1 Inleiding 1 1 INLEIDING Waarin je kennis maakt met een grote verscheidenheid aan computers. 1.1 General purpose computers Noteer de computertypes in de juiste categorie: de server van het schoolnetwerk een GPS-toestel een spelconsole een smartphone de computer die een kerncentrale bestuurt een werkstation in een computernetwerk de computer in een wasmachine een tablet computer een rekenmachine de boordcomputer van een auto General purpose computers Special purpose computers Specific purpose computers
21 www.sleutelboek.eu Op welke punten verschilt een laptop van een desktop computer? Een laptop beschikt niet over een numeriek klavier. Beeldscherm, toetsenbord en systeemeenheid zitten in 1 behuizing. Muisbesturing gebeurt met een touchpad. Een laptop heeft geen aansluitingen voor randapparaten. De kwaliteit van de geluidskaart is veel lager. Een laptop kan zonder netstroom dankzij een batterij. De manier waarop een processor in een laptop werkt is fundamenteel anders. Je kan een laptop niet uitbreiden met een krachtiger grafische kaart als je dat wil. Laptops maken gebruik van andere besturingssystemen. Laptops verslijten sneller dan desktop computers. Lees de teksten op blz 11 en 12 in het boek. Noteer in enkele kernwoorden de typische kenmerken van elk computerype.
1 Inleiding 3 1.2 Computers in netwerken voordelen stand-alone computer netwerkcomputer nadelen
41 www.sleutelboek.eu 1.3 Mainframe computers Van wanneer dateren de eerste mainframes? Waarom werd de term mainframe pas sinds de jaren 1970 gebruikt? Wat is het fundamentele verschil tussen een mainframe en een computernetwerk? Leg aan de hand van dit schema het begrip lock-stepping uit.
1 Inleiding 5 Ga naar de Sleutelboek website Open de pagina 1.3 Mainframes Open onder het titeltje Oefeningen de tekst Mainframe uit de gratie in Benelux Op welk gebied denken organisaties uit de Benelux dat mainframes minder efficiënt zijn? Waaruit blijkt dat mainframes in de Benelux uit de gratie zijn? Zoek op: wat betekent "gedistribueerde dataverwerking"? Welk probleem stelt zich op het gebied van personeel? Wat zou de mainframe aantrekkelijker kunnen maken?
61 www.sleutelboek.eu Ga naar de Sleutelboek website Open de pagina 1.3 Mainframes Open onder het titeltje Oefeningen de tekst Meer mainframe-capaciteit nodig door cloud en mobiel Waarom verwachten zes op tien bedrijven een uitbreiding van hun mainframe-capaciteit? Zoek op: wat betekent "private cloud"? Waarom zijn mainframes zo interessant voor cloud-toepassingen volgens Rich Ptak?
1 Inleiding 7 1.4 Veiligheidsaspecten bij pc-montage Hier vind je vijf pictogrammen met betrekking tot de veiligheidsaspecten bij PC-montage. Noteer bij elk pictogram de betekenis:
81 www.sleutelboek.eu 1.5 De binnenkant van een computer
1 Inleiding 9 1.6 De werking van de computer Plaats de verschillende stappen van de werking van een computerprogramma in de juiste volgorde. Plaats de nummertjes bij de juiste pijltjes in het schema. Als het programma wordt afgesloten, wordt het uit het werkgeheugen gewist. De gebruiker geeft de getallen in waar het programma om vraagt. De processor haalt de getallen die de gebruiker heeft ingegeven uit het werkgeheugen, en berekent het resultaat. De processor haalt het programma uit het werkgeheugen, en begint met de uitvoering ervan. De processor stuurt de nodige instructies naar de grafische kaart, die ervoor zorgt dat de interface van het programma op het beeldscherm wordt weergegeven. Het programma wordt van de harde schijf gehaald, en wordt in het werkgeheugen geladen. Het resultaat dat in het werkgeheugen staat, wordt op de harde schijf bewaard. Het resultaat wordt bewaard in het werkgeheugen. Het resultaat wordt weergegeven op het beeldscherm.
101 www.sleutelboek.eu invoer verwerking uitvoer 3, 8 vermenigvuldigen 12, 3, 88, 45, 19, 54 88 vierkantswortel 6 eend, aap, koe, beer alfabetisch sorteren Ik niet steen ben van. Ik ben niet van steen. 18 24 breuk vereenvoudigen vertalen naar Engels Computers are useful 48, 64 8 Noteer de nummertjes van de volgende acties uit computerprogramma s in het juiste vak. 1. Een grafiek maken in een rekenblad. 2. Een online formulier invullen. 3. Een document afdrukken. 4. Een mp3-bestand beluisteren. 5. Een telefoonnummer intoetsen in Skype. 6. De gegevens in een databank sorteren. 7. Een joystick bedienen op een spelconsole. 8. Een document inscannen. 9. Verschillende losse videofragmenten monteren in één filmpje. 10. Een presentatie afspelen voor een publiek. invoer verwerking uitvoer
2 Het moederbord, voeding en batterij 11 2 HET MOEDERBORD, VOEDING EN BATTERIJ Wat is het moederbord en wat vind je er allemaal op? Waarvoor dient de voeding en hoe vervang je ze? En hoe behandel je het best de batterij van je laptop? 2.1 De behuizing Plaats de nummers op de juiste plaats: 1. Plaats voor het moederbord 2. Plaats voor het optisch station 3. Plaats voor de harde schijf 4. Plaats voor de voeding 5. Aansluitingen voor randapparaten 6. Front-panel
121 www.sleutelboek.eu Noteer de namen bij de juiste afbeeldingen: barebone tower case mini-tower case desktop case casemodding midi-tower case
2 Het moederbord, voeding en batterij 13 2.2 Het moederbord Benoem de onderdelen op het moederbord: 1 2 3 4 5 6 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8
141 www.sleutelboek.eu Zoek de informatie van twee verschillende moederborden op het internet: eentje voor een krachtige Intel-processor en eentje voor een vergelijkbare AMD-processor. Vul het onderstaande schema aan. merk en type processorsocket geschikte processoren chipset FSB speed geheugentype maximale geheugencapaciteit aantal geheugensleuven grafische chip audio netwerk type en aantal uitbreidingssleuven aantal SATA-poorten type en aantal externe aansluitingen form factor prijs
2 Het moederbord, voeding en batterij 15 2.3 Bussen 2.3.1 Het binair talstelsel Zet de binaire waarden om naar decimale waarden. Je mag geen elektronische hulpmiddelen gebruiken. Gebruik het grote vak om de tussenstappen te noteren. In het vakje rechts onderaan noteer je het resultaat. 110101 1110010 10011101
161 www.sleutelboek.eu Zet de decimale waarden om naar binaire waarden. Je mag geen elektronische hulpmiddelen gebruiken. Gebruik het grote vak om de tussenstappen te noteren. In het vakje rechts onderaan noteer je het resultaat. 29 78 143
2 Het moederbord, voeding en batterij 17 Een MP3-bestand is gemiddeld 4 MB groot. Bereken hoeveel volledige bestanden er exact passen op de volgende gegevensdragers. LET OP: fabrikanten interpreteren de metrische voorvoegsels steeds letterlijk, dus: 1 MB is 1 000 000 bytes en niet 1 048 576 bytes! Uiteraard mag je gebruik maken van een rekenmachine of een computer. Een CD-R van 700 MB: Een MP3-speler met een opslagcapaciteit van 32 GB: Een USB-stick van 8 GB: Een externe harde schijf van 750 GB: Een netwerkschijf van 8 TB: 2.3.2 Indeling van bussen Juist Fout 1. De systeembus bevindt zich binnen de processor. 2. De PCI-bus is een Input/Output bus. 3. De specifieke bussen bevinden zich op het moederbord. 4. De IDE-bus is een externe bus. 5. De algemene bus verbindt de processor met het geheugen. 6. De PCI-Express bus is een specifieke bus. 7. De controlebus controleert of gegevens correct worden verstuurd. 8. Het verkeer over de databus kan in twee richtingen verlopen.
181 www.sleutelboek.eu 2.3.3 Busoperaties Zet de verschillende stappen van het lezen van een gegeven uit het werkgeheugen in de juiste volgorde. Het geheugen herkent de opdracht om de waarde die zich in de aangegeven geheugenplaats bevindt op de databus te zetten. De processor stuurt het adres van de geheugenplaats langs de adresbus naar het geheugen. De processor neemt de gegevens op de databus over. Het geheugen geeft via de controlebus aan dat de waarde klaarstaat op de databus. De processor zet een leessignaal op de controlebus. Zet de verschillende stappen van het schrijven van een gegeven naar het werkgeheugen in de juiste volgorde. De processor zet het gegeven op de databus. De processor stuurt het adres van de geheugenplaats waar het gegeven moet worden opgeslagen langs de adresbus naar het geheugen. De waarde op de databus wordt in de aangegeven geheugenplaats gezet. Een eventuele andere waarde die zich nog op die geheugenplaats zou bevinden, wordt daarmee verwijderd. De processor zet een schrijfsignaal op de controlebus. Daardoor geeft de processor eigenlijk de opdracht aan het geheugen om het gegeven dat zich op de databus bevindt in de geheugenplaats te bewaren.
2 Het moederbord, voeding en batterij 19 2.4 De chipset De volgende onderdelen zijn allemaal verbonden met de chipset. Verbind elk onderdeel met het juiste deel van de chipset: ROM / CMOS PCI-Express muis processor North bridge USB seriële aansluiting Interlink dedicated bus South bridge werkgeheugen toetsenbord SATA PCI
201 www.sleutelboek.eu 2.5 Het BIOS Ga naar de Sleutelboek website Open de pagina 2.5 Het BIOS Open onder het titeltje Weblinks de link EFI A&A Service Beantwoord de volgende vragen. Waarom ontwikkelde Intel EFI? Waarom richtte Intel de Unified EFI Group op? Welke twee voordelen (met betrekking tot drivers en harde schijven) worden genoemd? Hoe wordt ervoor gezorgd dat je toch Windows kan installeren op een EFI-computer?
2 Het moederbord, voeding en batterij 21 Open van 2 verschillende merken en types van computers het BIOS configuratiescherm en noteer de volgende systeeminformatie die je daarin kan vinden: Computer 1 Computer 2 BIOS-merk opstartvolgorde (boot sequence) type processor capaciteit van het werkgeheugen capaciteit van de harde schijf type van de chipset Je bent het wachtwoord vergeten waarmee je het BIOS hebt beveiligd. Hoe kan je er dan toch weer voor zorgen dat je het BIOS kan openen? Elke keer wanneer je je computer opstart, wordt de datum teruggezet naar 1 januari 1980 en de klok op 0:00 u. Wat kan daarvan de oorzaak zijn en hoe los je dat op?
