B. Vennootschapsvormen Hierna volgt een beknopte vergelijking in tabelvorm van de meest relevante aandachtspunten bij de besproken vennootschapsvormen. BVBA Comm.VA CVBA Burgerlijke Maatschap Aard Rechtspersoonlijkheid Rechtspersoonlijkheid Rechtspersoonlijkheid Geen rechtspersoonlijkheid (art. 2, 2 (art. 2, 2 (art. 2, 2 (art. 2, 1 Oprichting Authentieke akte Authentieke akte Authentieke akte Vormvrij (art. 66 (art. 66 (art. 66 (art. 66 Vennoten en aandeelhouders Aansprakelijkheid Min. 2 (1 bij EBVBA) Min. 2 (1 beherende/ gecommanditeerde en 1 stille/ commanditaire) Min. 3 Min. 2 (maten) (art. 211 (art. 654 (art. 351 (art. 1 Beperkt tot inbreng Beperkt tot inbreng: stille vennoot Onbeperkt en hoofdelijk: beherende vennoot Beperkt tot inbreng Onbeperkt voor een gelijk deel (art. 210 (art. 654 (art. 352 (art. 52 Opm.: Indien een natuurlijke persoon enige vennoot in meerdere BVBA s is: hoofdelijk aansprakelijk voor de verbintenissen van de overige BVBA s. (art. 212 Indien een rechtspersoon enige vennoot in BVBA is: hoofdelijk aansprakelijk voor alle verbintenissen BVBA (art. 213 Opm.: Indien een zaakvoerderbeherende vennnoot een rechtspersoon is, dan is de vaste vertegenwoordigernatuurlijke persoon niet persoonlijk verbonden voor de verbintenissen van de vennootschap. (art. 61, 2 laatste lid 246 larcier
Bestuur Min. 1 zaakvoerder, al dan niet vennoot (natuurlijke of rechtspersoon) Min. 1 statutair zaakvoerderbeherende vennoot (natuurlijke of rechtspersoon) Min. 1 bestuurder, al dan niet vennoot Elke maat, behalve indien er min. 1 zaakvoerder is benoemd (art. 255 (art. 658 (art. 378 (art. 34 Indien zaakvoerderrechtspersoon: vaste vertegenwoordiger verplicht (art. 61, 2 Indien zaakvoerderrechtspersoon: vaste vertegenwoordiger verplicht (art. 61, 2 Indien zaakvoerderrechtspersoon: vaste vertegenwoordiger verplicht (art. 61, 2 Kapitaal Min. 18.550 EUR Min. 61.500 EUR Vast gedeelte: min. 18.550 EUR Variabel gedeelte: vrij (art. 214 (art. 439 j 657 (art. 390 Geen minimum; wel verplichting tot inbreng van iets met vermogenswaarde (art. 19-20 Effecten Aandelen Op naam (register) Op naam (register) Gedematerialiseerd (effectenrekening) (art. 232 (art. 460 j 657 Winstbewijzen Verboden Op naam (register) Gedematerialiseerd (effectenrekening) (art. 232 (art. 460 j 657 Obligaties Op naam (register) Op naam (register) Gedematerialiseerd (effectenrekening) (art. 232 (art. 460 j 657 Op naam (register) Onverdeeldheid - Maatschapsdelen (statuten) (art. 356 Verboden - (art. 356 Op naam (register) - (art. 356 Certificering Voor aandelen Voor alle effecten Niet voorzien. Niet van toepassing. (art. 242 (art. 503 j 657 Boekhouding Dubbele boekh. Dubbele boekh. Dubbele boekh. Enkelvoudige boekh. Fiscaal (inkomsten) Vennootschapsbelast. Vennootschapsbelast. Vennootschapsbelast. Fiscaal transparant (art. 179 WIB 92) (art. 179 WIB 92) (art. 179 WIB 92) (art. 29, 1 WIB 92) larcier 247
C. Clausules Hoofdstuk 1. Doel De statuten van een vennootschap moeten een nauwkeurige omschrijving van het doel bevatten. Het doel van een vennootschap, die wordt ingeschakeld in familiale vermogensplanning, voorziet steeds in de mogelijkheid om een roerend en/of onroerend vermogen te beheren. Afdeling 1. Met rechtspersoonlijkheid Bijvoorbeeld: De vennootschap heeft als doel roerende en onroerende goederen of rechten onder gelijk welke vorm te verwerven, te beheren, te valoriseren en te vervreemden, zowel in het binnen- als het buitenland. Zij mag alles doen wat rechtstreeks of onrechtstreeks tot de realisatie van het maatschappelijk doel kan bijdragen en van aard is de opbrengst van haar goederen te bevorderen. Zij mag onder meer: onroerende goederen verwerven, bouwen, verbouwen en vervreemden met het oog op wederbelegging en opbrengst; onroerende goederen in hypotheek stellen en goederen in pand stellen en aval verlenen voor leningen, kredieten en andere verbintenissen zowel voor haarzelf als