DE EUROPESE UNIE EN DE WERELDHANDELSORGANISATIE Sinds haar oprichting in 1995 heeft de Wereldhandelsorganisatie (WTO) een belangrijke rol gespeeld bij het opzetten van een op regels gebaseerd internationaal handelsstelsel. De WTO is de opvolger van de Algemene Overeenkomst betreffende tarieven en handel (GATT) van 1947. Mede dankzij haar stelsel van geschillenbeslechting heeft de WTO internationale handel eerlijker gemaakt en minder gevoelig voor unilaterale vergeldingsmaatregelen. In een toenemend multipolaire wereld is het versterken van het multilateraal handelsstelsel op basis van gemeenschappelijke regels echter moeilijk gebleken. De inspanningen om een nieuwe onderhandelingsronde over ontwikkeling af te sluiten (de ontwikkelingsronde van Doha ) hebben nog niet tot resultaten geleid. Daardoor zijn de verwachtingen van veel WTOleden, waaronder de EU, om overeenstemming te bereiken niet uitgekomen, met als gevolg dat een aantal landen nu meer belang hecht aan bilaterale handelsovereenkomsten. Het Europees Parlement heeft van oudsher een belangrijke rol gespeeld bij het toezicht op de werkzaamheden van de WTO, zowel rechtstreeks als via de Parlementaire Conferentie over de WTO, die samen met de Interparlementaire Unie (IPU) wordt georganiseerd. Het Europees Parlement speelt sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon in 2009 een grotere rol bij het houden van toezicht op het handelsbeleid. In de eerste decennia van de twintigste eeuw dwongen handelskwesties landen om steeds complexere interacties aan te gaan, waarmee behoefte ontstond aan een platform voor het vergemakkelijken en reguleren van handelsbesprekingen. Dit resulteerde in de Algemene Overeenkomst betreffende tarieven en handel (GATT) van 1947, waarmee niet alleen werd voorzien in een internationale ronde tafel en een multilaterale benadering van handel, maar ook in een stelsel van internationaal erkende regels voor de handel. De achterliggende gedachte hierbij was de totstandbrenging van een gelijk speelveld voor alle leden door middel van een aanzienlijke verlaging van de tarieven en terugdringing van andere handelsbelemmeringen en uitbanning van de ongelijke behandeling in het internationale handelsverkeer [1]. Met de ontwikkeling van de internationale handel van slechts materiële goederen naar de uitwisseling van diensten en ideeën werd de GATT omgevormd en geïnstitutionaliseerd als de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Binnen het kader van de in 1995 opgerichte WTO werden eerdere handelsovereenkomsten zoals de GATT zelf, de Landbouwovereenkomst en de Overeenkomst inzake textiel- en kledingproducten evenals aanvullende algemene overeenkomsten opgenomen. De belangrijkste aanvullende algemene overeenkomsten zijn de Algemene Overeenkomst inzake de handel in diensten (GATS) en de Overeenkomst inzake de handelsaspecten van de intellectuele eigendom (TRIPS). Uit statistieken blijkt dat een duidelijk verband bestaat tussen vrije en eerlijke handel en economische groei. In deze context was de oprichting van de WTO een belangrijke stap in [1]GATT-overeenkomst (1947), inleidende alinea. Eurofeiten - 2016 1