221 www.sleutelboek.eu 2.6 De voeding Benoem de verschillende connectoren en verbind ze met de juiste onderdelen uit de computer aan de rechterkant. Spanningen meten in je PC Aan een Molex-connector vind je drie kleuren draden: geel, rood en zwart. Meet met behulp van een voltmeter de spanning op elke kleur terwijl de PC aangeschakeld is. Neem de nodige voorzorgsmaatregelen in acht! Rood: V Geel: V Zwart: V
3 De processor 23 3 DE PROCESSOR Waarin je meer te weten komt over het verstand van je computer, en dus niet het hart zoals wel eens wordt beweerd. John von Neumann Zoek op het internet informatie op over John von Neumann en vul de ontbrekende informatie in. Geboren op (datum) in (stad) in (land) Hij doctoreerde in (vak) aan de universiteit van toen hij jaar oud was. Tot 1930 doceerde hij aan de universiteiten van en. Waarom emigreerde hij naar de Verenigde Staten? Vier belangrijke verwezenlijkingen van John von Neumann: Hij sterft op. (datum) in (stad) aan de gevolgen van. (doodsoorzaak).
241 www.sleutelboek.eu 3.1 De von Neumann architectuur Zet de nummers van de onderdelen van de processor op de juiste plaats in het schema. 1. Adresseringseenheid 8. Prefetch unit 2. Anticipatiewachtrij 9. Protection test unit (PTU) 3. Arythmetic logic unit (ALU) 10. Registers 4. Bus interface unit 11. Segment unit 5. Control unit (CU) 12. Systeembus (FSB) 6. Opdrachteneenheid (decode unit) 13. Uitvoeringseenheid 7. Paging unit 14. Werkgeheugen Verbind op de volgende bladzijde de nummers met de stappen in de juiste volgorde en met het juiste schema in de laatste kolom, voor een programma om twee getallen met elkaar op te tellen. Het begin is al voor jou gemaakt.
3 De processor 25 1 De Bus Interface haalt de instructie uit het werkgeheugen op en geeft ze door aan de Prefetch Unit. 2 Op dezelfde manier worden ook de twee getallen uit het werkgeheugen opgehaald. 3 De Prefetch Unit zet de instructie in de anticipatie-wachtrij. 4 De Prefetch Unit geeft aan de Bus Interface Unit de opdracht om de eerste instructie uit het geheugen te halen. 5 6 De opdrachteneenheid haalt de instructie uit de anticipatie-wachtrij om ze te ontleden en vertalen. De Bus Interface Unit krijgt van de adresseringseenheid het geheugenadres waar de instructie zich bevindt. 7 De PTU controleert of het door de CU toegewezen registeradres mag gebruikt worden en bewaart daar het getal. 8 Het resultaat wordt door de CU via de Bus Interface Unit naar het werkgeheugen gestuurd. 9 De ALU haalt de getallen uit het register en voert de opdracht uit. 10 De CU kiest een registeradres voor het eerste getal en stuurt dat naar de PTU. 11 Het resultaat van de berekening wordt in het register geplaatst. 12 Op dezelfde manier wordt ook het tweede getal in het register bewaard.
261 www.sleutelboek.eu Zoek op en omschrijf in je eigen woorden wat de instructieset van een processor is. Welk onderdeel van de processor maakt gebruik van de instructieset? Waarom? Benoem de hieronder omschreven technieken om de processorverwerking te optimaliseren met het correcte begrip. Wanneer de uitvoering van een volgende instructie afhangt van de vorige instructie, wordt het resultaat van de eerste instructie voorspeld zodat de juiste volgende instructie al kan worden geladen. De processor hoeft niet te wachten tot een vorige instructie volledig is uitgevoerd; het ophalen van de volgende instructie kan al gebeuren terwijl de vorige instructie gedecodeerd wordt. De processor heeft twee of meer processorkernen die elk volledig onafhankelijk van elkaar tegelijk instructies kunnen verwerken. Een deel van de basisarchitectuur (opdrachteneenheid en uitvoeringseenheid) van de computer is ontdubbeld, waardoor verschillende instructies gelijktijdig kunnen worden uitgevoerd. Indien bij een selectie geen voorspelling kan worden gemaakt, kunnen al volgende instructies die onafhankelijk zijn van de uitkomst van de selectie, worden uitgevoerd.
3 De processor 27 3.2 Processoren op de markt Zoek informatie op over twee vergelijkbare processoren voor desktop computers, eentje van AMD en eentje van Intel. Noteer hier de gevonden informatie: Type Aantal kernen Processorvoet Kloksnelheid L2-cache FSB-snelheid Adresbus Aantal transistoren Schaalgrootte transistoren (nm) TDP Prijs (boxed)
281 www.sleutelboek.eu Zoek informatie op over twee vergelijkbare processoren van hetzelfde merk, eentje voor desktop computer en eentje voor laptops. Noteer hier de gevonden informatie: Type Aantal kernen Processorvoet Kloksnelheid L2-cache FSB-snelheid Adresbus Aantal transistoren Schaalgrootte transistoren (nm) TDP Prijs (boxed) Onderzoek aan de hand van het overzicht van processoren op de Sleutelboek website of de wet van Moore ook voor de laatste vijf jaar opgaat. Neem de aantallen transistoren op in een rekenblad en maak er een overzichtelijke grafiek van.
3 De processor 29 3.3 Processorkoelers Ga naar de Sleutelboek website Open de pagina 3.3 Processorkoelers Open onder het titeltje Weblinks de pagina Problemen met de processorkoeling (NL) Lees het artikel en beantwoord de volgende vragen: Welke problemen veroorzaakt door een slechte koeling, worden aangehaald? Hoe kan je weten de oorzaak van problemen wel degelijk een slechte koeling is? Hoe kan je nagaan of het vervelende lawaai van een ventilator afkomstig is?
301 www.sleutelboek.eu Waarom is een waterkoeling geen volledig geluidloze koeling? Welke ventilatoren in de computer dienen regelmatig te worden gereinigd?
4 Geheugens 31 4 GEHEUGENS Waarin je versteld zal staan over het grote aantal verschillende geheugens waarover een computer beschikt. 4.1 ROM-geheugen In de loop van de computergeschiedenis hebben ROM-geheugens een hele evolutie doorgemaakt. Hieronder vind je de verschillende ROM-types. Zoek op het internet de betekenis van de afkortingen en omschrijf kort op welk gebied elk type een verbetering was van het voorgaande type. MROM Betekenis van de afkorting Verbetering tegenover vorig type PROM EPROM EEPROM Flash ROM Ook in de auto-industrie worden ROM-chips gebruikt, en niet alleen voor de bediening van elektrische ramen of de boordcomputer. Zoek op: wat is chiptuning en hoe gaat het in grote lijnen z n werk? Presenteer je antwoord in een mooie digitale presentatie.
321 www.sleutelboek.eu 4.2 RAM-geheugen Bekijk goed de labels op deze geheugenmodules. Noteer in de tabel de correcte waarden voor elke geheugenmodule. Indien die informatie niet op het label terug te vinden is, zoek je ze aan de hand van het typenummer op het internet op. 1 2 3 4 5 6
Capaciteit Aantal geheugenchips Generatie Refresh rate Geheugentype CAS-latency Geheugen voor desktops (*) Geheugen voor laptops (*) Geheugen voor servers (*) 4 Geheugens 33 7 8 1 2 3 4 5 6 7 8 (*) Zet een kruisje in de juiste kolom
341 www.sleutelboek.eu Ga naar de Sleutelboek website Open de pagina 4.2 RAM-geheugen Lees de tekst Geheugentoegang voor multicore-processoren en beantwoord dan de volgende vragen. Waarom ontwikkelde Intel een nieuwe techniek voor geheugentoegang voor multicore-processoren? Wat is de oorzaak van de flessenhals die in de tekst wordt genoemd? Welke naam geeft Intel aan de nieuwe Front Side Bus? Welke naam geeft Intel aan de controller die de geheugencontrollers van de processorkernen met elkaar verbindt? Zoek op: welke processoren maken gebruik van deze nieuwe technologie?
4 Geheugens 35 4.3 CMOS-geheugen Ga naar de Sleutelboek website Open de pagina 4.3 CMOS-geheugen Lees de tekst Een foutje in het CMOS en beantwoord dan de volgende vragen. Wat wordt bedoeld met een least significant byte? Hoe kan je de foutmelding CMOS checksum error verklaren dat verschijnt wanneer het CMOS-batterijtje leeg is? Ontwerp een dynamische presentatie waarin je de werking van de CMOS Blocksum Check zo helder mogelijk uitlegt.
361 www.sleutelboek.eu Geheugens: samenvatting Ga de omvang van de verschillende geheugens bij twee verschillende computers na. Noteer de resultaten in deze tabel. ROM en CMOS-geheugen hoef je niet op te zoeken, omdat dit niet of erg moeilijk na te gaan is. RAM-geheugen Computer 1 Computer 2 Cache-geheugen Virtueel geheugen Verklaar de onderstaande begrippen. Vluchtig geheugen: Permanent geheugen: Zet bij elk geheugentype een kruisje in de juiste kolom. ROM Vluchtig geheugen Permanent geheugen Enkel lezen mogelijk Lezen en schrijven mogelijk RAM CMOS Cachegeheugen Virtueel geheugen
5 Opslag van gegevens 37 5 OPSLAG VAN GEGEVENS Waarin het duidelijk wordt dat magnetische gegevensopslag stilaan moet wijken voor optische gegevensopslag en vooral flash-geheugen. 5.1 Magnetische gegevensopslag 5.1.1 Sporen en sectoren: het hexadecimaal talstelsel Zet de hexadecimale waarden om naar decimale waarden. Je mag geen elektronische hulpmiddelen gebruiken. Noteer de tussenstappen in het grote vak. In het kleine vakje rechtsonder noteer je het resultaat. 5C2 2AE0
381 www.sleutelboek.eu 69221 Zet de decimale waarden om naar hexdecimale waarden. Je mag geen elektronische hulpmiddelen gebruiken. Noteer de tussenstappen in het grote vak. In het kleine vakje rechtsonder noteer je het resultaat. 786 1994
5 Opslag van gegevens 39 87756 Dit tabelletje toont je de machten van het grondtal 16 tot de exponent 15 en kan een hulp zijn bij je berekeningen. Hexadecimale kleurcodes in html-webdesign 16 2 256 16 3 4096 16 4 65536 16 5 393216 Bij webontwerp wordt gebruik gemaakt van een hexadecimale code om een kleur te beschrijven. Die code bestaat uit een waarde voor elke RGB-kleur (rood groen blauw). Zo betekent de code #43E27F het volgende: # 4 3 E 2 7 F Roodtint: HEX: 43 DEC: 67 Groentint: HEX: E2 DEC: 226 Blauwtint: HEX: 7F DEC: 127 De decimale schrijfwijze voor de kleur met de hexadecimale code #43E27F is dus RGB(67,227,127). Let op: voor elke kleur moeten twee tekens gebruikt worden. Als de decimale waarde 11 is, dan noteer je als hexadecimale waarde 0B en niet gewoon B. Lees de bovenstaande uitleg. Maak daarna de oefening op de volgende bladzijde: Bereken eerst de hexadecimale code voor de decimale kleurcodes. Gebruik daarbij geen elektronische hulpmiddelen. Ga naar de webpagina http://www.mredkj.com/javascript/color.html (je vindt ook een link naar deze pagina op de Sleutelboek-website onder het titeltjes Werkbladen ) Voer de hexadecimale codes in die jij berekend hebt en bekijk welke kleur dit oplevert. Verbind de hexadecimale kleurcodes die je berekend hebt met de juiste kleur op de volgende bladzijde.
