cultuurbericht voorjaar 2015 Uitgave voor donateurs en relaties van het Prins Bernhard Cultuurfonds Cultuurfonds Mode Stipendium 2014 naar Youasme Measyou Donateursexcursie naar de Oude en Nieuwe Kerk in Delft Nederland gaat weer vertalen Cultuurfonds: Huis van het mecenaat
voorwoord Het Cultuurfonds viert feest! Op 10 augustus van dit jaar is het vijfenzeventig jaar geleden dat het fonds voor het eerst geld inzamelde. Toen nog voor de aanschaf van Spitfire-vliegtuigen, vijf jaar later voor de bevordering van de geestelijke weerbaarheid door middel van culturele zelfwerkzaamheid. Inmiddels zijn we uitgegroeid tot het grootste particuliere fonds van Nederland op het gebied van cultuur, natuur en wetenschap. Afgelopen najaar is onze landelijke campagne De kunst van het geven van start gegaan. Ook in dit jubileumjaar zullen wij ons profileren als dé partner in mecenaat, waarbij we laten zien wat het Cultuurfonds kan betekenen als intermediair tussen schenker en ontvanger, als adviseur en aanjager, als hoeder van particulier geld. Niet alleen wij jubileren: Vocaal Talent Nederland en Kunstbende twee prachtige kweekvijvers van jong talent bestaan beide een kwart eeuw. In deze uitgave van Cultuurbericht kunt u lezen over deze door ons ondersteunde organisaties. Ten slotte vraag ik uw aandacht voor de komende Anjeractie, onze landelijke collecteweek die in 2015 voor de zeventigste keer wordt gehouden en plaatsvindt van 31 mei tot en met 6 juni. Ook dit jaar zijn nieuwe collectanten weer van harte welkom! Collecteert u namens een culturele vereniging, dan mag u een derde van de opbrengst houden voor de eigen clubkas. Kijk eens op www.anjeractie.nl voor meer informatie. Ik wens u een inspirerend voorjaar toe! Met vriendelijke groet, Hoe werkt Layar? Adriana Esmeijer directeur Prins Bernhard Cultuurfonds Dit magazine is verrijkt met digitale content, die via Layar te bekijken is - Download de Layar app in de App Store of in de Android Market - Open de Layar app - Houd uw smartphone boven een pagina in Cultuurbericht met het Layar-icoontje - Klik op de scanknop onder in het scherm - De digitale content opent zich vanzelf foto Michael van Oosten Nieuwe Kerk Delft interieur p.4 Het Prins Bernhard Cultuurfonds is beneficiant van de BankGiro Loterij en De Lotto. doelstelling en middelen Het Prins Bernhard Cultuurfonds stimuleert cultuur en natuur in Nederland - op grote en op kleine schaal. Bijzondere initiatieven, bevlogenheid en talent moedigen wij aan met financiële bijdragen, opdrachten, prijzen en beurzen. Door actieve fondsenwerving en inkomsten uit loterijen kunnen wij jaarlijks ruim 3500 projecten en personen ondersteunen. Dat maakt ons, met een landelijk fonds en twaalf provinciale afdelingen, een van de grootste particuliere cultuurfondsen van Nederland. Het Prins Bernhard Cultuurfonds geeft cultuur de kans.
inhoud voorjaar 2015 p.22 4 8 9 10 14 16 17 18 20 22 25 Geen kinderspel* Bij Vocaal Talent Nederland zingt de jeugd klassieke componisten Henri de Fromantiou?* Ontdek hem in het Bonnefantenmuseum NATUURlijk Dansstorm Oost laat kinderen leren en genieten Huis van het mecenaat Cultuurfonds is professioneel adviescentrum Slow Fashion Cultuurfonds Mode Stipendium 2014 naar Youasme Measyou Van Trijntje Oosterhuis tot Claudia de Breij Allemaal kregen ze ooit een kans bij de Kunstbende Muziek en mode in Haute Couture* Prikkelend programma van het Ragazze Kwartet Christiane Kuby en Hans Boland Dit jaar twee winnaars van de Martinus Nijhoff Vertaalprijs Ook tellen is natuurbehoud CultuurFonds op Naam ondersteunt grote databank Nieuwe Kerk als nieuw* Cultuurfonds draagt bij aan restauratie Wonen in een oude school Dankzij het Cultuurfonds voor Monumenten p.24 12 24 26 27 rubrieken fondsnieuws donateursprofiel Melle Koch beursbericht Niels van Roij donateursaanbiedingen* p.14 *aanbiedingen exclusief voor donateurs van het Prins Bernhard Cultuurfonds colofon Cultuurbericht is een uitgave van het Prins Bernhard Cultuurfonds en verschijnt drie maal per jaar. ISSN 1872-1265 Hoofdredacteur Esther Cammelot Eindredactie Anneke van Huisseling Redactiecommissie Johan van Beem, Jelga Biesheuvel, Gis van Dooren, Martijn Kahlman, Maaike Nillesen, Elisabeth Kuiper-Struving Aan dit nummer werkten mee Erica Bronkhorst, Yvonne Jansen, Liesbeth Maas, Vera Ros, Ellen Segeren, Stan Verhaag, Annemarie Vestering Ontwerp & vormgeving Loes Koomen Druk CALFF+ANDO Graphic Aanbiedingen en excursies Gis van Dooren telefoon (020) 520 6130 email g.vandooren@cultuurfonds.nl Adres Postbus 19750 1000 GT Amsterdam telefoon (020) 520 6130 fax (020) 623 8499 e-mail info@cultuurfonds.nl internet www.cultuurfonds.nl IBAN NL32 INGB 0000 3333 18 Copyright Gehele of gedeeltelijke vermenigvuldiging of overname van artikelen, op welke wijze dan ook, is uitsluitend toegestaan met bronvermelding na toestemming van de hoofdredactie. Uitspraken van geïnterviewden geven niet noodzakelijk het standpunt van het Prins Bernhard Cultuurfonds weer.
