Voorwoord. Inhoudsopgave. Voorwoord 5. Samenwerking 6. Ophalen leskisten bij Kinderboerderij De Proosdij 6. Bij wie moet u zijn? 6

Uitgave: mei 2016 Het Groene Wiel Onderdeel van IVN Hendrikweg 14 b 6703 AW Wageningen T 0317-422 041 groenewiel@ivn.nl www.groenewiel.nl www.ivn.nl Foto voorkant: Leerlingen van de Koningin Beatrixschool starten een schooltuin 3 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

Inhoudsopgave Voorwoord 5 Samenwerking 6 Ophalen en bij Kinderboerderij De Proosdij 6 Bij wie moet u zijn? 6 Werkwijze inschrijving 7 Kosten en abonnement 8 Materialen en activiteiten 9 Leergebieden 10 Begeleidingscommissie NME Ede 11 Activiteitenschema s per groep 12 Activiteiten groep 1 en 2 18 Activiteiten groep 3 en 4 22 Activiteiten groep 5 en 6 27 Activiteiten groep 7 en 8 36 Workshops en Werkweken 45 NME makelaar voor uw kamp of werkweek 45 Voorwoord Met plezier bieden wij u het nieuwe programma NME voor schooljaar 2016-2017. Met nieuw én vertrouwd aanbod van Het Groene Wiel en onze samenwerkingspartners. Het Groene Wiel ondersteunt het Primair Onderwijs in Ede en Wageningen op het gebied van natuur- en milieueducatie (NME). Dit wordt mede mogelijk gemaakt dankzij de gemeente Ede. Het Groene Wiel onderdeel van IVN Het Groene Wiel is per 1 januari 2016 onderdeel geworden van IVN, instituut voor natuureducatie en duurzaamheid. IVN werkt aan een duurzame samenleving. Ons idee is dat betrokkenheid bij de natuur, duurzaam stimuleert. Daarom laten wij jong en oud de natuur dichtbij beleven. Ede & Food Gemeente Ede is actief op het gebied van voedsel. Educatie vormt daarbij een belangrijk speerpunt. De inzet van gemeente Ede is dat kinderen en jongeren kennis hebben van de herkomst van hun eten en zich bewust zijn van gezonde voeding. Daarom investeert Ede in positieve educatieve foodprojecten voor scholen, zoals schooltuinen. Met als doel dat kinderen, jongeren en volwassenen in Ede kunnen zien, horen, ruiken en proeven wat er in de voedselketen gebeurt. Zelf actief aan de slag met voedseleducatie? In dit jaarprogramma zijn de voedseleducatie-items uitgelicht. Zwerfafval & educatie Wat is zwerfafval eigenlijk? Van wie is het en wie moet het opruimen? Goede vragen om eens bij stil te staan En om van in beweging te komen! Ruim samen met de klas de schoolomgeving op en doe een les uit het lespakket. Meer informatie vindt u bij project Zwervend Afval, voor alleen uw groep of de hele school! Aanbod Waterschap In ons jaarprogramma vindt u tevens het gratis educatief aanbod aan van Waterschap Vallei en Eem. Een complete leerlijn water via en & rioolwaterexcursie. Perfect voor een waterproject! Veel plezier met natuur- en milieueducatie komend schooljaar. Eveline van Oudbroekhuizen, projectleider NME Hanneke Anbeek, ondersteuner NME 4 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 5 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

Samenwerking Werkwijze inschrijving Aan het NME programma werken diverse partijen samen. Het Groene Wiel zorgt voor de inhoudelijke ontwikkeling van het programma, contacten met de scholen en de administratie. Heeft u vragen over het programma, inroostering en tussentijds wijzigen, annuleren of aanvragen van materialen, neem dan contact op met Het Groene Wiel. Kinderboerderij De Proosdij zorgt voor de uitleen van de en. Vrijwillige schoolgidsen van IVN Ede nemen uw leerlingen mee de natuur in en boeren van LTO Ede ontvangen de klas op hun bedrijf. Gemeente Ede verleent subsidie voor organisatie en uitvoering van het programma, Waterschap Vallei en Eem en Sportservice Ede bieden hun en aan via het programma. Inschrijven via internet Inschrijven doet u via de NME-planner op internet. Elke school heeft een eigen inlogcode en wachtwoord. Heeft u dit nog niet of niet meer, neem dan contact op met de NME-contactpersoon bij u op school, of met Het Groene Wiel. Inplannen doet u zo: Ga naar www.groenewiel.nl. Klik Onderwijs aan en vervolgens Aanbod Ede Van hieruit kunt u inloggen en inschrijven via de online NME-planner. Ook een instructie voor het online inplannen kunt u hier downloaden. Reservering voor de zomervakantie Wij verzoeken u om uw inschrijving via internet voor de zomervakantie af te ronden. Zodoende weten wij hoe onze (en u ook hoe uw NME-) jaarplanning er uit gaat zien. Sommige en zijn erg populair: dus hoe eerder u reserveert, hoe meer kans u heeft dat de door u gewenste periode nog vrij is! Ophalen en bij Kinderboerderij De Proosdij Leskisten dient u op te halen en terug te brengen bij Kinderboerderij De Proosdij. Adres: Proosdijweg 37 (ingang Floreslaan), 6714 AC Ede Openingstijden voor ophalen en terugbrengen: woensdag van 9:00-16:00 uur Routebeschrijving vanaf de rotonde Veenderweg: Verlaat de rotonde Veenderweg naar de Proosdijerveldweg. Sla bij de eerst mogelijke kruising (270 meter) af naar links naar de Billitonlaan. Sla na 85 meter linksaf naar de Madoeralaan. Sla rechtsaf op Floreslaan, hier vindt u de Kinderboerdeij. Parkeren kan bij de ingang, en kunnen opgehaald en gebracht worden bij de Schenkerij. Routebeschrijving vanaf Slotlaan: Sla rechtsaf vanuit de Slotlaan naar de Proosdijerveldweg. Sla bij de eerst mogelijke kruising (270 meter) af naar links naar Billitonlaan. Sla na 85 meter linksaf naar de Madoeralaan. Sla rechtsaf op Floreslaan, hier vindt u de Kinderboerderij. Parkeren kan bij de ingang, en kunnen opgehaald en gebracht worden bij de Schenkerij. Tussentijds wijzigen Gedurende het schooljaar kunt u zelf uw reserveringen wijzigingen, annuleren of bijplaatsen. Voor annulering gelden de volgende regels: Leskisten kunt u tot 14 dagen voor uitleendatum wijzigen of annuleren. Materiaalzendingen kunt u tot 4 maanden voor uitlevermaand annuleren. Excursies kunt u tot 1 maand voor uw voorkeursperiode annuleren. Annuleert u later dan genoemde termijnen, dan worden de klavertjes voor het betreffende item in rekening gebracht. Contactgegevens Het Groene Wiel, Centrum voor natuur- en milieueducatie Hendrikweg 14B, 6703 AW Wageningen T. 0317-422 041 E. groenewiel@ivn.nl I. www.groenewiel.nl en www.ivn.nl Bij wie moet u zijn? Bij het Groene Wiel voor: vragen over de inhoud van het programma of de materialen en activiteiten vragen over de inroostering aanvragen en afzeggen van en opgave voor excursies doorgeven van adreswijzigingen e.d. Bij Kinderboerderij De Proosdij voor: ophalen en brengen van en: woensdag 9.00-16.00 uur 6 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 7 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

