Doetinchem duurzaam verlicht Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 Gemeente Doetinchem uitgave december 2007
Inhoud Samenvatting... 3 Voorwoord... 6 Leeswijzer... 7 1 Algemeen... 8 1.1 Afwegingskader bij openbare verlichting... 8 1.2 Visie op verlichten... 9 1.3 Kader wet- en regelgeving...10 1.4 Kader landelijke en provinciale ontwikkelingen...11 2 Huidige situatie in vogelvlucht...12 2.1 De gemeente...12 2.2 De openbare verlichtingsinstallatie...12 2.3 De organisatie...13 3 Aandachtspunten en ambities...14 3.1 Terugblik beleidsplan 2003-2012...14 3.2 Uitgangspositie bij opstellen van dit beleidsplan...14 3.3 Ambities voor 2008-2012...15 4 Inrichting van de openbare ruimte...17 4.1 Vormgeving per wijk en gebied...18 4.2 Verlichten van hoofdwegen...19 4.3 Verlichten van fietspaden...20 4.4 Verlichting in natuur- en buitengebieden en nabij bomen...20 4.5 Reclame aan lichtmasten...22 5 Duurzaamheid...23 5.1 Energieverbruik...23 5.2 Energievoorziening...24 5.3 Afvalstoffen...25 6 Beheer en onderhoud...26 6.1 Optimaal onderhoud...26 6.2 Materiaalkeuze...27 7 Doelstellingen en begroting...30 7.1 Doelstellingen...30 7.2 Financiële consequenties...30 8 Conclusie en aanbevelingen...31 8.1 Nieuw beleid...31 8.2 Optimaal onderhoud...32 8.3 Financiële consequenties...33 Bijlagen...35 Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 2 van 59
Samenvatting Vanaf medio 2008 beschikt de gemeente Doetinchem over een moderne openbare verlichtingsinstallatie die met de huidige organisatie kwalitatief en qua lichtniveau in stand is te houden. Het accent ligt de komende beleidsperiode dan ook op realiseren van energiebesparingen, reduceren van lichthinder en creëren van een totaalplaatje, waarin de gemeente het eigen karakter en uitstraling van wijken en dorpen behoudt en de attractiewaarde van de stad als geheel vergroot. Daarnaast is de gemeente in staat onderhoudswerkzaamheden beter met elkaar te combineren en te minimaliseren en de verlichting aan te passen aan de eisen die het verkeer hieraan stelt. Tot slot houdt de gemeente Doetinchem natuurlijk ook de kwaliteit van de fysieke installatie en van het lichtniveau komende jaren in stand. Om dit alles te realiseren, is in de periode 2008 2012 gemiddeld 365.907 per jaar nodig. Visie De gemeente Doetinchem draagt met een juist afgepaste hoeveelheid licht tijdens donkere uren bij aan een verkeersveilige, sociaal veilige en leefbare omgeving. Daarnaast werkt zij actief aan het verminderen van de schaduwkanten van verlichting, door bij te dragen aan energiebesparing en reductie van lichthinder c.q. realiseren van donkerte. Afhankelijk van de functie die de openbare ruimte heeft, ligt de nadruk op één of meerdere van de hiervoor genoemde aspecten. Huidige situatie In het Beleidsplan Openbare Verlichting Gemeente Doetinchem 2003 is voorgenomen het accent te leggen op moderniseren van de openbare verlichtingsinstallatie. Dit is afgelopen jaren versneld doorgevoerd en naar verwachting medio 2008 afgerond. De gemeente beschikt vanaf dat moment over een kwalitatief goede installatie en lichtniveaus die passen binnen de beleidsuitgangspunten. De huidige gemeentelijke organisatie is capabel om deze kwaliteit en niveaus in stand te houden. Hiermee zijn de drie basisvoorwaarden voor ontwerpen, aanleggen, beheren en onderhouden van openbare verlichting voldoende geborgd. Inrichting van de openbare ruimte De gemeente Doetinchem streeft naar een minimaal verlichte openbare ruimte. Daar waar licht noodzakelijk is, geeft zij voorkeur aan het toepassen van materialen uit het voorkeursassortiment. Met de samenstelling van het voorkeursassortiment streeft de gemeente naar een optimale balans tussen behouden van eigen karakter en uitstraling van wijken en dorpen, minimaliseren van energieverbruik, lichthinder en milieubelasting en efficiënt beheer en onderhoud. Daarnaast is het de wens om de eigen identiteit en attractiewaarde van de gemeente te ondersteunen door, naast min of meer functionele openbare verlichting, ook lichtarchitectuur (aanlichten van objecten) toe te passen. Dit aanlichten van objecten vindt op duurzame wijze plaats, zodat ook met lichtarchitectuur de bovengenoemde aspecten in balans blijven. Het verdient de aanbeveling eerst de randvoorwaarden en locatiekeuzes hiervoor verder uit te werken, voordat de uitvoering gestart wordt. De gemeente Doetinchem hecht verder veel waarde aan gezonde en vitale bomen langs diverse lanen binnen haar beheergrenzen. Dit heeft consequenties voor de positionering en uitvoering van Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 3 van 59