Vocaal Talent Nederland neemt de jonge stem serieus Nederland telt vanouds vele koren voor volwassenen maar heeft vreemd genoeg geen zangtraditie waar het kinderen en jongeren betreft. Sinds 25 jaar brengt Vocaal Talent Nederland daar verandering in met jeugdkoren die op een hoog niveau klassieke muziek ten gehore brengen. Van Bach Cover Dvd Muziek van Binnenuit Solfège voor kinderen en jeugd Toen Wilma ten Wolde in 1989, als zangdocent bij het Nationaal Kinderkoor, een lied van barokcomponist Henry Purcell wilde laten uitvoeren, had ze heel wat uit te leggen: 'Men dacht dat kinderen klassieke muziek niet leuk of te moeilijk vonden. Dat vooroordeel kwam je veel tegen. Maar het kán wel, als je maar goede begeleiding en goed materiaal biedt.' Precies dat doet Vocaal Talent Nederland (VTN), waarvan Ten Wolde sinds 1999 directeur is en dat nu zo'n 175 leden telt. De missie van VTN is het opsporen en tot bloei brengen van jong muzikaal en vocaal talent. Met Talentklassen en Juniorkoren voor kinderen vanaf zes jaar en vier Nationale Koren: het Nationaal Kinderkoor (tien tot zestien jaar), het Nationaal Jeugdkoor Vrouwen (achttien tot negenentwintig jaar), het Nationaal Jongenskoor (vanaf negen jaar totdat de baard in de keel komt) en het Nationaal Jeugdkoor Gemengd (zestien tot zesentwintig jaar). Sinds september is er een solistenklas voor jongens. Mond vol tanden Het repertoire bestrijkt het hele scala van oude en nieuwe muziek: van Vivaldi en Bach Foto s Hans van der Woerd Zingende meisjes Nationaal Kinderkoor 4 cultuurbericht voorjaar 2015
Eenmalige overbruggingsbijdrage Cultuurfonds 60.000 uit het Bredius Fonds, het Fonds Henri Fock en het Korinthiërs Fonds tot Arvo Pärt Bijdrage Cultuurfonds jubileumproject 6.000 uit het Willem Gehrels Muziek Fonds, Fonds De Stam en het Rudolf Escher Componisten Fonds
'Niemand is te groot om voor de kleintjes te schrijven; sterker nog, je moet je best doen om groot genoeg voor ze te zijn' Repetitie Nationaal Kinderkoor tot Benjamin Britten en Arvo Pärt. De koren doen mee aan internationale festivals, brengen cd's uit en zongen op bijzondere evenementen als de Nationale Dodenherdenking op 4 mei, de doop van prinses Amalia en de besloten herdenking van de vliegrampslachtoffers vorig jaar. Ze hebben een indrukwekkende reputatie opgebouwd door optredens in muziekproducties met topdirigenten als Riccardo Chailly en Sir Simon Rattle (tevens beschermheer van VTN) en gezelschappen als het Koninklijk Concertgebouworkest en de Berliner Philharmoniker. Ook biedt VTN trainingen aan koordirigenten, zangdocenten en muziekpedagogen. Dat alles heeft zijn uitwerking. 'Toen VTN 25 jaar geleden startte, kende Nederland nog nauwelijks kinderkoren,' vertelt Ten Wolde. 'Dat komt doordat Nederland geen zangtraditie heeft voor alle leeftijden. Volksmuziek, waarmee die traditie vaak begint, nemen wij niet serieus en vinden wij oubollig. Als koren op een internationaal festival samen eten, gaan de buitenlanders spontaan volksliedjes zingen, vaak in prachtige arrangementen. Maar de Nederlanders staan dan met hun mond vol tanden.' Inmiddels telt Nederland, dankzij het inspirerende voorbeeld van VTN, al heel wat jeugdkoren en blijft de belangstelling om daarin mee te zingen toenemen. Ook oud-leden van VTN hebben koren opgericht. Ten Wolde: 'Dankzij de ontwikkeling en coaching van de kinderen bij VTN groeit het besef dat klassieke muziek niet saai of moeilijk hoeft te zijn en dat zang niet minder waardevol is dan het bespelen van een instrument, zoals ouders soms denken die hun kinderen liever naar vioolles sturen. De stem is eigenlijk het mooiste instrument. Zingen staat, alleen al vanwege de verbinding met de adem, zoveel dichter bij de mens en zijn emoties.' Toch moet er meer gebeuren, vindt VTN. Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan, dat onder meer wordt gevierd met een jubileumconcert, initieert de organisatie met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds drie projecten die de kinderkoortraditie in Nederland verder leven moeten inblazen. Zingen, lopen, klappen 'We vragen tien gerenommeerde componisten een stuk te schrijven voor het Nationaal Kinderkoor. Ook laten we goede kinderliederen uit andere landen vertalen in het Nederlands, speciaal met het oog op jonge kinderen, voor wie het belangrijk is in de eigen taal te kunnen zingen. Daarin is nu te weinig goed materiaal voorhanden. En omdat de liederen voor deze leeftijdsgroep relatief kort zijn, hebben we er heel veel nodig om te kunnen afwisselen.' Beide bundels komen beschikbaar voor het veld. Ten slotte organiseert VTN een masterclass voor studenten compositie om de nieuwe generatie componisten te inspireren tot het schrijven van kinderkoormuziek. 'De Hongaarse componist Zoltán Kodály zei het al: "Niemand is te groot om voor de kleintjes te schrijven; sterker nog, je moet je best doen om groot genoeg voor ze te zijn,"' citeert Ten Wolde. 'Zo heeft Benjamin Britten kinderstemmen een speciale rol gegeven in zijn werk zonder de teksten of muziek kinderachtig te maken. Voorbeelden zijn het beroemde War Requiem en de Friday Afternoons, eenstemmige liederen die hij schreef voor de leerlingen van zijn broer die onderwijzer was.' Een mooie stem is niet per se nodig om lid te worden van VTN, wel een goed muzikaal gehoor en plezier in zingen. De ontplooiingsmogelijkheden van een kind of jongere worden in een auditie onderzocht. 'Bij ons staat muzikaal ontwikkelen voorop, het ontwikkelen van het vermogen om zelfstandig te kunnen musiceren,' aldus Ten Wolde. 'Dat is iets anders dan muziek aanleren, zoals je veel in het traditionele muziekonderwijs ziet. Dat beschouw ik meer als kopiëren. Bij heel jonge kinderen beginnen we met spelletjes met zingen, lopen en klappen. Deze manier van lesgeven is mede ontwikkeld door de Deense muziekpedagoge Inge Marstal. We hebben daarvan eerder, ook 6 cultuurbericht voorjaar 2015
