OCTROOICENTRUM NEDERLAND ICT. Octrooiscan. Opdrachtgever SENTER NOVEM

Transcriptie

1 ICT Octrooiscan Opdrachtgever SENTER NOVEM AUTEUR : T.J. STOOP DATUM : 5 JUNI 28

2 2

3 Samenvatting Dit rapport bevat de resultaten van een onderzoek dat is uitgevoerd naar de octrooipositie van de bedrijfstak ICT (Informatie en Communicatie Technologie). Op basis van de ingediende en gepubliceerde octrooiaanvragen wordt de trendmatige ontwikkeling van het gebied ICT als geheel evenals de ontwikkeling van de verschillende landen van herkomst gepresenteerd. Daarnaast worden ook de belangrijkste bedrijven zowel nationaal als internationaal vermeld. De gehele ICT-sector is in dit onderzoek verdeeld in 4 deelgebieden te weten telecom, computers en bedrijfselektronica, consumentenelektronica en ICT overig. De indeling is vanwege vergelijkbaarheid met andere onderzoeken gelijk aan de indeling die door de OECD wordt gehanteerd. 1 de duidelijk bovengemiddeld presteren op het gebied van ICT. Van Duitsland kan gezegd worden dat het veel minder actief is in de ICTsector. Het land heeft een activiteitsindex dat veel lager is dan gemiddeld. Verder valt in dit onderzoek op, de enorme groei van Zuitd-Korea. Samsung is hiervan de grote aanjager. Waar wereldwijd een stabilisatie in het aantal aanvragen is opgetreden na 2, is Samsung ook in de jaren na 2 sterk blijven groeien. Het bedrijf behoort inmiddels tot de absolute top in de wereld. Uit het onderzoek komt naar voren dat het gehele ICT-gebied een groot aandeel heeft in het aantal octrooiaanvragen. Meer dan eenderde van het totaal aantal ingediende octrooiaanvragen betreft ICTgerelateerde toepassingen. Nederland speelt hierin een belangrijke rol waarvoor Philips vrijwel geheel verantwoordelijk is. Wanneer naar het verloop in de tijd wordt gekeken valt wereldwijd voor ICT-gerelateerde aanvragen een sterkere groei op dan gemiddeld in de jaren 1995 tot 2. Na 2 stagneert de groei, en blijven de aantallen redelijk stabiel. Voor Nederland geldt dat de meer dan gemiddelde groei nog een jaar langer aanhoudt en wel tot en met 21. Daarna valt een daling te zien in het aantal vanuit Nederland ingediende aanvragen. Uit de activiteitsindices blijkt dat met name Nederland, Finland, Japan en Korea over de gehele perio- 1 1 Bijlage 1 bevat de definitie van de 4 deelgebieden in de ICT 3

4 4

5 Inhoudsopgave Samenvatting 3 Inhoudsopgave 5 Inleiding 7 Algemeen 7 Afbakening 7 Methodiek 7 De resultaten 9 Algemeen 9 Verloop aantallen octrooiaanvragen ICT 9 Verdeling naar land van herkomst 1 De belangrijkste Nederlandse bedrijven 12 Belangrijkste bedrijven in de wereld 14 Activiteitsindex 16 Conclusies 2 Bijlage 1. IPC Classificatie 21 Bijlage 2. Begippen 24 Bijlage 3. Gebruikte landcodes 27 Bijlage 4. Afkortingen 28 5

6 6

7 Inleiding Algemeen SenterNovem, agentschap van het Ministerie van Economische Zaken, voert voor verschillende bedrijfstakken Innovation Intelligence Analyses uit. De analyses dienen ter ondersteuning bij de besluitvorming over het opstarten van innovatieprogramma s en de inrichting en uitvoering hiervan. Eén van de onderwerpen waarvoor een dergelijke analyse momenteel wordt uitgevoerd betreft diensteninnovatie en ICT. Een onderdeel van deze analyse is relevante octrooi informatie. Octrooiaanvragen zijn, als resultante van R&D activiteiten, een indicatie voor innovatie activiteiten in het onderzoeksveld. Aan Octrooicentrum Nederland is gevraagd een onderzoek uit te voeren naar de octrooipositie op het gebied van diensteninnovatie en ICT. - Bekabeling en elektronische componenten - Radio- en televisie zendapparatuur en apparatuur voor telefonie en telegrafie - Radio- en televisie ontvangapparatuur, audioen video- opname en afspeelapparatuur en hieraan gerelateerde producten. - Instrumenten voor elektronisch meten, controleren, testen en navigeren. - Industriële procestechnologie Diensten - Verkoop (groothandel) van computers, randapparatuur en software - Verkoop (groothandel) van elektronica en telecommunicatie onderdelen. - Telecommunicatie - Verhuur van bedrijfselektronica en computers - Computer gerelateerde activiteiten Dit rapport geeft de resultaten weer van dit onderzoek waarbij is gekeken naar de octrooipositie binnen het onderzoeksveld in de wereld en naar de rol die Nederland daarin speelt. Daarnaast worden de belangrijkste bedrijven vermeld die binnen het onderzoeksgebied actief zijn, zowel nationaal als internationaal. Ook wordt het verloop inzichtelijk gemaakt van de aantallen octrooiaanvragen gedurende de periode waarop het onderzoek zicht richt. Om een goede analyse te kunnen uitvoeren op octrooipublicaties die binnen de ICT gerekend kunnen worden is een onderverdeling in 4 categorieën gehanteerd. Deze categorieën zijn : - Telecom - Computers en bedrijfselektronica - Consumentenelektronica - Overige ICT Afbakening Informatie- en Communicatie technologie (ICT) is een breed vakgebied dat zich bezighoudt met informatiesystemen, telecommunicatie en computers en daarmee samenhangende diensten. De OECD (Organisation for Economic Cooperation and Development) hanteert een definitie die een onderverdeling maakt in een aantal producten en diensten : Producten - Computers en bedrijfselektronica Door deze onderverdeling kan ook een betere trendanalyse gedaan worden, waarbij bijvoorbeeld verschuivingen van activiteiten van de een categorie naar een andere zichtbaar worden. Methodiek Om octrooipublicaties te kunnen onderverdelen en tellen in bovengenoemde categorieën wordt gebruik gemaakt van het systeem van International Patent Classification (IPC). Hierbij wordt elke octrooiaanvrage die is ingediend, ingedeeld in één of meerdere 7