de openbare verlichting: daar waar verplaatsen of een andere opstelling van lichtmasten niet mogelijk is, is aanbevolen een alternatieve mast te kiezen, waarbij het lichtpunt midden boven de straat komt te hangen. Reduceren van inspanningen en realiseren van besparingen De gemeente Doetinchem heeft afgelopen tijd voorkeur gegeven aan het toepassen van onderhoudsarme materialen zoals aluminium lichtmasten (schilderen niet nodig) en lampen met een langere levensduur (minder vaak remplace uit te voeren). De besparingen die dit oplevert, worden in de komende beleidsplanperiode zichtbaar. Doetinchem krijgt steeds meer verkeer te verwerken. Tijdens daluren loopt de verkeersintensiteit echter fors terug. Gedurende de nachtelijke uren is de verlichting langs deze wegen reeds statisch gedimd. Alternatieve, meer dynamische dimtechnieken bieden de mogelijkheid om het lichtniveau beter af te stellen op het actuele verkeersaanbod en daarmee gedurende een groter tijdsblok te dimmen. Het is dan ook aan te raden om financiële consequenties en besparingsmogelijkheden (energieverbruik, lichthinder en onderhoudskosten) met andere vormen van dimbare verlichting te onderzoeken. Met name in natuur- en buitengebieden is de behoefte aan donkerte zeer groot. Daarnaast is onderhouden van de beperkte openbare verlichting die in buitengebieden aanwezig is, relatief arbeidsintensief en kostbaar. Het verdient de aanbeveling om een onderzoek uit te voeren, waarin duidelijk wordt in hoeverre bestaande verlichting in deze gebieden is te vervangen door andere vormen van signalering en/of markering. Bijkomend voordeel is dat de gemeente hiermee energiebesparing realiseert. Minimaal willen verlichten betekent ook dat de aanwezige verlichting alleen brandt op tijden waarop dit nodig is. De algemene in- en uitschakeltijden van de openbare verlichting worden op dit moment bepaald door de netbeheerder. De gemeente Doetinchem kan het aantal branduren van de openbare verlichting zelf beïnvloeden en verlagen door de openbare verlichting op basis van plaatselijke omstandigheden te schakelen (lokaal in plaats van regionaal schakelen). Het is aan te raden dit voorstel komende tijd verder uit te werken. Optimaliseren van onderhoud Het verdient de aanbeveling de onderhoudssystematiek van groepsremplace verder door te zetten in de gemeente Doetinchem. Bij deze wijze van onderhoud worden lampen gestructureerd en projectmatig vervangen nadat een, per lamptype vastgestelde, brandduur verstreken is. Alle overige onderhoudswerkzaamheden, zoals vervangen van masten en armaturen en het uitvoeren van overige kleine werkzaamheden, zijn aan te sluiten op remplaceercycli. De gekozen onderhoudssystematiek heeft als bijkomend voordeel dat de frequentie van controleritten langs hoofdroutes en in buitengebieden te verlagen is. Naast financiële biedt dit ook milieutechnische voordelen. De optimale frequentie is vast te stellen aan de hand van een analyse van storingen en resultaten per controlerit. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 4 van 59
Financiële consequenties Voor het bepalen van het budget is uitgegaan van een (gangbare) gebruiksduur van 40 jaar voor lichtmasten en 20 jaar voor armaturen. De bedragen zijn exclusief BTW en inclusief indexering. Hoewel het beleidsplan geldt voor een periode van vijf jaar, is ook een financiële doorkijk voor de eerstvolgende vijf jaar opgenomen. Dit betekent: 365.907 per jaar in de periode 2008 2012 426.230 per jaar in de periode 2013 2017 Om bovenstaande aanbevelingen op te kunnen volgen zoals beschreven in het beleidsplan en om de verlichtingsinstallatie in goede staat te kunnen houden, is in de gehele periode dus gemiddeld 396.069 per jaar nodig. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 5 van 59