Repetitie Nationaal Kinderkoor Nationaal Kinderkoor in het concertgebouw met steun van het Cultuurfonds, een syllabus met instructie-dvd voor koorleiders en zangdocenten uitgebracht. Spelend leren, waardoor je muziek in de breedste zin van het woord van binnenuit gaat ervaren: ritme ten opzichte van puls, de taal van de melodie, harmonie, zinsbouw en structuur.' Op tijd naar bed Leren omgaan met structuur strekt zich ook uit tot de privésfeer. Kinderen hebben tegenwoordig een vol programma en worden van hot naar her gebracht. 'Het is een misverstand dat ze daarin zelf structuur kunnen aanbrengen en dagelijks op een vast moment muziek oefenen. We geven kinderen en ouders tips hoe daarmee om te gaan. Zo moeten we soms uitleggen dat pubers tien uur slaap nodig hebben en dus niet om elf uur 's avonds nog aan hun huiswerk moeten zitten. Je moet het VTN-lesprogramma wel zo aanbieden dat het niet als druk voelt.' Coaching is er ook bij emotioneel beladen optredens zoals bij de herdenking van de vliegrampslachtoffers. 'We bereiden de kinderen daar heel goed op voor, vertellen hun waarom we daar zijn, wat onze rol is en voor wie we zingen. Dat je je moet concentreren op de muziek, op je ademhaling, waar de melodie naartoe gaat. En dat mensen hun verdriet kunnen laten gaan terwijl wij blijven zingen.' VTN biedt wekelijkse lessen op plekken in heel Nederland, maandelijkse repetities op een centrale locatie en podiumervaring met gerenommeerde dirigenten en musici. Dat maakt VTN tot een kweekvijver van talent. Veel oud-leden zijn professioneel zanger, koorleider, instrumentalist of componist. Zangeressen Irene Verburg, Nora Fischer en Carina Vinke bijvoorbeeld, of componist Lucas Wiegerink, vocaal ensemble Wishful Singing, celliste Irene Enzlin en pianiste Valentina Tóth. 'Een van onze jeugdleden, de veertienjarige Noëmi Schermann, heeft afgelopen jaar zelfs een driestemmige compositie gemaakt voor koor en piano,' zegt Ten Wolde trots. 'Een gedicht op muziek dat we hebben uitgevoerd op ons zomerconcert. De belangrijkste verdienste van VTN is misschien dat jongeren kwaliteit leren herkennen en waarderen. 'Als je een kind goede boeken geeft, zal het later eerder serieuze literatuur lezen. Zo is het ook met muziek. Als kind vond ik het muziekonderwijs op school verschrikkelijk. Totdat ik, omdat ik toch graag zong, als veertienjarige bij een koorrepetitie ging kijken van het Voorburgs Jongerenkoor. Daar zongen ze een madrigaal van de Italiaanse renaissancecomponist Palestrina. Ik vond dat zo mooi. Toen wist ik: ja, dit wil ik!' Vera Ros Meer informatie en concerten: www.vocaaltalent.nl Meer weten? Kijk op www.vocaaltalent.nl of scan deze pagina om een filmpje van het Nationaal Jeugdkoor te bekijken. Korting voor donateurs U krijgt 7,50 korting op de cd Spring the Sweet Spring met geliefd a capella repertoire van het Nationaal Vrouwen Jeugdkoor. U betaalt 12,50 ipv 20 en er worden géén verzendkosten in rekening gebracht. Uitgevoerd worden werken van o.a. Hayo Boerema, Roel van Oosten, Henk Badings, Andrew Smith, Eriks Esenvalds en Gunnar Eriksson. U kunt de cd bestellen via www.vocaaltalent.nl met de actiecode 'Cultuurfonds 2015'. Deze aanbieding is voorjaar geldig tot 20141 mei cultuurbericht 2015. 7
Bijdrage Cultuurfonds 25.000 waarvan 20.000 uit het budget Beeldende Kunst 5.000 uit het Atelierpraktijken Fonds Henri de Fromantiou, Stilleven met glas en fruit, 1670-1680 8 Weggekaapt door de keurvorst van Brandenburg...en daardoor vergeten in Nederland cultuurbericht voorjaar 2015 Korting voor donateurs Op vertoon van uw Cultuurpas aan de kassa krijgt u korting op de catalogus. U betaalt geen 29,95 maar 22,50, zolang de voorraad strekt. Deze actie geldt van 6 maart tot 28 juni 2015. Heeft u ooit van Henri de Fromantiou gehoord? Zo nee, dan valt u niets te verwijten. Maar directeur Stijn Huijts van het Maastrichtse Bonnefantenmuseum wordt enthousiast als de naam van deze zeventiende-eeuwse stillevenschilder valt. Het museum wijdt nu een tentoonstelling aan hem: Vorstelijke illusies. De Fromantiou werd geboren in Maastricht in 1633 of 1634 daar zijn de geleerden nog niet uit. Rond 1670 verkeerde hij in voorname kringen in Den Haag toen Frederik Willem, keurvorst van Brandenburg en hertog van Pruisen, hem als hofschilder naar Potsdam haalde. Daar sierden De Fromantiou's stillevens met veel bloemen, wild en pronkstukken de muren van het paleis. Het heeft even geduurd, maar vier eeuwen later begint Henri de Fromantiou eindelijk bekend te worden. Dat is mede te danken aan Stijn Huijts. In het Bonnefantenmuseum hingen al twee werken van De Fromantiou toen Huijts eind 2013 op een veiling in Berlijn een derde op de kop wist te tikken. Het gaat om een jachtstilleven - een tikkeltje saai wellicht? 'Vergis je niet!' zegt Huijts. 'De meeste stillevens zijn zoekplaatjes waarin heel veel is te ontdekken. Ook Henri de Fromantiou was dol op details. In het ene schilderij zie je dat hij zich op sleeptouw laat nemen door een mooi biesje aan een stuk textiel. In het andere verliest hij zich in een vlieg of een stuk wild. Dat is heel fascinerend.' Naast de drie eigen werken van De Fromantiou toont het Bonnefantenmuseum nog zeventien (van zijn in totaal ruim dertig) werken. Ze zijn van heinde en verre naar Maastricht gehaald, onder andere uit Berlijn, Amerika, Oostenrijk en België. Is Vorstelijke illusies bedoeld om Nederland eindelijk Henri de Fromantiou te laten ontdekken? 'Ja,' antwoordt Stijn Huijts onomwonden. 'Het is hoog tijd om zijn werk de aandacht te geven die het verdient.' Stan Verhaag De tentoonstelling Henri de Fromantiou - Vorstelijke illusies is vanaf 6 maart t/m 8 juni te bezoeken. www.bonnefanten.nl
Bijdrage Cultuurfonds GELDERLAND 3.750 Hedendaags, educatief en leuk In de dansvoorstelling NATUURlijk leert Dansstorm Oost kinderen op een meeslepende manier het belang van natuurbehoud. Met flessenpost van de jonge toeschouwers en geprojecteerd ijs dat kraakt. Geen priemend opgestoken vingertje, maar engagement mag je het rustig noemen, zegt Marlies Weeting. De choreografe/danseres vormt sinds 2006 met Judith Naber en Julia Dieckmann het Arnhemse collectief Dansstorm Oost. 'Wij verbinden in onze voorstellingen de kunstbeleving liefst met maatschappelijke thema s.' In NATUURlijk, een productie voor basisschoolleerlingen, draait het om natuur en natuurbehoud. Het wordt geen loodzware voorstelling, want het moet wel genietbaar blijven, aldus Weeting. De kans dat kinderen en jongeren met hedendaagse dans geconfronteerd worden, is niet heel groot. Daarom maakt Dansstorm Oost behalve voorstellingen voor volwassenen ook educatieve voorstellingen en workshops voor het basis- en voortgezet onderwijs. Per voorstelling voegt het trio aan de dans een andere kunstvorm toe. Werk van een beeldend kunstenaar, bijvoorbeeld, of, zoals bij NA- TUURlijk, van een animatietekenaar en een filmer. Het publiek zit rond de witte dansvloer, waarop filmbeelden van de Nederlandse natuur worden geprojecteerd. Vliegend door de wolken, zwemmend onder water en dansend tussen groene bladeren, trekken de uitvoerders het publiek de natuur in. Het landschap verandert, er komen wegen bij en er worden bomen gekapt. Daar reageert de dans weer op. De Kyoto-doelstellingen zeggen kinderen waarschijnlijk niet zoveel, maar volgens Weeting heeft Dansstorm Oost een vorm gevonden die de jonge bezoekers houvast biedt. 