8 klassen die het betreffende technologiegebied waar de uitvinding betrekking op heeft aangeven. In totaal omvat het IPC systeem zo n 7. codes die tezamen alle technologiegebieden beschrijven. Deze codes zijn in een hiërarchische structuur gegroepeerd. Hoe hoger in de structuur, des te breder het omschreven technologiegebied. Bijlage 1 bevat een tabel met daarin IPC-groepen en codes van de vier ICT-categorieën waarop de tellingen zijn gebaseerd, met de daarbij behorende beschrijving van het betreffende technologiegebied. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van de EPODOC-database van het Europees Octrooi Bureau. Op het moment van onderzoek bevonden zich hierin de gegevens van ruim 6 miljoen octrooidocumenten. ingediend bij het Europees Octrooi Bureau (EOB). Hierbij zitten ook aanvragen die zijn voortgekomen uit een eerdere aanvrage bij de World Intellectual Property Organization (WIPO). Een groot gedeelte van de bij het WIPO ingediende aanvragen komt uiteindelijk bij het EOB als Europese aanvrage terecht. Aanvragen die uitsluitend bij nationale bureau s zijn ingediend blijven buiten beschouwing. De periode waarover het onderzoek is uitgevoerd is 1995 t/m 25. Aangezien nog niet alle in 25 ingediende aanvragen op het moment van tellen zijn gepubliceerd, zijn de aantallen over dit laatste jaar nog onvolledig. Deze periode van geheimhouding duurt 18 of 3 maanden gerekend vanaf de indieningsdatum. Het onderzoeksgebied is erg groot. Daarom is het aantal octrooidocumenten ingeperkt. Het onderzoek is uitgevoerd op de verzameling octrooiaanvragen Bijlage 2 bevat een uitleg van octrooigerelateerde begrippen en procedures. 8

9 De resultaten Algemeen De ICT-sector neemt voor wat betreft het aantal octrooiaanvragen een belangrijke plaats in. Van alle aanvragen die vanuit de hele wereld zijn ingediend en gepubliceerd bij het Europees Octrooi Bureau in de periode valt ongeveer 37% binnen de ICT-sector. Figuur 1 laat de verhouding zien over de genoemde periode tussen aanvragen in de ICT sector en het totaal aantal aanvragen. In totaal zijn tussen 1995 en 25 ruim 1,1 miljoen octrooiaanvragen gepubliceerd, waarvan ruim vierhonderdduizend met ICT te maken hebben. Hiervan is 25% telecom, 3% computers en bedrijfselektronica, 13% consumentenelektronica en 32% overig. Verloop aantallen octrooiaanvragen ICT Het verloop van de aantallen aanvragen binnen de ICT-sector vertoont aanvankelijk eenzelfde beeld als wat voor het totaal aantal octrooiaanvragen geldt: een flinke stijging vanaf 1995 die aanhoudt tot 2. In 21 daalt het totaal aantal vrij plotseling, maar daarna, vanaf 22 zet de stijging weer verder door. Het aantal aanvragen in de ICT blijft tussen 2 en 24 redelijk stabiel. In het abrupte einde van de groei in 21 is de wereldwijde economische teruggang in het begin van deze eeuw te herkennen. De groei-index in figuur 2 laat zien dat over de periode het aantal aanvragen in de ICT-sector wel een stuk harder groeide dan de rest. Een verdubbeling van het aantal aanvragen in 5 jaar tijd. Met name in de telecom-sector is een sterke groei te zien geweest. Figuur 3 toont de groei-index van de 4 afzonderlijke ICT-gebieden ten opzichte van elkaar. Hier aantal x 1 index (1995 =1) wordt duidelijk dat de groeiperioden wel met elkaar overeenkomen, maar dat de mate van groei nogal verschillend is Figuur 1. octrooiaanvragen EP ICT totaal jaar van indiening Figuur 2. groei-index ICT index (1995 = 1) ICT totaal jaar jaar Figuur 3. groei-index ICT telecom computers consum.electr. ICT overig 9

10 aanvragen x 1 aanvragen x telecom FI SE NL CH JP DE FR US CA KR US JP DE FR FI SE KR NL GB CA CH IT computers computers FI NL JP CH SE DE US FR KR GB In de telecom heeft de meeste groei gezeten in de periode tot 2, de consumentenelektronica kende de laagste groei, maar is wel de enige in de ICT-sector die na 21 weer verder groeide. ICT overig laat vanaf 2 een dalende trend zien. In ICT overig zitten onder andere de aanvragen die betrekking hebben op halfgeleiders. Deze groep van aanvragen nemen over de gehele periode zo n 17 % in van het totaal aantal aanvragen binnen het gebied ICT overig. De scherpe daling vanaf 24 heeft te maken met de geheimhoudingsperiode van 3 maanden voor octrooiaanvragen die aanvankelijk zijn ingediend bij het WIPO, en daarna zijn omgezet naar een Europese aanvrage. US JP DE FR NL GB KR SE CH FI IT CA Verdeling naar land van herkomst aanvragen x consumentenelectronica NL JP FI CH SE KR DE FR US GB JP US NL DE KR FR GB FI CH SE IT CA Nederland neemt in de ICT-sector een belangrijke plaats in gezien het aantal octrooiaanvragen dat is ingediend. Van de 4 afgebakende ICT-gebieden is steeds een top 12 gemaakt van landen in de wereld waar vandaan de meeste octrooiaanvragen zijn ingediend. Grote landen als de VS, Japan, Duitsland en Frankrijk zijn over het algemeen de toonaangevende landen. aanvragen x 1 overig ICT CH DE NL SE JP US FR BE GB CA 1 US JP DE FR GB NL CH IT KR SE CA BE Figuur 4. verdeling naar land van herkomst Nederland staat als klein land over het algemeen vrij hoog in de top 12, zeker wanneer de getallen worden genormeerd naar inwonersaantallen. Gemiddeld over alle technologiegebieden staat Nederland wat betreft aantallen octrooiaanvragen ongeveer op plaats zeven of acht in de wereld. Met uitzondering van het deelgebied telecom (achtste plaats) doet Nederland het in de ICT-sector dus bovengemiddeld. Ook kleine landen als Zweden en Finland staan opvallend hoog in de top. 1