Kosten en abonnement Materialen en activiteiten Om gebruik te kunnen maken van het NME-aanbod dient uw school een abonnement te hebben bij het Groene Wiel. De kosten voor het abonnement bedragen 175. De prijs van de producten en activiteiten is uitgedrukt in klavertjes. Binnen het abonnement krijgt u 20 klavertjes tot uw beschikking. Extra klavertjes kunt u bijkopen voor 7,50 per klavertje. Kosten materialen en diensten Leskist: 2 klavertjes Materiaalzending: 2 klavertjes. Excursie: vergoeding wisselt per excursie, zie activiteitenoverzichten per groep Betaling U ontvangt de rekening na de inroostering, aan het eind van het schooljaar. Losse producten/activiteiten Wanneer u geen abonnement heeft of wenst, kunt u een los product of activiteit aanvragen. De kosten hiervoor bedragen 15 per klavertje. Gratis activiteiten gemeente Ede In samenwerking met de gemeente Ede bieden wij een aantal gratis activiteiten aan rondom duurzaamheid: Afvalluh: een educatief project over afval, met gastles en excursie voor groep 7/8. Energie(k): lesproject rondom duurzame energie en energiebesparing met gastles voor groep 7/8. Warme Truiendag: (februari 2017) voor de hele school. Zwervend afval: een opruimactie rond de school ( met opruim-materialen) en een lespakket op 3 niveau s voor alle groepen + één gastles per school voor groep 5/6. Leskisten Sportimpuls Vanuit het project Sportimpuls bieden Sportservice en Welstede en aan voor alle groepen. De en combineren natuureducatie, beweging en taal. Alle kisten hebben een buitenactiviteit die goed uit te voeren zijn op Het Groen Leefpark (bij het Groenhorst College), Het Veldhuizerbos en Speelpark Spinozastate. In dit programma worden de volgende soorten activiteiten en producten aangeboden: Leskisten Een bevat een lesbeschrijving en materialen rondom een bepaald thema. De leerlingen werken met opdrachten, opdrachtkaarten en werkbladen. De lessen uit de en vinden plaats in school of (deels) in de directe schoolomgeving. De uitleentermijn voor en is twee weken. Het lenen van een kost twee klavertjes Ontdekdozen Een ontdekdoos bevat onderzoeksmateriaal en opdrachten waar de leerlingen zelfstandig of in groepjes van twee of drie mee kunnen werken. Aan de hand van opdrachtkaarten en verschillende opdrachtjes maken en zoeken zij zélf naar oplossingen voor vraagstukken. De ontdekdozen zijn speciaal geschikt voor het oefenen van het zelfstandig oplossen van vraagstukken door eigen waarneming. De uitleentermijn is twee weken. Het lenen van een ontdekdozenset (vijf of zes dozen) kost twee klavertjes. Excursies Bij een excursie vindt een deel van de activiteiten plaats buiten de directe schoolomgeving. Het is over het algemeen geen losstaande activiteit, maar een onderdeel van een groter lesprogramma (met voorbereiding / verwerking op school). De excursies worden verzorgd in samenwerking met diverse organisaties in Ede. Kosten voor deelname aan een excursie (inclusief bijbehorend lesmateriaal) wisselt per excursie. Zie de overzichten op volgende pagina s. Materiaalpakket Een materiaalpakket bestaat uit verbruiksmaterialen, een lesbrief met informatie over het onderwerp en suggesties voor het gebruik in de klas. Het verschil met een is dat u de materialen en de bijbehorende handleiding niet hoeft terug te brengen. Een materiaalzending (per klas) kost twee klavertjes. Gratis aanbod Waterschap Via ons jaarprogramma kunt u gratis gebruik maken van educatie-aanbod (en voor alle bouwen) van Waterschap Vallei en Veluwe. 8 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 9 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

Leergebieden Begeleidingscommissie NME Ede Het Groene Wiel heeft de inhoud van natuuronderwijs uitgewerkt in zes verschillende leergebieden. De eerste vier daarvan zijn ook nadrukkelijk terug te vinden in de kerndoelen. De twee laatste leergebieden zijn relevant vanuit het perspectief van natuur- en milieueducatie en duurzame ontwikkeling en voor de persoonlijke ontwikkeling van de leerlingen. De Begeleidingscommissie NME Ede adviseert op verzoek over het programma NME en toekomstontwikkelingen van NME Ede. In de Begeleidingscommissie NME Ede hebben zitting namens: Besef Leren kennen van planten en dieren, groei en ontwikkeling, vorm en functie en samenhang. Aan de hand van concrete materialen en situaties wordt kennis (begrippen, woorden, verbanden) ontwikkeld. het openbaar onderwijs: dhr. H. Koeweiden Ericaschool, Kerklaan 1, 6731 BA Otterlo Waarnemen en Leren herkennen en benoemen van eigenschappen. Leren om conclusies te trekken uit eigen waarnemingen. Leren om zelfstandig (onderdelen van) onderzoekjes op te zetten. Zorg en verantwoordelijkheid Leren zorg te dragen voor planten en dieren en daar steeds meer verantwoordelijkheid voor te dragen. Duurzaam Leren hoe (samen met anderen) op een verantwoorde manier om te gaan met de omgeving, afval, energie, water e.d. Waardering Het creëren van situaties waarin leerlingen voor de natuur kunnen ontwikkelen, verwoorden en verbeelden. Hiermee kunnen tevens gevoelens van angst ten opzichte van dieren worden voorkomen. Rechtvaardigheid en keuzevaardigheid Kennismaken met algemene normen en waarden met betrekking tot onze omgang met planten, dieren en milieu. Vanuit een ander (waarden)perspectief leren kijken naar een situatie. Kennismaken met situaties waarin verschillende waarden ten opzichte van elkaar moeten worden afgewogen (bijvoorbeeld in een rollenspel). het R.K. onderwijs: vacature het Reformatorisch onderwijs: Detmarschool SBO- LOM, Verlengde Parkweg 47 b, 6717 GL Ede het bijzonder neutraal onderwijs: Mevrouw K. Smidt Edese Schoolvereniging, Zuidelijke Spoorstraat 8, 6711 NN Ede het P.C. onderwijs: dhr. F. ten Klooster CNS De Regenboog, Generaal Spoorlaan 4, 6711 LX Ede IVN (Vereninging voor natuur- en milieu-educatie), afdeling Ede: Corine Klapwijk Het secretariaat van de commissie is ondergebracht bij het Groene Wiel. Heeft u interesse in de vacature, neem dan contact op met Eveline van Oudbroekhuizen, consulent NME bij Het Groene Wiel, 0317 422041, e.van.oudbroekhuizen@ivn.nl 10 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 11 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

