Grond Weg- en Waterbouw: Lucht Kennisvelden binnen de Bouwdienst Opdrachtgever RIJKSWATERSTAAT AUTEUR : P. OOMEN DATUM :19 MAART 2009
2
Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Inleiding 4 1. Internationale aanvragen 5 1.1 De resultaten 5 2. Nederland 8 3. Conclusies 9 Bijlage 1. Overzichten octrooiaanvragers 10 Bijlage 2. IPC Classificatie 11 Bijlage 3. Begrippen 12 Bijlage 4. Gebruikte landcodes 15 Bijlage 5. Afkortingen 16 3
Inleiding Algemeen In november 2007 heeft Rijkswaterstaat het Convenant IE ondertekend. Doel van dit convenant: het intellectueel eigendom rond infrastructurele projecten regelen, zodat de Grond-, weg- en waterbouw (GWW) een meer innovatieve sector wordt. Rijkswaterstaat wenst inzicht te verkrijgen of dit convenant ook echt bijdraagt aan hogere innovativiteit. Daarvoor is een nulmeting nodig, die de huidige octrooisituatie in kaart brengt. Rijkswaterstaat heeft Octrooicentrum Nederland gevraagd dit octrooionderzoek uit te voeren. Afbakening en opsplitsing De werkzaamheden van Rijkswaterstaat, zijn onder te verdelen in een aantal kennisvelden. Deze kennisvelden zijn vrij divers van aard. Om die reden wordt in één rapport, één kennisveld behandeld. Dit rapport bespreekt de resultaten op het gebied van lucht. Methodiek Om octrooipublicaties te kunnen onderverdelen en tellen in bovengenoemde categorieën wordt gebruik gemaakt van het systeem van International Patent Classification (IPC). Hierbij wordt elke octrooiaanvrage die is ingediend, ingedeeld in één of meerdere klassen die het betreffende technologiegebied waar de uitvinding betrekking op heeft aangeven. In totaal omvat het IPC systeem zo n 70.000 codes die tezamen alle technologiegebieden beschrijven. Deze codes zijn in een hiërarchische structuur gegroepeerd. Hoe hoger in de structuur, des te breder het omschreven technologiegebied. Bijlage 1 bevat een tabel met daarin IPC-groepen en codes van de kennisvelden waarop is geteld, met de daarbij behorende beschrijving van het betreffende technologiegebied. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van de EPODOC-database van het Europees Octrooi Bureau. Op het moment van onderzoek bevonden zich hierin de gegevens van ruim 60 miljoen octrooidocumenten. Dit betreft internationale octrooien waarvan de aanvragen zijn ingediend bij de World Intellectual Property Organisation (WIPO) of bij het Europees Octrooi Bureau (EOB). Maar ook nationale octrooien aangevraagd bij de nationale octrooibureaus vallen hieronder. Dit rapport In het onderzoek zal de focus liggen op Nederlandse octrooiaanvragers. Behalve het aantal octrooiaanvragen in Nederland, worden ook de aanvragen door Nederlandse organisaties besproken. Er worden ook vergelijkingen gemaakt tussen Nederland en het buitenland. Door de octrooien te tellen die zijn aangevraagd bij de WIPO of bij het EOB, wordt een goed beeld gekregen van de internationale ontwikkelingen in een bepaald technologiegebied. Dit is gebruikt om de internationale positie van Nederland in kaart te brengen. Uit de nationale aanvragen in de verschillende landen wordt duidelijk, hoeveel en waar Nederlandse organisaties aanvragen. De onderzoeksperiode is van 1990 tot 2006. Octrooien waarvan de aanvragen zijn ingediend binnen deze periode worden geteld. Aangezien nog niet alle in 2006 ingediende aanvragen op het moment van tellen zijn gepubliceerd, zijn de aantallen over dit laatste jaar nog onvolledig. Deze periode van geheimhouding duurt 18 of 30 maanden gerekend vanaf de indieningsdatum. Bijlage 2 bevat een uitleg van octrooigerelateerde begrippen en procedures. Bijlage 5 bevat de gebruikte afkortingen. 4
