Natuurbeheer voor iedereen Natuurpunt beheert momenteel 13 hectare in de Op de zitting van december keurde de Gentse gemeenteraad een nieuwe precaire gebruiksovereenkomst goed met Natuurpunt voor het beheer van 6,5 hectare stadsgrond in het stedelijk natuurgebied. Hieronder geven we een gedetailleerd overzicht van het werk dat op die stadsgronden gebeurt. We sommen meteen ook op wat we doen op onze eigen gronden in het gebied, samen eveneens zo n 6,5 hectare. Frank Maes Het overgrote deel van het 230 hectare grote stedelijke natuurgebied is eigendom van de stad Gent. Het beheer ervan valt onder de verantwoordelijkheid van de Groendienst. Feitelijk beheren landbouwers het grootste deel van de oppervlakte, dat uit grasland bestaat. Zij maaien en laten er hun koeien grazen. Ook met landbouwers worden gebruiksovereenkomsten afgesloten. Een ploeg van vier groenarbeiders van de stedelijke Groendienst staat in voor het maaien van de wegbermen en kleinere percelen, bouwen en onderhouden van omheiningen en andere infrastructuur, knotten van wilgen,. 35 jaar natuurbeheer De andere eigenaars in het gebied zijn het Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek van de Vlaamse Overheid, dat eigenaar is van een (proef)perceel van één hectare en de vzw s Natuurpunt Gent met 0,7 hectare en Natuurpunt Beheer met 5,8 hectare. Deze eigendomssituatie - en met name de opsplitsing tussen de twee Natuurpuntvzw s vergt enige uitleg. Deze heeft alles te maken met de geschiedenis van de bescherming van het gebied. Op zich is dat een lang verhaal, maar in deze context houden we het kort. We hebben het eens nagekeken: blijkt dat onze vereniging - toen nog onder de naam Actiegroep - ondertussen liefst 35 jaar natuur beheert in het gebied. In 1973 al huurde de toen prille actiegroep een stukje van de plas naast de Ringvaart, speciaal met de bedoeling om het in natuurbeheer te nemen. Dat was heus pionierswerk, want natuurbeheer was toen echt iets totaal nieuws. De Actiegroep toonde daarmee aan dat zij geen papieren drukkingsgroep was, maar daadwerkelijk de handen uit de mouwen wou steken. Bovendien zou snel blijken dat letterlijk zelf territorium verwerven en beheren een heel goede strategie was om de overheid - in dit geval de stad Gent - ertoe aan te zetten om zelf tot actie over te gaan: terreinen aan te kopen en in natuurbeheer te nemen. In 1974 volgde de eerste aankoop van vzw Actiegroep : een perceeltje van die plas (zie punt 2.4 in de kadertekst en op kaart). Pittig detail: het perceeltje kostte toen 45.000 Belgische frank (1.115,00 euro) of 18,5 Belgische frank (0,45 euro) per m². Het geld werd bijeengeharkt met de verkoop van oud papier en de verkoop van vignetten van 20 Belgische frank voor studenten en 50 Belgische frank voor werkenden; de categorie werklozen bestond blijkbaar nog niet in de prille jaren 70. In de jaren 80 volgde nog de aankoop van een deel van een oude stortplaats aan de Meerskant (zie punt 2.3). Beide aankopen gebeurden zonder enige subsidie. Die gronden zijn strikt genomen nog altijd 44
werkgroep bourgoyen eigendom van dezelfde vzw. Alleen heet vzw Actiegroep intussen vzw Natuurpunt Gent. Natuurpunt Gent is dus tot op vandaag zelf eigenaar van deze perceeltjes. De aankopen die daarna in de jaren 80 en 90 volgden (zie punten 2.1 en 2.2 in de kadertekst en op kaart) gebeurden door de Belgische Natuur- en Vogelreservaten - nu omgevormd tot vzw Natuurpunt Beheer, weliswaar gedeeltelijk met geld dat was ingezameld door de Actiegroep (kaderend in een samenwerkingsverband met de toenmalige vzw Natuurreservaten). Het betrof percelen in de periferie van het gebied, percelen die toen nog bedreigd werden door andere plannen, de uitbreiding van een winkelcentrum bijvoorbeeld. Deze aankopen