GROEP 1 EN 2 GROEP 3 EN 4 Alles voor een pannenkoek K 1-2 2 Bijenkist K 1-2 2-2 Droppie water K 1-2 3 - gratis Eekhoornschool K 1-2 1-2 Kaas maken K 1-2 2 Kabouterpad K 1-2 2 Lievebeest K 1-2 2 Smaaklessen K 1-2 2-5 uur 2 Toverstenen K 1-2 2 Het Vogelrestaurant M 1-2 2 Modderkist O 1-2 gratis Warme Truiendag O 1-2 1 - gratis Zwervend Afval P 1-2 2 - gratis Bellen blazen K 3-4 1 uur 2 Bijenkist K 3-4 2-2 De verdwaalde boom K 3-4 2 Droppie water K 3 3 - gratis Ik Groei! K 3-4 2 Kaas maken K 3-4 2 Kikker op Avontuur K 3-4 gratis Kriebelbeestjes K 3-4 2 Magneten ontdekhoek K 3-4 2 Natuur rond de school K 3-4 2 Op avontuur met je zintuigen K 3-4 3-2 Slak in de klas K 3-4 2 Smaaklessen K 3-4 2-5 uur 2 Het Vogelrestaurant M 3-4 2 Tropische producten M 3-4 2 Modderkist O 3-4 gratis Warme truiendag O 3-4 1 - gratis Zwervend afval P 3-4 2 - gratis sept t/m nov nov t/m febr mrt t/m apr mei t/m sept sept t/m nov nov t/m febr mrt t/m apr mei t/m sept vervoer nodig extra begeleiding gewenst deels buiten kosten (klavertjes) vervoer nodig extra begeleiding gewenst deels buiten kosten (klavertjes) K E excursie M materiaalzending P project O overig K E excursie M materiaalzending P project O overig 12 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 13 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

GROEP 5 EN 6 GROEP 5 EN 6 Bezige Bijen K 5-6 2-2 Buitenwerk rond de school K 5-6 2-2 Elektriciteit I K 6 2 Elektriciteit II K 6 2 Het Weerbericht K 5-6 2 Kaas maken K 5-6 2 Lichaam: het geraamte K 6 2 Lichaam: de spijsvertering K 6 2 Ontdekdozen licht & geluid K 5-6 2 Ontdekdozen zintuigen K 5-6 2 Oogstkist K 5-6 2-2 Papier maken K 5-6 2 Smaaklessen K 5-6 2-5 uur 2 Herfstles in het bos E 5-6 4 Voorjaarsles in het bos E 5-6 4 Het Beste Bos E 6 3-4 Paddenexcursie E 5-6 4 Waterbeestjesexcursie E 5-6 4 Tropische producten M 5-6 2 Bloemen v. blije bijen O 5-6 1-50 Broodje Tweede Kans O 5-6 2 - gratis Lesbrief spinnen O 5-6 1 uur gratis Lesbrief vogels in de nesten O 5-6 1 uur gratis Modderkist O 5-6 gratis Warme Truiendag O 5-6 1 - gratis Zwervend afval P 5-6 2 - gratis Uilenballen pluizen K 5-6 1-2 Vogels herkennen K 5-6 2 Waterkringloop K 6 2 Watergoochelaar K 5-6 gratis sept t/m nov nov t/m febr mrt t/m apr mei t/m sept sept t/m nov nov t/m febr mrt t/m apr mei t/m sept vervoer nodig extra begeleiding gewenst deels buiten kosten (klavertjes) vervoer nodig extra begeleiding gewenst deels buiten de school kosten (klavertjes) K E excursie M materiaalzending P project O overig K E excursie M materiaalzending P project O overig 14 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 15 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

GROEP 7 EN 8 GROEP 7 EN 8 Waterlab K 7-8 gratis Weer en klimaat K 7-8 5 uur 2 Tropische producten M 7-8 2 De Boer op excursie E 7-8 30 + 2 Het Beste Bos excursie E 7 2-4 Rioolwaterzuivering excursie E 7-8 gratis Afvalluh P 7-8 5 uur gratis Energie(k)! P 7-8 gratis Zwervend afval P 7-8 2 - gratis Broodje Tweede Kans O 7-8 2 - gratis Modderkist O 7-8 gratis Bezige Bijen K 7 2-2 Warme Truiendag O 7-8 1 - gratis Broeikaseffect K 7-8 2 Buitenwerk rond de school K 7-8 3-2 Elektriciteit I K 7-8 2 Elektriciteit II K 7-8 2 Houtkist K 7-8 2-2 Kaas maken K 7-8 2 Lichaam: het geraamte K 7-8 2-2 Lichaam: de spijsvertering K 7-8 2 Papier maken K 7-8 2 Sarah s Wereld K 7-8 6 uur 2 Slootonderzoek K 7-8 1-2 Smaaklessen K 7-8 2-5 uur 2 Vogels herkennen K 7-8 2 Waterkringloop K 7-8 2 sept t/m nov nov t/m febr mrt t/m apr mei t/m sept sept t/m nov nov t/m febr mrt t/m apr mei t/m sept vervoer nodig extra begeleiding gewenst deels buiten kosten (klavertjes) vervoer nodig extra begeleiding gewenst deels buiten kosten (klavertjes) K E excursie M materiaalzending P project O overig K E excursie M materiaalzending P project O overig 16 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 17 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

