1 Reuma bestaat niet Het is een verzamelwoord voor een 200-tal aandoeningen die "pijn ter hoogte van de gewrichten" als gemeenschappelijk kenmerk heeft. Indeling van de verschillende vormen van reumatisch lijden Ontstekingsreuma of de artritisvormen Degeneratief reuma of artrose Botaandoeningen of osteoporose Weke delen reuma Jicht Chronisch inflammatoire ziekten Linker foto:= lijden aan artritis : nachtelijke pijnen en wachten op de ochtend. In de loop van de dag voelt men zich beter. Rechter foto=s lijden aan artrose: s nachts slapen als een roosje, fit opstaan. In de loop van de dag neemt de pijn toe en gaat over met rust.
2 Reumatoïde artritis (RA) Dit is een chronische progressieve gewrichtsaandoening. De ziekte gaat uit van het gewrichtsvlies dat gaat woekeren. Het tast zowel het kraakbeen als het omliggend bot aan. Dit leidt dikwijls tot ernstige gevolgen. De ziekte komt drie keer meer voor bij vrouwen dan bij mannen. De ziekte kan op alle leeftijden optreden maar het meest frequent tussen veertig en vijftig, ongeveer het ogenblik waarop ook de menopauze begint. De juiste oorzaak is onbekend, maar zeker is dat bij de ziekte het afweersysteem van het lichaam ontregeld is en waarbij het lichaam zijn eigen weefsels aanvalt en er ontstekingen in diverse gewrichten ontstaan. Vooral de kleinere gewrichten in de handen en de voeten worden getroffen. Het gewrichtskapsel raakt geleidelijk aan ontstoken en opgezwollen en dit heeft ontsteking van andere delen van het gewricht tot gevolg. Als de aandoening verder gaat kunnen de botten die met het gewricht in verbinding staan zwak worden. Meestal zijn er ook afwijkingen in het bloed: -Een verhoogde bloedbezinkingsnelheid. - Bloedarmoede. - IJzertekort. - Meestal positieve reumafactoren in het bloed. Symptomen Alarmsignalen van een artritis zijn o.a.: een relatief plots optredende pijn en zwelling in één of meerdere gewrichten, stijfheid en verlies aan kracht. De pijn en stijfheid kunnen vooral 's morgens of na een tijd stil zitten erg zijn. De typische morgenstijfheid kan soms meer dan een half uur aanhouden. De ziekte kan een algemeen gevoel van ziekelijkheid en vermoeidheid geven, vergelijkbaar met het gevoel bij griep. RA begint (meestal) ter hoogte van de gewrichtjes van de handen en de voeten. Soms kan RA zich naar andere gewrichten uitbreiden. Na enkele maanden of jaren evolutie treedt vaak een typische misvorming op: een zijwaartse afwijking van de vingers. Drie à 4 patiënten op 10 hebben ook heel typische reumaknobbels in de buurt van de aangetaste gewrichten. Meestal treedt de ziekte symmetrisch op: wanneer een gewricht aan een kant van het lichaam is aangetast, dan is meestal ook hetzelfde gewricht aan de andere kant aangetast. Indien vier van de volgende symptomen optreden is de kans groot dat het om reumatoïde artritis gaat: - Ochtendstijfheid die langer dan 1 uur duurt sinds minstens 6 weken - Ontsteking (zwelling, pijn) in drie of meer gewrichten sinds minstens 6 weken - Ontsteking in de hand, pols-of vingergewrichten sinds minstens 6 weken. - Reumafactor in het bloed. Dit is een specifiek soort antilichaampjes in het bloed die echter ook bij sommige andere aandoeningen aanwezig zijn. - Karakteristieke wijzigingen op radiologische foto's.
3 Bij een beginnende reumatische aandoening is het van het allergrootste belang zo vlug mogelijk tot een goede diagnose te komen. De behandeling kan dan dadelijk aanvatten. Daarom is het belangrijk om bij gewrichtspijn dadelijk de huisarts te consulteren. Deze kan eventueel doorverwijzen naar een reumatoloog. Reumatoïde artritis evolueert soms naar een invaliditeit. Bij sommige patiënten kunnen na verloop van tijd ook andere organen, zoals de longen en het hart worden aangetast. Bepaalde vormen van kanker kunnen meer voorkomen bij deze patiënten. Preventie Het ontstaan zelf van een ontstekingsreuma kan men niet voorkomen. Wel kan men er voor zorgen dat de diagnose zo vlug mogelijk gesteld wordt en dat er zo vlug mogelijk een adequate behandeling gestart wordt. Bij het starten van een basisbehandeling is elke dag kostbaar omdat de ziekte op korte tijd zeer hevig kan toeslaan met onherstelbare gewrichtsmisvormingen als gevolg. De laatste jaren is men er meer van overtuigd geraakt dat het vooral tijdens de eerste maanden van de ziekte is dat er onomkeerbare schade aan de gewrichten wordt aangericht en dat het er op aankomt tijdens die maanden zo krachtig als nodig en mogelijk te behandelen. Behandeling De ontsteking kan verminderd of gestopt worden. De verdere afbraak van kraakbeen en de gewrichtsschade kan afgeremd of gestopt worden maar er bestaat geen genezende behandeling. Door zo snel mogelijk na de vaststelling van de ziekte te starten met een agressieve behandeling wordt het invaliderend karakter van de ziekte afgeremd en wordt de levenskwaliteit van de patiënt aanzienlijk verhoogd. Naast geneesmiddelen zijn zowel oefening als rust erg belangrijk. Een kinesitherapeut kan hierbij helpen. Een ergotherapeut kan aanwijzingen geven om bij de dagelijkse activiteiten de gewrichten te beschermen, soepel te houden en te ontlasten. In sommige gevallen is een heelkundige ingreep noodzakelijk om de aangetaste gewrichten opnieuw los te maken of vast te zetten, of om bepaalde complicaties (zoals peesscheurtjes, cervicale aantasting) te verhelpen. Oefentherapie. Oefenen en voldoende bewegen is van zeer groot belang voor door reuma getroffen gewrichten. De bewegingen moeten steeds onbelast gebeuren: fietsen is beter dan stappen. Afwisselende rust en activiteit zijn ideaal. Dus geen té lange wandelingen maken. Tijdig even rusten. Probeer in beweging te blijven zonder te overbelasten. Bewegingen voorkomen de gevreesde verstijving in flexiestand (van de ellebogen, de heupen en de knieën) bij polyartritis. De kinesitherapeut kan richtlijnen geven voor het aanpassen van bepaalde oefeningen specifiek gericht naar de mobiliteit en het ziektebeeld van de patiënt. Hij/zij is ook de aangewezen persoon voor behandelingen als massage en mobilisatie. De oefentherapie hoeft niet ingewikkeld te zijn. Ze kan al begonnen worden 's morgens in bed vóór het opstaan. Warmte. Warmte ontspant de spieren en maakt de gewrichten meer soepel zodat ze ook beter kunnen bewegen. Ideaal dus als voorbereiding op oefentherapie. Warmte is ook ideaal bij pijnlijke spierspasmen.