de richting van een beter geïntegreerd en dus dynamischer internationaal handelsstelsel. In het kader van opeenvolgende handelsbesprekingen ziet de WTO erop toe dat landen blijven voortgaan met het wegnemen van handelsbelemmeringen, waarmee zij ook de voortdurende bevordering van de vrije handel waarborgt. Omdat twee derde van haar leden ontwikkelingsland is, biedt de WTO overgangseconomieën en de minst ontwikkelde landen (MOL's) de mogelijkheid om de handel in te zetten ter bevordering van hun ontwikkelingsinspanningen. HET STELSEL VAN GESCHILLENBESLECHTING IN HANDELSKWESTIES Een van de belangrijkste successen van de WTO was de totstandkoming van haar orgaan voor geschillenbeslechting, dat is bevoegd om uitspraken te doen in handelsgeschillen en zijn besluiten te handhaven. Het stelsel van geschillenbeslechting in handelskwesties is een stelsel van vooraf vastgestelde regels die WTO-leden, ongeacht hun politieke gewicht of economische slagkracht, de mogelijkheid geven om klachten in te dienen over beweerde inbreuken op WTO-regels en schadevergoeding te verlangen. Dankzij dit stelsel waren landen minder dan voorheen geneigd eenzijdige defensieve mechanismen aan te nemen, die veelal vergeldingsmaatregelen van de landen waarop zij waren gericht uitlokten en soms leidden tot volwaardige handelsoorlogen. Het WTO-stelsel zorgt ervoor dat sterkere leden geen voorrang krijgen boven zwakkere leden en voorziet in duidelijke regels met betrekking tot vergeldingsmaatregelen. Sinds de oprichting van de WTO is de EU een van de belangrijkste gebruikers van het stelsel van geschillenbeslechting van de WTO. De Unie was betrokken bij 178 gevallen van geschillenbeslechting, waarvan 96 keer als klagende partij en 82 keer als verwerende partij [2]. In verscheidene andere zaken heeft zij verzocht om als derde partij te worden beschouwd, op grond waarvan WTO-leden geschillen kunnen volgen waarbij andere partijen zijn betrokken. De EU, die wordt vertegenwoordigd door de Europese Commissie, heeft ook vaak gestreefd naar een verbetering en verduidelijking van WTO-overeenkomsten door te verzoeken om uitspraken van haar panels en Beroepsinstantie. Het Europees Parlement houdt nauwlettend toezicht op de voortgang van geschillen waarbij de EU is betrokken. In het verleden heeft de Commissie internationale handel van het Parlement haar standpunten over handelsgeschillen kenbaar gemaakt door middel van verslagen, openbare hoorzittingen, en mondelinge vragen aan de Commissie en de Raad. Dit was bijvoorbeeld het geval bij het aanhoudende geschil Airbus-Boeing tussen de EU en de VS. DE DOHARONDE Sinds 2001 zijn de WTO-leden betrokken bij een veelomvattende ronde van multilaterale handelsbesprekingen, de zogeheten Doharonde. Deze negende ronde van mondiale handelsbesprekingen, van meet af aan gebaseerd op het beginsel dat het om één verbintenis gaat [3], is nog steeds open. Evenals bij de vorige ronden wordt met deze ronde beoogd de handel verder te liberaliseren. De onderhandelaars zijn tevens belast met herziening van handelsregels en aanpassing van deze regels aan het zich voortdurend ontwikkelende stelsel van wereldhandel. De belangrijkste doelstelling is ontwikkeling in het middelpunt te plaatsen van het stelsel van wereldhandel. De conclusies van de onderhandelaars moeten de capaciteit van ontwikkelingslanden versterken om te profiteren van winsten in de internationale handel en [2]Gegevens op 4 maart 2016. [3]Het beginsel dat het om één verbintenis gaat, betekent in essentie dat niets is beslist tot alles is beslist. Eurofeiten - 2016 2
moeten deze landen helpen de armoede te bestrijden. Derhalve heeft de meest recente ronde de naam ontwikkelingsagenda van Doha (DDA) gekregen. De DDA steunt op 3 pijlers: 1. markttoegang voor landbouwproducten (met inbegrip van tarieven en subsidies), voor industriële goederen (ook wel NAMA of markttoegang voor niet-landbouwproducten genoemd) en voor diensten; 2. regels, bijvoorbeeld met betrekking tot handelsbevordering en anti-dumping; alsmede 3. ontwikkeling. Helaas zijn de besprekingen over de belangrijkste kwesties vastgelopen. De grootste verschillen bestaan tussen de