich gespecialiseerd in het omgaan met röntgenapparatuur. Zij weten hoe het onderzoek uitgevoerd moet worden met zo min mogelijk stralenbelasting. Het gebruik van röntgenstraling in de radiologie is dusdanig laag dat de kans op schadelijke bijwerkingen in de praktijk eigenlijk te verwaarlozen is. Voorbereiding Wilt u op de onderzoeksdag geen crème, gel of andere lotions op de borst(en) smeren. Een MBB-er haalt u op uit de wachtkamer en brengt u naar de kamer waar het onderzoek plaatsvindt. Hier staat een speciaal röntgenapparaat, waarmee de structuren van de borst afgebeeld kunnen worden. De MBB-er vraagt u uw bovenlichaam te ontbloten en legt één van uw borsten op een plastic plaat. Vervolgens wordt er een tweede plastic plaat tegen uw borst gelegd. Deze platen voelen koud aan. Om goede opnamen te kunnen maken, worden de beide platen stevig tegen elkaar aangedrukt. Dit kan pijnlijk zijn. Vervolgens maakt de MBB-er van elke borst twee afbeeldingen: één van boven naar beneden en één van opzij. De afbeeldingen worden beoordeeld door een radioloog. Deze bepaalt of aanvullende opnamen en/of ander onderzoek nodig zijn. Eventueel zal de radioloog proberen de afwijking in uw borst te voelen. Het gehele onderzoek duurt ongeveer twintig minuten. Echografie van de borsten (en eventueel uw oksel) Na het röntgenonderzoek volgt over het algemeen een echografie van de borsten. Een MBB-er haalt u op uit de wachtkamer en neemt u mee naar de onderzoekkamer. De MBB-er legt u uit wat er tijdens het onderzoek gaat gebeuren. Daarna vraagt de MBB-er u om uw bovenlichaam te ontbloten en op een onderzoekstafel te gaan liggen. Een radioloog of arts-assistent onder leiding van een radioloog voert de echografie uit. U krijgt eerst een warme gelei op uw borsten en oksel. Door deze gelei ontstaat er beter contact tussen de huid en de taster van het echoapparaat, waardoor het geluid beter geleidt en een betere echografie mogelijk is. De radioloog of arts-assistent gaat met de taster in verschillende richtingen over uw borsten en eventueel uw oksels. Dit kan soms een wat drukkend gevoel geven. Het onderzoek is pijnloos en duurt ongeveer tien minuten. Het opzuigen van cellen voor celonderzoek (cytologische punctie) met behulp van echografie Als op de mammografie of echografie afwijkend weefsel is te zien, wordt er met behulp van 2
echografie celonderzoek gedaan. De radioloog verricht dit onderzoek. De afwijking in uw borst wordt eerst zichtbaar gemaakt met behulp van echografie. Als de afwijking gevonden is, maakt de radioloog de huid schoon met alcohol. Vervolgens prikt de radioloog met een dunne naald in de afwijking. De naald wordt daarbij heen en weer bewogen. Hierdoor worden wat cellen losgewoeld. Doordat de radioloog tijdens het loswoelen gelijktijdig met een spuitje aan de naald zuigt, komen deze cellen in de naald terecht. Als de radioloog voldoende cellen heeft verzameld, worden deze op een aantal glasplaatjes gespoten en uitgesmeerd. Een pathologischanatomisch analist kijkt vervolgens onder de microscoop of er voldoende celmateriaal verzameld is. Als dit niet het geval is, verzamelt de radioloog opnieuw celmateriaal met behulp van de dunne naald. In het laboratorium beoordeelt de patholoog de cellen op de glaasjes. Het prikken door de huid en het loswoelen van de cellen kan gevoelig zijn. Iedere patiënt ervaart dit verschillend. Na afloop heeft u een klein wondje op de plaats waar geprikt is. Het onderzoek duurt ongeveer vijftien minuten. Het verkrijgen van borstklierweefsel via een dikke naaldbiopsie Dit onderzoek kan op twee manieren plaatsvinden: met behulp van echografie of met behulp van röntgenstraling. De dikke naaldbiopsie met behulp van röntgenstraling wordt ook wel stereotactische biopsie genoemd. Vaak leveren de onderzoeken tijdens de ééndagdiagnostiek voldoende informatie op om vast te kunnen stellen wat de aard van de afwijking in uw borst is. Soms lukt dit echter niet en is er aanvullend onderzoek nodig, namelijk een dikke naaldbiopsie. In een aantal gevallen kan de dikke naaldbiopsie op dezelfde dag als de andere onderzoeken plaatsvinden. Soms is dit niet mogelijk. In dat geval krijgt u hiervoor een nieuwe oproep. De uitslag van de dikke naaldbiopsie is niet direct bekend. Een medewerker van de polikliniek maakt na afloop van het onderzoek een vervolgafspraak voor u voor het bespreken van de uitslag. met behulp van echografie Een MBB-er haalt u op uit de wachtkamer en neemt u mee naar de onderzoekkamer. De MBB-er legt u uit wat er tijdens het onderzoek gaat gebeuren. Daarna vraagt de MBB-er u om uw bovenlichaam te ontbloten en op een onderzoektafel te gaan liggen. Nadat de radioloog met behulp van echografie de