4 Warmte kan worden aangewend onder de vorm van een infrarood lamp of door het aanbrengen van warme pakkingen. Ijspakking. Bij een acuut ontstoken gewricht kan ijs soms meer aangewezen zijn. Geneesmiddelen. De basisbehandeling. Dit zijn medicijnen geneesmiddelen met een immuun-modulerende werking. Dit betekent dat zij tot doel hebben de overdreven reactie van het afweersysteem tot rust te brengen. Hierdoor stabiliseren deze geneesmiddelen het ziekteproces bij RA, verminderen ze de pijn en zwelling van gewrichten, verbeteren ze het fysiek functioneren en voorkomen ze schade en beperkingen. Basismedicijnen vormen de pijler van de behandeling bij RA. Het nadeel van deze basismedicijnen is dat ze pas laattijdig beginnen werken d.w.z. gemiddeld na een zes tot achttal weken. Dit betekent dat het effect niet dadelijk voelbaar zal zijn op de pijn en zwelling van de gewrichten of de andere klachten die hiermee samengaan. Om die reden is het meestal nodig tegelijkertijd van start te gaan met een ontstekingsremmend geneesmiddel dat snel werkt maar slechts kortdurend werkzaam is. In de behandeling van reumatoïde artritis wordt het gebruik van pijnmedicatie, pijnen ontstekingsremmers of cortisone bedoeld. Deze kortdurende en snelle 'ondersteuning' is meestal noodzakelijk om de periode waarin de basismedicatie nog niet werkzaam is te overbruggen. Soms moet de patiënt deze ondersteunende geneesmiddelen verder innemen, ook als de basismedicatie al werkzaam is of wanneer dit specifiek aangewezen is in een combinatieschema. Doe dit echter steeds in overleg met uw reumatoloog. Cortisonen of corticoïden Deze worden vaak ten onrechte beschouwd als te vermijden. Cortisone is nochtans een lichaamseigen (bijnierschors)hormoon dat als medicijn zeer nuttig is omwille van het snelwerkend ontstekingsremmend effect bij bepaalde reumatische aandoeningen zoals RA. Zij blijken ook een effect te hebben op het afremmen van definitieve schade aan de gewrichten. Cortisone hebben dus zeker hun nut in de (tijdelijke) behandeling van ontstekingsreuma. Uiteraard zal uw arts ervoor zorgen dat langdurig en onnodig gebruik van cortisone zoveel mogelijk vermeden wordt. BiologicalsEen biological is ook een 'immuun-modulerend' medicijn, waarvan het effect vergelijkbaar is met dat van de klassieke basisgeneesmiddelen. Deze geneesmiddelen hebben een meer specifieke werkzaamheid op bepaalde boodschapperstoffen van ons afweersysteem, zoals cytokinen, of op bepaalde ontstekingscelpopulaties die een rol spelen bij het ziekteproces. Hierdoor stabiliseren biologicals eveneens het ziekteproces bij reumatoïde artritis, verminderen ze de pijn en zwelling van gewrichten, verbeteren ze het fysiek functioneren en voorkomen ze schade en beperkingen. Biologicals worden ingeschakeld wanneer klassieke basismedicijnen onvoldoende werken en/of slecht verdragen worden.
5 Spondylitis Ankylsans (de ziekte van Bechterew) Dit is een andere vorm van artritis dat waarbij vooral de wervelkolom wordt aangetast. Het kan gepaard gaan met peesontstekingen. Soms worden er andere organen aangetast: de ogen; de spijsverteringskanaal en zeldzamer zijn de longen en hart aangetast. SA is een sluipende ziekte en treft vooral jongeren tussen 15 en 30 jaar. Het komt meer voor bij mannen dan bij vrouwen.het begint met sluipende lendenpijn en ochtendstijfheid, die soms meer dan een 1 uur kan duren. Langzaam treedt een geleidelijke afname van mobiliteit. Symptomen zijn: Nachtelijke pijnen Ochtendstijfheid Typisch is de ontsteking van het sacro-iliacale gewrichten (onderrug/dijen) Afwisselende vage pijnen aan de bips en soms midden in aan de achterkant van dij Verloop: Het verloop is zeer wisselend. Het kent geen klassiek verloop.er zijn lange perioden van ontstekingen afgewisseld met perioden van remissie. Het heeft een chronisch verloop met stijfheid en minder mobiliteit van de wervelkolom Daarnaast zijn ook andere symptomen op te merken zoals ontstekingen van de andere gewrichten : knieën, heupen, borstbeen, sleutelbeen. SA wordt soms ontdekt na periodes van acute oogontsteking (uveïtis) of de ziekte van Crohn. Op RX foto s kan je duidelijk de vergroeiing van de wervelkolom zien, het heeft het beeld van een bamboestok. Diagnose? Anamnese Medisch onderzoek Bloedonderzoeken + bepaling van HLA B27 + sedimentatie. Bij een positieve uitslag kan er geen twijfel meer zijn over de vorm Radiologie, scanner, NMR Behandeling:
6 Medicamenteus idem RA Chirurgie: prothesen Kinesitherapie: moet zich vooral richten op het begeleiden in de bewegingsproblematiek: behouden en verbeteren van alle functies, zwemmen is hier vooral goed voor Psoriatrische Artritis Ongeveer 1 van de 4 psoriasispatiënten krijgen psoriatische artritis. Het komt asymmetrisch voor en komt even vaak voor bij mannen als vrouwen. Het is een familiale vorm en komt ook voor bij kinderen. Symptomen: De 1 ste klinische symptomen zijn pijnlijke zwellingen en ontstekingen. Hier zijn we typisch beeld van een worstteen of worstvinger (ovaal ronde vorm). De pijn komt vooral s ochtends voor en gaat vaak gepaard met koorts. Patiënt krijgt een opstoot van psoriasis als de artritis verergert. Hoe diagnosticeren? Eenvoudigste manier is ervan uitgaan dat elke vorm van gewrichtsontsteking bij psoriais een signaal is van psoriatische artritis Behandeling is gelijklopend als alle andere artritis vormen: Pijnstillers Ontstekingsremmers DMARD S Biologicals Artrose of slijtage reuma Artrose of osteoartrose is een degeneratieve gewrichtsziekte en is de meest voorkomende vorm van artritis. De oorzaak ligt in een weker worden van het gewrichtskraakbeen Bij artrose is het kraakbeen in de gewrichten dat niet meer naar behoren functioneert. Het kraakbeen wordt dunner en zachter en is daardoor meer onderhevig aan slijtage. De ziekte komt vaker voor bij ouderen, maar het is geen ouderdomsziekte. Vele ouderen hebben er geen last van en de ziekte kan ook op jongere leeftijd optreden. Bij het ouder worden, vermindert het watergehalte in het kraakbeen en dit kan de ziekte erger maken waardoor ze pas op oudere leeftijd ontdekt wordt.