401 www.sleutelboek.eu RGB(181,99,21) # B5631B geel RGB(179,255,190) # lichtblauw RGB(255,255,130) # donkergroen RGB(255,231,214) # donkerbruin RGB(203,237,242) # roze RGB(5,107,21) # lichtgroen RGB(14,140,43) # oranje RGB(180,75,184) # lichtgroen RGB(255,219,77) # paars RGB(32,11,163) # donkergroen RGB(203,250,197) # donkerblauw
5 Opslag van gegevens 41 5.1.2 Algemene begrippen over magnetische gegevensopslag Noteer stap voor stap hoe je vanuit een besturingssysteem een externe harde schijf kan formatteren: Windows Linux MacOS Versie: Distributie: Versie: Wat doe je best bij de volgende clusterfouten? De inhoud van de bestandstabel komt niet overeen met de inhoud van de clusters. Eén of meer clusters zijn fysiek beschadigd.
421 www.sleutelboek.eu 5.1.3 Specificaties van magneetschijven Verbind de Nederlandstalige benamingen voor de specificaties van magneetschijven met de Engelstalige variant. Verbind ze daarna met de gebruikte eenheid. bitdichtheid areal density KB/s of MB/s spoordichtheid data rate bpi oppervlaktedichtheid rotation speed tpi rotatiesnelheid track density rpm overdrachtssnelheid linear density ms toegangstijd data access time bpi² Fabrikanten geven altijd de bitdichtheid in het midden van de schijf op. Op alle sporen op een schijf kunnen precies evenveel bits. De bitdichtheid wordt uitgedrukt in bpi² Hoe nauwkeuriger de koppen kunnen gepositioneerd worden, hoe dichter de sporen bij elkaar kunnen worden gezet. De oppervlaktedichtheid is de som van de bit- en spoordichtheid. De rotatiesnelheid wordt gemeten in rotaties per seconde. De overdrachtssnelheid is het product van de rotatiesnelheid en de bitdichtheid. De werkelijke overdrachtssnelheid wordt ook beperkt door de snelheid van de bus die de harde schijf met het moederbord verbindt. De toegangstijd is het product van de zoektijd en de latency time. De latency time is afhankelijk van de rotatiesnelheid. juist fout
5 Opslag van gegevens 43 5.1.4 De diskette Maak de behuizing van een diskette open. Noteer hier waarom een diskette ook een floppy disk (of kortweg floppy) wordt genoemd. In 1998 lanceerde Sony een soort diskette (HiFD) met een capaciteit van 200 MB. Zoek op waarom die nooit een succes geworden is. Diskettes zijn tegenwoordig sterk verouderd. Ze waren in de loop van de computergeschiedenis echter bijzonder belangrijk, en bestonden in verschillende formaten. Noteer hieronder voor elk diskettetype het jaar waarin ze gelanceerd werden en hun maximale capaciteit. Jaar lancering capaciteit 8 inch diskette 5,25 inch diskette 3,5 inch diskette
441 www.sleutelboek.eu 5.1.5 De harde schijf Zoek op wat een hard disk crash precies is. Hoe wordt ze veroorzaakt, en hoe kan je ze voorkomen? Presenteer je antwoord in een dynamische presentatie voor de klas. Benoem de onderdelen van de harde schijf op de onderstaande afbeelding. Een laptop harde schijf is doorgaans trager dan eentje voor een desktop. Een laptop harde schijf kan je niet zelf vervangen. Een laptop harde schijf bevat geen bewegende delen. Een laptop harde schijf bevat doorgaans slechts één platter. Een laptop harde schijf heeft een diameter van ongeveer 2,5 inch. Een laptop harde schijf wordt altijd in een bracket ingebouwd. Een laptop harde schijf bestaat zowel voor IDE- als SATA-aansluitingen. Een laptop harde schijf kost minder voor dezelfde capaciteit dan een schijf voor een desktop computer. Juist Fout
5 Opslag van gegevens 45 Zoek op het internet informatie over de verschillende RAID-types. Vul vervolgens de onderstaande tabel aan. LET OP: wat voor- en nadelen betreft, vind je soms wel verschillende informatie. Dubbelcheck dus de informatie en noteer enkel die informatie die in verschillende bronnen bevestigd wordt. RAID-0 Minimum aantal schijven Voordelen Nadelen RAID-1 RAID-2 RAID-3 RAID-4 RAID-5 RAID-6
461 www.sleutelboek.eu een harde schijf verdelen in partities Partitioneer een schijf in een testsysteem op de volgende manier: Eerste primaire partitie, minimum 10 GB groot. Label: Windows. Tweede primaire partitie, minimum 10 GB groot. Label: Linux. De resterende vrije ruimte van de schijf wijs je integraal toe aan een uitgebreide partitie. Eerste logische station: 1/3 van de uitgebreide partitie groot. Label: Data Windows. Tweede logische station: 1/3 van de uitgebreide partitie groot. L.abel: Data Linux. Derde logische station: 1/3 van de uitgebreide partitie groot. Label: Backup. de werking van een harde schijf testen Test een harde schijf op de goede werking ervan. Gebruik hiervoor een testprogramma. 5.1.6 De tapestreamer Ga naar de Sleutelboek website Open de pagina 5.1.6 De tapestreamer Open onder het titeltje Weblinks het artikel En de tape drive blijft maar draaien Noteer in het kadertje welke de voordelen en de nadelen van tape tegenover andere back-up media zijn volgens de auteur van het artikel. Voordelen Nadelen
5 Opslag van gegevens 47 5.2 Optische gegevensopslag Zoek de betekenis van de volgende afkortingen met betrekking tot optische gegevensopslag op, en geef van elk een voorbeeld. Betekenis Voorbeeld RO WORM WMRA Vaak worden CD s en DVD s illegaal gekopieerd. Sommigen beseffen zelfs niet dat wat ze doen illegaal is. Kruis hieronder aan wat mag en wat niet mag. Mag Mag niet Een muziek-cd van een vriend voor eigen gebruik kopiëren. Een software-cd kopiëren en ze voor een zacht prijsje verkopen. Je eigen CD s kopiëren om de kopies in je auto te kunnen beluisteren. Regelmatig een back-up maken van je eigen gegevens op een CD-RW. Een DVD-film kopiëren om hem aan vrienden uit te kunnen lenen. Een CD samenstellen met van het internet gedownloade freeware, en deze CD gratis uitdelen. Een CD met de software-drivers van je printer kopiëren voor je vriend met hetzelfde type printer, die zijn drivers is kwijtgeraakt. Zelf een eigen muziek-cd samenstellen met de favoriete nummers van CD s die je zelf in bezit hebt. Een zelfgeschreven programma op CD verkopen. Een gekochte film op DVD publiek vertonen en entreegeld vragen.
481 www.sleutelboek.eu 5.3 Flash gegevensopslag Wat is het veilig verwijderen van een USB geheugenstick? Hoe doe je dat? SD (Secure Digital) en MS (Memory Stick) en hun afgeleiden zijn ongetwijfeld de populairste flash-geheugenkaarten, maar niet de enige. Zoek op welke types er momenteel nog bestaan, noteer hun maximale capaciteit en waarvoor ze gebruikt worden. Type Maximale capaciteit Gebruik
5 Opslag van gegevens 49 Opslag van gegevens: overzicht Zoek van de onderstaande opslagmedia telkens drie voorbeelden op het internet indien mogelijk met drie verschillende capaciteiten. Bereken van elk voorbeeld de kostprijs per gigabyte. Bereken daarna de gemiddelde kostprijs per gigabyte van elk opslagmedium. Opslagmedium Merk en type Capaciteit Prijs Prijs/GB Prijs/GB 3,5 inch harde schijf 2,5 inch harde schijf NAS tape CD-RW
501 www.sleutelboek.eu Opslagmedium Merk en type Capaciteit Prijs Prijs/GB Prijs/GB DVD-D BD-R USB geheugenstick SD geheugenkaart MS geheugenkaart SSD
6 Uitbreidingskaarten 51 6 UITBREIDINGSKAARTEN Waarin je leert hoe je de mogelijkheden van je desktop computer een tikje kan opwaarderen. 6.2 Uitbreidingssleuven 6.2.1 PCI In 1998 ontwikkelden HP, IBM en Compaq een opvolger voor PCI met als naam PCI-X (PCI-Extended). Wat waren de verbeteringen tegenover PCI? Waarom werd PCI-X nooit een succes? PCI PCI-X
521 www.sleutelboek.eu 6.2.2 AGP Bij AGP-uitbreidingskaarten kan de inkeping in de connector op een verschillende plaats staan. Afhankelijk van die plaats kan je een 3,3 V of een 1,5 V AGP-kaart plaatsen. Beide types kaarten zijn niet zomaar uitwisselbaar, maar sommige moederborden voorzagen in een universele AGPsleuf, waarin beide types kaarten konden worden ingebouwd. Bekijk de afbeelding goed, en verbind vervolgens elke benaming met de juiste schets. AGP Pro 3,3 V AGP universeel AGP Pro universeel AGP 3,3 V AGP 1,5 V AGP Pro 1,5 V
6 Uitbreidingskaarten 53 6.2.3 PCI Express Speciaal voor laptops werd een kleine versie van PCI Express (Mini-PCI Express) in het leven geroepen. Welke functies kan zo n klein kaartje voor een laptop hebben? Eveneens voor laptops bestonden de ExpressCard insteekkaarten. Welke functies kan zo n ExpressCard voor een laptop hebben? Sommige uitbreidingskaarten gebruiken een x32 standaard. Toch bestaan er geen sleuven met 32 lanes. Hoe wordt die standaard dan gerealiseerd?