werden wel gesubsidieerd door het Vlaams Gewest en de provincie. Ze waren een stimulans voor het stadsbestuur om het stedelijk natuurgebied verder af te werken, met andere woorden om zelf aankopen te doen. Naast eigendommen heeft de Actiegroep van in de jaren 1970 stadsgronden beheerd. Zo hield de vereniging in 1974 een boomplantactie op de vuilnisbelt - waar nu een van de vogelkijkhutten op staat - centraal in het gebied. Kort daarna beheerde de Actiegroep de spoorwegdijk en de omgeving (onder meer de Dotterbloemweide en de boomgaard met het eerste onthaalcentrum De Grutto, dat in 1985 door brand werd verwoest). Opvallend is dat de Actiegroep die terreinen openstelde voor het publiek, er wandelpaden aanlegde en er zitbanken plaatste. De Gentenaars konden op die manier van het prachtige gebied komen genieten. Van claim naar erkenning Die laatste terreinen - spoorwegdijk en ruime omgeving - beheert vzw Natuurpunt Gent nog altijd en ook de nieuwe gebruiksovereenkomst gaat grosso modo over hetzelfde gebied. Vroeger had de vereniging nog andere delen van de Bourgoyen in beheer, ondermeer aan de Meerskant, en beheerden we ook de vogelkijkhutten. Natuurpunt Gent is erg blij met de nieuwe gebruiksovereenkomst. Het is al jaren geleden dat we nog eens een officieel contract hebben gehad met de stad. Intussen claimden we de stadsgronden gewoon. Tja, we zijn nu eenmaal altijd een beetje libertair geweest. Heel goed nieuws is ook dat de nieuwe overeenkomst toelaat dat we de stadspercelen die we beheren, kunnen voordragen aan het Vlaams Gewest voor de erkenning als natuurreservaat, zodat het gevoerde beheer kan gesubsidieerd worden. Vanaf 20 april zal het nieuwe NMC De Bourgoyen de uitvalsbasis zijn voor het beheer van Natuurpunt Gent in het stedelijk natuurgebied. We zijn alvast vragende partij voor een bijsturing van de huidige overeenkomst. Het zou immers praktischer zijn dat Natuurpunt de stadspercelen in de buurt van het nieuwe bezoekerscentrum beheert. 45
Natuurbeheer door Natuurpunt in de Een overzicht Totale oppervlakte in beheer: 13,0387 hectare Natuurbeheer voor iedereen - ook voor u? Natuurpunt Gent beschouwt natuurbeheer in de Bourgoyen (en elders) als een van zijn kerntaken. Niet alleen omdat natuurbeheer op zich belangrijk is, maar ook omdat het een van de meest laagdrempelige en voor de hand liggende middelen is om mensen te betrekken bij de realisatie van ons hoofddoel: natuur voor iedereen. Voor zijn beheer doet Natuurpunt Gent ook een beroep op landbouwers en op de professionele terreinploeg van Natuurpunt, maar het meeste werk wordt verzet door vrijwilligers. Daadwerkelijk de handen uit de mouwen steken, gezonde inspanning en ontspanning in een vaak idyllisch kader, dat kan bij Natuurpunt Gent. En iedereen kan meedoen, zowel in de week als in het weekend. Natuurpunt Gent gaat aan de slag met allerlei groepen, met de Jeugdbond voor Natuur en Milieu bijvoorbeeld, die hier de voorbije jaren een werkkamp had, en vooral ook met OBRA, een dagcentrum voor volwassen mentaal gehandicapten waar we straks al twintig jaar mee samenwerken. De sociale dimensie van het natuurbeheer is van groot belang bij Natuurpunt Gent. Veel mensen die elders - zelfs als onbezoldigd vrijwilliger - niet aan de slag kunnen of willen, zijn van harte welkom bij Natuurpunt Gent en zijn nodig voor het beheer van onze terreinen. Zin om mee te werken? Kijk dan alvast in onze activiteitenkalender vooraan: je vindt er vast wel een werkdag naar je gading. Wil je meer of iets anders? Bijvoorbeeld meehelpen tijdens de weekdagen? De ZoWeNaNa s (Zondagse Werknamiddagen in de Natuur - zie activiteitenkalender) helpen organiseren? Een andere werkdag of zelfs werkweek in een natuurgebied op poten zetten? Deel uitmaken van het