GROEP 1 EN 2 GROEP 1 EN 2 Alles voor een pannenkoek Kaas maken taal en beweging 2- voor in parkjes en op Sportimpulslocaties, zorg en verantwoordelijkheid 3- Melk komt uit de fabriek en een pannenkoek komt uit een pak of niet soms??? Deze is gebaseerd op het prentenboek Alles voor een pannenkoek van Erik Carle. Het jongetje Hannes wil graag een pannenkoek eten. Dat mag van zijn moeder, maar dan moet hij zelf voor de benodigdheden zorgen. De lessen gaan in op de ingrediënten en hun herkomst. Leerlingen worden hierbij uitgedaagd te proeven, voelen, ruiken, pletten en malen. Aan het eind van de lessenserie bakt u samen met de klas pannenkoeken. Bijenkist Bijen zijn grote vrienden van de mens. Ze helpen ons aan allerlei handige, gezonde en fijne producten. Hoe leven bijen? Via een aantal mooie verhalen door de leerkracht of de imker komen wij hier achter. Hoe praten ze met elkaar? Door middel van bewegingsspel gaan wij opzoek naar de mooiste bloemen en vertellen aan elkaar waar je ze kunt vinden zonder te praten. Wie weet de meeste stuifmeelkorrels over te brengen, een spel vol actie! Deze kist is zeer geschikt voor inzet op Sportimpuls locaties: Groen Leefpark, Speelpark Spinozastate en het Veldhuizerbos. Kan ook in een ander stukje groen of schoolplein uitgevoerd worden. De is ontwikkeld door Welstede en Sportservice Ede. Droppie water Met de Droppie Water komen de kinderen uit groep 1 t/m 3 op een speelse manier in aanraking met allerlei aspecten van water. Droppie Water laat hen kennis maken met verschillende eigenschappen en functies van water. Dit gebeurt d.m.v. liedjes, verhalen, proefjes, geluids- en bewegingsspelletjes en met gesprekken met de handpop Droppie Water. De kist bevat alle benodigde materialen. Met deze kist ontdekken leerlingen hoe kaas wordt gemaakt. De set bevat alle onderdelen en instructies, die nodig zijn om in de klas (als demonstratie of samen met de leerlingen) een aantal kleine kaasjes te maken. TIP: Excursie naar kaasboerderij Kaasboerderijen in de gemeente Ede nodigen schoolklassen uit voor een excursie naar een kaasboerderij. Groep 1 t/m 8 is van harte welkom! Kosten bedragen 40 voor een excursie van één uur per groep. Voor inlichtingen en aanmelding voor de excursies kunt u terecht bij Michiel Cassuto, info@brandroodkaas.nl of telefonisch 06-11098913. Ruimte voor deelname is beperkt, dus wees er op tijd bij. Kabouterpad Wie helpt de kabouter met plantjes water geven? En wie helpt de vogel met het verzamelen van takjes voor zijn nest? Wat is de mooiste kleur die je hier ziet? Deze en nog vele andere leuke opdrachtjes laten de kinderen kennismaken met de natuur vlakbij. Deze bevat 10 kabouters die u op het schoolplein kunt neerzetten. Op de buik van de kabouter staat een opdrachtje dat de kinderen moeten uitvoeren. Over iets dat er is te zien, voelen, ruiken of ontdekken. Er zitten opdrachtkaartjes ( + de daarbij benodigde materialen) in de kist voor lente, zomer en najaar. De Droppie Water wordt u gratis te leen aangeboden door het Waterschap Vallei en Veluwe. Reserveren van de kist loopt via de nmeplanner van Het Groene Wiel. Eekhoornschool 1- In de Eekhoornschool verplaatsen de kinderen zich in de rol van jonge eekhoorns. Ze leren er alles wat jonge eekhoorns zoal moeten leren. Zoals: een nest bouwen, noten verzamelen, verstopplekken onthouden, eekhoorn-memory, noten-knikkeren, allerlei creatieve opdrachtjes met natuurlijk materiaal en een echt eekhoornlied. De bevat alle materialen die nodig zijn om de opdrachtjes te doen en te verwerken. zorg en verantwoordelijkheid Lievebeest Jonge kinderen kunnen eindeloos naar kleine diertjes zoeken. Lieveheersbeestjes zijn favoriet want het zijn de knuffeldiertjes onder de insecten. Samen met de kinderen verzamelt u lieveheersbeestjes in de schoolomgeving, die u gedurende enkele dagen in de klas verzorgt. Deze biedt u tal van mogelijkheden om met dit onderwerp aan de slag te gaan: van liedje tot vouwopdracht, van telwerkje tot puzzel. 18 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 19 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

GROEP 1 EN 2 GROEP 1 EN 2 2-5 uur Smaaklessen Smaaklessen is een uniek lesprogramma over eten en smaak voor groep 1 t/m 8. Het beleven van voedsel staat centraal. Door Smaaklessen krijgen kinderen flink wat kennis over eten én ervaring met gezond en duurzaam kiezen. Ze proeven, ruiken, horen, voelen en kijken: met al hun zintuigen verkennen kinderen het dagelijkse eten. In de Smaak vindt u de lesmappen per bouw en materialen om de smaak en kookactiviteiten uit te voeren. De benodigde voedselproducten moet u zelf verzorgen. Per groep bevat de lesmap 5 lessen die gemiddeld 45-60 minuten duren. Zie ook www.smaaklessen.nl februari duurzaam 1- actiedag Warme Truiendag In februari is het weer Warme Truiendag! Op deze dag kunt u de verwarming een paar graadjes lager zetten en de kinderen vragen in een warme trui naar school te komen. Meedoen aan de warme truiendag levert u een energiebesparing van 7% per graadje minder en een mooie gelegenheid om aandacht te vragen voor het belang van zuinig omgaan met energie. materiaalzending Toverstenen Kleuters zijn dol op stenen. Met deze kist wordt aan deze belangstelling tegemoet gekomen. De kist begint met een spannend verhaal over Tessa en (de stenen van) het tovervisje. Daarna volgt een opdrachtencircuit. De opdrachtjes richten zich op: het gebruik van de zintuigen, eigenschappen van stenen en het aanleren van begrippen zoals glad/ruw, groot/klein, veel/weinig etc. De opdrachtjes zijn ook prima los van het verhaal uit te voeren. Het Vogelrestaurant In de winter kunnen vogels wel een beetje hulp van ons gebruiken! U ontvangt materialen en ideeën om, bij voorkeur voor het raam van de klas, een vogelrestaurant in te richten. Met het maken van voedsel voor vogels, het herkennen van vogelsoorten en het doen van eenvoudig onderzoek kunt u vier gevarieerde lessen geven. Modderkist en duurzaam 2- project met lespakket en voor opruimactie Zwervend afval Centraal in dit project staan vragen als: Wat vind ik zélf van zwerfafval? Wat heeft het met mij te maken? Wat kan en wil ik er concreet aan doen? Via praktische opdrachten, een opruimactie, onderzoek en samen filosoferen vormen de leerlingen zich een beeld en een eigen mening over zwerfafval. Het project bestaat uit: - een lespakket op 3 niveau s voor alle groepen, - een met opruimmaterialen om met een klas een opruimactie te houden, - één gastles per school voor groep 5,6 (in overleg te bepalen). U kunt zelf bepalen of u met één klas wilt meedoen of met de hele school.het project kan het hele jaar door uitgevoerd worden U kunt desgewenst aansluiten bij de Week van Nederland Schoon in september of de Landelijke Opschoondag in maart.het project wordt dit jaar gratis aangeboden vanuit het zwerfavalbeleid van de gemeente Ede. spel en beweging doekist voor in parkjes en Sportimpulslocaties Heb je je ooit afgevraagd hoe vies de kinderen kunnen worden. Met deze kist vol actie... héél Vies! Glijden, ballen, rennen door en in de modder, een super ervaring. Modder spoelen wij af met water, later willen wij dat water weer drinken hoe krijgen we modderwater weer schoon? En voor de artistieke kinderen onder ons: Modderkunst, mooier kan kunst niet zijn! De kist is onder andere in te zetten tijdens de jaarlijkse Modderdag en is zeer geschikt voor Sportimpuls locaties: Groen Leefpark, Speelpark Spinozastate en het Veldhuizerbos. Kan ook in een ander stukje groen of schoolplein uitgevoerd worden. De kist wordt uitgeleend door Sportservice. Meld u aan bij Sportservice via: info@sportservice-ede.nl of 0318-692 506 20 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 21 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