Voorwoord De gemeente Doetinchem kent sinds 1988 een beleidsmatige aanpak van de openbare verlichting. Ten tijde van het opstellen van het meest recente beleidsplan, Beleidsplan Openbare Verlichting Gemeente Doetinchem 2003, is geconcludeerd dat de verlichtingsinstallatie in Doetinchem voor deels verouderd was. In het plan zijn vervolgens maatregelen voorgesteld waarmee de gemeente kwaliteit van de installatie en het lichtniveau in de periode 2003 2012 wilde verbeteren. Hoewel de periode van het beleidsplan 2003 2012 niet verstreken is, zijn er een aantal redenen om een nieuw beleidsplan op te stellen voor de periode 2008-2012. In de eerste plaats heeft de gemeente Doetinchem afgelopen jaren extra financiële middelen vrijgemaakt, waarmee achterstanden in de kwaliteit van de verlichtingsinstallatie en het lichtniveau versneld uitgevoerd zijn; de voorgestelde maatregelen uit het plan van 2003 zijn daarmee voor een groot deel afgerond. Daarnaast ontstaat binnen de gemeente de behoefte om in bredere zin naar openbare verlichting te kijken. Welke visie heeft de gemeente ten aanzien van (openbare) verlichting en welke beleidsmogelijkheden biedt dit? Tot slot zijn er landelijke en provinciale ontwikkelingen op het gebied van energieverbruik van en energiebesparing op openbare verlichting, die het wenselijk maken het huidige beleid te evalueren. Het Beleidsplan Openbare Verlichting 2008 2012 gaat daarmee verder dan alleen een het plaatsen, hebben en instandhouden van een kwalitatief goede installatie en kwalitatief goede lichtniveaus. Dit beleidsplan geldt voor een periode van 5 jaar, dat wil zeggen voor de periode 2008-2012. In het plan is een financiële doorkijk opgenomen voor de eerstvolgende 5 jaar (2013 2017). In 2012 komt de gemeente Doetinchem met een nieuw beleidsplan voor openbare verlichting. De gemeente past de in dit plan aangegeven bedragen tussentijds aan op die momenten dat de materiaal- en/of arbeidskosten hiertoe aanleiding geven. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 6 van 59
Leeswijzer Het onderliggende Beleidsplan Openbare Verlichting 2008-2012 van de gemeente Doetinchem bestaat uit twee delen, die in de vorm van een hoofddocument en bijlagen samengevoegd zijn tot één beleidsplan. Het hoofddocument geeft het beleid voor openbare verlichting op hoofdlijnen. De bijlagen bevatten meer technische details en onderbouwing van het beleid. Aan het eind van het beleidsplan is een lijst (bijlage F) van definities opgenomen. Hoofdstuk 1 t/m 3 (en bijbehorende bijlagen A en B) vormen een inleiding tot de beleidsvorming. In hoofdstuk 1 is weergegeven wat de visie op verlichten is en binnen welke kaders het gemeentelijke beleid op openbare verlichting geplaatst moet worden. Hoofdstuk 2 bevat een overzicht van de huidige situatie. In hoofdstuk 3 zijn de belangrijkste aandachtspunten en ambities, die aan de basis van dit beleidsplan liggen, opgenomen. De hoofdstukken 4, 5 en 6 (en bijbehorende bijlagen C en D) geven het beleid in hoofdlijnen weer. In hoofdstuk 4 richt de gemeente zich vooral op aspecten die te maken hebben met ontwerp en realisatie van openbare verlichting. Duurzaamheidaspecten die relevant zijn voor het beleidsterrein openbare verlichting zijn in hoofdstuk 5 opgenomen. Hoofdstuk 6 bevat beleidsuitgangspunten ten aanzien van beheer en onderhoud van de openbare verlichtingsinstallatie. Het beleidsplan wordt afgesloten met de hoofdstukken 7 en 8. In hoofdstuk 7 is samengevat welke doelstellingen de gemeente in de periode 2008 2012 wil realiseren en wat de financiële consequenties (onderbouwd in bijlage E) daarvan zijn. Tot slot bevat hoofdstuk 8 een terugblik op de aandachtspunten en ambities. In de vorm van conclusies en aanbevelingen is een advies opgenomen over de mate waarin de gemeente in staat deze punten op te lossen c.q. deze ambities waar te maken en welke concrete maatregelen zij daarbij kan nemen. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 7 van 59