7 Artrose is geleidelijk verdwijnen van het kraakbeen tussen de botten.er zijn verbanden met leeftijd, familie, trauma, arbeidsomstandigheden, enz Belastingsgebonden pijn, beter na rust Startstijfheid Krakend gevoel Verbreding van gewricht De symptomen: Het is een belastingsgebonden pijn (meer pijn bij bewegen en neemt af bij rust). De pijn verstoort de slaap niet. Er treedt bewegingsbeperking op, die bepaalde bewegingen vermoeilijken en die het dagelijks leven belemmeren. De gewrichten kunnen ontsteken en er treden zwellingen. Op de gewrichten komen gewrichtsknobbels door de verbreding van de botten en veroorzaken gewrichtsmisvormingen. Het kraakbeen is vernietigd en niet meer te herstellen. De zwaarst getroffen gewrichten: 1. De heupen of coxartrose Kan voorkomen bij 1 of beide lichaamshelften Kan pijn veroorzaken aan de dijen, lies,,, Bemoeilijken activiteiten zoals aankleden, opstaan, enz,,, 2, de knieën of gonartrose Treft vaak beide knieën Komt vooral voor bij vrouwen (kan gevolg zijn van cognitale misvormingen zoals X of O benen Bemoeilijkt activiteit zoals wandelen, knielen, trappen lopen, fietsen,, 3, de handen: Vingerartrose treft vooral vrouwen na de menopauze Kenmerkend zijn de botvervormingen o Vingers verbreden o Misvormen knobbels o Bemoeilijken activiteiten zoals naaien, koffietas optillen,,,, 4, de wervelkolom: Meest voorkomende: nekartrose, rugartrose Oorzaken van artrose: Hierin hebben de leeftijd, erfelijkheid, overgewicht, oude breuken en herhaalde bewegingen een grote rol Hoe de diagnose stellen?
8 Anamnese (familiaal, erfelijkheid) Klinisch onderzoek De algemene toestand Het lichaamsgewicht en onderzoek van de getroffen gewricht Algemene toestand Lichaamsgewicht Getroffen gewrichten onderzoeken Radiologische onderzoeken Vernauwing van de zichtbare ruimtes tussen 2 botten Botuitstekels of osteofyten Thv, de ruggegraat papegaaibekken Soms scanner, echo, enz, Bloedonderzoek : Kan niet gediagnosseerd worden op basis van bloedanalyse Er zijn geen specifieke testen Onderzoek van het gewrichtsvocht Soms wordt er een punctie gedaan voor de samenstelling van gewrichtsvocht om na te gaan op ontstekingen Behandelingen: Er is geen specifieke behandeling voor artrose. De patiënten moeten zich beredderen met pijnstillers en ontstekingsremmers. Soms kunnen we spreken van een cortisone injectie in het getroffen gewricht. Soms helpen inspuitingen van hyaluronzuur bij knie artrose (3x, heel duur en ten laste van de patiënt. Soms helpt een lokale behandeling met zalfjes, gels, spray maar hier schuilt gevaar voor lokale huidirritaties Mesotherapie (injectie in de huid van zeer kleine dosisverdovingsmiddel) of accupunctuur kunnen helpen en soms de inname van medicatie verrminderen Voedingssupplementen zoals glucosamine en chondroïtine zijn natuurlijke bestandsdelen die de vernieuwing van het kraakbeen zou kunnen bevorderen. Ze verminderen de pijn en er treedt laat een heilzame werking op. Proberen mag maar binnen de 3 maanden geen resultaat dan mag men stoppen daar het product zeer duur Chirurgie Artroscopie Onderzoek om in het gewricht te kijken Gebeurt onder lokale of algemene narcose Enkel van toepassing voor grote gewrichten vb, knie
9 Prothesen Beschadigde gewricht wordt gedeeltelijk of volledig vervangen Worden meestal goed verdragen Worden het meest toegepast op latere leeftijd Fysiotherapie kan heilzaam werken: modderbaden, zoutwater,,,, Kinesitherapie: Opstellen van aangepaste revalidatie Gewichtsbeheersing Warmte en koude behandelingen Kunnen tijdelijke pijn en stijfheid verminderen Osteoporose Oudere mensen, en dan vooral vrouwen, breken gemakkelijk een pols of een heup. Ze worden ook kleiner en beginnen krom te lopen. Vroeger dacht men dat dit onvermijdelijke verouderingsverschijnselen waren, maar vandaag weet men dat het symptomen zijn van osteoporose. Osteoporose is een ziekte die de beenderen aantast. De beendermassa vermindert en de beenderen worden poreus. Een toename van het risico op breuken (vooral van de heup, dijbeen en pols) en wervelinzakking waardoor de lichaamslengte afneemt, zijn de belangrijkste gevolgen. Een klein ongeval, bijvoorbeeld een ongelukkige stoot tegen een tafelrand, kan bijvoorbeeld volstaan om de pols te breken. Breukdrempel Het bot is een levend weefsel dat zich voortdurend vernieuwt. De aanmaak en de afbraak van botweefsel gaan hand in hand. De piekbotmassaof de maximale hoeveelheid botmassa die men opbouwt, wordt over het algemeen bereikt rond de leeftijd van 35 jaar. Daarna wordt minder bot aangemaakt dan er wordt afgebroken en neemt het "botkapitaal" af waardoor het beendergestel brozer wordt. Hoe ouder men wordt, hoe meer bot verloren gaat. Bij vrouwen verloopt dit proces vanaf de menopauze sneller dan bij mannen. Dit verklaart waarom osteoporose vooral vrouwen treft. Door de menopauze houden de eierstokken op met functioneren en wordt de productie van oestrogeen, het vrouwelijke hormoon, stopgezet. Dit hormoon speelt een essentiële rol in de opbouw van het bot. Wanneer de productie van oestrogenen te laat op gang komt of wordt onderbroken, dan verloopt de botopbouw niet optimaal. Dit gebeurt bv. bij een vroege menopauze, bij het