GROEP 3 EN 4 GROEP 3 EN 4 Bellen blazen Ik groei! 1 uur geschikt voor groepswerk Zeepbellen lenen zich voor allerlei spontane experimenten. Je gaat je dingen leren afvragen en ook ga je je eigen ontdekkingen leren verwoorden. Mocht dit alles niet lukken, dan is uw klas na afloop van deze les in elk geval weer blinkend schoon! Hoe zien mensen er uit in verschillende leeftijdsfasen, wat groeit er aan je, wat kun je, hoe word je later? Met deze lessenserie van vijf lessen gaan de kinderen op zoek naar antwoorden op deze vragen. Er wordt niet alleen ingegaan op de lichamelijke ontwikkeling (meten en wegen), maar ook op de toename van vaardigheden en zelfstandigheid. In de laatste les wordt de zorg bij mensenkinderen vergeleken met die bij nakomelingen van verschillende diergroepen. Bijenkist Kaas maken taal en beweging 2- voor in parkjes en op Sportimpulslocaties Bijen zijn grote vrienden van de mens. Ze helpen ons aan allerlei handige, gezonde en fijne producten. Hoe leven bijen? Via een aantal mooie verhalen door de leerkracht of de imker komen wij hier achter. Hoe praten ze met elkaar? Door middel van bewegingsspel gaan wij opzoek naar de mooiste bloemen en vertellen aan elkaar waar je ze kunt vinden zonder te praten. Wie weet de meeste stuifmeelkorrels over te brengen, een spel vol actie! Deze kist is zeer geschikt voor inzet op Sportimpuls locaties: Groen Leefpark, Speelpark Spinozastate en het Veldhuizerbos. Kan ook in een ander stukje groen of schoolplein uitgevoerd worden. De is ontwikkeld door Welstede en Sportservice Ede. Met deze kist ontdekken leerlingen hoe kaas wordt gemaakt. De set bevat alle onderdelen en instructies die nodig zijn om in de klas (als demonstratie of samen met de leerlingen) een aantal kleine kaasjes te maken. TIP: Excursie naar kaasboerderij Kaasboerderijen in de gemeente Ede nodigen schoolklassen uit voor een excursie naar een kaasboerderij. Groep 1 t/m 8 is van harte welkom! Kosten bedragen 40 voor een excursie van één uur per groep. Voor inlichtingen en aanmelding voor de excursies kunt u terecht bij Michiel Cassuto, info@brandroodkaas.nl of telefonisch 06-11098913. Ruimte voor deelname is beperkt, dus wees er op tijd bij. 4-5 uur De verdwaalde boom Bomen staan overal, ook op het schoolplein. Ze zijn voor kinderen een heel belangrijk onderdeel van hun omgeving. In drie lessen ontdekken kinderen wat ze van de bomen rond de school vinden en leren ze deze te verwoorden. Ze breiden hun boomwoordenschat uit en leren hoe een boom leeft: wat heeft hij nodig en wat geeft een boom ons? Bij dit alles hoort een bomenlied en in een bomenhoek in de klas kunnen de leerlingen aan de slag met creatieve opdrachten. 3-5 uur Kikker op Avontuur Een avontuurlijke kikker heeft acht spannende en bijzondere waterverhalen geschreven. Bij elk verhaal hoort een doe-opdracht, waardoor de kinderen spelenderwijs een eigenschap van water ontdekken. Water als vergrootglas? Poeders die in water verdwijnen? Ontdek het maar! Deze wordt u gratis te leen aangeboden door het Waterschap Vallei en Veluwe. Reserveren van de kist loopt via de nme-planner van Het Groene Wiel., zorg en verantwoordelijkheid 3- Droppie water (groep 3) Met de Droppie Water komen de kinderen uit groep 1 t/m 3 op een speelse manier in aanraking met allerlei aspecten van water. Droppie Water laat hen kennis maken met verschillende eigenschappen en functies van water. Dit gebeurt d.m.v. liedjes, verhalen, proefjes, geluids- en bewegingsspelletjes en met gesprekken met de handpop Droppie Water. De kist bevat alle benodigde materialen. De Droppie Water wordt u gratis te leen aangeboden door het Waterschap Vallei en Veluwe. Reserveren van de kist loopt via de nme-planner van Het Groene Wiel. Kriebelbeestjes Met deze gaat u met de klas rond de school kriebelbeestjes zoeken. U heeft daarvoor een groene schoolomgeving of parkje nodig. Centraal staan de pissebed, de slak, de spin, de regenworm en de duizendpoot. De leerlingen verzamelen ze, leren de manier van voortbewegen benoemen en meer details aan het dier te onderscheiden. Ook maken ze zich een voorstelling van hoe het dier leeft. 22 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 23 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

GROEP 3 EN 4 GROEP 3 EN 4 Magneten ontdekhoek Smaak geschikt voor ontdekhoek Magneten oefenen een grote aantrekkingskracht uit op kinderen. Met de materialen voor deze ontdekhoek kunnen ze vrij experimenteren en ontdekken. Zo leren ze spelenderwijs de eigenschappen van magneten kennen. Vraagmapjes geven u de mogelijkheid om leerlingen wat meer houvast te geven bij hun ontdekkingen. Natuur rond de school 2-5 uur Smaaklessen is een uniek lesprogramma over eten en smaak voor groep 1 t/m 8. Het beleven van voedsel staat centraal. Door Smaaklessen krijgen kinderen flink wat kennis over eten én ervaring met gezond en duurzaam kiezen. Ze proeven, ruiken, horen, voelen en kijken: met al hun zintuigen verkennen kinderen het dagelijkse eten. In de Smaak vindt u de lesmappen per bouw en materialen om de smaak- en kookactiviteiten uit te voeren. De benodigde voedselproducten moet u zelf verzorgen. Per groep bevat de lesmap 5 lessen die gemiddeld 45-60 minuten duren. Zie ook www.smaaklessen.nl In spelvorm ontdekken de leerlingen de natuur rond de school. Ze gaan groepsgewijs aan de slag met onderwerpen als: planten, bomen, vogels, kleine beestjes, water etc. De opdrachtkaarten en alle benodigde materialen zitten in de kist. uur materiaalzending Het Vogelrestaurant In de winter kunnen vogels wel een beetje hulp van ons gebruiken! U ontvangt materialen en ideeën om, bij voorkeur voor het raam van de klas, een vogelrestaurant in te richten. Met het maken van voedsel voor vogels, het herkennen van vogelsoorten en het doen van eenvoudig onderzoek kunt u vier gevarieerde lessen geven. Op avontuur met je zintuigen - Het Buitenboek van tante Door 3- Met deze kist leren de kinderen hun zintuigen bewust te gebruiken bij het verkennen van hun omgeving. Dit doen ze naar aanleiding van ansichtkaarten die ze krijgen van Tante Door. Tante Door is op vakantie en stuurt kaartjes met waarnemingen die zij doet (wat ze ziet, hoort, ruikt, proeft en voelt). Kunnen de kinderen dit ook? Elke dag gaan ze een uurtje met een ander zintuig aan de slag (5x). Al doende maken de kinderen een buitenboekje met hun waarnemingen en gevonden materialen. Ieder kind werkt hierbij op eigen niveau tevens aan zijn/haar taalontwikkeling. materiaalzending Tropische procucten Je staat er vaak niet zo bij stil, maar veel van wat wij eten heeft een lange reis afgelegd! Neem bijvoorbeeld maar eens een ontbijtje met thee, koffie, hagelslag Dit materiaalpakket bevat verschillende stadia van verschillende producten uit de tropen (o.a. kokos(noot), specerijen, katoen(pluis), thee, koffie, cacao en zijde). Aan de hand van werkbladen en opdrachten ontdekken de leerlingen waar en hoe deze producten geteeld en verwerkt worden Slak in de klas zorg en verantwoordelijkheid Een speelse kist rondom slakken. De leerlingen gaan een week lang voor hun eigen slakken zorgen. Ze bekijken de slakken nauwkeurig en leren hoe ze er goed voor kunnen zorgen. Wat hebben de slakken nodig en wat vinden ze fijn? Daarnaast leren ze over de levenswijze en bouw van de slakken. Let op! U dient zelf slakken te verzamelen. Bakjes en materiaal ter verzorging zit in de kist. 2-5 uur Modderkist Heb je je ooit afgevraagd hoe vies de kinderen kunnen worden. Met deze kist vol actie... héél Vies! Glijden, ballen, rennen door en in de modder, een super ervaring. Modder spoelen wij af met water, later willen wij dat water weer drinken hoe krijgen we modderwater weer schoon? En voor de artistieke kinderen onder ons: Modderkunst, mooier kan kunst niet zijn! De kist is onder andere in te zetten tijdens de jaarlijkse Modderdag en is zeer geschikt voor Sportimpuls locaties: Groen Leefpark, Speelpark Spinozastate en het Veldhuizerbos. Kan ook in een ander stukje groen of schoolplein uitgevoerd worden. De kist wordt uitgeleend door Sportservice. Meld u aan bij Sportservice via: info@sportservice-ede.nl of 0318-692 506 24 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 25 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