Algemeen 1.1 Afwegingskader bij openbare verlichting Openbare verlichting is in de gemeente Doetinchem een niet weg te denken publieke dienst. Met deze dienst kan het openbare leven in de (late) avond en nacht doorgaan. Een juist afgepaste hoeveelheid licht draagt tijdens deze donkere uren bij aan een verkeersveilige, sociaal veilige en leefbare of comfortabele omgeving. Daarnaast maken energiebesparing, reductie van lichthinder en bevorderen van donkerte deel uit van de afwegingen bij verlichten van de openbare ruimte. Verkeersveiligheid Bij verkeersveiligheid is het van groot belang op welke wijze verschillende verkeersdeelnemers (gemotoriseerd verkeer, fietsers en voetgangers) elkaar tegen kunnen komen, de weg kunnen overzien en al dan niet een min of meer vaste plaats op de weg hebben (gescheiden wegdelen). Afhankelijk van de wegcategorie en de verkeerssituatie ter plaatse, kan het wenselijk zijn om alternatieve markering of verlichting toe te passen teneinde de verkeersveiligheid te bevorderen. Sociale veiligheid Sociale veiligheid en het gevoel veilig te zijn, hangt mede samen met de mate waarin een weggebruiker zijn omgeving overzichtelijk vindt. Dit impliceert onder meer dat men passanten op een voldoende grote afstand kan herkennen en obstakels zoals stoepranden, straatmeubilair, verkeersdrempels, losliggende tegels of kuilen op tijd kan waarnemen. De aanwezigheid van verlichting betekent echter niet dat een gebied ook daadwerkelijk veilig is. Hiervoor is onder meer sociale controle (de aanwezigheid van anderen) noodzakelijk. Wanneer sociale controle ontbreekt, kan de gemeente ervoor kiezen om gebruik van bepaalde gebieden te ontmoedigen door hier bewust geen verlichting te plaatsen. In dat geval is het wel van belang dat er een, sociaal gecontroleerd, alternatief voorhanden is (bijv. een route om i.p.v. door het park). Leefbaarheid Leefbaarheid of comfort van de openbare ruimte is in grote mate afhankelijk van de sfeer binnen deze ruimte; in welke mate ervaren de meest kwetsbare verkeersdeelnemers deze ruimte als prettig. De keuze van een bepaald type armatuur, de hoogte en type mast, de locatie van het lichtpunt, etc. dragen gezamenlijk bij aan de sfeer die een gebied uitstraalt. Bij het beïnvloeden van de leefbaarheid spelen daarom lichtsterkte, lichttype, duur van de belichting, lichtbereik en esthetica een rol. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 8 van 59
Lichthinder / donkerte Duisternis is belangrijk voor mensen, dieren en planten. Teveel verlichting kan hinder of overlast veroorzaken en het bioritme verstoren. Daarnaast leidt lichthinder o.a. tot veranderingen in treken broedgedrag en in het zoeken naar voedsel. Een goed voorbeeld is de verstoring van aanvlieg- de hinder van noodzakelijke routes van vleermuizen. Om lichthinder tot een minimum te beperken is het in de eerste plaats noodzakelijk de hoeveelheid verlichting terug te brengen en in de tweede plaats verlichting te reduceren. In de afweging is dus van belang in hoeverre licht noodzakelijk is, welke alternatieven beschikbaar zijn en met welke technieken de lichthinder te beperken is. Energiebesparing Gemiddeld wordt de helft van het totale energieverbruik van gemeenten besteed aan verlichten van de openbare ruimte. Besparingen hierop hebben daarom een groot effect. De gemeente Doetinchem heeft twee motieven om energie te besparen: 1. financieel: de verwachting is dat de energieprijs komende jaren zal stijgen, waarmee het interessant is om zoveel mogelijk gebruik te maken van energiebesparende maatregelen. 