11 De inzet in elke diagram in figuur 4 laat de positie zien van de landen ten opzichte van elkaar voor wat betreft het aantal octrooiaanvragen gerelateerd naar inwonersaantallen. Nederland staat dan in alle ICT gebieden in de top 3, in de consumentenelektronica zelfs op nummer 1. Finland bezet de eerste plaats in telecom en in computers en bedrijfselektronica. Voor wat betreft de genoemde kleine landen moet worden opgemerkt dat het wel steeds één groot toonaangevend bedrijf is dat verantwoordelijk is voor de hoge positie. In Nederland is dat Philips, in Finland Nokia en in Zweden is dat Ericsson. Korea dankt zijn positie voornamelijk aan Samsung. Het grote aantal aanvragen (in absolute zin) dat vanuit de VS wordt ingediend is voornamelijk afkomstig van Internationale bedrijven die hun oorsprong niet in de VS hebben, maar hier wel zijn gevestigd en researchactiviteiten uitvoeren. De groei van de ICT-sector in Nederland wijkt af van het totaal. Zoals eerder vermeld en figuur 2 toont dat, stopt de groei van het aantal aanvragen in de ICT-secor in het jaar 2. Voor Nederland geldt dat die groei nog één of twee jaar langer doorloopt, maar vervolgens treedt daarna bij de Nederlandse aanvragen wel een sterkere daling op, met uitzondering van ICT overig. Ook hier geldt dat Philips bijna volledig verantwoordelijk is voor deze groei-indices. Figuur 5 hiernaast toont voor de vier ICT gebieden de groei-index van Nederland ten opzichte van die van alle aanvragen in het betreffende gebied. Voor het aantal aanvragen in 1995 is de index op 1 gezet. index, 1995 = 1 index, 1995 = 1 index, 1995 = 1 index, 1995 = nederland totaal telecom totaal computers nederland nederland 1 totaal cons. electr nederland totaal overig Figuur 5. groei Nederland 11

12 groei index (1995 = 1) ICT-Telecom, groei index NL bedrijven 5 4 Philips 3 2 KPN Figuur 6. groei NL bedrijven Telecom groei index (1995 =1) Figuur 7. groei NL bedrijven Computers groei index (1995 = 1) groei index, (1995 = 1) computers 6 Philips 4 2 Océ Consumentenelectronica 5 Philips Océ Figuur 8. groei NL bedrijven, consum.electronica Overige ICT, groei index NL bedrijven 3 Philips Figuur 9. groei NL bedrijven ICT Overig De belangrijkste Nederlandse bedrijven Het aandeel van Nederland op octrooigebied in de ICT-sector wordt vrijwel geheel ingevuld door Philips. Op het gebied van telecommunicatie speelt KPN nog een bescheiden rol, en in de overige ICTgebieden zijn naast Philips, de belangrijke Nederlandse bedrijven Océ, ASML en NXP. Figuur 6 laat de groei-index zien van Philips en KPN in de Telecom sector. Aan de toegevoegde trendlijnen is een duidelijk verschil te zien tussen beide bedrijven in de groei. In absolute aantallen octrooiaanvragen is dat verschil nog veel groter. In tabel 1 is het totaal aantal aanvragen opgenomen van de belangrijkste Nederlandse bedrijven in de ICT. In Computers en bedrijfselektronica is Océ degene die wat betreft absolute aantallen octrooiaanvragen de nummer twee is achter Philips. (Tabel 1). Océ laat bovendien de laatste jaren een flinke groei zien. Daar waar Philips vanaf 21 een daling laat zien in het aantal aanvragen is bij Océ juist een flinke groei ingezet. Over de gehele periode van 1995 tot 25 is het aantal aanvragen bij Océ verdubbeld, bij Philips zelfs verviervoudigd (figuur 7). In de consumentenelektronica een vergelijkbaar beeld als bij Computers en bedrijfselektronica, met de aantekening dat in absolute aantallen aanvragen Hitachi op de tweede plaats staat, voornamelijk door het relatief groot aantal aanvragen van de afgelopen drie jaar (zie tabel 1). In figuur 8 zijn alleen Philips en Océ opgenomen. In figuur 9 is alleen koploper Philips opgenomen. De nummer 2 (ASML) heeft een groei van 2 aanvragen in 1995 tot 99 in 23. Hierdoor is moeilijk een vergelijking te maken in 1 grafiek met Philips. Voor wat betreft de aantallen over de gehele periode is Philips bijna 1 x zo groot als de nummer twee. 12

13 Telecom : % v. tot. NL totaal Philips 78, KPN 5, Mitsubishi 3, NXP 2, ST Microelectronics INC 1, TNO, Grundig AG, Irdeto access BV, Computers : Philips 77, OCE 4, KPN 2, NXP 1, Indigo NV / HP Indigo B V, TNO, Nedap NV, Consumenten elektronica : Philips 87, Hitachi 2, OCE 1, Grundig 1, NXP, KPN, Irdeto access BV, Semiconductor ideas, ICT overig : Philips 52, ASML 5, TNO 2, DRAKA COMTEQ 1, AKZO NOBEL 1, DSM 1, NXP 1, SHELL Group 1, Tabel 1 Aantallen octrooiaanvragen Nederlandse bedrijven 13