beheerteam, dat het beheer in onze terreinen uitstippelt? Bel of mail naar Frank Maes: frank.maes@natuurpunt. be of bel naar De Grutto: 09/227.22.94. Op stadsgronden (6,4962 hectare volgens de nieuwe gebruiksovereenkomst) 1.1 Bezoekerscentrum De Grutto en belendende percelen (verlaten volkstuintjes - inclusief de zogenaamde Blindentuin - langs Leie vanaf molen tot aan de spoorwegdijk; wegbermen wandelpad) Wegbermen: twee à drie maal per jaar; eerste maaibeurt in mei of juni; maaisel afvoeren naar het depot Blindentuin en/of de composthoop aan De Grutto. Blindentuin : twee à drie maal per jaar; vooral in functie van het gebruik als depot en werkplek voor de verwerking van knothout. Tuin: drie à vier maal per jaar; eerste maaibeurt in april of mei; maaisel afvoeren naar composthoop De Grutto. Een twintigtal wilgen in de omgeving van de Blindentuin : om de vijf à acht jaar. Knotwilgen op de oever van de Leie om de vier à vijf jaar, frequenter dus dan normaal knotwerk, wegens moeilijke omstandigheden: de takken vallen in de Leie. Gronden in beheer bij Natuurpunt Gent Toponiemen 1.1 De Grutto + molen + tuin 1.2 Peel (stort bij De Grutto) 1.3 Boomgaard langs Leie 1.4 Spoorwegdijk 1.5 Dotterbloemweide 1.6 Bourgoyendreef 2.1 Terreinen aan winkelcentrum Galens 2.2 Percelen Zandloperstraat 2.3 Stort Meerskant 2.4 Plas 46
De Blindentuin doet dienst als tijdelijk depot en werkplek voor het verwerken van het knothout uit de omgeving. Snoeien van de haag aan De Grutto; Struiken en bomen rond De Grutto opsnoeien; Distelbestrijding (wettelijke verplichting, meestal uitgevoerd in mei); Onderhoud omheiningen. 1.2 Peel = stortplaats met bosje en ruigte tegenover De Grutto met beheertoegang voor de achterliggende Dotterbloemweide Rietkraag en aangrenzende ruigte: eens om de drie jaar (tussen november en februari); soms frequenter, afhankelijk van de toestand van het riet: als alles plat ligt door de haagwinde, wordt hoe dan ook gemaaid. Het maaisel wordt op het aangrenzende stort gelegd. Uitbaggeren amfibieënpoel (om de vijf jaar ongeveer). 1.3 Boomgaard langs de Leie Jaarlijkse zomermaaibeurt (normaliter in juni, als de zaden van het fluitenkruid rijp zijn); eventueel een (gedeeltelijke) tweede maaibeurt in functie van knotwerk. Het maaisel wordt afgevoerd naar depot Blindentuin. Rietkraag: om de drie jaar (tussen oktober en februari) of frequenter in functie van knotwerk. Het maaisel wordt afgevoerd naar depot Blindentuin. Afwisselend worden de knotwilgenrijen die de boomgaard begrenzen geknot (om de vier à vijf jaar, frequenter dus dan normaal knotwerk, wegens moeilijke omstandigheden: de takken vallen in de Leie of de sloot). Onderhoud van de wandelweg (putten opvullen, draineren); Vrijsnoeien van de wandelweg; Onderhoud van de zitbanken (jaarlijkse schilderbeurt in het voorjaar); Af en toe bijplanten van enkele fruitbomen, ter vervanging van afgestorven exemplaren. 1.4 Spoorwegdijk Zuidelijk deel: mozaïekmaaien : ieder najaar hetzelfde patroon tussen begin september en medio november in functie van de vegetatie, maar ook van het kanaliseren van recreanten; de overige stukken worden behalve het occasioneel vrijmaaien van het wandelpad ongemoeid gelaten. Het maaisel wordt deels afgevoerd naar het depot Dotterbloemweide, deels naar het depot Blindentuin. Middelste deel: ruigtebeheer: ieder jaar wordt een gedeelte gemaaid. Het maaisel wordt - indien de weersomstandigheden het toelaten - gehooid en in balen geperst; het maaisel dat hiervoor niet geschikt is, wordt afgevoerd naar de depots Blindentuin of Dotterbloemweide. Noordelijk deel: vrijmaaien van het wandelpad (normaliter in juni; eventueel - gedeeltelijke - tweede maaibeurt eind augustus - begin september); het maaisel wordt verzameld en getransporteerd