541 www.sleutelboek.eu Uitbreidingssleuven: herhalingsoefening. Bekijk de afbeeldingen goed en noteer het juiste nummertje bij de benamingen van de uitbreidingssleuven. PCI Express x1 PCI Express x4 PCI Express x16 PCI AGP AGP Pro
6 Uitbreidingskaarten 55 6.3 Soorten uitbreidingskaarten 6.3.1 Beeldschermkaart De twee bekendste producenten van beeldschermkaarten zijn AMD en nvidia. Zoek van beide merken de specificaties van een lowbudget beeldschermkaart (ongeveer 40 euro) en van een high-end beeldschermkaart (ongeveer 500 euro). Noteer je vergelijking in de onderstaande tabel. lowbudget beeldschermkaart Typenaam Capaciteit VRAM Generatie VRAM Kloksnelheid VRAM Kloksnelheid GPU Aantal kernen GPU TDP high-end beeldschermkaart Typenaam Capaciteit VRAM Generatie VRAM Kloksnelheid VRAM Kloksnelheid GPU Aantal kernen GPU TDP
561 www.sleutelboek.eu Wat is het verschil tussen shared memory en dedicated memory bij beeldschermkaarten? Noteer de nummertjes van de onderdelen op de juiste plaats op deze beeldschermkaart. 1. GPU 2. VRAM 3. PCI Express connector 4. SLI connectoren 5. Beeldschermaansluitingen 6. Power connectoren
6 Uitbreidingskaarten 57 Plaats de verschillende stappen in de werking van de grafische kaart in de juiste volgorde. Het beeld wordt opgeslagen in het geheugen van de videokaart. De informatie over het weer te geven beeld die door de software wordt gegenereerd, wordt van de CPU naar de beeldschermkaart gestuurd. Het beeld wordt weergegeven op het beeldscherm. De data wordt in de GPU verwerkt. Er wordt een beeld opgebouwd door voor elke pixel op het beeldscherm de juiste kleur te bepalen. Het beeld wordt vanuit het geheugen naar de RAMDAC gestuurd waar het omgezet wordt in een analoog signaal. Het analoge signaal wordt vanuit de RAMDAC via de kabel naar het beeldscherm gestuurd. Deze werkwijze gaat niet altijd helemaal op. Er bestaat een situatie waarbij één van deze stappen niet zal worden gezet. Welke is die situatie, en waarom wordt die stap overgeslagen?
581 www.sleutelboek.eu 6.3.2 Geluidskaarten Lees deze advertentie voor een geluidskaart. Verklaar daarna de begrippen op de volgende bladzijde.
6 Uitbreidingskaarten 59 Signaal/ruisverhouding Audio-kanalen: 7.1 Digitaal-naar-analoog conversie (DAC) zorgt voor het omzetten van het digitaal signaal van de computer naar het analoog signaal voor de luidsprekers. Waarvoor dient de conversie van analoog naar digitaal (ADC) dan? Waarvoor dienen de S/PDIF ingang en uitgang? Wat is de sampling rate?
601 www.sleutelboek.eu Duid op het onderstaande moederbord aan in welke sleuven je de geluidskaart uit de advertentie kan inbouwen.
6 Uitbreidingskaarten 61 6.4 Stuurprogramma s Identificeer de onderstaande uitbreidingskaarten, en zoek op het internet naar een geschikt stuurprogramma. Indien je sommige onderdelen van de kaarten meer in detail wil bekijken, vind je de hoogresolutie-afbeeldingen op de sleutelboekwebsite. Let op dat je een stuurprogramma zoekt voor het juiste besturingssysteem en voor de correcte aansluiting. Schrik niet, sommige van deze uitbreidingskaarten zijn behoorlijk oud en het is mogelijk dat je sommige aansluitingen niet onmiddellijk herkent
621 www.sleutelboek.eu
7 Randapparaten 63 7 RANDAPPARATEN Waarin het duidelijk wordt dat een computer niets voorstelt zonder alle randapparaten die ermee verbonden zijn. 7.1 Aansluitstandaarden 7.1.1 De parallelle poort Voor parallelle poorten bestonden er verschillende generaties. Zoek op: wat betekenen de afkortingen EPP en ECP, en wat was het verschil tussen beide. Een parallelle verbinding kan werken in drie verschillende toestanden. Stel het verschil tussen deze drie grafisch voor in deze schema s: compatibility mode nibble mode
641 www.sleutelboek.eu byte mode 7.1.2 De seriële poort Wat is de functie van een RS-232 nulmodem kabel? Wat is het verschil tussen een datalijn en een handshake-lijn in een seriële kabel? Zoek de functie van de pinnetjes in een seriële kabel op. Kleur in dit schema de datalijnen van een RS-232 connector groen. De handshake-lijnen kleur je rood.
7 Randapparaten 65 7.1.4 De USB-poort USB-apparaten zijn niet alleen plug-and-play en vaak ook hotplugging, ze zijn eveneens hot swappable. Wat wil dat zeggen? Het apparaatje dat hier is afgebeeld is een USB-hub. Wat wordt bedoeld met de USB root-hub? Met USB is daisychaining mogelijk. Wat wil dat zeggen? Een USB-randapparaat krijgt van de USB-controller een adres wanneer het wordt aangesloten. Dit adres bestaat uit 7 bits. Verklaar waarom dit het aantal aan te sluiten randapparaten via USB beperkt tot 127.
661 www.sleutelboek.eu Wat betekenen deze drie symbolen precies, en waar vind je ze terug? Hoe kan je een USB 3.0-stekker onderscheiden van oudere versies? Surf naar de Sleutelboek website Open de pagina 7.1.4 De USB-poort Klik onder het titeltje Weblinks op het artikel USB 3.0: meer van hetzelfde maar toch anders (NL) Lees het artikel en beantwoord de onderstaande vraag. Wat zijn de voornaamste verschillen tussen USB 3.0 en oudere USB-standaarden?
7 Randapparaten 67 7.1.5 De FireWire-poort FireWire kan werken volgens twee verschillende modi: asynchroon en isochroon. Zoek op wat het verschil is tussen deze twee types van gegevensoverdracht. Asynchrone gegevensoverdracht Isochrone gegevensoverdracht Wat kan een 6-pins A-connector wel wat een 4-pins A-connector niet kan? Elk FireWire-randapparaat krijgt van de eerst aangesloten FireWire-controller een adres wanneer het wordt aangesloten. Dit adres bestaat uit 6 bits. Verklaar waarom dit het aantal aan te sluiten randapparaten via FireWire beperkt tot 63.
681 www.sleutelboek.eu 7.1.6 De e-sata-poort De kabels en connectoren voor interne SATA-aansluitingen en e-sata-aansluitingen zijn verschillend. Wat hebben SATA en e-sata dan wel gemeen? Wat zijn de grootste beperkingen voor e-sata om even massaal door te breken als USB of FireWire? Wat kan niet met e-sata maar wel met USB of FireWire?
Jaar van introductie Analoog signaal Digitaal ssignaal Audiosignaal High Definition Daisychaining Maximale overdrachtsnelheid Aanbevolen maximale kabellengte 7 Randapparaten 69 7.1.7 Aansluitingen voor beeldapparatuur Vul de vergelijkende tabel in voor de verschillende aansluitingen voor beeldschermen. VGA DVI-A DVI-D DVI-I HDMI Displayport Voor DVI-I en DVI-D interfaces bestaan er twee varianten: single link en dual link. Wat is het verschil tussen die twee varianten? Hieronder zie je het pin-schema van een DVI-interface. Kleur de pinnen die nodig zijn voor een analoog signaal groen, en de pinnen die digitale signalen dragen rood. De pinnen die specifiek nodig zijn voor een dual link-verbinding kleur je blauw.
701 www.sleutelboek.eu Bij sommige oudere grafische kaarten vind je behalve de gekende interfaces ook een kleine, ronde, zwarte aansluiting die van ver een beetje lijkt op een PS/2-poort. Wat was de naam en functie van die aansluting? DVI, HDMI en Displayport ondersteunen het HDCP protocol. Waarvoor staat de afkorting en wat is de bedoeling van deze technologie? Waarvoor staat de afkorting UDI, wat was de bedoeling ervan, en waarom is deze technologie nooit doorgebroken?
7 Randapparaten 71 Thunderbolt Vul de onderstaande informatie-fiche in over de Thunderbolt-interface. Voor welk soort randapparaten is de Thunderbolt-interface bedoeld? Intel ontwikkelde de nieuwe interface met als oorspronkelijke codenaam Light Peak, maar wijzigde de naam uiteindelijk in Thunderbolt. Wat zat daar achter?
721 www.sleutelboek.eu Overzicht 3 5 2 1 2 4 6 7 1 A 2 3 B C 4 5 6 7 D E F G H B D G A H C E F
7 Randapparaten 73 7.2 Beeldapparatuur 7.2.1 CRT-beeldschermen Zoek op welke standaard schermresolutie en welke aspect ratio (beeldverhouding) past bij de volgende standaarden, en schrijf de standaarden voluit. Standaard Voluit Beeldschermresolutie Aspect ratio VGA SVGA XGA XGA+ HD WXGA SXGA SXGA+ WSXGA (SXGA+) UXGA WSXGA+ Full HD WUXGA QXGA WQXGA
741 www.sleutelboek.eu 7.2.2 TFT-beeldschermen Als je de schermresolutie en de fysieke afmetingen van een beeldscherm kent, kan je zelf de dot pitch berekenen. Hoe doe je dat? Leg uit aan de hand van een voorbeeld. Over de reactietijd hanteren verschillende fabrikanten vaak verschillende meetmethodes. Wat zijn de verschillen die voorkomen en waarom doen ze dat? Wat houdt de TCO-certificatie voor beeldschermen in? Welke criteria worden daarin nagegaan?