14 aantal aanvragen ICT-Telecom, groei in aantallen aanvragen 3. Ericsson 1. Nokia 2. Siemens 4. Philips 7. Samsung jaar Figuur 1. groei Telecom, buitenland aantal aanvragen Computers, groei in aantallen aanvragen 2. Canon 3. Sony 9. Samsung 1. Philips jaar Figuur 11. groei Computers, buitenland aantallen aanvragen Consumenten-electronica, groei 2. Sony 1. Philips 3.Matsushita 4. Samsung jaar Figuur 12. groei consumentenelektronica, buiten- Belangrijkste bedrijven in de wereld De belangrijkste bedrijven in de wereld voor wat betreft octrooiaanvragen in de ICT-sector worden in de figuren 1 t/m 13 getoond. De 3 of 4 hoogst scorende bedrijven zijn in de grafiekjes opgenomen, met daarbij ook steeds Samsung uit Zuid-Korea. Dit is gedaan omdat, zoals uit de alle grafieken zal blijken, Samsung de laatste jaren een enorme groei doormaakt in aantal octrooiaanvragen. In alle 4 de ICTgebieden staat Samsung aan het begin van de periode (1995) heel laag, maar in 24 is de top 3 van de wereld bereikt. In de telecom (figuur 1) zijn het de bekende telefonie bedrijven Nokia, Ericsson en Siemens die aanvankelijk de toon aangeven en in de jaren negentig van de vorige eeuw een grote groei doormaakte. Ook Samsung groeide toen, zeker wat betreft het absolute aantal aanvragen, maar een echte inhaalslag begon voor Samsung pas in 21-22, met een verdubbeling van het aantal aanvragen in een jaar tijd. In 24 heeft Samsung zelfs op een haar na de nummer 1 positie van Nokia bereikt. In computers en bedrijfselektronica is Philips koploper, gevolgd door Canon en Sony. Hier hetzelfde beeld van Samsung, dat vanaf 21 een inhaalslag maakt en in 24 een tweede plaats bereikt. Over de gehele periode staat Samsung nog op een negende positie. In de consumentenelektronica staat voor wat betreft totaal aantal aanvragen wederom Philips op een eerste plaats, nu gevolgd door Sony en Matsushita. Inmiddels daalt het aantal aanvragen per jaar voor deze drie. Sony vanaf 2, Philips vanaf 22 en Matsushita vanaf 23. Samsung daarentegen groeit juist sterk vanaf 21 en is in aantal aanvragen in 24 gestegen naar een tweede plaats. 14

15 Voor het gebied Overig ICT is het Siemens dat over de gehele periode de meeste octrooiaanvragen heeft ingediend (figuur 13). In de jaren 1995 t/m 1998 had Siemens ruim 2 keer zoveel aanvragen als de nummers 2 en 3, Philips en Matsushita. Na 1998 liep het aantal aanvragen van Siemens wat terug maar is vanaf 2 vrij stabiel. Philips heeft in 1999 de leidende positie van Siemens overgenomen. Samsung is vanaf 21 ook in dit gebied weer sterk gegroeid en staat in 24 derde achter Philips en Siemens. Het verschil in het aanvraaggedrag tussen Samsung en andere bedrijven, maken dat een vergelijking voor het jaar 25 erg onbetrouwbaar is. Sowieso is het feit dat, zoals eerder vermeld, op het moment dat de tellingen zijn gedaan de gegevens over 25 nog niet compleet zijn. Hierdoor treedt een veel sterkere daling op van 24 naar 25 dan verwacht zou kunnen worden. Toch is bij Samsung die daling veel kleiner of is er zelfs een verdergaande groei. De verklaring hiervoor is dat de meeste grote bedrijven die in dit onderzoek genoemd worden hun aanvragen voor het overgrote deel eerst indienen bij het WIPO, waarna deze worden omgezet naar een Europese aanvrage. De duur van geheimhouding is aantal aanvragen Overig ICT, groei in aantallen aanvragen 1. Siemens dan 3 maanden. Voor Samsung geldt dat zij juist verreweg het grootste deel van de aanvragen direct bij het EOB indienen. De geheimhoudingsperiode dan is slechts 18 maanden. Voor Samsung zijn dus bijna alle aanvragen uit 25 reeds gepubliceerd en dus meegeteld, terwijl voor andere bedrijven veel meer van de in 25 ingediende aanvragen nog niet zijn gepubliceerd, en dus niet meegeteld. 3. Matsushita 8. Samsung 2. Philips jaar Figuur 13. groei Overig ICT, buitenland De tabellen 2 a en b geven van de 4 afzonderlijke ICT-gebieden de aantallen aanvragen per jaar van de belangrijkste bedrijven in de wereld. Totaal Telecom : Nokia Corp Siemens Group Ericsson telefon Kon. Philips electronics Matsushita CIT Alcatel Samsung Lucent technologies Nippon electric Sony Corp Tabel 2a. Aantallen octrooiaanvragen Internationaal 15

16 Totaal Computers : Kon. Philips electronics Canon Sony Corp Hewlett Packard Matsushita Siemens Group Seiko Epson Corp Microsoft Corp Samsung Fujitsu LTD Consumentenelektronica : Kon. Philips electronics Sony Corp Matsushita Samsung Thomson CSF Canon Pioneer Corp Hewlett Packard Eastman Kodak CO LG Electronics INC Overig ICT : Siemens Group Kon. Philips electronics Matsushita Bosch GmbH Infinion technologies AG Hitachi LTD Canon Samsung Applied materials Inc ST Microelectronics INC Tabel 2b. Aantallen octrooiaanvragen Internationaal Activiteitsindex De activiteitsindex is een maat om aan te geven of in een land meer of minder dan gemiddeld aandacht is voor een bepaald technologiegebied. Dit wordt gedaan door de verhouding van het 16 aantal octrooiaanvragen in een land voor een bepaald technologiegebied ten opzichte van het totaal aantal aanvragen van dat land te delen door diezelfde verhouding die geldt voor de hele wereld.