voor derden; participaties verwerven en beheren in andere vennootschappen; leningen afsluiten en waarborgen verlenen. De vennootschap kan tevens functies van bestuurder of vereffenaar in vennootschappen uitoefenen. De vennootschap zal zich onthouden van alle handelsactiviteiten die haar burgerlijk karakter zouden doen verliezen. Afdeling 2. Zonder rechtspersoonlijkheid Bijvoorbeeld: Het doel van de maatschap bestaat erin om binnen een familiale sfeer het familiaal vermogen in stand te houden, te beheren en te vergroten als een goede huisvader dit met het oogmerk de maten een rechtstreeks of onrechtstreeks vermogensvoordeel te bezorgen. De maatschap kan hiertoe beleggen in roerend en onroerend vermogen, zowel in het binnenland als in het buitenland. Het vermogen zal uitsluitend passief beheerd worden met het oog op de instandhouding en vergroting ervan, zoals een goede huisvader. De maatschap zal zich onthouden van handelingen die de zuivere burgerlijke activiteit in het gedrang kunnen brengen en zal zich niet inlaten met industriële, handels- of andere com- 248 larcier
merciële activiteiten. De maatschap mag evenwel beleggen in aandelen van vennootschappen met een industriële, handels- of andere activiteit, op voorwaarde dat het een louter passieve belegging betreft. Hoofdstuk 2. Duur Afdeling 1. Met rechtspersoonlijkheid De duur van de vennootschap kan van bepaalde of onbepaalde duur zijn. Tenzij de statuten anders bepalen is een vennootschap voor onbepaalde duur aangegaan. Bij de Comm.VA is het buitengewoon belangrijk om in de oprichtingsakte van de vennootschap aandacht te schenken aan de link tussen het mandaat van zaakvoerder en de duurtijd van de vennootschap. De Comm.VA eindigt immers door het overlijden van de zaakvoerder (art. 660, tenzij de statuten hiervan afwijken. Een CVBA met minder dan drie vennoten is problematisch. Bij gebrek aan wettelijke bepalingen die een (voorlopige) eenhoofdigheid toelaten, beantwoordt een CVBA met één vennoot niet langer aan art. 1 W.Venn. en houdt ze op te bestaan. Afdeling 2. Zonder rechtspersoonlijkheid Wat de burgerlijke maatschap betreft, is het aangewezen om de duur van de maatschap te bepalen in de statuten. Hierdoor wordt vermeden dat de maatschap kan ontbonden worden door de loutere wil van één van de maten (art. 43. De burgerlijke maatschap wordt van rechtswege ontbonden door de dood van één van de maten (art. 39, 3 daarom wordt best voorzien in een verblijvings- en/of voortzettingsbeding (art. 42. De ontbinding wegens onbekwaamverklaring of kennelijk onvermogen van een vennoot (art. 39, 4 is eveneens van aanvullend recht en de statuten kunnen ook hiervan afwijken. Hoofdstuk 3. Bestuur In het kader van estate planning middels een vennootschap hoeft het geen betoog dat de positie van het bestuursorgaan van ongemeen groot larcier 249
belang is. Stabiliteit én continuïteit in het bestuur kunnen in heel wat gevallen noodzakelijk zijn. Afdeling 1. Met rechtspersoonlijkheid BVBA. Een BVBA wordt bestuurd door één of meer zaakvoerders, al dan niet vennoot (art. 255. De statuten van een BVBA kunnen voorzien in behoorlijk strenge benoemings- en ontslagregels voor het bestuur. Zo kan worden bepaald dat de zaakvoerders slechts met een bijzondere meerderheid of met de goedkeuring van bepaalde vennoten kunnen worden ontslagen. Een zaakvoerder kan ook statutair benoemd worden. Dit is het geval wanneer de identiteit van de zaakvoerder in de statuten wordt vermeld. Behoudens andersluidende bepaling in de statuten, of eenparige instemming van de vennoten, worden de statutaire zaakvoerders, die zonder beperking van duur aangeduid zijn in de statuten, geacht benoemd te zijn voor de duur van de vennootschap. Hun mandaat kan slechts mits een statutenwijziging én om gewichtige redenen geheel of gedeeltelijk worden herroepen (art. 256. Gewichtige redenen zijn bijvoorbeeld: langdurige afwezigheid wegens ziekte, verwaarlozing