2. milieutechnisch: door het energieverbruik van de openbare verlichting te beperken, sluit de gemeente aan op (inter)nationale afspraken om de uitstoot van CO 2 terug te dringen 1.2 Visie op verlichten De gemeente Doetinchem streeft in de uitvoering van haar beleid voor openbare verlichting naar optimale veiligheid en leefbaarheid voor de mens, flora en fauna. Beperken van lichthinder, vergroten van donkerte, besparen van energie en beperken van afvalstromen vormen daarom kernpunten in dit beleidsplan. Om de balans tussen de voor- en n adelen van openbare verlichting in evenwicht te houden, gaat de gemeente doordacht om met verl ichten van de openbare ruimte. Afhankelijk van de functie van de ruimte, ligt de nadruk op één of meerdere functies van de openbare verlichting hierin: wegcategorie primaire functie sociale veiligheid verkeersveiligheid leefbaarheid donkerte energiebesparing 1 binnen de bebouwde kom buiten de bebouwde kom (gebieds)ontsluitingswegen verkeersfunctie + +++ - + ++ erftoegangswegen verblijfsfunctie +++ ++ +++ + ++ langzaam verkeer route anders +++ ++ ++ + ++ leefomgeving verblijfsfunctie +++ - +++ + ++ stroomwegen verkeersfunctie - +++ - + ++ (gebieds)ontsluitingswegen verkeersfunctie + +++ - ++ ++ erftoegangswegen verblijfsfunctie + ++ - ++ ++ fietspaden verkeersfunctie +++ - - ++ ++ landelijke-/natuurgebieden anders - - +++ +++ ++ schaal: +++ (heel belangrijk) tot (niet belangrijk) 1 Beperken van het energieverbruik is van groot belang bij de afwegingen voor een juiste, afgepaste hoeveelheid licht. Het realiseren van energiebesparingen gaat echter nooit ten koste van de primaire functies van openbare verlichting, te weten het creëren van een veilige omgeving voor verkeersdeelnemers en het creëren van een veilige woon- en leefomgeving. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 9 van 59
In bijlage A: Functie en uitvoering van de openbare verlichting is aanvullende informatie opgenomen over sociale veiligheid in de gemeente Doetinchem. Juist deze sociale veiligheid, maar ook leefbaarheid zijn thema s waar burgers zich mee bezig houden. De gemeente Doetinchem streeft ernaar niet (meer) te verlichten, tenzij dit noodzakelijk is. Dit heeft onherroepelijk tot gevolg dat zij verzoeken van burgers om (meer) verlichting afwijst, als de noodzaak van deze verlichting niet vaststaat. Het is dus van groot belang hierover met burgers te communiceren en hen voor te lichten en te betrekken bij de totstandkoming van besluiten. 1.3 Kader wet- en regelgeving Naast het vervullen van bovengenoemde functie moet de openbare verlichting ook voldoen aan kaders die daarvoor gesteld zijn in diverse wet- en regelgeving. Ten tijde van het opstellen van dit beleidsplan is de relevante wet- en regelgeving te onderscheiden in: landelijke inbreng o Nederlands Burgerlijk Recht: Dit heeft tot gevolg dat de gemeente Doetinchem juridisch gezien eigenaar is van in gemeentelijke grond geplaatste masten. Als gevolg hiervan is de gemeente aansprakelijk te stellen voor letsel of schade die het gevolg is van gebreken aan de verlichtingsinstallatie en/of onvoldoende of misleidende verlichting. o Elektriciteitswet: De wet omvat ondermeer beheer en instandhouding van het kabelnet; de netbeheerder is belast met het in goede staat houden van dit net. De gemeente Doetinchem maakt voor energievoorziening van de openbare verlichting gebruik van het gereguleerde domein (elke lichtmast vormt een aansluiting op het elektriciteitsnet). o Flora en fauna wet: De wet beschermt leefgebieden van diverse planten- en diersoorten. Als verlichting aantoonbaar verstorend is voor bepaalde soorten, kan op basis van de deze wet worden besloten dat de lichtbron aangepast of zelfs verwijderd moet worden. o Natuurbeschermingswet 2005: De wet regelt bescherming van de Nederlandse beschermde natuurmonumenten en wetlands en van de Europese Natura-2000-gebieden. o Wegcategorisering: Het wegennet in Nederland is ingedeeld in stroom-, erftoegangs- en gebiedsontsluitingswegen. Europese inbreng o Aanbestedingsrecht: Het aanbestedingsbeleid van de gemeente Doetinchem is afgeleid van het Europese aanbestedingsrecht en kent drie niveaus (tot 60.000 enkelvoudig en vanaf 120.000 openbaar aanbesteden; daartussen meervoudig onderhands aanbesteden). o Afvalstoffenlijst: Op basis hiervan horen gasontladingslampen 2 tot chemisch afval, wat betekent dat ze via erkende verwerkingsbedrijven afgevoerd moeten worden. o Vogel- en Habitatrichtlijn: Hierin is aangegeven welke soorten en natuurgebieden beschermd moeten worden. De richtlijnen zijn vertaald naar de Natuurbeschermingswet (gebiedsbescherming) en Flora- en faunawet (soortbescherming). o Milieudoelstellingen: Voortvloeiend uit het Verdrag van Kyoto is afgesproken dat uitstoot van broeikasgassen zoals CO 2 in 2012 teruggebracht is tot 6% en in 2020 tot 20% onder 2 Hieronder vallen fluorescentie-, natrium- en kwiklampen Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 10 van 59