1. Internationale aanvragen Inleiding Het Innovatieprogramma Luchtkwaliteit werkt aan innovatieve oplossingen die bijdragen aan verbetering van de luchtkwaliteit op en rond snelwegen. De focus ligt hierbij op snelwegen bij dichtbevolkte gebieden. Omdat Rijkswaterstaat zich sterk bezig houdt met onder meer rekenmodellen op dit gebied is er voor gekozen om het onderzoek alleen te betrekken op het meten van luchtkwaliteit. Het onderzoek Voor dit kennisveld is gezocht naar octrooipublicaties die zijn ingedeeld in de IPC-classificaties: G01N : Onderzoeken of analyseren van materialen door het bepalen van hun chemische of fysische eigenschappen In combinatie met de zoektermen: (air or atmospher+ or environm+) en (pollut+ or contaminat+) Of, voor fijnstof, met de zoektermen: (air or atmospher+ or environm+) en (particulate or PM or PM10 or (fine w particle+)) In de bijlage is een volledige omschrijving van de gebruikte IPC-classificaties opgenomen. In dit hoofdstuk worden alleen octrooiaanvragen besproken die bij het EOB en/of de WIPO zijn ingediend. 1.1 DE RESULTATEN 12 Aantal aanvragen Er zijn in de periode 1990-2006,100 unieke octrooiaanvragen ingediend bij WIPO of EOB op het gebied van luchtmetingen. Figuur 1 bevat het aantal octrooiaanvragen per jaar. Het aantal aanvragen is gestegen (zie trendlijn), van circa 3 à 5, tot ongeveer 10 per jaar. 9 6 3 0 1990 1994 1998 2002 2006 Figuur 1: Ontwikkeling aantal internationale octrooiaanvragen "Lucht In Figuur 2 staat de geïndexeerde ontwikkeling van luchtmetingen afgezet tegen de totaalontwikkeling (de ontwikkeling van alle octrooiaanvragen over alle technologieën heen). De index van het aantal aanvragen in lucht (1990=100) stijgt (met pieken en dalen) mee met de totaalindex. (De lichte daling in het laatste jaar wordt voornamelijk veroorzaakt doordat de cijfers nog niet compleet zijn). Het aantal aanvragen in lucht blijft, ondanks de pieken en dalen, min of meer gelijk op gaan met het totaal. 350 300 250 200 150 100 50 0 1990 1994 1998 2002 2006 Lucht Totaal Figuur 2: Geïndexeerde ontwikkeling in "Lucht" t.o.v. het totaal 5
40 35 30 25 20 15 10 5 0 38 16 13 11 4 4 3 3 US JP DE FR GB IT FI NL Overig Figuur 3: Aantal aanvragen 1990-2006 per land FI 3% IT 4% GB 4% FR 11% NL 3% DE 13% Overig 9% JP 16% Figuur 4: Aandeel in aanvragen per land US 37% 9 In Figuur 3 is het aantal aanvragen per land over de onderzoeksperiode weergegeven. De Verenigde Staten zijn de grootste aanvrager. Er zijn 3 aanvragen afkomstig van Nederlandse aanvragers. Daarmee neemt Nederland de 8 e positie in. Figuur 4 bevat per land het aandeel in het totaal aantal aanvragen. Meer dan een derde van de aanvragen komt uit de VS. Nederland is goed voor 3% van alle octrooiaanvragen. Dat is ongeveer wat gebruikelijk is voor Nederland. Het aandeel van Frankrijk is beduidend hoger dan gebruikelijk. De aanvragers Tabel 1 geeft de bedrijven met twee of meer internationale octrooiaanvragen (WO/EP) in de periode 1990 tot 2006. In bijlage 3 is een overzicht opgenomen, waarin de aanvragen van deze partijen van jaar tot jaar zijn weergegeven. Gezien de kleine aantallen is het moeilijk conclusies aan deze lijst te verbinden. Hieronder een kort profiel van de drie grootste aanvragers. Aanvrager Land Totaal Commissariat Energie Atomique FR 7 Lockheed Martin Corp US 4 Shimadzu Corp JP 3 Uni California US 3 Hitachi Ltd JP 2 Honeywell Int Inc US 2 Immunivest Corp US 2 Meritor Heavy Vehicle Sys Ltd US 2 Mueller Werner E G DE 2 Texas Instruments NL 2 Takeda JP 2 Uni State San Diego US 2 Tabel 1: Grootste aanvragers Internationaal Commissariat Energie Atomique (FR) Publieke onderzoeksorganisatie met een budget van circa 3,3 mld en ruim 15.000 medewerkers. Opereert op de werkvelden Energie, Defensie en Informatie en healthtechnology. Daarbinnen wordt er research gedaan op het gebied van klimaat en leefomgeving. Daarbij concentreert men zich onder meer op metingen en modellen. Lockheed Martin (US) Heeft een omzet van $ 42 mld. en telt 146.000 medewerkers. Heeft een onderdeel Environmental services. Daarbinnen houdt de groep Response Engineering Analytical Services (REAC) zich bezig met onder meer air sampling en air modelling. Shimadzu Corp (JP) Meer dan 130 jaar oud bedrijf met meer dan 9.000 medewerkers en een omzet van 2,3 mld. Fabrikant van meet- en analyse apparaten op veel gebieden. Waaronder lucht. 6