afwijking in uw borst zichtbaar heeft gemaakt, voert de radioloog de dikke naaldbiopsie uit. Bij een dikke naaldbiopsie gebruikt de radioloog een naald, die dikker is dan de naald die wordt gebruikt bij de cytologische punctie. Daarom wordt eerst de huid schoongemaakt met alcohol. Daarna geeft de radioloog u een plaatselijke verdoving. Vervolgens maakt de radioloog met een mesje een kleine snee van 2 à 3 mm ter hoogte van de afwijking in uw borst. Door deze kleine snee prikt de radioloog de dikke naald tot vlak voor de afwijking in uw borst. De dikke naald ligt in een speciale houder. Door deze houder in te drukken zorgt de radioloog er voor, dat de dikke naald een pijpje weefsel uit de afwijking in uw borst wegneemt. Als de radioloog de houder indrukt, hoort u een harde tik en voelt gelijktijdig een lichte druk in uw borst. De radioloog herhaalt deze handeling een aantal keren. Het onderzoek duurt ongeveer 20 minuten met behulp van röntgenstraling Een medisch beeldvorming- en bestralingsmedewerker (MBB-er) haalt u op uit de wachtkamer en 3
Vragen neemt u mee naar de kamer waar het onderzoek plaats vindt. De MBB-er legt u eerst uit wat er gaat gebeuren. Vervolgens gaat u op uw buik op een speciaal voor dit onderzoek ontworpen onderzoekstafel liggen. Uw borst hangt daarbij in een uitsparing van de tafel en uw arm van de te onderzoeken zijde strekt u langs uw lichaam. De MBB-er helpt u om een zo prettig mogelijke houding te vinden. Om uw borst goed af te beelden, wordt uw borst zo stevig mogelijk tussen twee platen gedrukt. U kunt dit vergelijken met de mammografie die eerder van u is gemaakt. Daarna maakt de MBB-er verschillende opnamen van uw borst. Het is belangrijk dat u tijdens het gehele onderzoek niet beweegt. De opnamen worden vervolgens door een computer geanalyseerd, om de plaats van de afwijking in uw borst heel nauwkeurig te bepalen. Als de afwijking goed is afgebeeld, zet de MBB-er een speciaal apparaat klaar om een stukje weefsel weg te nemen uit de afwijking. De dikke naaldbiopsie wordt uitgevoerd door een radioloog. In het apparaat zitten speciale geleiders, die de radioloog helpen om de dikke naald precies in het gebied van de afwijking te plaatsen. Voordat de radioloog de dikke naald plaatst, wordt de huid met alcohol schoongemaakt. Daarna krijgt u twee plaatselijke verdovingen: één om de huid te verdoven en één dieper in de borst. Dit kan even pijnlijk zijn. Vervolgens maakt de radioloog een kleine snee van 2 à 3 mm in uw huid ter hoogte van de afwijking. Via deze kleine snee plaatst de radioloog de naald vlak voor de afwijking. De naald ligt in een speciale houder. Door deze houder in te drukken, zorgt de radioloog ervoor dat de naald midden in de afwijking terecht komt. Als de radioloog de houder indrukt, hoort u een harde tik en voelt u tegelijk een lichte druk in uw borst. Met enkele opnamen wordt gecontroleerd of de naald zich op de juiste plaats bevindt. Vervolgens verwijdert de radioloog via de naald stukjes weefsel uit de afwijking. Het verkrijgen van weefsel via de dikke naald is door de verdoving niet pijnlijk. Afhankelijk van de procedure kan er een zogenaamde marker (ter grootte van 5 mm) in de borst worden achtergelaten om het betreffende gebied, als dat nodig is, opnieuw te kunnen lokaliseren. Het onderzoek duurt ongeveer één uur. Na het onderzoek Na afloop van de dikke naaldbiopsie heeft u een klein wondje op de plaats waar het sneetje gemaakt is. Om nabloeden te voorkomen drukt de MBB-er (zolang als dat nodig is) het wondje af. Na het afdrukken van de wond wordt er een mammografie gemaakt van de aangedane borst. Deze foto is noodzakelijk om de situatie van de borst (na de procedure) vast te leggen. Na de mammografie brengt de MBB-er een drukverband aan. Het is mogelijk dat u een bloeduitstorting krijgt op uw borst. Deze wordt meestal na enkele dagen zichtbaar. Uw borst kan de eerste dagen na het onderzoek wat gevoelig zijn. Voor pijnstilling kunt u paracetamol (500 mg) innemen. Het verkregen weefsel wordt in het laboratorium door de patholoog onderzocht. Heeft u vóór, tijdens of na het röntgenonderzoek van uw borsten of het celonderzoek vragen, dan kunt deze gerust stellen. U kunt hiervoor bellen tussen 8.00-9.30 uur met de afdeling Radiologie, via telefoonnummer (050) 361 23 05. Heeft u vragen over uw afspraak op de ééndagdiagnostiek, dan kunt u contact opnemen met het polikliniekbureau van de afdeling Chirurgie, via telefoonnummer (050) 361 49 11. Informatie op internet www.borstkanker.umcg.nl Deze website geeft u en uw naasten een goed beeld over de gang van zaken in het UMCG als (het 4
vermoeden bestaat dat) u borstkanker heeft. Patiënteninformatie VLC975, februari 2016 5