het niveau van 1990. Tevens is afgesproken dat in 2020 20% van de verbruikte energie afkomstig moet zijn uit duurzame bronnen. (licht)technische eisen zoals ontwerprichtlijnen en constructie-eisen o Politiekeurmerk Veilig Wonen: Het keurmerk stelt onder meer eisen aan verlichting van de openbare ruimte en achterpaden en aan de wijze waarop beheer van de openbare ruimte vorm krijgt. door de gemeenteraad vastgestelde voorwaarden (zoals belangen van ander beleidsterreinen) De eerste onderdelen zijn meer in detail uitgewerkt in bijlage B: Wet- en regelgeving. Voor wat betreft door de gemeenteraad vastgestelde voorwaarden geldt: daar waar openbare verlichting raakvlakken heeft met andere beleidsterreinen binnen de gemeente Doetinchem, maken de aldaar gestelde voorwaarden deel uit van dit beleidsplan. 1.4 Kader landelijke en provinciale ontwikkelingen De landelijke politiek besteedt meer en meer aandacht aan openbare verlichting. Met name het reduceren van energieverbruik en lichthinder krijgen hierbij de aandacht. De overheid roept eind 2007 een Taskforce Openbare Verlichting in het leven, die tot taak heeft gemeentes te informeren over hun mogelijkheden om energie te besparen en lichthinder te reduceren. De provincie Gelderland is inmiddels al enkele jaren actief op het gebied van lichthinder en van energiebesparing. Met het project Veluwe Donker en Stil heeft zij het initiatief genomen om het aandeel donkerte op de Veluwe te vergroten en te komen tot energiebesparing op het gebruik van licht in de openbare ruimte. Ook voor de Achterhoek is in de loop van 2007 een project gestart, te weten Achterhoek Donkertekaart. Verder stelt de provincie subsidies beschikbaar aan gemeenten voor de uitvoering van innovatieve projecten op het gebied van energiebesparing voor openbare verlichting. De gemeente Doetinchem sluit met dit beleidsplan aan op deze laatste landelijke en regionale ontwikkelingen op het gebied van openbare verlichting. De gemeente versterkt deze aansluiting door de ontwikkeling van beschikbare beleids- en beheerinstrumenten en van beschikbare kennis en inzichten op het gebied van openbare verlichting actief te volgen. Op deze wijze is zij in staat om ontwikkelingen die toepasbaar zijn voor de gemeente Doetinchem, gedurende de looptijd van dit beleidsplan in de praktijk te brengen. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 11 van 59
Huidige situatie in vogelvlucht 2.1 De gemeente De gemeente Doetinchem bestaat uit negen wijken en drie dorpen, met elk een eigen karakter. Het totale oppervlakte is 7.966 ha en het aantal inwoners 56.758 (stand 1 januari 2006). Binnen de gemeentegrenzen zijn verschillende typen gebieden te onderscheiden, die elk hun eigen eisen stellen aan de inrichting van de openbare ruimte: verblijfsgebieden (woonwijken) buitengebieden ontsluitingswegen (bijvoorbeeld Liemersweg, Keppelseweg, Europaweg, etc.) winkelgebieden (Centrum, De Bongert, Overstegen, dorpskernen Gaanderen en Wehl) bedrijventerreinen (Keppelseweg, Verheulsweide, De Huet, Akkermansweide, Diepenbroek Zuid, Nijverheidsweg, Wijnbergen, Wehl) natuurgebieden (park Overstegen, De Koekendaal en De Kruisberg, De Zumpe) uitgaansgebied (Centrum) schilgebied (oude stadsgrenzen van Doetinchem) 2.2 De openbare verlichtingsinstallatie De openbare v erlichtingsinstallatie van de gemeente Doetinchem is samengesteld uit: 11.511 lichtmasten 11.624 armaturen 12.160 lampen Lichtmasten Armaturen > 40 jaar > 20 jaar 30-40 jaar < 30 jaar 0% 20% 40% 60% 80% 10-20 jaar < 10 jaar 0% 20% 40% 60% 80% In de grafieken is een overzicht gegeven van het aandeel verouderde lichtmasten (> 40 jaar) en armaturen (> 20 jaar), het aandeel dat op basis van leeftijd in de periode 2008 2017 voor vervanging in aanmerking komt en het aandeel lichtmasten (<30 jaar) en armaturen (< 10 jaar) dat in dit beleidsplan volledig buiten beschouwing blijft. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 12 van 59