van de functie en ernstige schending van de statuten. Het is in deze trouwens mogelijk om statutair een quorum en meerderheid te voorzien die strenger is dan het wettelijk voorziene meerderheidsquorum noodzakelijk voor een statutenwijziging. In geen geval kunnen minder strenge eisen worden voorzien. Niets belet dat in de statuten een opsomming wordt gegeven van wat moet worden begrepen onder gewichtige reden. Een statutair stemverbod voor een zaakvoerder-vennoot is onwettig gezien een vennoot van een BVBA minimum over één aandeel en dus één stem moet beschikken. Teneinde de quasi onafzetbaarheid van de statutaire zaakvoerder-vennoot te verankeren is het nuttig om in de statuten te bepalen dat eenparige instemming van de vennoten de aanwezigheid en de stem veronderstelt van ieder van de vennoten. Indien er een college van zaakvoerders is, samengesteld uit niet-statutaire en statutaire zaakvoerders, kan desgewenst voor alle of bepaalde beslissingen een vetorecht aan de statutaire zaakvoerders worden verleend. De statuten kunnen verder voorzien in een statutaire zaakvoerder-opvolger of zij kunnen de uittredende statutaire zaakvoerder de mogelijkheid geven om een opvolger voor te dragen. Er is heel wat mogelijk. 250 larcier
Aan de zaakvoerder(s) opgelegde statutaire kwantitatieve en kwalitatieve bevoegdheidsrestricties zijn, zelfs na publicatie in de bijlagen bij het Belgisch Staatsblad, niet tegenstelbaar aan derden (te goeder trouw) (art. 257. Derden die met een BVBA contracteren moeten enkel nagaan wie bevoegd is (Prokura-systeem). Comm.VA. Het Wetboek van vennootschappen bepaalt dat onder de beherende en hoofdelijk aansprakelijke vennoten minstens één zaakvoerder in de oprichtingsakte wordt aangewezen (art. 658. Een zaakvoerder van een Comm.VA moet in ieder geval in de statuten worden aangewezen. Deze verplichte statutaire aanwijzing van de zaakvoerder zorgt voor een bijzondere bescherming. Een zaakvoerder in een Comm.VA is nagenoeg onafzetbaar. Het ontslag van een zaakvoerder vereist een statutenwijziging en dus een beslissing van een buitengewone algemene vergadering (art. 658-659. Laat de statutaire zaakvoerder, behoudens andersluidende bepalingen in de statuten, nu net beschikken over een vetorecht voor statutenwijzigingen. De zaakvoerder kan dus zijn eigen ontslag tegenhouden. Gedwongen ontslag omwille van in rechte erkende wettige (cfr. gewichtige) redenen is, mits tussenkomst van de rechtbank, wel mogelijk. Net genoemd vetorecht van de zaakvoerder is een flamboyant kenmerk van de Comm.VA. In twee gevallen beschikt de statutaire zaakvoerder over dit recht: (a) n.a.v. een statutenwijziging en (b) n.a.v. iedere handeling die de belangen van de vennootschap ten opzichte van derde betreft (art. 659. Hieronder wordt begrepen de beslissingen die het onderpand van de vennootschap tegenover derden kunnen verminderen, o.a. dividenduitkeringen, inkoop eigen aandelen of alarmbelprocedure bij aanmerkelijk verlies. De statuten kunnen het vetorecht wel uitsluiten of afzwakken. Het Prokura-systeem van vertegenwoordiging geldt eveneens voor de Comm.VA. CVBA. Een CVBA wordt bestuurd door ten minste één bestuurder, die niet noodzakelijk een vennoot hoeft te zijn (art. 378. De statuten kunnen de regels vastleggen met betrekking tot de benoeming en het ontslag van de bestuurders evenals de duur van het bestuursmandaat. Bij stilzwijgen van de statuten wordt de CVBA bestuurd door één bestuurder die door een gewone algemene vergadering wordt benoemd én ten alle tijde door een algemene vergadering kan worden ontslagen. larcier 251