'We maken het niet té abstract. Wordt er ijs geprojecteerd en we springen erop, dan horen de kinderen het kraken. Ook al is het niet echt een verhaal, ze pikken het wél op.' Helemaal onvoorbereid zijn de jonge bezoekers bovendien niet. Vooraf krijgen de scholen een lesbrief. Via een website kunnen de leerlingen met een briefje in een fles een wens voor de natuur insturen. Een selectie uit de flessenpost wordt in de voorstelling verwerkt. Yvonne Jansen www.dansstormoost.nl/educatief foto Danielle Corbijn Danseres Judith Naber voorjaar 2015 cultuurbericht 9
Cultuurfonds zet de deur wijd open voor allerlei geefvormen Hij heeft echt geleefd, Mecenas. In het oude Rome was hij de raadsheer van keizer Augustus en hielp kunstenaars met geld en goede raad. Het Prins Bernhard Cultuurfonds zoekt moderne mecenassen om samen met hen cultuur, natuur en wetenschap te ondersteunen. Mecenaat op foto Martijn de Vries Huib en Hugo de Haas van Dorsser Een voorbeeld is het Hausta Donans fonds vrij vertaald wat je put, moet je schenken dat jongeren aan het dichten brengt Nieuw is het niet dat het Cultuurfonds en mecenassen de krachten bundelen. Vrij snel na de oorlog, toen het fonds na de bevrijding van Nederland een andere bestemming kreeg, werden er al zogenoemde maecenaatskringen gesticht. Bedrijven uit verschillende branches maakten zich hard voor het sponsoren van culturele activiteiten via het Prins Bernhard Cultuurfonds. Eerder al haalden de Anjerfondsen geld op bij particulieren en gaven daarmee de aanzet tot actieve fondsenwerving door het Cultuurfonds. In de jaren zeventig kreeg het Cultuurfonds steeds vaker erfenissen toebedeeld, te besteden aan een vooraf afgesproken bestemming. Eind jaren tachtig werd hier een vorm aan gegeven naar voorbeeld van de Fondation de France: een Fonds op Naam met een zelfgekozen doel, maar geheel verzorgd en uitgevoerd door het Cultuurfonds. Wat je put, moet je schenken Het bleek een succesvolle greep van het Cultuurfonds, dat hiermee aansloot op de groeiende betrokkenheid van burgers bij de ondersteuning van cultuur. De afgelopen jaren is door forse overheidsbezuinigingen het belang van particulier geld voor cultuur in Nederland steeds belangrijker geworden. En gelukkig zijn er steeds meer particulieren, maar ook stichtingen en bedrijven, die hun betrokkenheid omzetten in geven of nalaten aan een doel dat hun na aan het hart ligt. Zo zijn er inmiddels meer dan driehonderd Cultuur- Fondsen op Naam, van mecenassen die samen met het Cultuurfonds projecten of personen uitkiezen om te ondersteunen. Bijvoorbeeld het echtpaar De Haas van Dorsser, dat via hun Hausta Donans Fonds vrij vertaald wat je put, moet je schenken jongeren aan het dichten brengt. Of Loes van Toorn, die via het L.M. van Toorn Fonds met veel enthousiasme jeugdtheater ondersteunt. Vele mecenassen gingen hen voor. Zoals de grondleggers van het Rijksmuseum, het Kröller-Müller Museum en het Concertgebouw. Huis van het mecenaat De huidige opleving van het mecenaat brengt veel vragen met zich mee, zowel bij gevers als bij culturele instellingen. Over vraag en aanbod, schenken, beleggen, lenen, nalaten en het beheren van fondsen. Het Prins Bernhard Cultuurfonds zet daarom als Huis van het mecenaat de deuren wijd open. Niet alleen voor de klassieke CultuurFonds op Naam-schenkers, 10 cultuurbericht voorjaar 2015
maat maar ook voor partijen die andere geefvormen willen toepassen. 'Met het "Mecenaat op maat" spelen we in op de huidige ontwikkelingen van een groeiend aantal mecenassen met uiteenlopende ambities,' zegt Menno Tummers, een van de mecenaatsadviseurs van het Cultuurfonds. 'We zijn echt een professioneel adviescentrum geworden, waar alle geefvragen besproken kunnen worden. En waar die, als ze binnen onze werkterreinen passen, ook ten uitvoer worden gebracht.' Dan gebeuren er mooie dingen. Van een buurtcultuurproject dat de verdraagzaamheid in de buurt vergroot tot het verfraaien van architectuur in een stad of de doorbraak van een talent. Dat brengt de kunst van het geven allemaal tot stand,' aldus Tummers. En zo is het fonds dat na de Tweede Wereldoorlog onder het regentschap van Prins Bernhard het resterende geld voor Spitfires aanwendde voor de culturele wederopbouw van Nederland, nu een professioneel adviescentrum voor de moderne mecenas. Met maar één doel voor ogen: het broodnodig ondersteunen van al die prachtige, mooie, ontroerende, inspirerende, leerzame en kleurrijke cultuur, natuur en wetenschap. Erica Bronkhorst Prins in cockpit met hondje 'We zijn echt een professioneel adviescentrum geworden, waar alle geefvragen besproken kunnen worden' Affiche Spitfire Fondsen voorjaar 2015 cultuurbericht 11
fondsnieuws Het Prins Bernhard Cultuurfonds kijkt terug op een succesvol fondsenwervingsjaar. In 2014 werden 30 nieuwe Cultuur- Fondsen op Naam ingesteld. De meeste fondsen hebben een looptijd tussen 5 en 10 jaar. De nieuwe CultuurFondsen op Naam zijn in totaal goed voor een bedrag van 5,9 miljoen aan inkomsten fondsenwerving. Opvallend zijn de fondsen die zijn ontstaan vanuit instellingen die recentelijk hun activiteiten staakten zoals Stichting Erfgoed Nederland en Ondersteuningsfonds Databeheer Natuur. In de sfeer van publiek-private samenwerking blijft er sprake van meer activiteit dan in voorgaande jaren: in de komende tijd valt te voorzien dat een toenemend aantal Fondsen op Naam ontstaat in samenwerking met lokale en provinciale overheden. De voorlopige inkomsten fondsenwerving uit nieuwe fondsen, nalatenschappen en bijschenkingen aan bestaande fondsen komen in 2014 uit op een bedrag van circa 9 miljoen. De Anjeractie bracht 885.000 euro op. Wij zijn de schenkers zeer erkentelijk voor hun initiatief. NIEUWE FONDSEN OP NAAM VERKREGEN DOOR SCHENKINGEN IN 2014 Schenkingen door particulieren Afman/Peeters Fonds talentvolle jonge musici, met een opleiding klassieke muziek, en beeldend kunstenaars voor een vervolgopleiding in het buitenland of de aankoop van een passend instrument. Daarnaast