Lichtkleur Lampen oranje licht geel licht wit licht 0% 20% 40% 60% 80% 100% Percentage van totaal Gele en oranje lichtkleuren zijn vooral bedoeld voor locaties waar openbare verlichting de verkeersveiligheid moet bevorderen (op doorgaande wegen). Witte lichtkleuren verhogen de sociale veiligheid en leefbaarheid in verblijfsgebieden. Een hoog aandeel van oranje licht duidt veelal op aanwezigheid van verouderde armatuurtypen (in de jaren 80 werd oranje licht veelvuldig in woonwijken toegepast). De openbare verlichtingsinstallatie is ontworpen op basis van de, tijdens ontwerp of reconstructie actuele, verlichtingsrichtlijnen. Uit de resultaten van de jaarlijkse schouw blijkt dat componenten waaruit de installatie opgebouwd is, in goede staat verkeren. Zoals in de figuren weergegeven is, is het aandeel verouderde componenten en verouderde typen lamp klein. In Doetinchem is de openbare verlichtingsinstallatie aangesloten op het elektriciteitsnet van Continuon. De ondergrondse installatie is hiermee eigendom van de netbeheerder en niet van de gemeente. Voor de energievoorziening van de openbare verlichting maakt de gemeente Doetinchem gebruik van groene stroom. Het verbruik voor de openbare verlichting ziet er als volgt uit: totaal systeemvermogen 592 kw gemiddelde vermogen per object 51 W gemiddelde brandduur per jaar 4.160 uur energieverbruik per jaar 2.462.029 kwh (berekend; bemeten is 2.689.366 kwh) Het verschil tussen berekend en bemeten energieverbruik is onder meer gevolg van netverliezen. 2.3 De organisatie De gemeente Doetinchem heeft drie medewerkers in dienst die inhoudelijke verantwoordelijkheid hebben voor ontwerp, aanleg, beheer en onderhoud van de openbare verlichting: 0,3 fte voor taken zoals beleid en projecten 0,3 fte voor instandhouden van de installatie (onderhoud en storingen) Daarnaast is voor de technische uitvoering van preventieve en correctieve onderhoudswerkzaamheden een contract afgesloten met een externe partij. Ontwerp, nieuwe aanleg en reconstructies brengt de gemeente, via projectopdrachten, eveneens onder bij derden. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 13 van 59
Aandachtspunten en ambities 3.1 Terugblik beleidsplan 2003-2012 Het Beleidsplan Openbare Verlichting Gemeente Doetinchem 2003 bevatte aanbevelingen t.a.v.: planmatig onderhoud: planmatig onderhoud i.p.v. vast jaarbedrag veroudering installatie: componenten binnen 10 jaar vervangen verbetering installatie o verkeerswegen met SRL-armaturen: naar lager lampvermogen o verblijfsgebieden algemeen: lichtkwaliteit verbeteren via moderniseren en bijplaatsen o gebied rond Veemarkt: lichtniveaus verhogen i.v.m. bomen o achterpaden: beleid op noodzaak, financiering, realisatie, beheer uitbreiding installatie: uitbreidingen gelijke tred met woningbouw onderhoud openbare verlichting: groepsremplace kostenneutraal energiekosten: modernisering verlaagt opgenomen vermogen Met het vrijmaken van extra budget is de gemeente Doetinchem in staat geweest bovenstaande aanbevelingen versneld op te volgen. Foto: Veemarkt Hiermee is een nieuwe uitgangspositie ontstaan. De gemeente is in staat geweest om, ondanks uitbreiding van de installatie, het opgesteld vermogen en daarmee het energieverbruik van de openbare verlichting naar beneden te brengen. Ook de onderhoudskosten zijn als gevolg van deze modernisering en de introductie van planmatig onderhoud fors teruggebracht. 3.2 Uitgangspositie bij opstellen van dit beleidsplan Bij ontwerpen, aanleggen, beheren en onderhouden van openbare verlichting zijn drie aspecten te benoemen, waarvoor aandacht vereist is. Van deze aspecten is hieronder weergegeven in welke mate de gemeente Doetinchem hier (extra) aandacht aan moet schenken. Kwaliteit van de (fysieke) installatie De gemeente Doetinchem heeft de laatste jaren veel tijd en geld gestoken in het verbeteren van de kwaliteit van de aanwezige installatie. Deze verbeterslag is naar verwachting medio 2008 afgerond. Vanaf dat moment bezit de gemeente een kwalitatief goede openbare verlichtingsinstallatie; verouderde componenten zijn vervangen door gelijkwaardige, maar gemoderniseerde varianten. Hoewel instandhouden hiervan altijd aandacht van de gemeente blijft vragen, is de kwaliteit van de fysieke installatie geen knelpunt meer. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 14 van 59