naar het depot Blindentuin. Noordwestelijke rietkraag (langs Grijtgracht): ieder jaar één derde maaien, meestal eind oktober (als de waterstand het toelaat), zoniet in de winter (als het voldoende hard vriest, zodat het ijs begaanbaar is). Het maaisel wordt afhankelijk van de beschikbare arbeidskrachten ofwel ter plaatse op het talud (tussen de bramen) gegooid ofwel afgevoerd naar de depots Blindentuin of Dotterbloemweide. Knotten & kappen: Knotten van de (over het terrein verspreide) knotbomen, om de vijf à acht jaar. Het meeste hout wordt voor verwerking afgevoerd naar het depot Blindentuin ; van de meer noordelijk gesitueerde bomen wordt het hout naar de zone van de vroegere weekendhuisjes gesleept. Het takhout wordt - in afwachting van verhakselen - gestapeld; het brandhout wordt deels weggeschonken (aan vrijwilligers of een landbouwer), deels later naar het depot Blindentuin gesleept, waar het verder verzaagd wordt ten behoeve van de verwarming van De Grutto. Gronden in beheer bij Natuurpunt Gent Situatie op basis van de nieuwe gebruiksovereenkomst 1. eigendom van Natuurpunt Gent: 0,7 ha 2. eigendom van Natuurpunt Beheer (= erkend natuurgebied Bourgoyen- Grijtgracht ): 5,8 ha 3. eigendom van de Stad Gent: 6,5 ha 47
Bestrijden van opslag van esdoorn en kerselaar in functie van het vrijwaren van uitzichtpunten over de meersen en het bestrijden van bladval in de Dotterbloemweide. De takken worden grotendeels verwerkt in de omheinigen van de maaiseldepots Dotterbloemweide en Blindentuin. Bestrijden (via ringen) van esdoornopslag tussen meidoornhoutkant. Regelmatig (quasi wekelijks) opruimen van zwerfvuil, regelmatig ook van een sluikstort (vooral de omgeving van de sloot aan de noordkant is een zwart punt ). Distelbestrijding (wettelijke verplichting: via maaien - soms uittrekken - in mei). Onderhoud van zitbanken (schilderen in het voorjaar; regelmatig grond aanvullen). 1.5 Dotterbloemweide, smalle strook hooi- en rietland ten oosten van het zuidelijk deel van de spoorwegberm Jaarlijkse zomermaaibeurt van het hooiland (einde juli begin augustus); het maaisel wordt behoudens ongunstige weersomstandigheden grotendeels gehooid en in balen afgevoerd, zodat het kan dienen als veevoer. Het ruigere maaisel (riet, bramen, ) wordt verdeeld over de depots Blindentuin en Dotterbloemweide. Soms - afhankelijk van weersomstandigheden, waterstand en beschikbare arbeidskrachten - (gedeeltelijke) tweede maaibeurt. Ieder jaar een derde van de rietkraag. Het maaisel wordt afhankelijk van het betreffende derde ofwel afgevoerd naar het depot Blindentuin ; ofwel op de stortplaats van de Peel gelegd. Af en toe manueel uitbaggeren van een slootje; de specie wordt op de reeds opgehoogde strook langs de Molensloot gelegd. 1.6 Bourgoyendreef Knotten van een honderdtal knotbomen; om de vijf à acht jaar met een rotatiesysteem (dit seizoen - 2007-2008 - is er een inhaalbeweging omdat we de Bourgoyendreef pas opnieuw in beheer hebben gekregen). Een deel van het hout wordt voor verwerking afgevoerd naar het depot Blindentuin, waar het verder verzaagd wordt ten behoeve van de verwarming van De Grutto. Van de meer noordelijk gesitueerde bomen wordt het hout weggeschonken (aan vrijwilligers, hulpbehoevenden of een landbouwer). Het takhout wordt in afwachting van verhakselen gestapeld. Rietkraag Bosbiesdriehoek (= verbreding in het midden): ieder jaar een derde maaien, tussen oktober en februari. Het maaisel wordt afgevoerd naar depot Blindentuin. Onderhoud van zitbanken (schilderen, grond aanvullen). 