7 Randapparaten 75 Je koppelt twee beeldschermen aan een computer en je wil dat het beeld bij elkaar aansluit ( uitgebreid bureaublad ). Omschrijf hoe je dat voor elkaar krijgt. Zoek op wat de voordelen en de nadelen zijn van AMOLED-beeldschermen tegenover OLED-beeldschermen. Voordelen Nadelen Wat is FHD3D? Wat houdt de techniek in? Wat zijn de mogelijkheden en de beperkingen? Stel je antwoorden op deze vragen voor in een mooie, dynamische presentatie. Het grote nadeel van 3D-beeldtechnologie is het brilletje. Niet alleen is dat vrij onhandig, maar het beperkt ook de weergavekwaliteit van de beelden. Vooral een realistische kleurweergave blijkt moeilijk te benaderen met zo n brilletje. Daarom ontwikkelen fabrikanten technologieën om ook 3D-ervaringen te kunnen weergeven op een tweedimensionaal scherm zonder zo n brilletje. Onderzoek welke technologieën er op dat gebied bestaan, en stel ze begrijpelijk voor in een dynamische presentatie.
761 www.sleutelboek.eu 7.2.3 Aanraakschermen Een speciale vorm van aanraakschermen zijn digitale schoolborden. Je hebt ze vast ook wel op jouw school. Digitale schoolborden zijn een unieke combinatie van een aanraakprojectiescherm en een dataprojector. Leg aan de hand van een dynamische presentatie de werking van een digitaal schoolbord uit. Demonstreer het gebruik van een digitaal schoolbord. 7.2.4 Dataprojectoren Omschrijf achtereenvolgens alle stappen die je onderneemt wanneer een dataprojector die aan een laptop gekoppeld is, geen beeld weergeeft. Er bestaan projectoren met een bijzonder korte brandpuntafstand doorgaans tussen 50 cm en 1 m. Toch projecteren ze een voldoende groot beeld. Hoe wordt dit soort projectoren genoemd?
7 Randapparaten 77 7.3 Het toetsenbord Probeer deze toetsencombinaties uit in Windows en noteer de functie. Combinatie Functie ALT+TAB CTRL+ESC CTRL+SHIFT+ESC ALT+F4 ALT+ESC +E +D +F +L +R +CTRL+F Alles selecteren Kopiëren Knippen Plakken De laatste handeling ongedaan maken Een item definitief verwijderen zonder het eerst in de prullenbak te plaatsen. Een venster binnen een toepassing sluiten. Een actieve taak annuleren of onderbreken.
781 www.sleutelboek.eu Zoek op wat een Dvorak-toetsenbord is. Waarom werd het ontwikkeld? Op toetsenborden voor laptops vind je meestal een toets met het opschrift Fn. Wat is de functie van die toets? Wat bedoelt men met een dode toets?
7 Randapparaten 79 7.4 De muis en het touchpad In verband met computermuizen wordt wel eens over mickey gesproken. Wat wordt met mickey bedoeld? Wat is het verschil tussen een standaard optische muis en een lasermuis? Wat zijn de voordelen van een lasermuis tegenover een gewone optische muis? Wanneer je met een externe muis aan een laptop werkt, gebeurt het soms dat niet bedoelde aanrakingen op het touchpad tot ongewenste cursorbewegingen leiden. Het is dan handiger om het touchpad gewoon uit te schakelen. Onderzoek hoe je dat doet, en demonstreer het aan je klasgenoten.
801 www.sleutelboek.eu Omschrijf de volgende handelingen: klikken rechtsklikken dubbelklikken slepen tappen
7 Randapparaten 81 7.5 Luidsprekers Noteer de volgende onderdelen van de luidspreker op de juiste plaats: diafragma, magneet, spider, voice coil. Waarvoor staat de term SPL als het gaat om geluidsniveau? De werking van luidsprekers zoals je ze terugvindt in het Sleutelboek Computerhardware op blz 164 is die van het meest voorkomende type van luidsprekers: de elektrodynamische luidspreker. Er bestaan nog andere technieken voor luidsprekers. Onderzoek hoe ze werken, en stel hun werking voor in een dynamische presentatie: Bandluidspreker Elektrostatische luidspreker Keramische luidspreker Plasmaluidspreker
821 www.sleutelboek.eu Wat is het verschil tussen RMS vermogen en piekvermogen bij luidsprekers. Verklaar ook waarvoor de afkorting RMS staat. Luidsprekers en hoofdtelefoons verbind je met de computer door middel van een zgn. mini-jack aansluiting. Hieronder zie je twee afbeeldingen van zo n aansluiting: 1 2 Als je nauwkeurig toekijkt, zie je dat er een verschil is tussen beide aansluitingen. Verklaar dit verschil.
7 Randapparaten 83 7.6 De printer 7.6.1 Naaldprinters Een bidirectionele naaldprinter werkt dubbel zo snel als een unidirectioneel exemplaar. Verklaar hoe dat komt. Afdrukken met een naaldprinter kennen drie kwaliteitsniveaus. Verklaar de afkorting en beschrijf het verschil tussen deze drie. Draft/Concept Normal/Typical NLQ
841 www.sleutelboek.eu 7.6.2 Inkjet Printers Bij inkjet printers gebeurt het na verloop van tijd wel eens dat er horizontale strepen of banden mee worden afgedrukt. Wat is de oorzaak daarvan, en hoe los je dat op? Bij sommige inkjet printers moet na het vervangen van inktpatronen de printer gecalibreerd worden. Wat houdt het calibreren van een printer precies in?
7 Randapparaten 85 7.6.3 Laserprinters Wat zijn PCL en PostScript? Verklaar de afkorting en het verschil tussen beide technieken. Wat zijn de voordelen van een laserprinter tegenover een inkjet printer? Wat zijn de nadelen van een laserprinter tegenover een inkjet printer?
1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 861 www.sleutelboek.eu 7.6.4 Alternatieve printertechnieken Surf naar de website http://www.gelsprinter.com en onderzoek deze speciale printertechniek. Houd wel in het achterhoofd dat dit de website van de fabrikant is, en vooral de positieve aspecten van deze printertechnieken in de verf worden gezet. Probeer ook te achterhalen waarom deze techniek toch geen groot commercieel succes werd, hoewel ze toch al enkele jaren oud is. Stel je bevindingen voor in een dynamische presentatie. Sommige printertechnieken zijn ouder dan je zou vermoeden. Zoek van deze printertypes op wanneer ze voor het eerst op de markt verschenen en plaats ze op de juiste plaats op de tijdlijn. naaldprinter thermische printer laserprinter inkjet printer 3D-printer Waarom zijn thermische kleurenprinters zo duur per afdruk?
7 Randapparaten 87 Waarom wordt voor het afdrukken van kassabonnetjes vaker gebruik gemaakt van thermische printers dan van andere printertechnieken? Ga naar de Sleutelboek website Open de pagina 7.6.4 Alternatieve printertechnieken Klik onder het titeltje Werkbladen op de link 3D-printing, een nieuwe industriële revolutie (een artikel uit HUMO 3716 van 22 november 2011) Lees het artikel en beantwoord de volgende vragen. Waarom zou het afdrukken van de Venus van Milo met een 3D-printer milieuvriendelijker zijn dan hoe de oorspronkelijke beeldhouwer het gemaakt heeft? Waarom is 3D printing niet bruikbaar voor massaproductie van voorwerpen, maar wel voor gepersonaliseerde voorwerpen?
881 www.sleutelboek.eu Geef enkele argumenten uit het artikel die aantonen dat 3D-printing de duurzaamheid van onze planeet ten goede kan komen. Welk probleem kan zich voordoen met auteursrechten van een ontwerp? Ga voor de volgende printertypes het elektriciteitsverbruik na, zowel in rust als in werking. Verbruik in rust Verbruik in werking Naaldprinter Inkjet printer Laserprinter Thermische printer
7 Randapparaten 89 7.6.5 De kostprijsberekening van afdrukken Bereken voor de onderstaande situaties de afdrukkost per jaar en per pagina voor een inkjetprinter en voor een laserprinter naar keuze. Zoek zelf op het internet naar de prijzen van de toestellen en de inkt- of tonercartridges en maak de berekening. Situatie 1: Er worden 20000 zwart-afdrukken en 7000 kleurafdrukken per jaar gemaakt. De printer heeft een levensduur van 7 jaar en er is geen restwaarde. De printer moet voorzien zijn van een netwerkaansluiting. Inkjet printer merk + type: Laserprinter merk + type: 1 De afschrijfwaarde van de printer 2 De kostprijs van inkt of toner 3 Het onderhoud van de printer 4 De kostprijs van het papier per pagina per jaar per pagina per jaar
901 www.sleutelboek.eu Situatie 2: Er worden 1500 zwart-afdrukken en 400 kleurafdrukken per jaar gemaakt. De printer heeft een levensduur van 6 jaar en de restwaarde is 10%. De printer wordt via USB aangesloten aan de computer. Inkjet printer merk + type: Laserprinter merk + type: 1 De afschrijfwaarde van de printer 2 De kostprijs van inkt of toner 3 Het onderhoud van de printer 4 De kostprijs van het papier per pagina per jaar per pagina per jaar
7 Randapparaten 91 7.6.6 Een printer aansluiten en installeren een lokale printer aansluiten aan een computer Sluit een lokale printer aan en zorg dat de stuurprogramma s en eventuele printersoftware wordt geïnstalleerd. Druk een testpagina af. Noteer hier stap voor stap hoe je de installatie hebt uitgevoerd.
921 www.sleutelboek.eu 7.6.7 Vaak voorkomende afdrukproblemen Hoe open je de wachtrij met afdrukopdrachten voor je printer? Ga naar de Sleutelboek website Open de pagina 7.6.7 Vaak voorkomende afdrukproblemen Klik onder het titeltje Weblinks op de link Fabrikanten saboteren printers uit winstbejag (een artikel van De Standaard Online van 13 december 2011) Lees het artikel en beantwoord de volgende vragen. Wat verwijt de computerhersteller de fabrikanten van printers? Hoe verdedigt de woordvoerder van Brother België zich?
7 Randapparaten 93 7.7 Scanners Zoek op: wat is een drumscanner? Wat zijn de voordelen van een drumscanner tegenover andere types van scanners? Bij het scannen kan je de scanresolutie instellen. Hoe hoger je die waarde instelt, hoe groter het bestand zal worden. Daarom stel je de resolutie best niet hoger in dan noodzakelijk. Verbind de voorgestelde scanresoluties met de juiste toepassingen. 75 dpi Een foto voor afdruk op een gewoon formaat. 150 dpi Een tekst zonder illustraties. 300 dpi Een foto die je op een groter formaat wil afdrukken. 600 dpi Een foto die je wil gebruiken op je website. Schrijf de onderstaande afkortingen met betrekking tot scanners voluit, en leg in één zin de functie of betekenis ervan uit. PMT SANE
941 www.sleutelboek.eu Je wil een foto inscannen en bewerken met een beeldbewerkingsprogramma. Zet de verschillende stappen in de juiste volgorde. Je kan de afbeelding nu bewerken in het beeldbewerkingsprogramma. Open een beeldbewerkingsprogramma en importeer een afbeelding van de scanner. Selecteer het deel van het document dat je wil scannen. Kies het type van scan dat je wil maken. Scan een voorbeeld van het document waarop de foto staat. Scan de selectie in.