kunnen projecten ten behoeve van deze talenten worden ondersteund. Schenking: 50.000 (10 x 5.000) Anita Porcelijn Fonds muziekprojecten voor jongeren, waarbij de voorkeur uitgaat naar jazz en projecten die in de Bijlmermeer plaatsvinden. Schenking: 50.000 (schenking ineens) Drie Broden Fonds projecten waardoor kinderen en jongeren tot 18 jaar, met name degenen die anders geen of geringe kansen hierop hebben als gevolg van sociaal economische of culturele omstandigheden, actief en/of receptief kunnen kennismaken met cultuur om zo hun interesse hiervoor te wekken. Schenking: 75.000 (5 x 15.000) Fonds Ars Antilliani Het bevorderen en financieel ondersteunen in Nederland, van beeldende kunst en/of beeldende kunstenaars; afkomstig uit het Caribisch deel van het Koninkrijk der Nederlanden en van Nederlandse nationaliteit. Schenking: 100.000 (5 x 20.000) Goei The en Haack Fonds talent op het werkterrein van het Cultuurfonds, in het bijzonder talent met een scheppend karakter, vooral op het gebied van ambachten, architectuur, muziek en vormgeving, bij voorkeur door middel van studiereizen, vervolgopleidingen en overige activiteiten in binnen en buitenland die de ontwikkeling van het talent bevorderen. Schenking: 50.000 (10 x 5.000) Joep Zeelen Fonds (educatieve) projecten op het gebied van natuur in brede zin en het stimuleren van de vorming op het terrein van de beeldende kunst, met een voorkeur voor projecten die gericht zijn op jongeren, en wel met name het stimuleren van de glaskunst in Nederland door het verlenen van beurzen aan jonge kunstenaars ten behoeve van hun ontwikkeling. Schenking: 50.000 (5 x 10.000) JoostTholensFonds projecten van autonome fotografen vanaf 40 jaar die werken op het gebied van vernieuwende vormen van fotografie, en het financieel ondersteunen van beschrijvende filmdocumentaires op het gebied van cultuur door documentairemakers vanaf 40 jaar. Schenking: 50.000 (5 x 10.000) Klassiek voor Jongeren Fonds projecten voor jongeren op het gebied van de klassieke muziek. jongeren bij de aankoop van een passend instrument. Schenking: 50.000 (schenking ineens) Sforzando Fonds projecten op het gebied van klassieke muziek en beeldende kunst, met een voorkeur voor projecten van de Kölner Akademie. Schenking: 275.000 (5 x 55.000) Thijs Taconis Fonds Het financieel ondersteunen van de uitreiking van de Zilveren Anjer. Schenking: 50.000 (5 x 10.000) Vigo-brug Fonds talenten en projecten op het gebied van beeldende kunst, waarbij de voorkeur uitgaat naar de ondersteuning van talent dat zich aan de Rijksakademie van beeldende kunsten te Amsterdam verbindt en projecten in de vier noordelijke provincies. Schenking: 50.000 (5 x 10.000) Piek den Hartog Fonds Het financieel ondersteunen van jong talent op het gebied van wetenschap en cultuur. Schenking: 50.000 (10 x 5.000) Schenkingen door stichtingen en verenigingen Fonds 454 NN Het financieel ondersteunen van excellente afgestudeerde beeldende kunstenaars, musici, theatermakers en geesteswetenschappers voor vervolgstudie of -onderzoek in het buitenland. Schenking: 1.000.000 Ondersteuningsfonds Databeheer Natuur initiatieven gericht op het digitaal bundelen, beheren, valideren en ontsluiten van (natuur-)data ten behoeve van de natuur in Nederland en het onafhankelijk toezicht daarop. Schenking: 184.000, vanwege opheffing Stichting Gegevensautoriteit Natuur (GaN) Fonds Vrijwilligers Erfgoed in Nederland initiatieven en projecten gericht op het stimuleren van vrijwilligerswerk in de erfgoedsector. Schenking: 350.000, vanwege opheffing Stichting Erfgoed Nederland Sieger White Fonds Het tweejaarlijks uitreiken van de Sieger White Award aan een talentvolle beeldend kunstenaar tot 35 jaar, die werkzaam of woonachtig is in de regio Oost-Nederland. Schenking: 200.000 Slingenberg Heymeijer Fonds 12 cultuurbericht voorjaar 2015
restauraties van monumenten (bij voorkeur Rijksmonumenten) in Amsterdam en omgeving, of monumenten in de omgeving van Amsterdam die een (in)directe relatiegeschiedenis met Amsterdamse panden hebben. Schenking: 750.000 Stichting ARF Geoormerkte schenking van 25.000 t.b.v. budget 2015 voor educatieve projecten van musea. Stichting Edgar Doncker Fonds Geoormerkte schenking van 500.000 t.b.v. budget 2015 voor monumentenzorg, muziek en theater. Schenkingen door bedrijven Buurtcultuurfonds Mooiland Gelderland cultuurprojecten die bijdragen aan de 'kunst van het samenleven' in het rayon waar Mooiland woningbezit heeft. Schenking: 20.000 Buurtcultuurfonds Woonveste culturele projecten in de gemeenten Haaren en Heusden die bijdragen aan de kunst van het samen leven'. Schenking: 25.000 Schenkingen vanuit publiekprivate samenwerking Cultuurfonds Stichtse Vecht culturele initiatieven voor en door inwoners van Stichtse Vecht die gericht zijn op de versterking van de samenleving, lokale identiteit en gemeenschapszin. Het bevorderen van cultuurdeelname voor en door inwoners en bezoekers van Stichtse Vecht. Schenking: 98.000 in het eerste jaar; daarna 116.000 jaarlijks. Cultuurparticipatiefonds Limburg Schenking: 250.000 Themafonds Landgoederenzone Zuid-Holland bijzondere onderdelen van (monumentale) buitenplaatsen, zoals onderzoek, interieur, historisch groen en bijzondere (bij)gebouwen. Schenking: 100.000 eind 2013, 150.000 april 2014 Themafonds Erfgoedlijn Goeree Het financieel bijdragen aan projecten die afkomstig zijn van de Stichting Streekcultuurfonds Goeree en die tot doel hebben het beschermen, beleven en benutten van dat wat de Erfgoedlijn Goeree Overflakkee beoogt. Schenking: 30.000 Themafonds Digitalisering Collecties Groningen Het digitaal vastleggen van (een selectie van) de Collectie Groningen met goede foto s en voldoende contextinformatie en deze uiteindelijk te plaatsen op een gemeenschappelijk Digitaal Museum. Schenking: 250.000, mogelijk nog aangevuld met een bijdrage van een Gronings vermogensfonds. INGESTELD UIT PRIJZENGELD PRINS BERNHARD CULTUUR FONDS PRIJS 2014 Hollandia Fonds Het financieel ondersteunen van projecten van jonge theatermakers (individuen of groepen) die zich met hun werk buiten de Nederlandse grenzen begeven, op Europees niveau, en niet langer dan vijf jaar professioneel actief zijn in het theaterveld. Prijzengeld: 75.000 NIEUWE CULTUUR FONDSEN OP NAAM VER KREGEN UIT NALATEN SCHAPPEN IN 2014 Dessauvagie/Sauer Fonds Het verlenen van financiële steun aan musici ten behoeve van hun beroepsuitoefening, of bij onvoldoende aanvragen op dat terrein, aan projecten op het gebied van muziek in het algemeen. 