GROEP 3 EN 4 GROEP 5 EN 6 februari duurzaam 1- actiedag Warme Truiendag In februari is het weer Warme Truiendag! Op deze dag kunt u de verwarming een paar graadjes lager zetten en de kinderen vragen in een warme trui naar school te komen. Meedoen aan de warme truiendag levert u een energiebesparing van 7% per graadje minder en een mooie gelegenheid om aandacht te vragen voor het belang van zuinig omgaan met energie. 2- Bezige Bijen De Bezige Bijen behandelt het leven van de honingbij, het werk van de imker en de leefomgeving van de bij. Hoe leven bijen samen, wat hebben zij nodig en hoe verzorgt een imker zijn bijen? De bestaat uit 3 lessen. De lessen zijn actief en er wordt in groepjes gewerkt. Het lesmateriaal omvat ook een evaluatie en toets. Buitenwerk rond de school Zwervend afval 2- In de nabije omgeving van de school (het schoolplein) is heel wat te ontdekken. Met deze de leerlingen verschillende aspecten van de schoolomgeving. Onderwerpen die aan bod komen zijn: planten, dieren, insecten, bodem en bodemleven, water en het weer. Naast een handleiding en werkbladen voor de leerlingen bevat de kist al het benodigde onderzoeksmateriaal. en duurzaam 2- project met lespakket en voor opruimactie Centraal in dit project staan vragen als: Wat vind ik zélf van zwerfafval? Wat heeft het met mij te maken? Wat kan en wil ik er concreet aan doen? Via praktische opdrachten, een opruimactie, onderzoek en samen filosoferen vormen de leerlingen zich een beeld en een eigen mening over zwerfafval. Het project bestaat uit: Elektriciteit I (groep 6) Deze is bedoeld als eerste kennismaking met elektriciteit. Aan de orde komen onder meer de volgende begrippen: stroom, stroomkring, voltage, geleiding, isolatie, veiligheid en statische elektriciteit. Er is voldoende materiaal om in groepjes te experimenteren. - een lespakket op 3 niveau s voor alle groepen, - een met opruimmaterialen om met een klas een opruimactie te houden, - één gastles per school voor groep 5,6 (in overleg te bepalen). geschikt voor groepswerk U kunt zelf bepalen of u met één klas wilt meedoen of met de hele school.het project kan het hele jaar door uitgevoerd worden U kunt desgewenst aansluiten bij de Week van Nederland Schoon in september of de Landelijke Opschoondag in maart. Het project wordt dit jaar gratis aangeboden vanuit het zwerfavalbeleid van de gemeente Ede. Elektriciteit II (groep 6) Vervolg op Elektriciteit I. Aan de orde komen parallelschakeling en serieschakeling. Met behulp van meegeleverd materiaal leren de kinderen deze twee schakelingen onderscheiden. Ook worden voor- en nadelen van beide soorten schakeling ontdekt. geschikt voor groepswerk 26 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 27 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

GROEP 5 EN 6 GROEP 5 EN 6 Het Weerbericht Lichaam; de spijsvertering geschikt voor groepswerk Als de weermannen en vrouwen staken vanwege het voortdurende commentaar op hun weerberichten, blijft er voor de klas weinig anders over dan zelf het weerbericht te gaan maken... Daarvoor moet je natuurlijk wel temperatuur, windkracht en neerslag kunnen meten, de windrichting kunnen bepalen, de bewolking kunnen schatten en weten op welke manier je die gegevens op een weerkaart zet. Leerlingen kunnen dit op verschillende manieren aan de weet komen: door infokaarten te lezen, een werkblad te maken, filmpjes te bekijken of het aan iemand te vragen die het al weet. Voor elk onderdeel is er een test. Heeft een groep alle kennis in huis, dan kunnen ze een echt weerbericht maken voor de rest van de klas. Kaas maken Met deze kist ontdekken leerlingen hoe kaas wordt gemaakt. De set bevat alle onderdelen en instructies die nodig zijn om in de klas (als demonstratie of samen met de leerlingen) een aantal kleine kaasjes te maken. TIP: Excursie naar kaasboerderij Kaasboerderijen in de gemeente Ede nodigen schoolklassen uit voor een excursie naar een kaasboerderij. Groep 1 t/m 8 is van harte welkom! Kosten bedragen 40 voor een excursie van één uur per groep. Voor inlichtingen en aanmelding voor de excursies kunt u terecht bij Michiel Cassuto, info@brandroodkaas.nl of telefonisch 06-11098913. Ruimte voor deelname is beperkt, dus wees er op tijd bij. ontdekdozen-set geschikt voor groepswerk Een om uw les over spijsvertering te illustreren. De kist bevat een torso en materiaal voor verschillende demonstratieproefjes die de leerlingen duidelijk maken wat er met voedsel in het lichaam gebeurt. Ook de relatie tussen het soort voedsel en de bouw van het spijsverteringsstelsel komt aan bod. Ontdekdozen De ontdekdozen zijn sets van 5 à 6 dozen rond een bepaald thema, bedoeld voor het oefenen van het zelfstandig oplossen van vraagstukken door eigen waarneming en het uitvoeren van eenvoudige proefjes. Als differentiatie kunt u de leerlingen ook opdrachten geven waarbij ze zelf ook het onderzoekje moeten bedenken waarmee ze de vraag kunnen oplossen. Elk thema bestaat uit vijf of zes verschillende onderwerpen. Het is mogelijk met de hele klas tegelijk aan een thema te werken, maar deze dozen zijn ook uitstekend geschikt als tussendoor-activiteit, waar groepjes van twee of drie kinderen zelfstandig aan werken. Eén doos kost ongeveer 20-30 minuten. In beide gevallen is een klassikale nabespreking gewenst. Ontdekdozenset Licht en geluid (7 dozen) Proefjes en ontdekkingen op het gebied van licht en geluid. Dozen: licht en schaduw, spiegelbeelden, lenzen, kleuren, geluid, muziek in elastiek. Lichaam; het geraamte Deze is te gebruiken voor een les over het geraamte. Aan bod komen: waaruit bestaat het geraamte? Welke functie heeft het geraamte? Welke mogelijkheden, maar ook beperkingen biedt het geraamte? De kist bevat een aantal modellen van gewrichten deze dienen ter illustratie. Ontdekdozenset Zintuigen (6 dozen) Proefjes gericht op de zintuigen en de zintuiglijke waarneming. Dozen: horen, ruiken, proeven, voelen, zien en bedrog. Oogstkist In het najaar levert de natuur ons groenten, fruit en granen. Wanneer heet iets groente en wanneer fruit? Is dit alleen voeding voor mensen of ook voor dieren? Categoriseren als rekenvaardigheid komt hierbij aan de orde. Het schrijven van een gedicht is een mooi onderdeel om alles wat de natuur ons geeft te beschrijven. Hoeveel energie levert eten ons om te kunnen bewegen? Via bewegingsspel komen wij erachter. Deze kist is zeer geschikt voor inzet op Sportimpuls locaties: Groen Leefpark, Speelpark Spinozastate en het Veldhuizerbos. Kan ook in een ander stukje groen of schoolplein uitgevoerd worden. De is ontwikkeld door Welstede en Sportservice Ede. 28 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 29 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