8 Besturingssystemen 95 8 BESTURINGSSYSTEMEN Waarin het duidelijk wordt dat al die knappe hardware niet veel waard is zonder de juiste software om ze aan te sturen. 8.1 Functies van een besturingssysteem Kruis voor elke van de onderstaande taken aan of ze worden uitgevoerd door het besturingssysteem (OS) of door een toepassingsprogramma (APP). In dat laatste geval, noteer ook door welk soort toepassingssoftware die taak kan worden uitgevoerd. Taak OS APP Toepassingssoftware Een bestand een andere naam geven Een internetpagina bekijken Tekst herkennen in een ingescand document Je computer beschermen tegen virussen De systeemtijd aanpassen Een filmpje afspelen Afdrukopdrachten in een wachtrij zetten Een nieuwe gebruiker aanmaken Een logo ontwerpen Een melding tonen bij een programmafout Een nieuwe documentenmap aanmaken Een muziekopname maken Een internetverbinding maken Een nieuw programma schrijven Een website aanmaken Het virtueel geheugen uitbreiden Microsoft Excel opstarten
96 www.sleutelboek.eu 8.2 Eigenschappen van besturingssystemen 8.2.1 Kernel Zoek op: wat is het verschil tussen een monolythische kernel en een microkernel? 8.2.2 Taken Vul de volgende woorden in op de juiste plaats: hardware interrupt processor (2 x) ready to run running scheduler system call thread waiting werkgeheugen Een taak is dan een programma of een deel van een programma dat zich bij aanvang in het bevindt. Ze wacht op het geschikte moment om te worden uitgevoerd en heeft dus de status.. Wanneer het programma moet uitgevoerd worden, haalt de ze op. Toch kan de taak nog niet onmiddellijk worden uitgevoerd als er op dat ogenblik nog een vorige taak wordt afgehandeld. Onze taak krijgt dan de status. De kan beslissen om onze taak voorrang te geven op de taak die op dat ogenblik wordt uitgevoerd. Die taak moet dan even worden onderbroken. Dat gebeurt met een of. Daardoor wordt de nu beschikbaar om onze taak uit te voeren. Die krijgt de status. Als onze taak uitgevoerd is, kan de vorige taak verder worden afgehandeld. Die taak werd dus in twee stukjes gehakt: eentje dat voor en eentje dat na onze taak werd uitgevoerd. Zo n stukje van een taak noemen we dan een.
8 Besturingssystemen 97 8.2.3 Bestandssystemen Verbind elk bestandssysteem met het geschikte besturingssysteem. FAT16 FAT32 NTFS ReFS EXT GFS JFS HFS(+) XFS
98 www.sleutelboek.eu 8.3 Een beknopt overzicht van besturingssystemen 8.3.1 Microsoft besturingssystemen Werken in MS-DOS Als je een idee wil hebben hoe je met MS-DOS kan werken, hoef je dat besturingssysteem niet apart op je computer te installeren, tenminste als je over Windows beschikt. Open de command-prompt (typ cmd in de uitvoerregel van het startmenu) en er verschijnt een venster met een zwarte achtergrond. In dat venster kan je nu de commando s van MS- DOS ingeven. Het pad voor de Enkele voorbeelden: cd opent een submap binnen de actieve map md maakt een nieuwe map aan binnen de actieve map Maak een nieuwe map MS-DOS aan binnen de map Mijn Documenten op je computer: Met het commando edit open je een tekst-editor. Schrijf een korte tekst en bewaar het bestand met als naam oefening.txt in de map die je net had aangemaakt. Controleer het resultaat in de Windows Verkenner. Met het commando rename kan je het bestand een andere naam geven. Hernoem je bestand naar oef1.txt. Met het commando delete verwijder je bestanden en met rd verwijder je een map. Verwijder nu het bestand en de map.
8 Besturingssystemen 99 Zoek de betekenis op van de volgende commando s in MS-DOS: dir deltree chkdsk date time fc format
100 www.sleutelboek.eu De geschiedenis van Windows verliep in verschillende stappen. Bij elke versie werden nieuwe mogelijkheden toegevoegd en verdwenen andere functies. Lees de omschrijvingen goed en verbind ze met de juiste Windows-versie. Eerste 32-bits versie van Windows Bestanden worden beheerd met het programma Bestandsbeheer Eerste Windows-versie met USB-ondersteuning Eerste Windows-versie met Active Desktop Eerste Windows-versie in het Nederlands Eerste Windows-versie met het kaartspelletje Patience Eerste Windows-versie met Start-knop en taakbalk Eerste Windows-versie met netwerkmogelijkheden Bestandsnamen mochten voor het eerst langer zijn dan 8 tekens Eerste Windows-versie met een opdeling voor thuisgebruik (Home) en professioneel gebruik (Professional) Eerste Windows-versie met Systeemherstel Eerste Windows-versie met NTFS bestandssysteem Eerste Windows-versie zonder de werkbalk Snelstarten Eerste Windows-versie met Windows Movie Maker Eerste Windows-versie met Active Directory voor het beheer van netwerken Eerste Windows-versie met startscherm i.p.v. startmenu Eerste Windows-versie met Beveiligingscentrum De enige Windows-versie met de Sidebar Eerste 64-bits Windows-versie Eerste Windows-versie speciaal ontworpen voor gebruik met touchscreen Eerste Windows-versie met de Aero GUI
8 Besturingssystemen 101 Benoem de onderdelen van Windows die hieronder omschreven worden. Let op: niet elk van de beschreven onderdelen is aanwezig in elke Windows-versie. Het scherm waarin je via icoontjes of via categorieën de werking van het besturingssysteem kan aanpassen. Het scherm dat je ziet wanneer je de computer net opgestart is. Vaak wordt een afbeelding gebruikt om dit scherm te personaliseren. Een icoontje dat een bestand of een programma doet opstarten wanneer je erop klikt. De knoppen bovenaan rechts van elk venster waarmee je het venster kan minimaliseren, maximaliseren of afsluiten. Een vakje in Windows 8 waarmee je een functie of een scherm kan openen. De map waarin je standaard al je gebruikersbestanden bewaart. Het deel van de Windows taakbalk uiterst rechts waarin samen met enkele systeempictogrammen ook de systeemtijd en -datum worden weergeven. Het menu dat verschijnt wanneer je met de rechtermuisknop op een icoontje of op een onderdeel van een programma klikt. De map waarin bestanden die je verwijdert toch nog worden bijgehouden.
102 www.sleutelboek.eu 8.3.2 UNIX Net zoals MS-DOS is UNIX een tekstgebaseerd besturingssysteem, wat wil zeggen dat je alle commando s in tekstvorm moet ingeven. Met enkele commando s van MS-DOS heb je al kennis gemaakt. In het midden vind je een aantal UNIX-commando s. Verbind ze met de overeenkomstige MS-DOS-commando s links en noteer kort wat ze doen. dir $ ls copy $ cd.. rename $ cp cd.. $ mv rd $ rm fc $ mkdir md $ diff del $ rmdir MS- DOS UNIX
8 Besturingssystemen 103 8.3.3 Linux Zoek de eigenschappen van de volgende Linux-distributies op en vul de informatie aan. Datum van verschijnen: Datum van de laatste versie: Desktop Environment: Professionele gebruikers Gebruikerscomputers Thuisgebruikers Servers Datum van verschijnen: Datum van de laatste versie: Desktop Environment: Professionele gebruikers Gebruikerscomputers Thuisgebruikers Servers Datum van verschijnen: Datum van de laatste versie: Desktop Environment: Professionele gebruikers Gebruikerscomputers Thuisgebruikers Servers Datum van verschijnen: Datum van de laatste versie: Desktop Environment: Professionele gebruikers Gebruikerscomputers Thuisgebruikers Servers
104 www.sleutelboek.eu Datum van verschijnen: Datum van de laatste versie: Desktop Environment: Professionele gebruikers Gebruikerscomputers Thuisgebruikers Servers Datum van verschijnen: Datum van de laatste versie: Desktop Environment: Professionele gebruikers Gebruikerscomputers Thuisgebruikers Servers Datum van verschijnen: Datum van de laatste versie: Desktop Environment: Professionele gebruikers Gebruikerscomputers Thuisgebruikers Servers Datum van verschijnen: Datum van de laatste versie: Desktop Environment: Professionele gebruikers Gebruikerscomputers Thuisgebruikers Servers Datum van verschijnen: Datum van de laatste versie: Desktop Environment: Professionele gebruikers Gebruikerscomputers Thuisgebruikers Servers
8 Besturingssystemen 105 8.3.4 MacOS De geschiedenis van MacOS is er, net als die van Windows, eentje van verschillende versies met telkens verbeteringen. De eerste zeven versies werden MacIntosh System (of MacIntosh Software System ) genoemd. Maar vanaf versie 7.6 wijzigde de naam naar MacOS. Hieronder vind je wat informatie over elke versie van het besturingssysteem van Apple. Noteer bij elke fiche de versie van het besturingssysteem (System 1 tot 7, MacOS 8, 9 en X) en het jaartal van verschijnen. Vanzelfsprekend staan de fiches niet in chronologische volgorde.