700.000 (voorschot) Hans Witjens Fonds Het financieel ondersteunen van talentvolle jonge mensen voor vervolgonderwijs en/of onderzoek in binnen- of buitenland, met een voorkeur voor het terrein waar vormgeving en ambacht elkaar raken, zoals restauraties van voorwerpen van kunst en nijverheid, met een voorkeur voor schilderijen. 70.000 Wijdeveld-Polée Fonds jonge, professionele cellisten voor het volgen van een aanvullende studie in het buitenland of een masterclass, of voor de aankoop van een passend instrument. Daarnaast het financieel ondersteunen van bijzondere projecten op het gebied van de cellomuziek. 200.000 (voorschot) NALATENSCHAPPEN ALS AANVULLING OP BESTAANDE FONDSEN OP NAAM Willem van Wolmerum Fonds 22.338 NB: Het Cultuurfonds is bij dit fonds als executeur betrokken geweest in de nalatenschap. Co Rosberger fonds 22.338 NB: Het Cultuurfonds is bij dit fonds als executeur betrokken geweest in de nalatenschap. Kracht Fonds 700.000 (voorschot) Bredius Fonds 18.329 Dix Fonds 221.000 EXTRA SCHENKINGEN VAN 10.000 EN HOGER AAN BESTAANDE FOND SEN OP NAAM In 2014 is een totaalbedrag van circa 1,5 miljoen aan extra schenkingen ontvangen ten behoeve van bestaande Cultuur- Fondsen op Naam. Deze schenkingen komen bovenop de bij ons bekende schenkingen aan reeds bestaande CultuurFondsen op Naam zonder vermogen, waarbij schenkers toezeggen gedurende een aantal jaren een per jaar nader vast te stellen bedrag te zullen schenken. Appie Baantjer Fonds Lira: 5.600; Uitgever Fontein voorschot De Cock: 2.500; Theatervoorstelling: 8.660; Personal Gifts 3.300; Nevenrechten 21.000 BuurtCultuurfonds Noord-Brabant Schenking: 200.000 (op basis van een nieuwe overeenkomst met de Provincie Noord-Brabant) BuurtCultuurfonds Brabant Wonen Schenking: 100.000 BuurtCultuurfonds Stadlander Schenking: 100.000 Fonds voor Oost Schenking Ymere: 40.000; Schenking Amsterdams Fonds voor de Kunsten: 50.000 Cultuurfonds voor Monumenten Fryslân Schenking: 500.000 Pos Karemaker Fonds 5 x 5.000 Van den Bergh/Baudet Fonds Schenking: 50.000 Wessel Jansen Fonds 679.639 uit verkoopopbrengst diverse percelen Van der Vossen Delbrück Fonds Schenking: 10.000 voorjaar 2015 cultuurbericht 13
Youasme Measyou Kleding om lang te koesteren Tijdens het 2014 Fashion Symposium op 4 december in Amsterdam, ontvingen Mark van Vorstenbos (47) en Twan Janssen (46) het Cultuurfonds Mode Stipendium 2014 voor hun label Youasme Measyou. Wat maakt hun werk zo bijzonder? Uitreiking Modestipendium Twan Janssen (l) en Mark van Vorstenbos Youasme Measyou was het eerste modemerk in de wereld dat werd opgericht met crowdfunding foto Sander Stoepker Dit is het, zegt Mark van Vorstenbos als hij me voorgaat in zijn atelierwoning in een voormalig klooster in Amsterdam Noord, die hij deelt met partner Twan Janssen. De woonkeuken staat vol stapels kartonnen dozen, met kledingstukken uit de collectie van hun label Youasme Measyou. Op de eettafel liggen rijen zelfontworpen kaarsen klaar om bij wijze van eindejaarsattentie verzonden te worden naar de leden van hun Family of Founders, de mensen die financieel bijdroegen aan de oprichting van hun label. Twan schuift de kaarsen opzij voor we gaan zitten. In deze woning en met deze mensen gebeurt het; we hebben geen bedrijfsruimte en geen personeel. Youasme (dames) Measyou (heren) Het idee om zelf een label op te richten ontstond in 2010. Mark werkte al twintig jaar als ontwerper in de modeindustrie, maar wilde iets anders. De oude systemen in de mode werken niet langer. Er wordt continu nieuwe kleding ontworpen voor elk seizoen. Kleding van lage kwaliteit, die zo goedkoop mogelijk wordt geproduceerd. Klanten kopen bijna uitsluitend in de uitverkoop en zijn gewend aan veel te lage prijzen. Kleding die overblijft na de uitverkoop wordt versnipperd. Ik wilde niet langer meedoen aan dit systeem, dat overconsumptie stimuleert en bijdraagt aan wegwerpgedrag en verspilling van grondstoffen. Twan, met een lange staat van dienst als beeldend kunstenaar, wilde graag aan de slag als fulltime artdirec tor in de mode. We wilden een merk toevoegen met relevantie, zegt Twan. We willen dat klanten bewuster consumeren en hun vertrouwen in producten herstellen. Daarom maken we kledingstukken die lang meegaan, die mensen bij zich houden en koesteren. Inmiddels zijn er onder het label Youasme (dames) Measyou (heren) zeven collecties gemaakt, waarvan een aantal items door mannen én vrouwen kan worden gedragen. Het gaat om breisels en jerseys van hoogwaardige Italiaanse garens met eenvoudige vormen en originele details. Tijdloze ontwerpen, die gemakkelijk meerdere seizoenen meegaan. Mark ontwerpt en begeleidt de productie in Portugal en Hong Kong. Twan is als art-director verantwoordelijk voor de webshop, de marketing en het klantencontact. Geen modellen maar gewone mensen Youasme Measyou was het eerste modemerk in de wereld dat werd opgericht met crowdfunding. Voor 500 konden mensen lid worden van de Family of Founders. Mark: Het voordeel was dat we een startkapitaal vergaarden zonder dat we verantwoording 14 cultuurbericht voorjaar 2015
Cultuurfonds Mode Stipendium Het Cultuurfonds Mode Stipendium is een onderscheiding voor een Nederlandse modeontwerper met internationaal aanzien. De prijs wordt jaarlijks uitgereikt en bestaat uit een bedrag van 50.000 en een wisseltrofee. Eerdere laureaten waren Ilja Visser, Francisco van Benthem, Truus en Riet Spijkers en Jan Taminiau. Het Cultuurfonds Mode Stipendium is bij het Cultuurfonds ingesteld door een anonieme mecenas. Het is een vorm van Mecenaat op Maat. Meer over deze mogelijkheid om te schenken leest u op pagina 10 en 11 van dit Cultuurbericht. YOUASME MEASYOU YOUASME MEASYOU aan investeerders hoefden af te leggen. Bovendien bouwden we een vaste kring van betrokkenen en ambassadeurs op. De kledingstukken worden verkocht via vijftien winkels in binnen- en buitenland, de eigen webshop en presentaties. Twan: Wij presenteren onze kleding op "gewone" mensen tijdens een informeel samenzijn. Zo kunnen genodigden zien hoe de kleding echt staat en voelen aan het materiaal. We maken draagbare stukken voor iedereen, geen afstandelijk design voor een beperkt gezelschap. We gebruiken daarvoor de term inclusief, als tegenhanger voor exclusief; we willen mensen bij ons merk betrekken en hen niet uitsluiten. In de komende jaren willen Mark en Twan hun kernwaarden inclusiviteit, persoonlijk contact, vrijheid, creativiteit en duurzaamheid nog belangrijker maken in hun bedrijf. Mark: Het stipendium willen we gebruiken voor de financiering van nieuwe producten en projecten om daarmee de ingeslagen weg te vervolgen en ons bedrijf te laten groeien. Annemarie Vestering www.youasme.com Wat bracht het Cultuurfonds Mode Stipendium Jan Taminiau, laureaat in 2013? Ik heb de prijs gebruikt om mijn bedrijf te versterken. Ik heb daarbij veel aandacht besteed aan de back office, zodat ik me met het creatieve team meer kan focussen op het maken van mooie kleding. Ik ben de mecenas en het Cultuurfonds heel dankbaar voor de erkenning. Ik feliciteer de nieuwe ontvangers en wens hun veel creativiteit toe. Meer weten? Kijk op www.youasme.com of scan deze pagina met Layar om een film over dit label te bekijken. voorjaar 2015 cultuurbericht 15