17 Bijvoorbeeld voor Nederland is dat : ( OI NL / OA NL ) / ( OI W / OA W ) waarbij OI = Ooctrooiaanvragen ICT OA = Octrooiaanvragen Algemeen NL = Nederland W = Wereld Een index waarde onder de 1 geeft aan dat een land minder dan gemiddeld actief is in het technologiegebied, een waarde hoger dan 1 betekent dat het land meer dan gemiddeld actief is. In figuur 14 is voor alle jaren de verhouding tussen aantal ICT-aanvragen en het totaal weergegeven. Hierin is ook duidelijk zichtbaar dat niet alleen in absolute aantallen aanvragen de ICT-sector rond 2-21 op een top zat, maar dat dit ook zo is ten opzichte van het totaal aantal aanvragen. In figuur 15 zijn voor de belangrijkste landen op ICT-gebied de activiteitsindices te zien (gemiddeld over de periode ). De index is gebaseerd op de herkomst van de aanvragers van octrooien, en op de herkomst van de uitvinders die geregistreerd staan bij de octrooien. Het grijze vlak is de index gebaseerd op de herkomst van de aanvragers, de dikke zwarte lijn geeft de index gebaseerd op de herkomst van de uitvinders. Het verschil hierin wordt verklaard doordat uitvinders uit een ander land kunnen komen dan het land waarin zij hun uitvinding doen en van waaruit de octrooiaanvraag wordt ingediend. Zo kan de conclusie uit figuur 15 zijn dat Denen, Britten en Israëliërs kennelijk meer uitvinden dan wat vanuit hun eigen land wordt ingediend, terwijl Nederland en Zweden naar verhouding meer buitenlandse uitvinders hebben. De landen die eruit springen, dus relatief veel aanvragen in de ICT-sector hebben, zijn Finland, Japan, Korea, Nederland en in mindere mate Zweden, de VS en China. Landen die relatief weinig hebben met ICT zijn België, Zwitserland, Duitsland, Denemarken en Italië. verhouding ICT : totaal,6,4,2, jaar 25 Figuur 14. Verhouding ICT : Algemeen in de wereld Aanvragers Uitvinders KR NL JP IT SE IL US GB 2 1 AU FR BE FI CA DK CH CN DE Figuur 15. Aktiviteitsindex ICT 17

18 verhouding ICT : totaal Nederland,6,4,2 De verhouding tussen het aantal octrooiaanvragen dat wereldwijd worden ingediend in de ICTsector en het totaal aantal ingediende aanvragen, zegt iets over de innovatieactiviteit in de sector. Voor een aantal landen is deze verhouding per jaar in de periode berekend en uitgezet in onderstaande grafiekjes (de zwarte lijn). Ter vergelijking is steeds een lijn toegevoegd die diezelfde verhouding weergeeft maar dan voor alle aanvragen uit de hele wereld (de dikke grijze lijn). In de spinnenwebdiagrammen in de rechter kolom hieronder is voor dezelfde landen de activiteitsindex weergegeven. De activiteitsindex toont de afwijking van de verhouding ICT:totaal van een land ten opzichte van de gemiddelde verhouding (dus wat voor de gehele wereld geldt). Dit gemiddelde is in de diagrammen op 1 gesteld. Voor Nederland, de VS, Japan, Zuidkorea en Finland is de activiteitsindex groter dan 1, de blauwe (donkere) rand buiten het gele (lichte) vlak. Alleen Duitsland heeft een index lager dan 1, en doet dus in verhouding minder aan ICT dan de rest van de wereld. Nederland , VS 1995 verhouding ICT : totaal,6,4,2 VS , verhouding ICT : totaal,6,4,2 Japan Japan , Figuur 16a. Activiteitsindices ICT

19 verhouding ICT : totaal,6,4,2 Duitsland Duitsland , Zuid-Korea Zuid-Korea 1995 verhouding ICT : totaal,6,4, , Finland Finland 1995 verhouding ICT : totaal,6,4, , Figuur 16b. Activiteitsindices ICT

20 Conclusies - Ongeveer 37 % van het aantal octrooiaanvragen ingediend bij het Europees Octrooi Bureau in de periode is afkomstig uit de ICT-sector. - Het aantal aanvragen uit de ICT-sector is tussen 1995 en 2 sterk gegroeid, en in die periode bijna verdubbeld. Het aantal aanvragen in de Telecom is zelfs 2½ keer zo groot geworden. In 2 is de groei gestopt en is het aantal aanvragen per jaar stabiel gebleven. - Nederland doet het goed in de wereld met een 5 e positie in het aantal octrooiaanvragen uit de ICTsector, wat iets hoger is dan de positie die Nederland inneemt als het om alle octrooiaanvragen gaat. - Het Nederlandse aandeel in de octrooiwereld wordt voor een zeer belangrijk deel opgeëist door Philips. Bijna 8% van alle uit Nederland afkomstige aanvragen in de ICT-sector zijn door Philips ingediend. Andere belangrijke Nederlandse bedrijven zijn KPN, Océ, ASML en NXP, maar het aantal aanvragen van deze bedrijven vormt slechts enkele procenten van dat van Philips. - Ten opzichte van buitenlandse bedrijven staat Philips ook aan de top. De belangrijkste buitenlandse bedrijven zijn Nokia en Ericsson (telecom), Siemens, Sony, Canon en Matsushita. Samsung is van 1995 tot 25 verreweg de grootste groeier geweest en is gemiddeld in de hele ICT-sector in 24 op een tweede plaats terecht gekomen. - Nederland, Finland, Japan en Korea scoren hoog in de activiteitsindex. Dat wil zeggen dat het aandeel octrooiaanvragen uit de ICT-secor ten opzichte van het totaal aantal aanvragen, hoger is dan gemiddeld in de wereld. Duitsland scoort wat dat betreft duidelijk onder het gemiddelde. 2