Uni California (US) De universiteit van Californië telt 10 verschillende campussen (waaronder UCLA en Berkeley). In totaal telt het 220.000 studenten en een totale staf van 170.000 medewerkers. In drie laboratoria (in Berkeley, Los Alamos en Livermore) werken 21.000 mensen aan, onder meer, milieuvraagstukken. Met name in Los Alamos wordt onderzoek naar luchtkwaliteit gedaan. De Nederlandse aanvragers In Tabel 2 zijn de Nederlandse aanvragers vermeld. De Nederlandse vestiging van Texas Instruments te Almelo heeft twee aanvragen gedaan voor sensoren. De andere is van een particuliere uitvinder. In dit laatste geval gaat het overigens meer over de invloed van vervuiling op de hormoonhuishouding. Aanvrager Aantal Texas Instruments 2 Meulenberg Petronella Mariette 1 Tabel 2: Nederlandse aanvragers EOB en/of WIPO 7
2. Nederland Inleiding In dit hoofdstuk worden de resultaten van Nederland besproken. Daarbij onderscheiden we twee onderwerpen: Octrooiaanvragen in Nederland Octrooiaanvragen door Nederlandse organisaties In Nederland kunnen octrooien zijn aangevraagd door buitenlandse organisaties. Octrooiaanvragen in Nederland In de periode 1990-2006 zijn er in Nederland geen aanvragen op dit gebied gedaan. Waar vragen Nederlandse organisaties aan? Om daar antwoord op te krijgen kijken we in welke landen de octrooiaanvragen gepubliceerd zijn. In totaal is er in de onderzoeksperiode door Nederlandse organisaties op 3 unieke vindingen, octrooi aangevraagd. Voor deze vindingen wordt gemiddeld bij 1,3 instanties octrooi aangevraagd. Bij 2 verschillende instanties zijn octrooien aangevraagd. Dit zijn het EOB en de WIPO. De aanvragen zijn gedaan door de in het vorige hoofdstuk beschreven aanvragers. Land n 1 WIPO 1 3 2 EOB 1 1 Tabel 3: Waar vragen Nederlanders octrooi aan? 1 Aanvragen die gedaan worden bij EOB en de WIPO gelden voor verschillende landen. Een aanvraag bij de WIPO die ook in Europa geldig wordt, wordt ook als EOB-document gepubliceerd. In deze tabel is niet ontdubbeld voor dit soort documenten. 8
3. Conclusies Op basis van de onderzoeksresultaten kunnen we de volgende conclusies trekken: Het aantal aanvragen in luchtmetingen is erg klein. De laatste jaren ligt het aantal internationale aanvragen op circa 10 per jaar. De ontwikkeling van het aantal aanvragen in lucht ligt rond het totaal. Het aandeel van Nederland in de internationale aanvragen is zoals gebruikelijk (3%). De Verenigde Staten zijn de grootste aanvrager in dit technologieveld, ruim een derde van de octrooiaanvragen komt daar vandaan. Er zijn geen octrooiaanvragen die in Nederland zijn gedaan, gevonden. De twee Nederlandse aanvragers, vragen alleen internationaal octrooi aan. 9
Bijlage 1. Overzichten octrooiaanvragers Onderstaande tabel (Bijlage 1.1 geeft de aanvragers van minimaal twee octrooien voor luchtmetingen. Aanvragen moeten zijn ingediend bij WIPO of EOB in de periode 1990 tot 2006. Aanvrager Land Totaal 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 Commissariat Energie Atomique FR 7 1 2 2 2 Lockeed Martin Corp US 4 1 3 Shimadzu Corp JP 3 1 2 Uni California US 3 1 1 1 Hitachi Ltd JP 2 1 1 Honeywell Int Inc US 2 1 1 Immunivest Corp US 2 1 1 Meritor Heavy Vehicle Sys Ltd US 2 2 Mueller Werner E G DE 2 2 Texas Instruments NL 2 2 Takeda JP 2 1 1 Er zijn geen aanvragers die in Nederland in de periode 1990 2006 octrooi hebben aangevraagd. 10