10 laat optreden of het tijdelijk uitblijven van maandstonden of bij het wegnemen van de eierstokken. Ook de erfelijkheid speelt een rol: indien osteoporose voorkomt in uw naaste familie, loopt u een hoger risico. Op een bepaald ogenblik bereikt de botafbraak een zogeheten breukdrempel. Het risico op breuken kan gemeten worden door een speciale techniek, debotdichtheidsmetingof botdensitometrie. Het is volledig pijnloos en duurt nauwelijks een 10-tal minuten. Andere oorzaken Osteoporose kan nog andere oorzaken hebben, zoals bepaalde aandoeningen (bijvoorbeeld een overdreven werking van de schildklier, de bijschildklier of de bijnier, ziekte van Crohn, reumatoïde artritis, enz.), langdurige bedlegerigheid of invaliditeit (een bedlegerig persoon verliest ongeveer 1% aan botmassa per week), of het langdurig gebruik van bepaalde geneesmiddelen (zoals bv. geneesmiddelen met cortisone, geneesmiddelen tegen epilepsie, enz.). In tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt, is een zwangerschap geen oorzaak van osteoporose, integendeel zelfs. Kleine, tengere en magere mensen hebben doorgaans minder botmassa dan zwaarder gebouwde mensen. Roken, alcohol, koffie en een zoutrijke voeding zijn schadelijk voor het bot. Ook een zeer vezelrijke voeding (bv. macrobiotisch) verlaagt de opname van calcium en kan dus de botopbouw verminderen. Inname calcium, calcium, calcium... Vermits de afbraak van botweefsel vanaf een jaar of 35 onvermijdelijk wordt, komt het erop aan van in de kinderjaren een zo groot mogelijk "beenderkapitaal" op te bouwen. Een evenwichtige voeding met een voldoende inname van calcium, is een sleutelelement in de preventie van osteoporose. Halfvolle zuivelproducten zoals melk, yoghurt, kwark en kaas, zijn een prima bron van calcium, al moeten we beseffen dat slechts een deel van de aangebrachte calcium ook daadwerkelijk door het lichaam wordt opgenomen. Magere, halfvolle of volle melk bevatten ongeveer dezelfde hoeveelheid calcium. Wanneer men sojamelk gebruikt, kiest men bij voorkeur sojamelk verrijkt met calcium. De calcium inname moet groter zijn - 6 porties per dag - tijdens de groei (tussen 10 en 19 jaar), de zwangerschap en borstvoeding en na 50 jaar (65 jaar voor mannen). Andere voedingsmiddelen die rijk zijn aan calcium zijn bv. sardientjes en zalm in blik, noten, gedroogde vruchten, enz. Ook bevatten sommige mineraalwaters vrij veel calcium. Eventueel kan uw huisarts speciale calciumsupplementen voorschrijven. Ook een voldoende aanbreng van vitamine D - vooral uit zonlicht- is heel belangrijk, omdat het de opname van calcium in het bloed, via de darmwand, stimuleert. Wie elke dag een half uur buitenkomt, heeft in principe voldoende vitamine D opgenomen. Vooral in de winter kunnen vitamine D-rijke levensmiddelen zoals vette vis (haring, zalm, sardines...), olie, boter, margarine, lever en eieren een welkome aanvulling vormen. Koffie, alcohol, en cafeïnerijke dranken (bv. coca cola) hebben een negatieve invloed op onze botmassa. Tabak verhindert dan weer de vlotte opname van calcium door het organisme en versnelt de afbraak van oestrogenen: allemaal te mijden factoren dus in de strijd tegen osteoporose. Lichaamsbeweging Een tweede middel om osteoporose tegen te gaan, is sporten, en dit ook van kleinsaf. Immers: hoe méér de spieren en beenderen worden belast, hoe meer botmassa er wordt opgebouwd. Andersom zal iemand die lange tijd niet kan bewegen, veel botmassa
11 verliezen. Alle vormen van lichaamsbeweging waarbij de beenderen worden belast (wandelen, lopen, dansen, tuinieren...) stimuleren de aanmaak van botweefsel. Zwemmen en fietsen bieden minder bescherming tegen osteoporose. Geneesmiddelen In uitzonderlinge gevallen is het zinvol om extra vrouwelijke hormonen in te nemen tijdens de menopauze of wanneer de eierstokken werden verwijderd. Hoe sneller men met zo n behandeling, substitutietherapie geheten, start, hoe meer het proces van botafbraak binnen de perken kan worden gehouden. Daar er nu andere geneesmiddelen ter beschikking zijn voor de behandeling van osteoporose, wordt de substitutietherapie niet meer courant gebruikt. De voordelen zijn dikwijls niet op tegen de nadelen. Het is dus belangrijk dat u samen met uw arts de voor- en nadelen op een rijtje zet. In geval van osteoporose kunnen ook andere geneesmiddelen, zoals fluor, calcitonine, bisfosfonaat, nuttig zijn. Vraag hierover raad aan uw huisarts of gynaecoloog. Andere geneesmiddelen ter preventie van osteoporose: Anti-resorptieve behandeling= remmen van de botafbraak. Selectieve oestrogeen receptor modulatoren (SERM) Raloxifene: door hun oestrogeen effect verhogen ze de botmassa, er is geen stimulatie van de baarmoeder en mogelijk is er een beschermend effect tegen borstkanker. Bovendien hebben ze een gunstig effect op een aantal risicofactoren voor hart- en vaatziekten (verlagen LDL-cholesterol, verhogen HDL-cholesterol). Bisfosfonaten: kunnen zowel pre- als postmenopauzaal worden toegepast ( terugbetaling meestal alleen postmenopausaal). Zij verminderen het risico op wervel-, heup- en polsfracturen met 40 tot 50%. Denosumab: remt de botafbraak en heeft pijnstillende eigenschappen, wordt gegeven via een inspuiting. Het is minder efficiënt dan hormoonsubstitutie of bifosfonaat. Het wordt vooral gebruikt bij pijnlijke wervelinzakkingen. In principe worden ze slechts postmenopauzaal terugbetaald. Calcitonine: wordt alleen nog bij een acute wervelindeuking gebruikt ter behandeling van de pijn. Gezien de belangrijke nevenwerkingen o.m. misselijkheid en diarree wordt deze medicatie niet meer frequent bij de behandeling gebruikt. Stimulatie van botopbouw Rh Parathormoonwordt via een onderhuidse inspuiting toegediend. Deze medicatie kan maar toegediend worden bij herhaalde wervelindeukingen en na reeds gebruik van bisfonaten. Strontium ranelaatwordt dagelijks onder de vorm van een zakje toegediend.