Bijdrage Cultuurfonds Groningen: 3.000 De Kunstbende bestaat een kwart eeuw. Veel BN'ers hebben ooit meegedaan aan deze landelijke cultuurwedstrijd voor jongeren. Een kontje van de Kunstbende 1e prijs - kunstbende Groningen categorie Theater & Performance theatergroep CTRL ALT DEL 2e prijs - Kunstbende Groningen categorie Theater & Performance It better be good Waar kun je je laten zien als je jong en onervaren bent en geen noemenswaardige ingangen hebt in de kunstwereld? Bij de Kunstbende! Lang voordat talentwedstrijden als Holland s Got Talent en X Factor populair werden, gaf de Kunstbende jongeren tussen de dertien en achttien jaar een kans. Om de kloof te overbruggen tussen het gevestigde kunstaanbod en cultuurvormen die jongeren zelf genietbaar vinden ontwikkelde het ministerie van Cultuur eind jaren tachtig met onder anderen Candy Dulfer en Erik van der Hoff ( Roberto Jacketti ) een plan: een landelijke wedstrijd die jongeren het podium op trekt met kunstvormen die ze zelf de moeite waard vinden. Een kwart eeuw en tienduizenden deelnemers verder, mag de Missie Kunstbende geslaagd heten. Veel huidige BN'ers kregen door de Kunstbende een kontje. Zoals danser Jan Kooijman, de groep Krezip, cabaretière Claudia de Breij en DJ Martin Garrix. Abdelkader Benali, schrijver, tv-presentator en winnaar van meerdere literaire prijzen: 'Voor mij was de Kunstbende de eerste kennismaking met kunst die door leeftijdsgenoten wordt gemaakt en met een podium om jezelf te laten zien. Dat gaf me een kick.' De volle breedte van het kunstenveld wordt afgedekt met de categorieën Dans, DJ, Expo, Fashion, Film, Muziek, Taal en Theater. De enige regel is dat de act of tentoonstelling zelf bedacht is of berust op eigen creativiteit. Dat laatste geldt bijvoorbeeld voor de razend populaire categorie DJ: de DJ moet de muziek zelf gemixt hebben. Volgens Marije Wijma, regiocoördinator van de Kunstbende in Groningen en verbonden aan het landelijk bureau van de organisatie, is het accent langzaam verschoven van een kunstje doen naar talentontwikkeling. 'Voor en na de wedstrijd gaat de Kunstbende met de deelnemers aan de slag. Met coachingsgesprekken, workshops, masterclasses en ontmoetingen met professionals op hun eigen terrein.' In hoeverre de Kunstbende de carrière van winnares van het eerste uur Trijntje Oosterhuis ten goede kwam, durft ze niet te zeggen. Wel dat deelname haar zelfvertrouwen versterkte. 'Daarom geloof ik dat zo n wedstrijd zinvol is.' Dit jaar organiseert de Kunstbende er opnieuw een. Het thema is Feest! Yvonne Jansen www.kunstbende.nl 16 cultuurbericht voorjaar 2015
Bijdrage Cultuurfonds 11.500 waarvan 4.500 uit het Petronella Andriessen Fonds en 7.000 uit het Nico Richter en Hetta Rester Fonds Ragazze Kwartet foto Sarah Wijzenbeek Prokovjev, Ravel, Chanel... Ze hoort wel degelijk in dit rijtje thuis, Coco Chanel. Want het Parijs van een eeuw geleden herleeft in Haute Couture, het nieuwe concertprogramma van het Ragazze Kwartet. Meer weten? Kijk op ragazzekwartet.nl of scan deze pagina met Layar om een film over dit project te bekijken. Het wordt beslist geen modeshow, verzekert Rosa Arnold, violiste bij het Ragazze Kwartet. Toch krijgt de concertzaal in Haute Couture iets van een catwalk. En zijn de leden van het klassieke strijkkwartet - behalve Rosa Arnold ook Jeanita Vriens (viool), Annemijn Bergkotte (altviool) en Kirsten Jenson (cello) - gehuld in fantastische creaties van de jonge, talentvolle modeontwerpster Henriëtte Tilanus. Geïnspireerd op ontwerpen van Coco Chanel (de trap met spiegelwand waarop zij haar collecties presenteerde zal als decorstuk Gratis cd voor donateurs Na afloop van het concert Haute Couture ontvangt u op vertoon van uw Cultuurpas gratis de cd Suave ( ter waarde van 15) van het Ragazze Kwartet. Deze actie is geldig tot 1 juni 2015. verrijzen) en de kostuums van het legendarische dansgezelschap Ballets Russes. Op het programma staan werken van andere vernieuwers die zich begin vorige eeuw in Parijs bevonden: de componisten Prokovjev, Stravinsky en Ravel. 'Parijs was toen booming qua muziek en mode,' vertelt Arnold. 'Prokovjev en Stravinsky componeerden muziek voor de Ballets Russes. Die dansvoorstellingen waren niet alleen muzikaal revolutionair, ook de bontgekleurde kostuums waren nieuw. Stravinsky was goed bevriend met Chanel. Met Ravel is er geen modeconnectie, maar hij was een heel precieze, ijdele man met een subtiele smaak. Dat roept associaties op met fijne stoffen als kant.' Waarom eigenlijk die combinatie van mode en muziek? 'We zijn nogal visueel ingesteld en vinden het leuk om na te denken over nieuwe vormen van podiumpresentatie en samen te werken met andere disciplines, zoals nu de mode. Muziek is vluchtiger en minder tastbaar, maar muzikale structuren laten zich heel goed vertalen in stoffen en patronen. We willen zo een totaalervaring bieden, met nét die verrassende twist die de fantasie van de luisteraar prikkelt. De muziek wordt daardoor intenser beleefd. Helaas is zo'n project voor ons kleine ensemble niet mogelijk zonder extra financiële steun. We zijn het Prins Bernhard Cultuurfonds enorm dankbaar voor het vertrouwen in ons plan om van Haute Couture een onvergetelijk concert te maken. Henriëttes ontwerpen passen daar prima bij. Heel uitgesproken en theatraal maar met een knipoog.' Vera Ros www.ragazzekwartet.nl voorjaar 2015 cultuurbericht 17
in dit jubileumjaar twee laureaten Martinus Nijhoff Vertaal 18 cultuurbericht voorjaar 2015