GROEP 5 EN 6 GROEP 5 EN 6 Papier maken Waterkringloop (groep 6) duurzaam Maak van oud papier je eigen nieuwe papier: dat is wat de leerlingen gaan doen met deze. Leuk om te doen en het levert inzicht in nuttig hergebruik van oud papier. Naast een papierschepset bevat de enkele lessuggesties rondom papier(verwerking)., duurzaam Water is de basis van het leven op aarde. Het is overal. Maar raakt water dan nooit op? En waar gaat regenwater precies heen? Raakt de grond nooit vol? In drie lessen, waarvan één met proefjes, ontdekken de leerlingen de waterkringloop. Ze leren over verdamping, neerslag, grondwater, rioolwater en drinkwater. Ter verwerking wordt het waterkringloopspel gespeeld. Smaaklessen 2-5 uur Smaaklessen is een uniek lesprogramma over eten en smaak voor groep 1 t/m 8. Het beleven van voedsel staat centraal. Door Smaaklessen krijgen kinderen flink wat kennis over eten én ervaring met gezond en duurzaam kiezen. Ze proeven, ruiken, horen, voelen en kijken: met al hun zintuigen verkennen kinderen het dagelijkse eten. In de Smaak vindt u de lesmappen per bouw en materialen om de smaak- en kookactiviteiten uit te voeren. De benodigde voedselproducten moet u zelf verzorgen. Per groep bevat de lesmap 5 lessen die gemiddeld 45-60 minuten duren. Zie ook www.smaaklessen.nl Watergoochelaar De Watergoochelaar is in de stad! Journaliste Hanneke Diepgraven heeft het gevoel dat deze meneer mensen oplicht met zijn dure watergoochelshow. Ze wil hem gaan ontmaskeren en heeft zijn goochelkist te pakken gekregen. Ze moet zelf plotseling weg, dus ze heeft in een brief de hulp van de klas gevraagd. Tijdens het van de trucs krijgen de leerlingen spelenderwijs inzicht in acht verschillende watereigenschappen. Deze wordt gratis te leen aangeboden door het Waterschap Vallei en Veluwe. Reserveren van de kist loopt via de nme-planner van Het Groene Wiel. Vogels herkennen Rond de school leven allerlei vogels. Als je er op gaat letten zie je er steeds meer! Met deze leren de leerlingen aan de hand van afbeeldingen, vogelgeluiden en opdrachten de bekendste Nederlandse vogels kennen. De kist bevat ook enkele verrekijkers en vogelboeken. Uilenballen Pluizen In deze vindt u materialen die u nodig heeft om uilenballen te pluizen (uilenballen, zoekkaarten, pincetten, kwastjes, loepjes) en een korte handleiding met informatie over het pluizen zelf en uilen in het algemeen. Daarnaast is er een DVD met een korte film over uilen. De leerlingen leren door het uitpluizen van uilenballen: - welke verschillende botjes er in de uilenballen zitten - van welke muizen de botjes afkomstig zijn excursie onder leiding van een IVN gids Herfstles in het bos met IVN: Paddenstoelen en kleine beestjes IVN Ede biedt dit schooljaar twee nieuwe boslessen aan voor groep 5/6. In deze nieuwe lessen gaan de kinderen zelf actief de natuur ontdekken. In de herfstles bekijken de leerlingen paddenstoelen, zoeken zij naar sporen, bladeren en zaden en ze gaan op zoek naar kleine beestjes in het bos. Al doende ontdekken de leerlingen het bos en de samenhang in de natuur. De klas gaat in groepjes op ontdektocht samen met een IVN schoolgids. Als leerkracht loopt u mee en houdt u de eindverantwoordelijkheid voor orde en veiligheid.de herfstles kan zowel los als in combinatie met de voorjaarles worden gedaan. Wanneer u zich voor de herfstles inschrijft, neemt het IVN contact met u op voor een afspraak. IVN excursies zijn onder voorbehoud van voldoende beschikbare IVN schoolgidsen. Tip: U kunt bij deze een gastles boeken door Dirondy. Zij komen met roofvogels de les verlevendigen en helpen bij het uitpluizen. Kosten gastles: 50,-, boeking en betaling via www.dirondy.nl of mail naar dirondy@gmail.com. 30 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 31 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