12 Systeemlupus. Dit is een veralgemeende auto-immuunziekte. Auto-immuunziekte wil zeggen dat onze immuniteit (=afweer) zich op overdreven wijze tegen onszelf richt, o.a. door auto-antistoffen te vormen die ontstekingsziekten veroorzaken. Veralgemeend wil zeggen dat de auto-immuniteit verscheidene organen kan aantasten en algemene ziekteverschijnselen kan veroorzaken.wordt ook genoemd: "lupus erythematosusdesseminatus" (LED) of "systemische lupus erythematosus" (SLE).Moet onderscheiden worden van huidlupus, ook discoïde lupus genoemd. Huidlupus tast de huid aan en is meestal minder ernstig. Er bestaan vier vormen van lupus: Systeemlupus Dit is een aandoening waarbij het afweersysteem (immuunsysteem)zich op overdreven wijze tegen het eigen lichaam richt. Er vormen zich antilichamen die ontstekingen veroorzaken. Op die manier worden organen aangetast ( nieren, hart, longen en hersenen) en ontstaan algemene ziekteverschijnselen zoals gewrichtspijn, gewrichtsontstekingen en vermoeidheid. Ook rode huiduitslag kan hiermee gepaard gaan. Cutane of discoïde lupus Bij deze huidaantasting ontstaan schijfvormige letsels. Als u alleen dit soort huidproblemen hebt, zal de arts onderzoeken of deze huidverschijnselen een manifestatie zijn van een meer uitgebreide systeemlupus. Medicatie geïnduceerde lupus Als u bepaalde geneesmiddelen zoals antibiotica, schildklierpreparaten of medicijnen tegen epilepsie inneemt, kunt u ziekteverschijnselen van lupus vertonen. Deze vorm van lupus verdwijnt wanneer u het geneesmiddel niet meer inneemt. Neonatale lupus Dit is een zeldzame aandoening bij pasgeborenen. Als de moeder lupus heeft, kan zij specifieke antistoffen via de moederkoek en de navelstreng doorgeven aan het kind. Deze baby s hebben zelf geen lupus, maar kunnen wel huidletsels (van voorbijgaande aard) of hartproblemen ontwikkelen. Het risico op neonatale lupus stijgt bij aanwezigheid van een hoge concentratie van deze specifieke antistoffen. Veel vrouwen met dergelijke antistoffen kunnen toch een volstrekt normale zwangerschap doormaken en bevallen van gezonde kinderen. Wie kan lupus krijgen? In principe iedereen op gelijk welke leeftijd. Lupus treft echter voornamelijk vrouwen tijdens de vruchtbare jaren (80 tot 90 %) Het aantal lupuspatiënten verschilt ook naargelang het ras. In de USA komt lupus bij negroïde mensen veel meer voor dan bij blanken. Dit wijst al op genetische (erfelijke) factoren. Hoe dikwijls komt lupus voor? De bevolkingsstudies zijn schaars en hun resultaten lopen sterk uiteen. Zeker is dat het aantal lupuspatiënten sterk toeneemt. Dit is niet alleen het gevolg van betere opsporing door verbeterde kennis en diagnosemiddelen, er is ook een werkelijke toename. Oorzaak en erfelijkheid De oorzaak blijft onbekend. Steeds meer wordt aangenomen dat de ontstekingen en dus de letsels uitgelokt worden door reactie van auto-antistoffen met normale
13 cellulaire en andere bestanddelen. Zowel genetische als omgevingsfactoren kunnen hierin een rol spelen. Verscheidene genetische factoren zijn belangrijk. Het is onwaarschijnlijk dat al deze factoren overgeërfd worden. Daarom is lupus geen erfelijke ziekte, maar heeft men toch een grotere kans op lupus wanneer een eerstegraadsverwant(e) de ziekte heeft. Als omgevingsfactor is de negatieve invloed van UV-stralen (zon) goed bekend. Mogelijk spelen ook virussen een rol bij het ontstaan van lupus. Dit is echter niet bewezen en lupus is zeker niet besmettelijk. Hormonen spelen zeker ook een rol: vrouwelijke hormonen bevorderen lupus, terwijl mannelijke hormonen tegen lupus beschermen. Dit is een van de redenen waarom de anticonceptiepil te mijden is. (Eerste) klachten en symptomen De mogelijke symptomen en klachten van lupus zijn heel verscheiden. Dit geldt ook voor het begin van de ziekte, dat met gelijk welk van deze symptomen kan beginnen, en dit in lichte of erge vorm. Het aantal symptomen is zo groot dat wij ons beperken tot een schematische weergave: Bij 90 %: vermoeidheid, artritis en gewrichtspijn Bij 80 %: koorts Bij 70 % haarverlies, bloedarmoede, klierzwellingen Bij 60 %: gewichtsverlies en slechte eetlust, vlindervormige uitslag Bij 50 %: ontsteking van het longvlies, hartvlies of buikvlies, nieraantasting, persoonlijkheidsveranderingen, purpura Bij 40 % overgevoeligheid voor (zon) licht, bacteriële infecties Bij 30 %: ulceraties (verzweringen) van de slijmvliezen bv. aften, spierpijnen of myositis (spierontstekingen), maag- en darmklachten, vergrote lever, hoge bloeddruk, longontsteking, ontsteking van hartspier of -kleppen Bij 20 %: Raynaud (het wit worden van vingers), discoïde lupus (huidaantasting bij lupus met ontstaan van ronde schijfvormige letsels), ontstekingen in ogen of Sjögrensyndroom, ernstige nieraantasting, epilepsieaanvallen, psychosen, aantasting van coronaire arteries (bevloeien de hartspier). Bij 10 %: netelroos, oedeem of blaarvorming op de