106 www.sleutelboek.eu Met deze versie werd voor het eerst een virtueel geheugen ter beschikking gesteld van Apple-gebruikers. Bovendien kon voor het eerst een 32-bits werkgeheugen geadresseerd worden, waardoor grotere werkgeheugens mogelijk werden. AppleScript bood heel wat meer mogelijkheden om taken te automatiseren dan haar voorganger MacroMaker. Introductiejaar:
8 Besturingssystemen 107 8.3.5 Android Zoek op: wat zijn de Android Developer Challenges? Waarom werden ze ingericht? Zoek op: wat is de Open Handset Alliance? Waarom richtte Google ze op? 8.3.6 Cloud-based besturingssystemen Cloud computing het gebruik van internetdiensten voor dagelijkse taken is erg populair geworden. Cloudgebaseerde besturingssystemen zorgen ervoor dat clouddiensten naadloos geïntegreerd worden met lokale diensten (zoals de documentenmap op je computer of het beheer van je printers). Zoek op het internet drie clouddiensten voor de volgende taken: Taak Clouddienst 1 Clouddienst 2 Clouddienst 3 Online gegevensopslag Favoriete links bewaren Samenwerken aan bestanden Bestanden converteren Een foto-album samenstellen
108 www.sleutelboek.eu 8.4 Multibooting Bij het installeren van een besturingssysteem wordt standaard een bootmanager geïnstalleerd. Wanneer je slechts één besturingssysteem installeert, zie je die bootmanager bij een normale opstart niet omdat er toch geen keuze moet gemaakt worden. Bij een multibooting computersysteem wordt de bootmanager gebruikt van het laatst geïnstalleerde besturingssysteem. Verbind de onderstaande bootmanagers met het bijbehorende besturingssysteem. GNU GRUB Bootmgr LILO XOSL Boot Camp Onafhankelijk NTLDR
8 Besturingssystemen 109 8.5 Virtueel besturingssysteem Ga voor de volgende virtualisatieprogramma s na voor welke hostsystemen ze geschikt zijn en welke besturingssystemen je ermee kan virtualiseren. Virtualisatieprogramma Geschikte hostsystemen Virtuele besturingssystemen Windows MacOS Linux Solaris Windows MacOS Linux Solaris Windows MacOS Linux Solaris Windows MacOS Linux Solaris Windows MacOS Linux Solaris Windows MacOS Linux Solaris Windows MacOS Linux Solaris Windows MacOS Linux Solaris
110 www.sleutelboek.eu Virtualisatieprogramma Geschikte hostsystemen Virtuele besturingssystemen Windows MacOS Linux Solaris Windows MacOS Linux Solaris Windows MacOS Linux Solaris Windows MacOS Linux Solaris
9 Beveiliging 111 9 BEVEILIGING Waarin blijkt dat computergebruik niet zonder gevaar is en voorzichtigheid niet alleen de moeder van de porseleinwinkel is. 9.1 Beveiliging van hard ware 9.1.1 Beveiliging tegen stroomuitval en piekstroom Een UPS is niet hetzelfde als een noodstroomaggregaat. Wat is het verschil? Wat is een roterende UPS? Waar worden die vooral toegepast?
112 www.sleutelboek.eu 9.1.2 Beveiliging tegen diefstal Zoek op wat het programma LaptopAlarm doet. Hoe werkt het? Zoek op wat het programma Prey doet. Hoe werkt het? Antidiefstal-software Installeer de programma s LaptopAlarm en Prey op een laptop. Verken beide programma s en test ze uit in gecontroleerde omstandigheden.
9 Beveiliging 113 9.1.3 Beveiliging tegen brand Download op de pagina van dit hoofdstuk op de Sleutelboek-website de preventiebrochure Elektriciteit en brandgevaar. Ontwerp een dynamische presentatie waarin je de inhoud van deze brochure voorstelt aan een publiek zonder bijhorende mondelinge uitleg. De presentatie moet dus automatisch afgespeeld worden (gebruik tijdsinstellingen, zoek passende achtergrondmuziek en duidelijke afbeeldingen). Probeer de presentatie zo informatief mogelijk te maken met zo weinig mogelijk platte tekst. Een brand kan enkel blijven woeden wanneer drie voorwaarden vervuld zijn: er moet een brandbare stof zijn, zuurstof en een hoge temperatuur dat wordt de branddriehoek genoemd. Door één of meer van die voorwaarden weg te nemen, kan een brand geblust worden. Duid in de onderstaande branddriehoek aan welke elementen uit de branddriehoek door een CO 2 -blusser worden weggenomen.
Minstens 8 karakters Hoofdletters en kleine letters Cijfers Speciale tekens en leestekens Geen betekenis 114 www.sleutelboek.eu 9.2 Beveiligen van gegevens 9.2.1 Wachtwoordbeveiliging Duid eerst aan welk van de onderstaande wachtwoorden volgens jou het sterkst is. Controleer daarna de wachtwoorden op de criteria voor sterke wachtwoorden. Vul onderaan de drie populairste wachtwoorden ter wereld in je vindt zo n lijstje makkelijk op het internet. Het wachtwoord dat aan de meeste criteria voldoet, kan als het sterkste wachtwoord beschouwd worden. Grmblsx Privé123 Katje_Minous Iwtbf,4udLm rgrgrgrgrg5 X-factor+5 opyug4kkl9 558klUx-99% Ld5$u6 W@cHtw00rd 0486-98.22.67 CtRn0m6bb!
9 Beveiliging 115 Er bestaan online tools om te controleren of een wachtwoord een sterk wachtwoord is. Probeer eens op http://www.jewachtwoord.nl Hoe veilig ga jij met je wachtwoorden om? Doe de test. Ja Neen Heb je je wachtwoord ooit aan iemand anders toevertrouwd? Gebruik je hetzelfde wachtwoord voor verschillende diensten? Heb je je wachtwoord genoteerd op een briefje in de buurt van je pc? Laat je je browser automatisch je wachtwoord opslaan? Als je een nieuw wachtwoord via e-mail aanvraagt, bewaar je het antwoord met je wachtwoord dan? Als de website die je bezoekt eruit ziet zoals hij er altijd uitziet, geef je dan zonder meer je wachtwoord in? Gebruik je al langer dan een jaar hetzelfde wachtwoord? Bestaat je wachtwoord uit een bestaand woord? Is je wachtwoord kleiner dan 8 tekens? Bewaar je je wachtwoord in een tekstbestandje op je computers? Laat je accounts bestaan die je niet meer gebruikt? Op sommige computers is het risico op keyloggers groter dan op andere. Rangschik de onderstaande computers in de onderstaande situaties van klein naar groot risico. Discussieer nadien met je klasgenoten over jouw rangschikking. Jouw bureaucomputer thuis Een computer in een internetcafé. Een schoolcomputer Jouw laptop Een computer in een groot bedrijf Een computer in een openbare bibliotheek
116 www.sleutelboek.eu 9.2.2 Encryptie Antieke encryptiemethoden: zoek op hoe de volgende encryptiemethoden werken en wanneer ze werden bedacht. Caesar cipher Polyalfabetische encryptie Enigma Ontwerp een dynamische presentatie over RSA-encryptie. Leg aan de hand van je presentatie deze encryptie-methode zo boeiend mogelijk uit voor in de klas. Wat is kwantum-encryptie?
9 Beveiliging 117 De digitale handtekening Wat is het doel van een digitale handtekening? Het vervangt de handgeschreven handtekening. Het bewijst dat een elektronisch bericht wel degelijk van jou afkomstig is. Het vervangt al je toegangsnamen en wachtwoorden, bijvoorbeeld op Facebook. Het is een ingescande versie van jouw handtekening die door de overheid wordt bewaard. Wat is de rechtsgeldigheid van een digitale handtekening? Ze is even rechtsgeldig als een handgeschreven handtekening. Ze is enkel rechtsgeldig als ze vergezeld wordt van een handgeschreven handtekening. Ze is enkel rechtsgeldig als de ontvanger dit niet betwist. Ze is helemaal niet rechtsgeldig. Welk vorm van encryptie wordt voor een digitale handtekening gebruikt? Symmetrische encryptie Publiek/private encryptie Hybride encryptie Bij wie kan je het digitaal certificaat bekomen dat nodig is voor een digitale handtekening? Op het gemeentehuis Bij een speciale certificatie-authoriteit Bij je provider Bij de politie Kan je je belastingaangifte ondertekenen met een digitale handtekening? Neen. Ja, maar enkel in België. Ja, maar enkel in Nederland. Ja in beide landen. Wat is het verschil tussen een digitale en een elektronische handtekening? Een elektronische handtekening wordt niet noodzakelijk met encryptie beveiligd. Een elektronische handtekening bestaat enkel voor bedrijven, niet voor particulieren. Een elektronische handtekening kan enkel met een elektronische identiteitskaart. Een elektronische handtekening is een foute benaming en bestaat eigenlijk niet.
118 www.sleutelboek.eu LDAP =
9 Beveiliging 119 9.2.3 Biometrie Open de pagina 9.2.3. Biometrie op de Sleutelboek-website. Open het artikel Vingerafdrukherkenning veiliger door zweet. Beantwoord de volgende vraag. Verklaar de titel van het artikel. Noteer de namen van de personen op de tijdlijn, en noteer kort wat hun verdienste was. 1600 Henry Faulds William Herschel Marcello Malpighi Johannes Purkinje Schneider en Rübner 1700 1800 1900 2000
120 www.sleutelboek.eu Open de pagina 9.2.3. Biometrie op de Sleutelboek-website. Open het artikel Irisscan veelbelovend maar techniek is altijd te kraken. Beantwoord de volgende vragen. Wat is een iriscode? Waarom is een irisscan veiliger dan een vingerafdruk? Wat is de levenscheck bij een irisscan? Waarom wordt die check uitgevoerd? Waarom worden irisscans alsmaar duurder?
9 Beveiliging 121 Wat is het verschil tussen spraakherkenning en stemherkenning? Verklaar de volgende woorden met betrekking tot biometrie: dactyloscopie spoofen hash biometrie remote biometrie replay attack Discussieer met je klasgenoten over de mogelijkheden en gevaren van biometrie. Wat met je privacy? Indien iemand je wachtwoord kent, kan je het resetten. Maar wat indien iemand je biometrische gegevens "steelt"? Auto s kunnen uitgerust worden met gezichtsscanners om te controleren of de chauffeur nog aandachtig is. Welke toepassingen voor biometrie zou jij nog kunnen bedenken?
122 www.sleutelboek.eu 9.2.4 Kopieerbeveiliging Regiocodes op DVD s zijn een rudimentaire vorm van DRM. Waarom heeft de entertainment-industrie die regiocodes ingesteld? Wat is casual copying? Discussieer met je klasgenoten over DRM en kopieerbeveiligingen. Vind jij dat je voor jezelf een kopie van je aangekochte CD s, DVD s of downloads moet kunnen maken? Vind jij dat je voor je familie of vrienden een kopie van je aangekochte CD s, DVD s of downloads moet kunnen maken? Vind jij dat je een kopie van je aangekochte CD s, DVD s of downloads op openbare websites (YouTube of torrent-sites) moet kunnen plaatsen? Vind jij dat je kopieën van je aangekochte CD s, DVD s of downloads moet kunnen verkopen? Vind jij dat het downloaden van films van torrent-websites legaal moet worden gemaakt?