GROEP 5 EN 6 GROEP 5 EN 6 Voorjaarsles in het bos met IVN: Op pad met je zintuigen IVN Ede biedt dit schooljaar twee nieuwe boslessen aan voor groep 5/6. In deze nieuwe lessen gaan de kinderen zelf actief de natuur ontdekken. In de voorjaarsles gaan de leerlingen op ontdektocht met al hun zintuigen. Kun je een boom herkennen op je gevoel? Wat kun je horen, ruiken en zien in het bos? Waaraan merk je dat het lente is? Daarnaast bekijken ze knoppen, bloemen en bladeren aan de bomen. Er is een circuit van vier opdrachten uitgezet in het bos. Elke opdracht wordt begeleid door een IVN schoolgids en de leerlingen doorlopen in een uur het gehele circuit. Als leerkracht houdt u de eindverantwoordelijkheid voor orde en veiligheid. De voorjaarsles kan zowel los als in combinatie met de herfstles worden gedaan. Wanneer u zich voor de voorjaarsles inschrijft, neemt het IVN contact met u op voor een afspraak. IVN excursies zijn onder voorbehoud van voldoende beschikbare IVN schoolgidsen. Waterbeestjesexcursie In de maand juni kunt u met de klas, onder leiding van IVN schoolgidsen, waterdiertjes vangen in een sloot. De kinderen bekijken de beestjes en zoeken met zoekkaarten de namen op. Natuurlijk zetten ze de diertjes daarna weer terug in hun sloot! Tijdens de excursie wordt de klas in groepjes verdeeld en elke groep krijgt een IVN-schoolgids voor de begeleiding. Er wordt gezocht naar een sloot in de buurt van de school, maar houdt u er rekening mee dat u wellicht voor vervoer moet zorgen. Wanneer u voor een Waterdiertjesexcursie inschrijft, neemt het IVN contact met u op voor het plannen van een datum. excursie onder leiding van een IVN gids excursie IVN excursies zijn onder voorbehoud van voldoende beschikbare IVN schoolgidsen. Tropische producten 2- excursie en lesbrief op school excursie Het Beste Bos (groep 6 en 7) Tijdens Het BesteBos doen leerlingen van groep 6 of 7 in kleine groepjes een aantal onderzoekjes in het bos. De leerlingen in 12 opdrachten, de waarde van het bos voor planten, dieren en mensen. IVN schoolgidsen geven uitleg en begeleiding. U krijgt een inleidende - en een verwerkingles via het Groene Wiel. Als leerkracht houdt u de eindverantwoordelijkheid voor orde en veiligheid. De les kan in het voorjaar of in het najaar worden uitgevoerd. Als u inschrijft voor Het Beste Bos dan neemt het IVN contact met u op voor het plannen van een afspraak. IVN excursies zijn onder voorbehoud van voldoende beschikbare IVN schoolgidsen. Paddenexcursie Tijdens de paddentrek (in maart) bezoekt u onder leiding van IVNschoolgidsen een paddenpoel. De kinderen krijgen zo de unieke gelegenheid padden en/of kikkers van dichtbij te bekijken en meer te leren over het leven van deze interessante dieren. De excursie vindt plaats aan de Horalaan in Ede of in het bos bij Lunteren. U dient zelf voor vervoer te zorgen. Wanneer u voor een Paddenexcursie inschrijft, neemt het IVN contact met u op voor het plannen van een datum. IVN excursies zijn onder voorbehoud van voldoende beschikbare IVN schoolgidsen. materiaalzending zorg en verantwoordelijkheid 1,5 uur Je staat er vaak niet zo bij stil, maar veel van wat wij eten heeft een lange reis afgelegd! Neem bijvoorbeeld maar eens een ontbijtje met thee, koffie, hagelslag Dit materiaalpakket bevat verschillende stadia van verschillende producten uit de tropen (o.a. kokos(noot), specerijen, katoen(pluis), thee, koffie, cacao en zijde). Aan de hand van werkbladen en opdrachten ontdekken de leerlingen waar en hoe deze producten geteeld en verwerkt worden. Workshop Bloemen voor blije bijen Deze workshop wordt gegeven door vrijwilligers van Bijenlint Vallei. Met deze workshop laten we kinderen in de huid van de bij kruipen. We vertellen kinderen over bijen en zaaien met hen bloemenmengsels voor bijen op een stukje grond bij school. De kinderen maken ook zaadbommetjes om mee naar huis te nemen. Met de leerlingen komen we op een aansprekende manier in actie om de bijen te helpen. Het gaat er om dat de kinderen door deze actie zien wat er nodig is om iets te laten groeien, bloeien. Daarmee bereiken we dat de kinderen zich bewust worden van hun eigen rol in de natuur. Zaaien van bloemen moet uiteraard op een goed moment gebeuren. Maart, april en mei zijn de beste maanden hiervoor. De kinderen kunnen dan tot en na de zomervakantie zien dat er iets gaat groeien en bloeien. De duur van de workshop is 60 tot 90 minuten. De kosten zijn 50,-. Deze worden gebruikt om de workshop te bekostigen en nieuwe workshops te ontwikkelen van het Bijenlint Vallei. De workshop sluit aan bij de Bezige Bijen van Het Groene Wiel. Meer informatie over het de workshop en BijenlintVallei is op te vragen via bijenlintvallei@gmail.com 32 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 33 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017

GROEP 5 EN 6 GROEP 5 EN 6 Broodje Tweede Kans februari Warme Truiendag 1 uur lesbrief Brood: veel kinderen hebben het dagelijks bij zich in hun lunchtrommeltje. Uit onderzoek blijkt dat we in Nederland samen dagelijks 400.000 broden weggooien. Dat kan beter! In dit lespakket gaan we in op de herkomst en de toekomst van brood. Wat is er allemaal voor nodig geweest voordat de boterham op je bord ligt? En wat gebeurt er met brood als het oud is? Kun je er misschien iets anders mee doen dan weggooien? Kinderen worden aangezet tot het bedenken van creatieve oplossingen. Bijvoorbeeld wentelteefjes of broodpudding maken, het omzetten tot energie of nog iets heel anders? duurzaam 1- actieweek In februari is het weer Warme Truiendag! Op deze dag kunt u de verwarming een paar graadjes lager zetten en de kinderen vragen in een warme trui naar school te komen. Meedoen aan de warme truiendag levert u een energiebesparing van 7% per graadje minder en een mooie gelegenheid om aandacht te vragen voor het belang van zuinig omgaan met energie. Kortom dit lespakket maakt voedselverspilling behapbaar voor kinderen. 1 uur lesbrief Lesbrief spinnen Deze lesbrief is speciaal ontwikkeld om angst voor spinnen te verminderen. Ontdek het fascinerende leven van spinnen. Bekijk ze eens op een andere manier en ontdek dat ze veel minder eng zijn dan je dacht! Lesbrief vogels en nesten Deze lesbrief bevat lessen over de manieren waarop vogels hun jongen uitbroeden en grootbrengen. duurzaam 2- project met lespakket, en gastles Zwervend afval Centraal in dit project staan vragen als: Wat vind ik zélf van zwerfafval? Wat heeft het met mij te maken? Wat kan en wil ik er concreet aan doen? Via praktische opdrachten, een opruimactie, onderzoek en samen filosoferen vormen de leerlingen zich een beeld en een eigen mening over zwerfafval. Het project bestaat uit: 1 uur lesbrief - een lespakket op 3 niveau s voor alle groepen, - een met opruimmaterialen om met een klas een opruimactie te houden, - één gastles per school voor groep 5, 6 (in overleg te bepalen). spel en beweging doekist, voor in parkjes en Sportimpulslocaties Modderkist Heb je je ooit afgevraagd hoe vies de kinderen kunnen worden. Met deze kist vol actie... héél Vies! Glijden, ballen, rennen door en in de modder, een super ervaring. Modder spoelen wij af met water, later willen wij dat water weer drinken hoe krijgen we modderwater weer schoon? En voor de artistieke kinderen onder ons: Modderkunst, mooier kan kunst niet zijn! De kist is onder andere in te zetten tijdens de jaarlijkse Modderdag en is zeer geschikt voor Sportimpuls locaties: Groen Leefpark, Speelpark Spinozastate en het Veldhuizerbos. Kan ook in een ander stukje groen of schoolplein uitgevoerd worden. De is ontwikkeld door Welstede en Sportservice Ede. De kist wordt uitgeleend door Sportservice. Meld u aan bij Sportservice via: info@sportservice-ede.nl of 0318-692 506 U kunt zelf bepalen of u met één klas wilt meedoen of met de hele school.het project kan het hele jaar door uitgevoerd worden U kunt desgewenst aansluiten bij de Week van Nederland Schoon in september of de Landelijke Opschoondag in maart. Het project wordt dit jaar gratis aangeboden vanuit het zwerfavalbeleid van de gemeente Ede. Er kunnen maximaal 10 klassen (groep 5/6) meedoen aan de gastles (één per school, plaatsing in volgorde van aanmelding). 34 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017 35 JAARPROGRAMMA NME EDE 2016-2017