huid, lupuspneumonie, letsels van hersenen of ruggenmerg, migraine, auto-immune vernietiging van rode bloedcellen, laag aantal bloedplaatjes, ontsteking van zenuwen Diagnose Deze is gebaseerd op klachten en/of symptomen en/of orgaanaantastingen en/of laboratoriumafwijkingen. Hiervoor dient ANF afgeprikt te worden. Bij lichte en beginnende vormen kan de diagnose moeilijk zijn. Soms moet de diagnose uit de evolutie blijken. Belangrijk is dat elk teken van mogelijk beginnende lupus opgevolgd wordt, en dat de patiënt geïnformeerd wordt. Omwille van het gebrek aan één bewijs en omwille van de vele vormen die lupus kan aannemen,werden criteria opgesteld om lupus te classificeren. Deze criteria dienen op de eerste plaats voor wetenschappelijk onderzoek. Voor de diagnose mogen zij ten hoogste als hulpmiddel gebruikt worden. Lupus kan soms gediagnostiseerd worden nog vóór de patiënt aan deze criteria voldoet.
14 Behandeling Moet zich richten op de volgende punten: Graad van algemeen ziekzijn Organen die aangetast zijn Graad van aantasting van deze organen De medicatie kan gaan van helemaal niets tot hoge dosissen cortisone of immunosuppressiva. Antimalariamiddelen en niet-cortisone ontstekingsremmers worden regelmatig gebruikt. Als algemeen principe geldt: snel en sterk genoeg behandelen indien nodig; zo voorzichtig mogelijk behandelen tijdens betere periodes. Lupus en zwangerschap Een lupuspatiënte mag zwanger worden als de lupus onder controle is, al of niet met een lage dosis medicatie. De veiligste medicatie tijdens de zwangerschap is een lage dosis cortisone. Een lupuspatiënte mag nooit zwanger worden zonder grondig vooronderzoek o.a. omwille van het risico op neonatale lupus (anti-ro antistoffen). Tijdens de zwangerschap kan zich een opstoot voordoen. Behandeling is dan evenzeer aangewezen als buiten de zwangerschap. Als medicatie zal dan de voorkeur gegeven worden aan cortisone. Het risico op spontaan miskraam is groter bij lupus. Klachten en symptomen die snel medische aandacht moeten krijgen Koortsopstoten Plots optreden van uitgesproken vermoeidheid Algemeen ziekzijn Neurologische klachten Uitgesproken hoofdpijn Onverklaarbare stemmingsverandering Acute of subacute huiduitslag Onverklaarbare pijn in de borstkas Onverklaarbare pijn in de buik Nieuw opgetreden artritis regelmatige Toenemende kortademigheid Eiwit in de urine Elke vorm van infectie Evolutie en prognose Systeemlupus heeft dikwijls een op- en neergaand verloop. Periodes van zware opstoot kunnen afwisselen met periodes van uitgesproken beterschap, waarbij zelfs met de medicatie gestopt mag worden. Men spreekt dan van een remissie. Er is een neiging tot spontane uitdoving na de menopauze. De levensverwachting is de laatste 40 jaar enorm verbeterd en is nu statistisch praktisch normaal (93 % overleving 10 jaar na de diagnose). Dit is op de eerste plaats toe te schrijven aan snelle diagnose en beter gebruik van medicatie. Zelfs nierlupus is omkeerbaar als er tijdig en voldoende intensief behandeld wordt. De zware vormen van lupus die via ernstige hersen- en nieraantasting tot de dood leiden, zijn uitzonderlijk geworden. Verwikkelingen (meestal infecties) of een te laat behandelde opstoot kunnen
15 uitzonderlijk fataal zijn. Men kan stellen dat, eenmaal de diagnose "systeemlupus" vaststaat, de ziekte met aangepaste medicatie gestabiliseerd kan worden. Toch blijft lupus soms een ernstige aandoening. Stipte naleving van het medisch advies en controle zijn een noodzaak om de ziekte in bedwang te houden. Duidelijke informatie is hierbij van essentieel belang. Het Syndroom van Sjögren Dit is een zeldzame ziekte die niet levensbedreigend is, maar die wel voor heel wat lijden en verwikkelingen kan zorgen die de levenskwaliteit behoorlijk aantasten. Droge mond en droge ogen Het gaat om een auto-immune ziekte die de exocriene klieren aantast, vooral die klieren die speeksel en traanvocht produceren. Dat vertaalt zich meestal in een droge mond en droge ogen. Maar het Syndroom van Sjögren kan ook verantwoordelijk zijn voor pulmonaire, neurologische, nier- engewrichtsaandoeningen. De ziekte brengt het leven van de patiënt niet in gevaar, maar ze kan het leven van de patiënt wel bemoeilijken, vooral op het vlak van levenskwaliteit, maar ook door hevige pijnen. Het is een zeldzame ziekte, ze komt voor bij ongeveer twee personen op de 1.000. Negen op de tien patiënten zijn vrouwen. De aandoening kan op elke leeftijd opduiken, maar meestal uit het syndroom zich rond de leeftijd van vijftig jaar. Een moeilijke diagnose De diagnose van het syndroom is moeilijk te stellen en er zijn heel wat patiënten die lang, gemiddeld vijf jaar, niet weten wat de oorzaak is van hun problemen. Maar de gevolgen van de ziekte zijn wel pijnlijk en invaliderend. Het tekort aan traanvocht heeft een vernietigend effect voor de ogen, terwijl de onvoldoende productie van speeksel catastrofale gevolgen heeft voor