Bijlage 2. IPC Classificatie Onderstaande tabellen tonen voor de verschillende kennisvelden de omschrijving van de technologiegebieden met de bijbehorende klasse of klassegroepen uit het International Patent Classification systeem (IPC). Het volledige bestand van de IPC classificatie is beschikbaar op de website van Octrooicentrum Nederland onder het hoofdstuk Databanken. De IPCclassificatie is beschikbaar in het Nederlands, maar hiervandaan zijn ook links beschikbaar naar een Engels- en Franstalige versie. (www.octrooicentrum.nl) Lucht Bemonsteren; Voorbereiden van monsters voor onderzoek Onderzoeken of analyseren van materialen door het gebruik van optische middelen, d.w.z. gebruikmakend van infraroodlicht, zichtbaar licht of ultravioletlicht Onderzoeken of analyseren van materialen door het gebruik van microgolven Onderzoeken of analyseren van materialen door het gebruik van golfstraling of deeltjesstraling Onderzoeken of analyseren van materialen door het gebruik van thermische middelen ken of analyseren van materialen door het gebruik van elektrische, elektrochemische of magnetische middelen Onderzoeken of analyseren van materialen door het gebruik van ultrasoongolven, geluidsgolven of infrasoongolven Onderzoeken of analyseren van materialen door scheiding in componenten waarbij gebruik wordt gemaakt van adsorptie, absorptie Onderzoeken of analyseren van niet-biologische materialen door het gebruik van de chemische methoden Onderzoeken of analyseren van materialen door specifieke methoden In combinatie met de zoektermen: (air or atmospher+ or environm+) én (pollut+ or contaminat+) Bemonsteren; Voorbereiden van monsters voor onderzoek Analyseren van materialen door wegen, bijv. wegen van kleine deeltjes die zijn gescheiden uit een gas of vloeistof Onderzoeken van de karakteristieken van deeltjes; Onderzoeken van de permeabiliteit, het poriënvolume of het oppervlaktegebied van poreuze materialen In combinatie met de zoektermen: (air or atmospher+ or environm+) én (particulate or PM or PM10 or (fine w particle+)) G01N1 G01N21 G01N22 G01N23 G01N25 G01N27 G01N29 G01N31 G01N33 G01N35 G01N1 G01N5 G01N15 11
Bijlage 3. Begrippen Octrooi Een octrooi, of met een ander woord een patent, is een volgens de wet verleend monopolie op de exploitatie van een uitvinding. De maximale wettelijke duur van een octrooi is in bijna alle landen 20 jaar. Octrooiwetgeving beoogt de (technologische) vooruitgang te stimuleren. Deze stimulatie is tweeërlei. Enerzijds beschermt een octrooi de uitvinders en aanvragers (particulieren, bedrijven, instellingen) tegen concurrentie, waardoor investeringen in innovatief onderzoek terug verdiend kunnen worden. Anderzijds worden octrooien en aanvragen gepubliceerd en vormen de octrooipublicaties een inspiratiebron voor verdere innovatie. Een mogelijke maat voor het innovatievermogen van een bepaald land is het aantal octrooiaanvragen per jaar op naam van aanvragers of uitvinders met overeenkomstige nationaliteit. Octrooiaanvragen / -verleningen / -publicaties Een octrooi wordt volgens nationale wet- en regelgeving aangevraagd, beoordeeld, verleend en in stand gehouden. Een octrooiaanvrage wordt na een periode van doorgaans 18 maanden geheimhouding gepubliceerd, terwijl verlening en publicatie van het eventuele uiteindelijke octrooi nog jaren op zich kunnen laten wachten. Een octrooi dat niet wordt verleend wordt niet gepubliceerd, maar de publicatie van de aanvrage blijft bestaan. Er zijn daarom meer octrooiaanvragen dan octrooien in de databases van octrooipublicaties beschikbaar. Bij statistisch octrooionderzoek gaat men voor het samenstellen van indicatoren bij voorkeur uit van octrooiaanvragen in plaats van van verleende octrooien. Er zijn er meer en ook al wordt een aanvrage geen octrooi, er ligt toch een innovatieve actie aan ten grondslag. Bovendien zijn aanvragen van recenter datum