Nederland Vertaalt Goed vertalen is niet eenvoudig maar wel belangrijk. Om dat te laten zien, organiseert het Cultuurfonds voor de vijfde keer de manifestatie Nederland Vertaalt. De Martinus Nijhoff Vertaalprijs is daar onderdeel van, evenals de traditionele vertaalwedstrijd, de scholierenprijsvraag en de middag vol workshops op 14 maart in Muziekgebouw aan t IJ, waar dan ook de prijzen worden uitgereikt. Zie www.nederlandvertaalt.nl. prijs De juryrapporten zijn juichend. Maar Christiane Kuby en Hans Boland, de winnaars van de Martinus Nijhoff Vertaalprijs 2015, zijn de rust zelve. Tot ze over hun vak beginnen. Hans Boland en Christiane Kuby Foto Emilie Hudig Dankzij het 75-jarig bestaan van het Cultuurfonds gaat de Martinus Nijhoff Vertaalprijs dit jaar naar twee laureaten in plaats van één. Mensen met grote verdiensten en een schat aan ervaring. Een van hen is Hans Boland, die veel grote negentiende-eeuwse Russen voor het Nederlandse taalgebied toegankelijk heeft gemaakt. Zijn laatste wapenfeit is het verzameld werk van Poesjkin, waarvan deel 8 net is verschenen. Hij weerlegt een paar misvattingen over vertalen, bijvoorbeeld dat de vertaler zo strak mogelijk het origineel moet volgen: Nederlanders babbelen veel, we hebben veel stopwoordjes. Het Russisch is vager, metafysisch. Om de inhoud goed weer te geven, mag ik anderhalf keer het aantal woorden uit de brontekst aanhouden voor de vertaling. Vaak voeg ik iets toe om zo dicht mogelijk bij het Russisch te komen, ik neem veel vrijheid. Vies mannetje Net als Boland gaat de Duitse Christiane Kuby, gelauwerd om haar vertalingen van Nederlandse literatuur in het Duits, volledig op in het boek dat ze onder handen heeft. Ze vertelt: Een boek heeft een eigen melodie, en zoals je de partituur van een muziekstuk leert en er een uitvoering van geeft, zo maak ik een interpretatie van de compositie van de auteur. En zoals ik een voorkeur heb voor kamermuziek, vertaal ik ook het liefst kleine boeken, bijvoorbeeld van Tonnus Oosterhoff of Marie Kessels. Ik kan alleen goed vertalen als ik me in het boek kan verplaatsen, iets wat wel eens lastig is als de personages me tegenstaan. Vaak bouwt ze een band op met de auteurs: Ik vind het prettig dat ik kan vragen wat ze met iets bedoelen. Dan kan ik beter met het boek overweg. Boland grinnikt. Ik vind het juist een voordeel dat mijn auteurs dood zijn, ze kunnen zich er niet mee bemoeien. Ik zou ze ook niet allemaal willen kennen, hoor. Dostojevski met zijn antisemitisme bijvoorbeeld, dat is eigenlijk een vies mannetje. Maar Poesjkin vind ik heel sympathiek. Ik heb nu zijn brieven vertaald en zou er het geld van de Nijhoff-prijs wel voor over hebben om wat tijd met hem door te kunnen brengen. Bizarre bezigheid Christiane Kuby vertaalde in twintig jaar tijd tal van werken die ze prachtig vindt, maar Het lied en de waarheid van Helga Ruebsamen raakte haar het meest. Ik was al sinds 1970 in Nederland maar wist vrijwel niets van Indonesië. Dit is een prachtig boek over een Duits-Joodse vrouw die op het verkeerde moment, in 1939, vanuit Indië naar Nederland gaat om haar familie te beschermen. De beschrijving van haar kinderjaren in Indië vond ik zo poëtisch, er ging een wereld voor me open. Nederlanders hebben iets afstandelijks en rationeels, en bij haar ontdekte ik iets nieuws: geuren, klanken, het emotionele. Dat was een openbaring.' Hans Boland vertaalt behalve proza ook veel poëzie met een strak metrum en rijm. Dat legt je aan banden. Het is moeilijk en tijdrovend, maar na veertig jaar vertalen weet ik dat poëzie klank en ritme is. Hoe preciezer je het ritme en het rijm vertaalt, hoe mooier. Je gooit een autonome tekst in een centrifuge waarin die uit elkaar spat. Dan veeg je alle atoompjes bij elkaar en ga je ze rangschikken. Het rijm is mijn kapstok. Maar poëzie vertalen kan in wezen niet, want poëzie is een hommage aan de eigen taal van de auteur. Het is een bizarre bezigheid. Ellen Segeren voorjaar 2015 cultuurbericht 19
Waarnemen, spotten, turven en tellen Ook dat is natuurbehoud Als je een huis bouwt, moet je rekening houden met de natuur. Welke soorten leven er? Hoe vaak zijn ze waargenomen en wanneer? Er bestaat een grote databank met dit soort gegevens. Om die uit te breiden en om toe te zien op de juistheid ervan, is een CultuurFonds op Naam opgericht, het Ondersteuningsfonds Databeheer Natuur. Voor meer informatie over CultuurFondsen op Naam voor particulieren, stichtingen en bedrijven kunt u contact opnemen met Maartien Delprat of Menno Tummers, (020) 520 61 30. Of kijk op: www.cultuurfonds.nl Gegevens over flora en fauna zijn razend belangrijk, vertelt Jacob Jan Bakker, die jarenlang heeft gewerkt bij het vroegere ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. 'In 2002 ging de Flora- en faunawet in, op grond waarvan je bij het bouwen van een huis of de aanleg van een weg rekening moet houden met de natuur. Dat klinkt simpel, maar in de praktijk bleek de informatie die nodig was voor een bouwplan niet goed beschikbaar te zijn. Voor vierhonderd van de pakweg 40.000 planten- en diersoorten in Nederland, zoals de zandhagedis en de rugstreeppad, gelden strenge regels. Onderzoek daarnaar is kostbaar en langdurig, dus kun je beter eerdere waarnemingen gebruiken. Daarom is een grote databank opgericht, de Nationale Databank Flora en Fauna.' Vrijwilligers en medewerkers van natuurorganisaties en adviesbureaus registreren waarnemingen van soorten bij instellingen zoals de Vlinderstichting, Waarneming.nl, de Zoogdierenvereniging en SOVON Vogelonderzoek, die ze opslaan. Als er tóch gebouwd wordt.. Bakker: 'Met al deze instellingen zijn overeenkomsten gesloten om hun data te bundelen. Soms was de eerste reactie: jaja, dan leveren wij data aan die vervolgens worden gebruikt om de natuur te vernietigen! Begrijpelijk natuurlijk. Maar als er dan tóch gebouwd gaat worden, kun je maar beter weten wat er leeft, want dan kun je voorkomen dat mensen maar wat gaan doen. Inmiddels zijn er ruim honderd databases gebundeld en meer dan tachtig miljoen waarnemingen gecontroleerd en beschikbaar gemaakt. Gebruikers zijn bijvoorbeeld gemeenten, ecologische adviesbureaus, provincies, waterschappen en natuurbeheerders.' Niet iedereen mag bij die gegevens: 'Alleen abonnees kunnen bij de databank en het is snel te achterhalen als er onjuist gebruik van wordt gemaakt. En alle waarnemingen worden gecontroleerd. Eerst geautomatiseerd, dan vallen de 20 cultuurbericht voorjaar 2015