21 Bijlage 1. IPC Classificatie Onderstaande tabellen tonen voor de gehele ICT sector gesplitst in de 4 aandachtsgebieden die zijn gedefinieerd, de omschrijving van de technologie-gebieden met de bijbehorende klasse of klassegroepen uit het International Patent Classification systeem (IPC). Het volledige bestand van de IPC classificatie is beschikbaar op de website van Octrooicentrum Nederland onder het hoofdstuk Databanken. De IPC-classificatie is beschikbaar in het Nederlands, maar hiervandaan zijn ook links beschikbaar naar een Engels- en Franstalige versie. ( ICT Telecom Radiopeiling, localiseren of meten van afstanden of snelheden; Radionavigatiesystemen; Analoge systemen die werken met andere golven Zendsystemen voor gemeten waarden, regelsignalen en dergelijke Apparatuur voor het omzetten in cijferschrift of voor het ontcijferen ten behoeve van geheimschrift en dergelijke, waarbij geheimhouding vereist is Golfgeleiders; Resonatoren, leidingen of andere golfgeleiderinrichtingen Antenne s Golfgeleiderlasers, bijv. laserversterkers Vezellasers Processen of apparatuur voor bekrachtiging, bijv. door pompen, van een halfgeleider, bijv. een lichtuitstralende diode Processen of apparatuur voor bekrachtiging, bijv. door pompen, van een halfgeleiderlaser, bijv. van een laserdiode Halfgeleiderlasers Opwekken van oscillaties, direct of door de frequentie te wijzigen, door circuits waarbij sprake is van actieve elementen die op een niet-schakelende wijze werken; Opwekken van ruis door dergelijke circuits Moduleren Impedantienetwerken, bijv. resonantiecircuits; Resonatoren Coderen; Decoderen of code-omzetting in het algemeen Zenden Multiplexcommunicatie Geheime communicatie; Storen van communicatie Zenden van digitale informatie, bijv. telegrafische informatie Telefonische communicatie Kiezen G1S G8C G9C H1P H1Q H1S3/63 H1S3/67 H1S3/933 H1S3/941 H1S5 H3B H3C H3H H3M H4B H4J H4K H4L H4M H4Q 21

22 ICT Computers en bedrijfselectronica Sorteren van post; Sorteren van afzonderlijke artikelen of bulkmateriaal dat stuksgewijs moet worden gesorteerd, bijv. door uitnemen Typemachines; Keuzedrukmechanismen, d.w.z. mechanismen die anders dan vanaf een vorm drukken; Corrigeren van drukfouten Stempels; Apparatuur of inrichtingen om te stempelen of te nummeren Inrichtingen of voorzieningen waarvan de optische werking is aangepast door de optische eigenschappen veranderen van het medium van de inrichtingen of voorzieningen dat de intensiteit, kleur, fase, polarisatie of richting van het licht regelt, bijv. omschakelen, blokkeren, moduleren of demoduleren; Technieken of procedures voor de werking daarvan; Veranderen van frequenties; Niet-lineaire optica; Optische logische elementen; Optische analoog/digitaalomvormers Electrografie; Electrofotografie; Magnetografie Systemen voor het regelen van electrische of magnetische variabelen Rekenen; Berekenen; Tellen; Computers Controle-inrichtingen Voorzieningen of circuits voor het regelinrichtingen of weergeefinrichtingen, waarbij statische middelen worden gebruikt om variabele informatie te laten zien Spraakanalyse of spraaksynthese; Spraakherkenning Statisch opslaan Pulstechniek Automatisch regelen, starten, synchroniseren of stabiliseren van generatoren van electronische oscillaties of pulsen B7C B41J B41K G2F G3G G5F G6 G7 G9G G1L G11C H3K H3L ICT Consumenten electronica Opslaan van informatie op basis van de onderlinge beweging tussen gegevensdragers en omvormers Versterkers Regelen van versterking Afstemmen van resonantiecircuits; Kiezen van resonantiecircuits Radiocommunicatie Beeldcommunicatie, bijv. televisie Electromechanische omvormers Stereofonische systemen G11B H3F H3G H3J H4H H4N H4R H4S ICT Overige Meten van lengte, dikte of soortgelijke lineaire afmetingen; Meten van hoeken; Meten van oppervlakken; Meten van de onregelmatigheid van oppervlakken of contouren Meten van afstand, hoogte of niveau ten behoeve van opmeting of navigatie; Gyroscopische instrumenten; Fotogrammetrie Weergeven of registreren in verband met meten in het algemeen; Niet in één andere subklasse ondergebrachte inrichtingen of instrumenten voor het meten van twee of meer variabelen; Tariefdoseerapapratuur; Niet elders ondergebracht meten of testen Meten van volume, volumestroming, massastroming of vloeistofniveau; Doseren van volume s Wegen Meten van mechanische trillingen of ultrasone golven, geluidsgolven of infrasone golven G1B G1C G1D G1F G1G G1H 22