de mond en ook snel voor tandschade zorgt, voor pijnlijke letsels aan de mondslijmvliezen en ook slikstoornissen en spijsverteringsproblemen. De algemene droogheid gaat vaak gepaard met gewrichtspijn en heeft ook gevolgen voor andere organen (longen, pancreas, het centraal en perifeer zenuwstelsel, enz. ). Het risico op een lymfoom neemt toe en een kind met een moeder die het syndroom heeft, heeft een verhoogd risico op hartafwijkingen. Tenslotte kunnen patiënten met dit syndroom ook andere autoimmune ziekten zoals reumatoïdepolyartritis, lupus of sclerodermie krijgen. Het syndroom gaat ook nog eens gepaard met extreme vermoeidheid. Al die verwikkelingen maken dat de interventie van verschillende specialisten noodzakelijk is en dat er een multidisciplinaire consultaties zouden moeten zijn. Sclerodermie Kenmerkend aan de ziekte zijn huidletsels waarbij de huid verdikking optreedt (sclerose) 2 vormen: Lokale sclerodermie: letsels blijven strikt bij de huid
16 Systemische sclerodermie: tast andere organen/weefsels aan: gewrichten; ogen; longen hart, nieren, spijsverteringstelsel Naast de fibrose (toename gewrichtsweefsel) treedt slagadervernauwing op of slechte doorbloeding van de weefsels Begint met: Fenomeen van Raynaud (dode vingers) Kenmerkend gewrichts-en spierpijn, gezwollen vingers, handen, gezicht gevolgd door geleidelijke verharding van de huid De huid: Geleidelijke verdikking ( de huid is niet meer los te maken van de onderlaag en de huidplooien worden gladgestreken (sclerodactyllie) Beperking van de vingers (buigen en strekken) Wonden : Veroorzaakt vaak verzweringen van de vingers Genezen moeilijk Afwijkingen van de kleine bloedvaten uiten zich in rode huidvlekjes vooral op gezicht, lippen, tong, hals en bovenborst Spijsverteringsstelsel Bij slokdarmbeschadiging kan voedsel moeilijk passeren en krijgt een obstructioneel gevoel & brandend maagzuur Darmklachten: zwellingen, buikpijn, constipatie of diarree met gewichtsverlies Longen: Longaantasting veroorzaakt geleidelijk kortademigheid en is gevolg van longfibrose Nieren:. Beschadiging komt minder voor. Kent niet een onmiddellijk een omkeerbaar verloop en kan spontaan genezen Diagnose? Er bestaat geen enkele afzonderlijke test Lichamelijk onderzoek Labo: opsporen antinucleaire antilichamen in het bloed Behandeling: Is gericht op de specifieke functie (s) van de verschillende, aangetaste gebieden van het lichaam. Jicht Jicht wordt gekenmerkt door een plots optredende hevige ontsteking van een gewricht. In 90 % van de gevallen ontsteekt de basis van de grote teen of een gewrichtje ter hoogte van de middenvoet. Vandaar de benaming "het pootje". Jicht is een vorm van acute artritis (plots optredend en van korte duur).
17 Deze reuma is te wijten aan een te hoog gehalte aan urinezuur in het bloed.(urinekristallen) Symptomen Komt dikwijls 's avonds op en kondigt zich aan met pijn in o.a. de grote teen (podagra); soms ook in de enkel en knie. Het gewricht is ontstoken en de huid vertoont een rode kleur. Het gewricht ispijnlijken voelt warm aan. Soms treedt er ook koorts op. Meestal is de aanval naenkele dagen of weken voorbij. Als de jicht niet behandeld wordt komen de aanvallen terug. Meerdere jichtaanvallen hebben een nefaste invloed op een gewricht en kunnen het misvormen. Op plaatsen waar urinezuurkristallen ophopen ontstaan knobbeltjes in bot, kraakbeen, gewrichtskapsel en/of onder de huid. Zij kunnen ontstaan op diverse plaatsen in het lichaam Behandeling: Veel vocht drinken (tot 3 liter per dag!/geen alcohol!) - eiwit-arm dieet Medicijnen: Pijnstillers en ontstekingsremmers Middelen om jicht-aanval te voorkomen Middelen bij jichtaanval Weke delen reuma/fibromyalgie Verzamelnaam voor pijnklachten van het bewegingsapparaat buiten de gewrichten (aanhechting gewrichtskapsel en ligamenten, peesschede, peesaanhechting, pees, slijmbeurs, spier, zenuwcompressie)vb carpaal tunnelsyndroom, tenniselleboog, trigger vinger... De algo(neuro)dystrofie of syndroom van Sudeck Is een pijnlijke ziekte met uiteenlopende klinische symptomen. Ze tast meestal de voeten, de handen aan, ook andere gewrichten kunnen getroffen worden. De oorzaak is nog onbekend. Tien procent van de vastgestelde algodystrofieën evolueren naar een chronische vorm. Een vroegtijdige diagnose en medische verzorging bieden echter een grotere kans op snelle genezing. Algodystrofie komt voor op alle leeftijden, zowel bij mannen als vrouwen. Bij kinderen is de ziekte meestal minder ernstig en geneest ze sneller dan bij volwassenen. De ziekte heeft heel veel verschillende namen, in de literatuur zijn er zo'n 50 bekend. Vooral ook Post-traumatische Dystrofie wordt veel gebruikt, evenals Sudeck Dystrofie (of Atrofie) en Sympathische Reflex Dystrofie. De laatste tijd komt de term CRPS type I (Complex Regionaal Pijnsyndroom) steeds meer in opgang. De gangbare Amerikaanse benaming is Reflex SympatheticDystrophy (RSD).