beschikbaar en ligt de indieningsdatum van een aanvrage dichter bij het 'tijdstip van uitvinding' dan de verleningsdatum van een octrooi. Door uit te gaan van aanvragen wordt daarom een reeëler beeld gekregen van de mate waarin innovatie plaats heeft. Internationale procedures Om een octrooi in meerdere landen te verkrijgen moet in elk land afzonderlijk een octrooiprocedure worden gestart. Omwille van de harmonisatie van wetgeving en voor het gemak van de aanvrager van een octrooi in meerdere landen zijn een aantal internationale overeenkomsten gesloten. De belangrijkste zijn het Patent Cooperation Treaty (PCT), dat door praktisch alle landen van de wereld is ondertekend en het Europees Octrooi Verdrag (EOV) waarbij momenteel 31 landen uit Europa zijn aangesloten. Het PCT-verdrag wordt uitgevoerd door de World Intellectual Property Organisation (WIPO) en het EOV door het Europees Octrooi Bureau (EOB). Met één aanvraag kan nu in meerdere landen tegelijk een octrooi worden aangevraagd. De desbetreffende instantie beoordeelt de aanvrage en stuurt deze dan door naar de aangewezen landen (of regio's) voor de vervolgprocedure. Ter onderscheiding van de verschillende soorten aanvragen en octrooien worden verschillende voorvoegsels bij de registratienummers gebruikt. Een aanvrage ingediend bij de WIPO ontvangt de aanduiding WO, een aanvraag bij het EOB krijgt EP als voorvoegsel en een nationale aanvraag in bijvoorbeeld de Verenigde Staten krijgt US toegevoegd aan zijn unieke nummer. Al naar gelang de gevolgde weg spreekt men van de PCT-route, de EP-route of een nationale route. Een aanvraag die via de WIPO bij het EOB wordt ingediend wordt ook Euro-PCT genoemd. 12
Oudste prioriteit Bij verlening van internationale aanvragen voor de aangewezen landen ontstaan meerdere octrooien voor dezelfde uitvinding in verschillende landen. Deze octrooien behoren dan tot één zogenaamde octrooifamilie. Aan al deze octrooien ligt een en dezelfde aanvrage ten grondslag. Deze aanvrage is het oudste lid van de familie en wordt aangeduid met de term oudste prioriteit. De indieningsdatum van deze aanvrage staat bekend als de oudste prioriteitsdatum. De oudste prioriteitsdatum is van belang op het moment dat een uitvinding op nieuwheid moet worden getoetst aangezien zij het tijdstip waarop de uitvinding is gedaan het dichtst benaderd. Ook het land van indiening van de oudste prioriteit is van belang. Meestal is dat het land van vestiging of herkomst van de uitvinder of de aanvrager. In dit onderzoek wordt voor de datum van indiening de oudste prioriteitsdatum gebruikt en niet de datum waarop de aanvraag bij de WIPO, het EOB of (bijv.) het United States Patent and Trademark Office (USPTO) is ingediend. De allereerste aanvraag (degene met de oudste prioriteitsdatum) ligt in de tijd gezien het dichtst bij de oorspronkelijke uitvinding. Periode van onderzoek Wegens de gehanteerde geheimhoudingsperiodes (tot maximaal 18 maanden vanaf indiening en zelfs 30 maanden bij de PCT-route) zijn gegevens over aantallen octrooiaanvragen voor de meest recente jaren onvolledig. Dit geldt in nog sterkere mate voor verleningen. Technologiegebied De (nationale) octrooibureaus hanteren een classificatiesysteem om een uitvinding onder te brengen in een technologiegebied. Dit vergemakkelijkt het zoeken naar soortgelijke octrooien bij het beoordelen van de nieuwheid van een octrooiaanvraag. Dit classificatiesysteem is de zogenaamde International Patent Classification (IPC), die momenteel uit ongeveer 70.000 ingangen bestaat. In dit onderzoek is bij het zoeken in de databases gebruik gemaakt van de IPC en van de European Classification (ECLA), de meer gedetailleerde Europese pendant van de IPC. Nationaliteit van de aanvrager De aanvrager van een octrooi is degene die het octrooi kan gaan exploiteren. De