23 Meten van de intensiteit, snelheid, spectrale inhoud, polarisatie, fase of pulsen, of de karakteristieken daarvan, van infrarood licht, zichtbaar licht of ultraviolet licht; Colorimetrie; Stralingspyrometrie Meten van temperatuur; Meten van de hoeveelheid warmte; Niet elders ondergebrachte warmtegevoelige elementen Meten van de kracht, spanning, torsie; werking, mechanische energie, mechanische efficiëntie of druk van fluida Testen van de statische of dynamische balans van machines of structuren; Niet elders ondergebracht testen van structuren of apparatuur Onderzoeken of analyseren van materialen door het bepalen van hun chemische of fysische eigenschappen Meten van lineaire snelheid of hoeksnelheid, versnelling, vertraging of schokken; Weergeven van de aanwezigheid, afwezigheid of richting van beweging Meten van electrische variabelen; Meten van magnetische variabelen Geofysica; Gravitatiemetingen; Detecteren van massa s of objecten Meteorologie Lichtgeleiders; Structurele details van voorzieningen die lichtgeleiders en andere optische elementen bevatten, bijv. koppelingen Regelsystemen in het algemeen; Functionele elementen van dergelijke systemen; Bewakingsvoorzieningen of testvoorzieningen voor dergelijke systemen of elementen Verkeersregelsystemen Onderwijstoebehoeren of demonstratietoebehoren; Toebehoren voor het onderwijzen van, of communiceren met, blinden, doven of stommen; Modellen; Planetaria; Globes; Atlassen en dergelijke; Grafische voorstellingen Communicatiekabels of communicatiegeleiders Met gas gevulde ontladingsbuizen zonder hoofdelektrode in het omhulsel; Met gas gevulde ontladingsbuizen met tenminste één hoofdelektrode buiten het omhulsel Ontladingsbuizen met vloeistofbadkathoden, bijv. metaaldampgelijkrichtbuizen Met gas gevulde ontladingsbuizen met gasvormige kathoden, bijv. een plasmakathode Met gas gevulde ontladingsbuizen met een massieve kathode Details van elektronenbuizen van de soorten die vallen onder groep H1J 21/ Elektronenbuizen Details van looptijdbuizen van de soorten die vallen onder groep H1J 25/ Looptijdbuizen, bijv. klystrons, lopendegolfbuizen of magnetrons Ionenstraalbuizen Details van kathodestraalbuizen of van elektronenstraalbuizen van de soorten die vallen onder groep Kathodestraalbuizen; Elektronenstraalbuizen Ontladingsbuizen met een voorziening voor het laten uittreden van elektronen of ionen uit het omhulsel Foto-elektrische ontladingsbuizen waarbij geen sprake is van het ioniseren van een gas Ontladingsbuizen en daarmee verbonden middelen voor het meten van gasdruk Buizen met secundaire emissie; Elektronenvermenigvuldigers Ontladingsbuizen die werken als thermionische generatoren Halfgeleiderinrichtingen; Niet elders ondergebrachte electrische vaststofelectronenschakels G1J G1K G1L G1M G1N G1P G1R G1V G1W G2B6 G5B G8G G9B H1B11 H1J11 H1J13 H1J15 H1J17 H1J19 H1J21 H1J23 H1J25 H1J27 H1J29 H1J31 H1J33 H1J4 H1J41 H1J43 H1J45 H1L 23

24 Bijlage 2. Begippen Octrooi Een octrooi, of met een ander woord een patent, is een volgens de wet verleend monopolie op de exploitatie van een uitvinding. De maximale wettelijke duur van een octrooi is in bijna alle landen 2 jaar. Octrooiwetgeving beoogt de (technologische) vooruitgang te stimuleren. Deze stimulatie is tweeërlei. Enerzijds beschermt een octrooi de uitvinders en aanvragers (particulieren, bedrijven, instellingen) tegen concurrentie, waardoor investeringen in innovatief onderzoek terug verdiend kunnen worden. Anderzijds worden octrooien en aanvragen gepubliceerd en vormen de octrooipublicaties een inspiratiebron voor verdere innovatie. Een mogelijke maat voor het innovatievermogen van een bepaald land is het aantal octrooiaanvragen per jaar op naam van aanvragers of uitvinders met overeenkomstige nationaliteit. Octrooiaanvragen / -verleningen / -publicaties Een octrooi wordt volgens nationale wet- en regelgeving aangevraagd, beoordeeld, verleend en in stand gehouden. Een octrooiaanvrage wordt na een periode van doorgaans 18 maanden geheimhouding gepubliceerd, terwijl verlening en publicatie van het eventuele uiteindelijke octrooi nog jaren op zich kunnen laten wachten. Een octrooi dat niet wordt verleend wordt niet gepubliceerd, maar de publicatie van de aanvrage blijft bestaan. Er zijn daarom meer octrooiaanvragen dan octrooien in de databases van octrooi-publicaties beschikbaar. Bij statistisch octrooionderzoek gaat men voor het samenstellen van indicatoren bij voorkeur uit van octrooiaanvragen in plaats van van verleende octrooien. Er zijn er meer en ook al wordt een aanvrage geen octrooi, er ligt toch een innovatieve actie aan ten grondslag. Bovendien zijn aanvragen van recenter datum beschikbaar en ligt de indieningsdatum van een aanvrage dichter bij het 'tijdstip van uitvinding' dan de verleningsdatum van een octrooi. Door uit te gaan van aanvragen wordt daarom een reeëler beeld gekregen van de mate waarin innovatie plaats heeft. Internationale procedures Om een octrooi in meerdere landen te verkrijgen moet in elk land afzonderlijk een octrooiprocedure worden gestart. Omwille van de harmonisatie van wetgeving en voor het gemak van de aanvrager van een octrooi in meerdere landen zijn een aantal internationale overeenkomsten gesloten. De belangrijkste zijn het Patent Cooperation Treaty (PCT), dat door praktisch alle landen van de wereld is ondertekend en het Europees Octrooi Verdrag (EOV) waarbij momenteel 31 landen uit Europa zijn aangesloten. Het PCT-verdrag wordt uitgevoerd door de World Intellectual Property Organisation (WIPO) en het EOV door het Europees Octrooi Bureau (EOB). Met één aanvraag kan nu in meerdere landen tegelijk een octrooi worden aangevraagd. De desbetreffende instantie beoordeelt de aanvrage en stuurt deze dan door naar de aangewezen landen (of regio's) voor de vervolgprocedure. Ter onderscheiding van de verschillende soorten aanvragen en octrooien worden verschillende voorvoegsels bij de registratienummers gebruikt. Een aanvrage ingediend bij de WIPO ontvangt de aanduiding WO, een aanvraag bij het EOB krijgt EP als voorvoegsel en een nationale aanvraag in bijvoorbeeld de Verenigde Staten krijgt US toegevoegd aan zijn unieke nummer. Al naar gelang de gevolgde weg spreekt men van de PCT-route, de EP-route of een nationale route. Een aanvraag die via de WIPO bij het EOB wordt ingediend wordt ook Euro-PCT genoemd. 24