vaak onverenigbare standpunten van belangrijke opkomende landen en geïndustrialiseerde landen of landengroepen over de manier waarop het internationale handelsstelsel moet worden hervormd. Bij de besprekingen van Doha is een grotere rol toegekend aan ontwikkelingslanden, zodat deze groep de afgelopen tien jaar meer gewicht heeft gekregen in het stelsel van wereldhandel. De EU ondersteunde de lancering van een veelomvattende en ambitieuze ronde, omdat dit de enige manier leek te zijn om economische groei en ontwikkelingsresultaten te realiseren voor alle deelnemers en om de hieruit voortvloeiende compromissen te accepteren. De succesvolle afronding van de onderhandelingen in hun geheel lijkt echter niet binnen handbereik te zijn, ondanks de inspanningen van een aantal deelnemers, waaronder de EU. Dit is een teleurstelling: het afsluiten van de ronde zou bijdragen tot een sneller herstel na de wereldwijde economische crisis en protectionisme voorkomen. Om de impasse in de Doha-onderhandelingen te doorbreken, hebben WTO-leden zich gericht op minder controversiële gebieden waarin wel resultaten kunnen worden behaald met betrekking tot de ontwikkelingsdoelen van de mondiale agenda van de ronde. In december 2013 is overeenstemming bereikt over het eerste multilaterale rechtsinstrument sinds de oprichting van de WTO, 20 jaar geleden de handelsfacilitatieovereenkomst. Twee jaar later, in december 2015, is verdere concrete vooruitgang geboekt in de vorm van een overeenkomst over regels ter vermindering van handelsverstorende steun voor de export van landbouwproducten, een gebied dat met name voor de minst ontwikkelde landen van belang is. Hoewel ze niet zo verstrekkend zijn als de oorspronkelijke agenda van de Doharonde, maken deze positieve ontwikkelingen de weg vrij voor nieuwe onderhandelingen in het kader van de WTO en leveren ze een bijdrage aan het multilaterale handelssysteem. Het Europees Parlement heeft deze besprekingen met grote aandacht gevolgd. Er zijn diverse verslagen opgesteld met een beoordeling van de status van de besprekingen. De Parlementaire Conferentie over de WTO, mede georganiseerd door het Europees Parlement en de Interparlementaire Unie, biedt regelmatig een mogelijkheid tot constructieve deelname (zie hieronder voor nadere informatie over deze conferentie). Het Parlement heeft bij verschillende gelegenheden opgeroepen tot het hervatten van de onderhandelingen en onderstreept hoe belangrijk de Doharonde voor de wereldhandel en de economische ontwikkeling is. Het Parlement is tevens nauw betrokken geweest bij onderhandelingen over een beperktere overeenkomst. In december 2013 heeft het Parlement een delegatie afgevaardigd naar Bali om een parlementaire conferentie bij te wonen die in combinatie met de ministeriële vergadering van de WTO werd georganiseerd. Eurofeiten - 2016 3
DE EU EN DE WTO Samen met de VS heeft de EU sinds de Tweede Wereldoorlog een centrale rol gespeeld in het ontwikkelen van het internationale handelsstelsel. Net als de GATT (en later de WTO) is de EU oorspronkelijk ontworpen om tariefmuren weg te nemen en de handel tussen haar lidstaten te bevorderen. De interne markt van de EU is deels gebaseerd op de beginselen en praktijken van de GATT. De Unie is altijd al een van de belangrijkste bevorderaars van een doeltreffende internationale handel op basis van de rechtsstatelijkheid geweest. Een dergelijk stelsel helpt erop toe te zien dat haar bedrijven een eerlijke markttoegang hebben in het buitenland en ondersteunt zodoende de economische groei, zowel binnen de EU als in derde landen, met name in de minder ontwikkelde landen. Het gemeenschappelijk