1.7 Diverse Paddenactie aan de Zandloperstraat. Plaatsen van gaasjes op rioolroosters (om te vermijden dat trekkende padden in de rioolputten zouden vallen) en deze na de trek terug verwijderen. Beheerswerken op gronden van vzw Natuurpunt (erkend natuurreservaat Bourgoyen- Grijtgracht, totale opp. 5,8233 hectare) en vzw Natuurpunt Gent (totale opp. 0,7192 hectare) 2.1 Galens = terreinen rond winkelcentrum aan Brugsesteenweg (deel natuurreservaat Bourgoyen-Grijtgracht, 2,6697 hectare) Zomermaaibeurt hooiland aan weerszijden van knuppelpad: meestal door landbouwer, soms gedeeltelijk (de natste stukken bijvoorbeeld) door terreinploeg van Natuurpunt Beheer en/of door onszelf. Het maaisel wordt zoveel mogelijk gehooid; het soms aanzienlijke overschot (dat de landbouwer laat liggen) belandt op een voorlopig-tijdelijk depot in het ruigtegedeelte. Ruigtebeheer: de L-vormige ruigte ten westen van het winkelcentrum wordt in tweeën gedeeld: het ene jaar wordt het noordelijke deel (been van L dat paalt aan woningen Rijmsdam, bereikbaar via nieuwe beheertoegang tussen knotwilgen), het volgende jaar het zuidelijke deel (bereikbaar via de reeds gebruikte beheertoegang), het jaar daarop wordt er niet gemaaid. Hooilanden ten oosten van parking worden gemaaid en gehooid door een landbouwer. Eventuele overschotten van het maaisel (dat de landbouwer laat liggen) worden door ons bijeengeharkt en het natste deel (tegen het knuppelpad) maaien we zelf. Het maaisel komt - afhankelijk van diverse omstandigheden - terecht op het voorlopig-tijdelijk depot in het ruigtegedeelte of wordt getransporteerd naar het depot Blindentuin ; ook komt er soms een deel terecht tussen de bufferaanplanting (een deel met veel steenpuin) langs de voormalige schroothandel Poelman. Beweiding: Zuidelijk deel nat grasland (samen met opgehoogde percelen van de stad) via gebruiksovereenkomst met landbouwer. Om de vijf à acht jaar, groot aantal knotwilgen, palend aan opgehoogde delen (voormalige) zomerhuisjes en aan parking winkelcentrum. 48
Onderhoud zitbank (schilderen; grond aanvullen); Onderhoud en herstel veerasters; Regelmatig herstellen omheining aan parking; Beheer voorlopig-tijdelijk maaiseldepot; Regelmatig nazicht en aanvulling groenschermen aan vroegere schroothandelaar, parking winkelcentrum en Rijmsdam; Rijten (waterplanten verwijderen, zodat dichtslibben wordt tegengegaan) van sloot langs knuppelpad (in oktober); afvoeren naar depot Blindentuin. 2.2 Percelen aan Zandloperstraat (deel van natuurreservaat Bourgoyen-Grijtgracht, 3,1536 hectare) Het hooilandbeheer gebeurt via een gebruiksovereenkomst met een landbouwer. Er wordt in juli of augustus gemaaid (samen met het aanpalende perceel van de Stad Gent). Zuidelijk deel van de percelen (dat niet bereikbaar is voor landbouwer) wordt - als het waterpeil het toelaat - gemaaid; maaisel wordt ter plaatse gestapeld. Knotten en kappen: Regelmatig weghakken van wilgenopslag op het zuidelijk deel van de percelen. Takken worden ter plaatse gestapeld. Bestrijden (ringen) van Amerikaanse vogelkers op het opgehoogde deel. Opruimen van zwerfvuil en bouwsels van spelende kinderen op het opgehoogde deel. Mogelijk project: Uitbaggeren sloten. 2.3 Oud stort aan Meerskant (palend aan verlengde van Zandloperstraat) eigendom van Natuurpunt Gent (0,3720 hectare) Op deze percelen werden tussen 1989 en 1992 (met wisselend succes) streekeigen bomen aangeplant. Sindsdien beperkt het beheer zich tot het opruimen van zwerfvuil. De percelen vormen een geheel met de aanpalende stadspercelen. 2.4 Perceel Plas - eigendom van Natuurpunt Gent (0,3472 hectare) Vóór de huidige gebruiksovereenkomst had Natuurpunt Gent de volledige plas in beheer, dus ook de aangrenzende stadspercelen. Sedert de natuurinrichtingswerken is het terrein niet meer toegankelijk voor het publiek. Er is gekozen voor een zogenaamd nulbeheer, niets doen dus, met uitzondering van het onderhoud van een steile wand als broedgelegenheid voor de ijsvogel. reclame 49