25 Oudste prioriteit Bij verlening van internationale aanvragen voor de aangewezen landen ontstaan meerdere octrooien voor dezelfde uitvinding in verschillende landen. Deze octrooien behoren dan tot één zogenaamde octrooifamilie. Aan al deze octrooien ligt een en dezelfde aanvrage ten grondslag. Deze aanvrage is het oudste lid van de familie en wordt aangeduid met de term oudste prioriteit. De indieningsdatum van deze aanvrage staat bekend als de oudste prioriteitsdatum. De oudste prioriteitsdatum is van belang op het moment dat een uitvinding op nieuwheid moet worden getoetst aangezien zij het tijdstip waarop de uitvinding is gedaan het dichtst benaderd. Ook het land van indiening van de oudste prioriteit is van belang. Meestal is dat het land van vestiging of herkomst van de uitvinder of de aanvrager. In dit onderzoek wordt voor de datum van indiening de oudste prioriteitsdatum gebruikt en niet de datum waarop de aanvraag bij de WIPO, het EOB of (bijv.) het United States Patent and Trademark Office (USPTO) is ingediend. De allereerste aanvraag (: degene met de oudste prioriteitsdatum) ligt in de tijd gezien het dichts bij de oorspronkelijke uitvinding. Periode van onderzoek Wegens de gehanteerde geheimhoudingsperiodes (tot maximaal 18 maanden vanaf indiening en zelfs 3 maanden bij de PCT-route) zijn gegevens over aantallen octrooiaanvragen voor de meest recente jaren onvolledig. Dit geldt in nog sterkere mate voor verleningen. Technologiegebied De (nationale) octrooibureaus hanteren een classificatiesysteem om een uitvinding onder te brengen in een technologiegebied. Dit vergemakkelijkt het zoeken naar soortgelijke octrooien bij het beoordelen van de nieuwheid van een octrooiaanvraag. Dit classificatiesysteem is de zogenaamde International Patent Classification (IPC), die momenteel uit ongeveer 7. ingangen bestaat. In dit onderzoek is bij het zoeken in de databases gebruik gemaakt van de IPC en van de European Classification (ECLA), de wat meer gedetailleerde Europese pendant van de IPC. Nationaliteit van de aanvrager De aanvrager van een octrooi is degene die het octrooi kan gaan exploiteren. De aanvrager is niet noodzakelijkerwijs ook de uitvinder en kan ook een andere nationaliteit dan de uitvinder hebben. Een octrooiaanvrage kan op naam staan van meerdere uitvinders en meerdere aanvragers van uiteenlopende nationaliteiten. De aanvrager kan echter ook een landcode (= domicilie) voeren die niet noodzakelijkerwijs overeenkomt met het land waarin een uitvinding is gedaan. Dit is vooral het geval bij grote Internationals, waarbij het hoofdkantoor de registratie van de octrooiaanvragen centraliseert in speciaal opgezette units (Voorbeelden hiervan zijn IP Holdings als: DSM IP Assets BV en Philips Intellectual Property and Standards (IP&S)). Indicatoren Octrooien worden wereldwijd al lange tijd nauwkeurig geregistreerd en zijn momenteel grotendeels via computerbestanden toegankelijk. Dit heeft er toe bijgedragen dat de belangstelling voor innovatie gerelateerde indicatoren op basis van octrooien is toegenomen. De nationaliteit van aanvragers van octrooien geeft bijvoorbeeld een beeld van de innovatieve capaciteit van het bedrijfsleven van het betreffende land, terwijl de nationaliteit van de uitvinder als indicator voor (de innovativiteit van) het onderzoeksklimaat in een bepaald land wordt beschouwd. Om landen onderling met elkaar te vergelijken kunnen aantallen aanvragen/octrooien per land genormeerd worden naar bijvoorbeeld het aantal inwoners, het bruto nationaal product, de nationale onderzoeksbestedingen enzovoort. Niettemin blijft het lastig om landen onderling te vergelijken vanwege verschillen in gewoonten, wetgeving en procedures. In dit onderzoek wordt 25

26 onder andere gerefereerd aan de octrooipositie van verschillende landen op grond van het totaal aantal aanvragen in de periode van onderzoek. Consistentie van de octrooidatabases De informatie die gebruikt wordt ten behoeve van de analyses is voor het octrooiproces secundair. Het gevolg is dat met name op het gebied van naamgeving van aanvragers en uitvinders er vele spellingsvarianten gevonden worden in de databases. Zonder meer tellen zou een uiterst vertekend beeld geven van de actieve partijen. Ook overnames en afsplitsing van ondernemingen leidt tot over- of onderschatting van actieve partijen. Bij de analyses probeert OCNL zo goed als mogelijk is informatie bij de juiste aanvrager of uitvinder te plaatsen. aandeel dat (aanvragers uit) verschillende landen hebben in het De afspraak is dat het domicilie van zowel de aanvrager(s) als van de uitvinder(s) op de octrooiaanvrage worden vermeld. Niet in alle gevallen wordt deze (correct) vermeld. Deze onvolkomenheden zijn niet (eenvoudig) te verhelpen. Door het kiezen van doorgaans consistente documentverzamelingen worden de problemen geminimaliseerd. Ook zijn er (zij het beperkt) inconsistenties en fouten bij het toewijzen van de classificatiesymbolen aan de octrooiaanvragen. Door zoveel mogelijk gebruik te maken van de publicaties van het EOB (: EP-documenten) en die van de WIPO (: WO-documenten) worden de problemen geminimaliseerd. 26

27 Bijlage 3. Gebruikte landcodes Landcode AT AU BE CA CH CN DE DK ES FI FR GB IE IL IN IT JP KR NL NO NZ RU SE US ZA Land Oostenrijk Australië België Canada Zwitserland China Duitsland Denemarken Spanje Finland Frankrijk Engeland Ierland Israël India Italië Japan Zuid-Korea Nederland Noorwegen Nieuw Zeeland Rusland Zweden Verenigde Staten Zuid Afrika 27

28 Bijlage 4. Afkortingen Afkorting EOB EP EPO EPODOC ICT IPC KOB OECD WIPO Verklaring Europees Octrooi Bureau European Patent (Europese octrooi(aanvrage) European Paten Office (Engelse naam voor EOB) EPO Documentation Informatie en Communicatie Technologie International Patent Classification Cluster Kennisontsluiting en Beleidsinteractie van Octrooicentrum Nederland Organisation for Economic Cooperation and Development World Intellectual Property Organisation 28