handelsbeleid van de EU is een van de terreinen waarop de Unie als zodanig volledige en rechtstreekse bevoegdheid heeft. Met andere woorden, wanneer de EU optreedt binnen de WTO, doet zij dit als een enkele actor en wordt zij vertegenwoordigd door de Commissie in plaats van door de lidstaten. De Commissie onderhandelt over handelsovereenkomsten en verdedigt de belangen van de EU voor het orgaan voor geschillenbeslechting van de WTO namens alle 28 lidstaten. De Commissie raadpleegt regelmatig de Raad en het Europees Parlement en brengt geregeld verslag aan hen uit. Sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon zijn de Raad en het Parlement medewetgevers en hebben zij dus een gelijke stem in internationale handelskwesties. Via de WTO heeft de EU ook geprobeerd een multilateraal kader voor handelsbesprekingen te bevorderen dat is bedoeld om de bilaterale onderhandelingen aan te vullen en mogelijk te vervangen. De impasse in de meest recente ronde van onderhandelingen en het feit dat andere handelspartners hun toevlucht tot bilaterale overeenkomsten hebben gezocht, hebben de EU echter gedwongen haar al lang bestaande strategie te heroverwegen en weer regionale en bilaterale onderhandelingen te voeren. De impassen bij de WTO zijn ook een teken dat het internationale handelsstelsel de afgelopen twintig jaar ingrijpend is veranderd. Het oude stelsel dat grotendeels werd gedomineerd door de EU en de VS heeft zich ontwikkeld tot een stelsel dat opener en veelzijdiger is, met nieuwe actoren hoofdzakelijk transitie- en ontwikkelingslanden die een belangrijke rol spelen. Sommige ontwikkelingslanden hebben geprofiteerd van de liberalisering van het internationale handelsstelsel en hebben een ongekende fase van aanhoudende economische groei doorgemaakt. De EU is zich terdege bewust van deze nieuwe dynamiek en heeft erop gewezen dat de onderhandelingen van de afgelopen jaren niet toereikend zijn en dat innovatievere benaderingen moeten worden uitgeprobeerd die bij de ontwikkeling van de mondiale handel in de 21e eeuw passen. DE PARLEMENTAIRE CONFERENTIE OVER DE WTO De Parlementaire Conferentie over de WTO wordt mede georganiseerd door het Europees Parlement en de Interparlementaire Unie (IPU), en is bedoeld om de democratie internationaal te versterken door een parlementaire dimensie in de multilaterale handelssamenwerking tot stand te brengen. De eerste formele bijeenkomst van parlementariërs bij de WTO vond plaats in december 1999 op de Ministeriële Conferentie van de WTO in Seattle. In 2001 hebben het Europees Parlement en de IPU afgesproken hun krachten te bundelen en een parlementaire bijeenkomst Eurofeiten - 2016 4
te steunen tijdens de WTO-conferentie in Doha. Deze bijeenkomst heeft de basis gelegd voor de Parlementaire Conferentie over de WTO. Deze conferentie biedt een forum waarop parlementariërs uit de hele wereld standpunten, informatie en ervaringen met betrekking tot internationale handelskwesties kunnen uitwisselen. Het voorziet de WTO van een parlementaire dimensie. Onder de activiteiten van de deelnemers vallen dus: monitoring van WTO-activiteiten; bevordering van de doeltreffendheid en eerlijkheid van de WTO; bevordering van de transparantie van WTO-procedures; verbetering van de dialoog tussen regeringen, parlementen en het maatschappelijk middenveld; beïnvloeding van de koers van besprekingen binnen de WTO; en het opbouwen van de capaciteit van nationale parlementen op het gebied van internationale handelskwesties. De Parlementaire Conferentie over de WTO komt jaarlijks bijeen, alsook tijdens Ministeriële Conferenties van de WTO. Susana Mendonça 05/2016 Eurofeiten - 2016 5