18 Oorzaken De oorzaak van de aandoening blijft onbekend, maar in meer dan 80% van de gevallen kan er wel een uitlokkende factor aangewezen worden. De meest voorkomende factor (bij 50 tot 70% van alle algodystrofieën) is een trauma, een verwonding : Verbrijzeling van een ledemaat Breuk, luxatie, verstuiking Verbranding, Door een wapen veroorzaakte wonde, Eenvoudige kneuzing. Andere factoren zijn: Orthopedische heelkunde artroscopie Hart- of vaatchirurgie (zeldzamer) Immobilisatie d.m.v. gips Pijnlijke kinesitherapie Geneesmiddelen (barbituraten, isoniazide) Puncties en infiltraties zelfs wanneer deze correct werden uitgevoerd. Reumatische, cardiovasculaire, ademhalingsaandoeningen of neurologische aandoeningen Zwangerschap Andere individuele factoren lijken het optreden van een algodystrofie te bevorderen: Hypertriglyceridemie, Hyperthyroïdie Psychologische factoren: bij twee patiënten op drie stelt men overdreven reacties vast op stress (angst, paniek) evenals een neiging tot depressie of een narcistische persoonlijkheid. Algodystrofieën zijn zeldzaam bij vastbesloten of ambitieuze personen. Symptomen Men moet aan algoneurodystrofie denken bij elke blijvende pijn, vooral wanneer die optreedt tijdens de verbetering van een van de mogelijke oorzakelijke factoren. In de evolutie van de algodystrofie onderscheidt men klassiek drie stadia: Stadium I of de warme fase Wordt gekenmerkt door ernstige en brandende pijn met variabele intensiteit die door beweging en oefening erger wordt. Die verergering van de pijn bij oefening lijkt het meest vroegtijdige symptoom van algodystrofie te zijn. Functionele invaliditeit evoluerend naar toenemende stijfheid komt frequent voor. De fase wordt als warm gekwalificeerd wegens de plaatselijke ontsteking. Roodheid, warmte en plaatselijke zwelling zijn klassiek hoewel niet constant. Een gelokaliseerd bovenmatig zweten of een glimmende huid zijn ook mogelijk. De gemiddelde duur van fase I bedraagt 3 maanden. In de minder ernstige gevallen duurt die fase enkele weken, verzacht dan spontaan of reageert vlug op de behandeling. Ze kan soms ook langer duren. Stadium II of de koude fase: De pijn verergert nog en wordt vager. De huid wordt bleek, een gevoel van koude. Het oedeem verspreidt zich en wordt steeds erger. Soms uitvallen van de lichaamsbeharing, de nagels worden broos, barsten of krijgen
19 een gestreept uiterlijk. Er vestigt zich een osteoporose, eerst pleksgewijs, vervolgens meer gemarkeerd en diffuus. Het gewricht zwelt op. De spieren trekken samen. Fase II kan 3 tot 6 maanden duren. Stadium III of de stabiliseringsfase De pijn verdwijnt geheel of gedeeltelijk. De symptomen worden uiteindelijk onomkeerbaar. Een groot aantal patiënten reageert onvolledig op de behandeling. Dit kan het ledemaat in zijn totaliteit betreffen met sterke verzwakking van de spieren tot gevolg. De gewrichten van de voet of de hand worden extreem zwak, ze hebben een beperkte beweeglijkheid. Behandeling Er bestaat geen consensus over de behandeling van algodystrofie. Bepaalde auteurs stellen dat genezing zelfs zonder therapie mogelijk is, anderen beweren dan weer het tegendeel. Een ding is zeker: zodra de diagnose gesteld is, moet men met de behandeling beginnen om de duur van de aandoening te beperken. De overgang van een behandeling naar een krachtiger behandeling is maar gerechtvaardigd in geval van mislukking of bij zware intolerantie ten opzichte van de aanvankelijke behandeling. Indien de diagnose in de warme fase wordt gesteld, moet een behandeling met calcitonine aangevat worden door middel van een injectie. De injecteerbare bereidingen worden voor het ogenblik terugbetaald. Braakneigingen, misselijkheid en flushes (roodheid in het gezicht) zijn frequente ongewenste effecten bij het begin van een behandeling met injecties. Een onderhuidse injectie 's avonds (vanaf 17 uur) wordtover het algemeen beter verdragen dan op een ander ogenblik van de dag. De toediening van een antibraak middel beperkt de misselijkheid aanzienlijk. Het gebruik van een antihistaminicum werkt het flusheffect van de calcitonine tegen. Bètablokkers geven eveneens goede resultaten, vooral op de pijn in het eerste stadium. De dosissen moeten individueel aangepast worden. De kinesitherapie die altijd pijnloos moet blijven, bestaat in een actieve eventueel geassisteerde mobilisering, balneotherapie en wisselbaden. De katroltherapie, de houdingen en de passieve mobilisering moet men vermijden. De kinesitherapie mag nooit in een hyperalgetische fase (toegenomen gevoeligheid en verlaagde pijndrempel zoals bij oppervlakkige verbranding van de huid) voorgesteld worden. Paracetamol en niet-steroïdale ontstekingsremmers zijn niet efficiënt. Indien de behandeling niet aanslaat, kan een speciale behandeling worden gevolgd in een pijnkliniek. Een andere behandeling die goede resultaten lijkt te geven bij hardnekkige gevallen, ook in het tweede stadium van de ziekte, bestaat in de toediening van bifosfonaten van de tweede generatie. De effecten op lange termijn zijn nog niet bekend. Ook deze behandeling is gereserveerd voor specialisten. Reumatische aandoeningenen de gevolgen op het leven van de reumapatiëntpatiënt(e) Fysisch: Pijn, stijfheid
20 Beperkingen in mobiliteit en huishoudelijke taken Vermoeidheid Medicatiegebruik (meestal levenslang, nevenwerking) Psychosociaal: Leren omgaan met "aanvaarding" Angst en depressie Onzekerheid Seksuele problemen Relaties, werk, gezin. Sociaal isolement Verliesverwerking Economisch : soms financieel door beperkt inkomen