aanvrager is niet noodzakelijkerwijs ook de uitvinder en kan ook een andere nationaliteit dan de uitvinder hebben. Een octrooiaanvrage kan op naam staan van meerdere uitvinders en meerdere aanvragers van uiteenlopende nationaliteiten. De aanvrager kan echter ook een landcode (= domicilie) voeren die niet noodzakelijkerwijs overeenkomt met het land waarin een uitvinding is gedaan. Dit is vooral het geval bij grote Internationals, waarbij het hoofdkantoor de registratie van de octrooiaanvragen centraliseert in speciaal opgezette units (Voorbeelden hiervan zijn IP Holdings als: DSM IP Assets BV en Philips Intellectual Property and Standards (IP&S)). Indicatoren Octrooien worden wereldwijd al lange tijd nauwkeurig geregistreerd en zijn momenteel grotendeels via computerbestanden toegankelijk. Dit heeft er toe bijgedragen dat de belangstelling voor innovatie gerelateerde indicatoren op basis van octrooien is toegenomen. De nationaliteit van aanvragers van octrooien geeft bijvoorbeeld een beeld van de innovatieve capaciteit van het bedrijfsleven van het betreffende land, terwijl de nationaliteit van de uitvinder als indicator voor (de innovativiteit van) het onderzoeksklimaat in een bepaald land wordt beschouwd. Om landen onderling met elkaar te vergelijken kunnen aantallen aanvragen/octrooien per land genormeerd worden naar bijvoorbeeld het aantal inwoners, het bruto nationaal product, de nationale onderzoeksbestedingen enzovoort. Niettemin blijft het lastig om landen onderling te vergelijken vanwege verschillen in gewoonten, wetgeving en procedures. In dit onderzoek wordt onder andere gerefereerd aan de octrooipositie van verschillende landen op grond van het aandeel dat (aanvragers uit) verschillende landen hebben in het totaal aantal aanvragen in de periode van onderzoek. 13
Consistentie van de octrooidatabases De informatie die gebruikt wordt ten behoeve van de analyses is voor het octrooiproces secundair. Het gevolg is dat met name op het gebied van naamgeving van aanvragers en uitvinders er vele spellingsvarianten gevonden worden in de databases. Zonder meer tellen zou een uiterst vertekend beeld geven van de actieve partijen. Ook overnames en afsplitsing van ondernemingen leidt tot over- of onderschatting van actieve partijen. Bij de analyses probeert OCNL zo goed als mogelijk is informatie bij de juiste aanvrager of uitvinder te plaatsen. De afspraak is dat het domicilie van zowel de aanvrager(s) als van de uitvinder(s) op de octrooiaanvrage worden vermeld. Niet in alle gevallen wordt deze (correct) vermeld. Deze onvolkomenheden zijn niet (eenvoudig) te verhelpen. Door het kiezen van doorgaans consistente documentverzamelingen worden de problemen geminimaliseerd. Ook zijn er (zij het beperkt) inconsistenties en fouten bij het toewijzen van de classificatiesymbolen aan de octrooiaanvragen. Door zoveel mogelijk gebruik te maken van de publicaties van het EOB (: EP-documenten) en die van de WIPO (: WO-documenten) worden de problemen geminimaliseerd. 14
15 Bijlage 4. Gebruikte landcodes Landcode Land AR Argentinië AT Oostenrijk AU Australië BE België BR Brazilië CA Canada CH Zwitserland CN China CZ Tsjechië DE Duitsland DK Denemarken ES Spanje FI Finland FR Frankrijk GB Engeland GR Griekenland HK Hong Kong HU Hongarije IE Ierland IL Israël IN India IT Italië JP Japan KE Kenia KR Zuid-Korea LT Litouwen LU Luxemburg MC Monaco MX Mexico NL Nederland NO Noorwegen NZ Nieuw Zeeland PL Polen PT Portugal RU Rusland SE Zweden SG Singapore SI Slovenië SK Slowakije TR Turkije US Verenigde Staten ZA Zuid Afrika
Bijlage 5. Afkortingen Afkorting EOB EP EPO EPODOC WIPO Verklaring Europees Octrooi Bureau European Patent (Europese octrooi(aanvrage) European Patent Office (Engelse naam voor EOB) EPO Documentation World Intellectual Property Organisation 16