9 Beveiliging 123 9.3 Bescherming tegen virussen 9.3.1 Verspreiding van virussen Zoek op: wat zijn drive-by downloads? Wat hebben ze met virussen te maken? Juist Fout Er bestaan enkel computervirussen voor Windows-computers. Voor het internettijdperk bestonden er nog geen virussen. Computervirussen kunnen zich schuilhouden in bijlagen bij e-mails. Download-websites, zoals bittorrent websites, bevatten doorgaans geen virussen. Virussen worden niet altijd onmiddellijk na de besmetting actief. De eerste computervirussen ontstonden per ongeluk. Een virus kan je herkennen aan de bestandsextensie.exe Een specifieke datum kan soms de trigger zijn voor een computervirus. Computervirussen kunnen wel bestanden maar geen hardware beschadigen. Virusschrijvers zijn altijd jonge mensen met veel kennis van programmeren. Er bestaan ook onschadelijke computervirussen. De payload is het schadelijke gedeelte van een computervirus.
124 www.sleutelboek.eu Zoek op: wat is het EICAR? Waarom werd het opgericht en waar houdt het zich tegenwoordig mee bezig? 9.3.2 Hoaxes Onderlijn de kenmerken van hoaxes in de volgende voorbeelden in de juiste kleur: Voorspelling van een doemscenario: blauw De opdracht al je contacten op de hoogte te brengen: groen De vermelding van bekende bedrijfsnamen: rood De vermelding dat het virus zeer recent is ontdekt: zwart De vermelding dat er nog geen oplossing voor bestaat: paars
9 Beveiliging 125
126 www.sleutelboek.eu 9.3.3 Soorten virussen Verbind de begrippen links met die rechts staan. Zorg ervoor dat je ook kan uitleggen waarom je die twee begrippen met elkaar verbindt. worm per ongeluk trojan exe bug nepvirus virus imposter verspreiding bootsector virus Microsoft Office file infector hacker macrovirus USB geheugenstick scriptvirus heuristisch stealth virus besmette website polymorf virus onzichtbaar In het Sleutelboek Computerhardware worden enkel de meest voorkomende soorten van virussen besproken. Zoek de betekenis is op de volgende meer exotische virustypes: retro virus
9 Beveiliging 127 armored virus tunneling virus Noteer de namen van deze legendarische virussen op de tijdlijn. Waarom waren die virussen zo legendarisch? Brain Creeper I love you Jerusalem Melissa Sasser Stuxnet 1970 Het begrip Virus 1980 1990 2000 2010
Comodo F-Secure Kaspersky MacAfee Norton PC Tools AVG Free AVG Internet Security Avira Free Avast Free Bitdefender BullGuard 128 www.sleutelboek.eu 9.3.4 Bescherming tegen virussen De meeste antiviruspakketten beschermen je computer tegen heel wat meer dan eenvoudige computervirussen. Ga op de websites van de volgende populaire antiviruspakketten na tegen welke gevaren ze (beweren te) beschermen. Bescherming tegen virussen Bescherming tegen spyware Bescherming tegen hackers Bescherming tegen besmette websites Bescherming tegen phishing Automatisch scannen van e-mails Beveiligen van online betalingsverkeer Bescherming tegen virussen Bescherming tegen spyware Bescherming tegen hackers Bescherming tegen besmette websites Bescherming tegen phishing Automatisch scannen van e-mails Beveiligen van online betalingsverkeer Wat betekent: een virus in quarantaine plaatsen?
9 Beveiliging 129 9.4 Bescherming tegen malware Verbind de begrippen links met die rechts staan. Zorg ervoor dat je ook kan uitleggen waarom je die twee begrippen met elkaar verbindt. dialer besturingssysteem spyware privacy botnet browser rootkit zombie adware reclame hijacker modem In het Sleutelboek Computerhardware worden enkel de meest voorkomende soorten van malware besproken. Zoek de betekenis op van de volgende meer exotische malware: rogueware ransomware
130 www.sleutelboek.eu 9.5 Oudercontrole (parental control) De meeste parental control programma s kunnen meer dan alleen maar websites filteren en blokkeren. Over welke mogelijkheden kunnen ze nog beschikken? Hoewel parental control programma s het computergebruik voor kinderen veiliger kan maken, zijn er tegenstanders. Wat zijn hun argumenten tegen deze software?
10 Omgaan met gegevens 131 10 OMGAAN MET GEGEVENS Waarin blijkt dat de uitspraak size matters op gegevens van toepassing is en je leert dat de gevoeligheid van gegevens zo z n gevolgen heeft. 10.1 Gegevenscompressie Zoek op: wie was de Nederlander Jan Sloot en wat heeft hij met gegevenscompressie te maken? Waarom was er controverse rond zijn theorie? Waarom is zijn theorie nooit in de praktijk omgezet? Leg in een dynamische presentatie duidelijk uit hoe de volgende compressietechnieken precies werken: RLE (run-length encoding) Huffmancodering Jpeg-compressie Wavelet-compressie Experimenteren met comprimeren 1. Download en installeer enkele gratis programma s voor gegevenscompressie. 2. Neem enkele verschillende bestanden (een uitgebreid tekstbestand, een uitgebreid rekenblad, een bitmap-afbeelding, ) en noteer hun oorspronkelijke omvang. 3. Comprimeer je bestanden afzonderlijk met elk compressieprogramma en bereken telkens de compressieratio. 4. Stel je bevindingen voor in een overzichtelijke tabel.
132 www.sleutelboek.eu 10.2 Back-ups Beantwoord elke stelling met goed of fout. Goed Fout Wanneer je gebruik maakt van een RAID-configuratie met een hoge veiligheid, hoef je geen back-ups meer te maken. Met de ingebouwde back-up agent in Windows kan je het maken van back-ups automatisch instellen. Als je werkt met een klassieke harde schijf in je computer, is een back-up belangrijker dan wanneer je gebruik maakt van een SSD-schijf. Een NAS is veiliger als back-up medium dan een back-up in the cloud omdat je er meer controle over hebt. Een back-up van je back-up maken is een verstandige strategie. Wat is er speciaal aan de back-up methode van Buddybackup.com? Hoe zit het met de veiligheid van je back-ups in dat geval? Ga na welke de vijf populairste back-up software pakketten op dit ogenblik zijn - ingebouwde programma s in een besturingssysteem tellen niet mee. Vergelijk ze met elkaar op het gebied van kostprijs en functies. Stel daarvoor zelf een vergelijkende tabel op en noteer in een conclusie voor welk softwarepakket jij zou kiezen en waarom.
10 Omgaan met gegevens 133 Hieronder zie je een aantal back-up media. Bespreek met je klasgenoten wat de voor- en nadelen van elk back-up medium zijn en in welke omstandigheden je ze als back-up zou gebruiken. Wat is het verschil tussen het archiveren van bestanden en het maken van een back-up? Mappen synchroniseren tussen twee gegevensdragers is niet hetzelfde als een backup maken van de ene naar de andere gegevensdrager. Wat is het verschil?
134 www.sleutelboek.eu 10.3 Data recovery Open op de Sleutelboek-website de pagina over data recovery Klik onder het titeltje Weblinks op de link Reportage: op bezoek bij dataredders Lees het artikel en beantwoord de volgende vragen Waarom werk je best nooit verder met een schijf die tikt of klikt? Waarom is het erg moeilijk om gegevens te redden van een SD-kaartje?? Hoe verklaart de datahersteller de hoge kosten van data recovery en analyse? Waarom is het erg moeilijk om gegevens te redden van een SSD-schijf? Experimenteren met data recovery 1. Plaats enkele bestanden op een aparte partitie op een testsysteem door ze van een andere schijf te kopiëren of door ze nieuw aan te maken. 2. Verwijder vervolgens de bestanden en zorg dat ze niet in de prullenbak blijven zitten. 3. Download en installeer een gratis programma voor data recovery. 4. Probeer de bestanden die je verwijderd hebt weer te recupereren.
11 Systeemanalyse 135 11 SYSTEEMANALYSE Waarin je leert om van een oude computer met wat doordacht speurwerk toch nog een degelijk exemplaar te maken. Het bedrijf waar jij ICT-medewerker bent, heeft twee oudere computers ter beschikking en jij moet een werkstation voor een tijdelijke werknemer bijplaatsen. Op die computer worden voornamelijk desktop publishing taken uitgevoerd. Uiteraard moet de computer deel gaan uitmaken van het bedrijfsnetwerk. Er ligt helaas geen netwerkbekabeling in het tijdelijke kantoor waar de computer moet opgesteld worden, maar er is wel een goede ontvangst van het draadloze netwerk. Het is de bedoeling dat gegevens op DVD kunnen worden gebrand. Een 22-inch TFTbeeldscherm met HDMI-ingang is beschikbaar. Dit scherm kan een resolutie aan van 1920 x 1200 pixels en dat moet de grafische kaart dan ook kunnen aansturen. De gebruiker moet geluid kunnen beluisteren via eenvoudige luidsprekers die reeds beschikbaar zijn. Ook de andere randapparatuur, zoals muis, toetsenbord en scanner zijn beschikbaar. Op de computer moet een FireWire-aansluiting voorzien zijn om een digitale videocamera te kunnen aansluiten. De volgende software moet op het nieuwe systeem kunnen geïnstalleerd worden: Besturingssysteem: Microsoft Windows 7 Ultimate Adobe Creative Suite 6 Design & Web Premium CorelDraw Graphics Suite X6 Microsoft Office Professional 2013
136 www.sleutelboek.eu Je hebt de opdracht om na te gaan of een van die twee oudere computers nog dienst kunnen doen en zo ja, welke uitbreidingen of aanpassingen noodzakelijk zijn en hoeveel dat gaat kosten. De twee computers waarvan sprake worden je voor deze oefening ter beschikking gesteld door je leerkracht. Verder dien je eveneens een nieuw computersysteem aan te bieden dat aan alle voorwaarden voldoet voor deze software. Je vergelijkt de prijs voor het nieuwe computersysteem met dat van de twee uit te breiden systemen. Schrijf voor het hoofd van de IT-afdeling van het bedrijf een conclusie. Argumenteer je keuze. 11.1 Analyse van een computerconfiguratie Computer 1 Merk en type: Type:... Snelheid:... GHz Capaciteit:... GB Maximaal:... GB Capaciteit:... GB Generatie:... Merk + type:...... Max. resolutie:... VRAM:... DirectX versie:... USB versie :... x HDMI-poort: ja / neen FireWire: LAN: WLAN: ja / neen ja / neen ja / neen DVD-writer: ja / neen
11 Systeemanalyse 137 Computer 2 Merk en type: Type:... Snelheid:... GHz Capaciteit:... GB Capaciteit:... GB Maximaal:... GB Generatie:... Merk + type:...... Max. resolutie:... VRAM:... DirectX versie:... USB versie :... x HDMI-poort: ja / neen FireWire: LAN: WLAN: ja / neen ja / neen ja / neen DVD-writer: ja / neen