Binnen de context van estate planning is een statutair benoemd bestuurder bij een CVBA eerder de regel dan de uitzondering. Hierdoor is minstens een statutenwijziging noodzakelijk en is de ad nutum afzetbaarheid in ieder geval uitgesloten. Bij de CVBA kunnen voor een bestuurder gelijkaardige statutaire regels als bij de BVBA worden voorzien. Tot op heden geldt, bij gebrek aan wettelijke regeling, het Prokurasysteem niet bij een CVBA. Dit betekent dat derden niet alleen moeten nagaan wie bevoegd is maar dat zij ook rekening moeten houden met bevoegdheidsbeperkingen die in statuten zijn opgenomen en die openbaar gemaakt zijn via de bijlagen bij het Belgisch Staatsblad. Afdeling 2. Zonder rechtspersoonlijkheid Het is van groot belang dat de statuten van de burgerlijke maatschap voorzien in een georganiseerd bestuur. Bij gebrek aan een akte die een zaakvoerder aanstelt, wordt elke maat namelijk van rechtswege zaakvoerder (art. 36. Het is dus gebruikelijk om te voorzien in één of meer (statutaire) zaakvoerders en/of zaakvoerder-opvolgers. De statutaire zaakvoerder is in de prakijk (quasi) onafzetbaar. Echter, deze sterke positie kan niet zonder meer gehandhaafd worden: het is vereist dat de statuten van de maatschap slechts met unanimiteit kunnen worden gewijzigd en dat de statutaire zaakvoerder bijgevolg een minimum aantal stemmen binnen de maatschap bezit. De statuten bevatten bij voorkeur een nauwkeurige en duidelijke beschrijving van zowel de beheers- als beschikkingsbevoegdheden van de zaakvoerder(s). Denk bijvoorbeeld aan de eventuele beslissingsbevoegdheid van de zaakvoerder(s) tot aan- en verkoop van onroerende goederen. Voor zover als nodig kan in de statuten worden bepaald dat het mandaat van zaakvoerder(-opvolger) kwalificeert als een contract van lastgeving waarbij de zaakvoerder(-opvolger) dient te worden beschouwd als lasthebber van de maten. In de notariële praktijk zal de authentieke aan- of verkoopakte van een onroerend goed niet louter en alleen door de zaakvoerder worden ondertekend. Behoudens indien elke maat mee tekent, zal de zaakvoerder notarieel gevolmachtigd moeten worden door iedere maat. Het gemis aan rechtspersoonlijkheid van de maatschap annex de afwezigheid van 252 larcier
gepubliceerde statuten is hieraan niet vreemd. Om de maten te verplichten mee te werken aan de totstandkoming van een notariële volmacht kan in de statuten worden bepaald dat de maten zich ertoe verbinden op verzoek van de zaakvoerder over te gaan tot het verlenen van de notariële volmacht voor de aan- en verkoop van een onroerend goed. Hoofdstuk 4. Effecten Afdeling 1. Met rechtspersoonlijkheid BVBA. Aandelen van een BVBA zijn steeds op naam, zij kunnen niet gedematerialiseerd worden (art. 232. De regel is one man one vote. Creatie van aandelen zonder stemrecht is mogelijk, deze krijgen slechts in een beperkt aantal gevallen stemrecht. Dergelijke aandelen hebben recht op een preferent deel in de winst zoals voorzien in de statuten. Dit betekent dat hen bij een uitkeerbare winst een bevoorrecht en, behoudens andersluidende statutaire bepalingen, overdraagbaar dividend wordt toegekend (art. 240. Aandelen zonder stemrecht hebben daarenboven recht op een deel van het resterend winstsaldo waarvan het bedrag in geen geval lager mag zijn dan het dividend dat wordt toegekend aan de aandelen met stemrecht. Weet wel dat aandelen zonder stemrecht niet meer dan één derde van het maatschappelijk kapitaal mogen vertegenwoordigen. Dit systeem van preferente dividenduitkering is een uitzondering op het principe dat bij een BVBA niet kan afgeweken worden van gelijke winstverdeling. Aandelen met stemrecht hebben sowieso een gelijk deel in de winst in geval van winstuitkering en genieten van een gelijke verdeling van het liquidatiesaldo in geval van vereffening van de vennootschap (art. 239. Er kunnen bij een BVBA geen winstbewijzen, i.e. effecten die het maatschappelijk kapitaal niet vertegenwoordigen, worden uitgegeven (art. 232. Comm.VA. De aandelen zijn op naam, maar zij kunnen ook gedematerialiseerd worden indien dit is toegelaten door de statuten (art. 657. In tegenstelling tot de BVBA kunnen de statuten van een Comm.VA. voorzien dat bepaalde categorieën van aandelen recht geven larcier 253