Kwaliteit van de verlichting Met het verbeteren van de fysieke installatie is ook de kwaliteit van de verlichting, ofwel het lichtniveau op straat, verbetert. De huidige kwaliteit van de verlichting past binnen de uitgangs- Het lichtniveau in de straten van Doetinchem punten zoals verderop in dit beleidsplan is verwoord. voldoet hiermee aan de verwachting van burgers (weinig klachten) en gemeente. Hoewel de kwaliteit van de verlichting bij ontwerp en reconstructie een aandachtspunt blijft, is dit aspect geen knelpunt meer waarvoor extra aandacht nodig is. Organisatie om dit alles in stand te houden Binnen de gemeente Doetinchem is een beperkte capaciteit op beleids- en operationeel niveau beschikbaar voor het beleidsterrein openbare verlichting. De gemeente heeft ontwerp, aanleg, beheer en onderhoud van de technische installatie uitbesteed. Deze werkwijze levert geen grote knel- of aandachtspunten op, waarvoor extra inzet nodig is. 3.3 Ambities voor 2008 2012 In het algemeen streeft de gemeente Doetinchem naar een minimaal verlichte openbare ruimte. Dit houdt in dat zij, voordat ze overgaat tot het plaatsen of vervangen van openbare verlichting, achtereenvolgens onderzoekt: of ontmoedigen van het gebruik van een bepaald gebied na zonsondergang mogelijk is (door aanwezigheid van alternatieve routes) of gebruik van alternatieve markering of signalering mogelijk is (in plaats van verlichting) hoe te plaatsen verlichting op een zo energie- en lichtzuinig mogelijke wijze te realiseren is (met de keuze van de juiste materialen, opstelling, brandtijden, etc.) Inrichten van de openbare ruimte De gemeente Doetinchem heeft op dit moment enkele grote beleidsterreinen en projecten die in meer of mindere mate raakvlakken (kunnen) hebben met openbare verlichting: andere projecten, zoals masterplan De Schil (opknappen van locaties rond het stadshart) mobiliteitsplan (onder meer hoofdwegenstructuur) plattelandsvisie (herinrichting van het buitengebied) bomenverordening (bomenstructuur in de gemeente Doetinchem) Daarnaast zijn er enkele nader uit te werken beleidsterreinen die raakvlakken (kunnen) hebben: reclame aan lichtmasten aanlichten van karakteristieke locaties, gebouwen en bijzondere objecten Voor al deze beleidsterreinen is de standaard functionele toepassing van openbare verlichting niet altijd toereikend. De gemeente zoekt in dit soort situaties naar oplossingen waarbij openbare verlichting één geheel vormt met de totale inrichting van de openbare ruimte en de attractiewaarde ervan vergroot wordt. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 15 van 59
Reduceren van inspanningen en realiseren van besparingen De gemeente Doetinchem heeft vanaf medio 2008 een moderne openbare verlichtingsinstallatie. Desondanks staat zij open voor introductie van nieuwe ontwikkelingen en/of proefprojecten die passen binnen het beleid van de gemeente. Doetinchem richt zich voor openbare verlichting met name op besparingsmogelijkheden die bij kunnen dragen aan: verlagen van beheer- en onderhoudsinspanningen en de hierbij behorende kosten verlagen van milieubelasting (energieverbruik, lichthinder en afvalstromen) en CO 2 -uitstoot die toe te wijzen is aan openbare verlichting Ontwikkelingen en technieken die hiervoor in aanmerking komen, zijn reeds in de markt bewezen technieken of nieuwe (en dus nog niet bewezen) ontwikkelingen waarbij leveranciers dusdanige garanties verlenen, dat de gemeente het risico verantwoord acht. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 16 van 59
Inrichting van de openbare ruimte De gemeente Doetinchem gaat bij het opstellen van lichtplannen voor nieuwe of te reconstrueren straten en wijken uit van de bestaande situatie in de omgeving. Hoewel lichtontwerpen worden getoetst aan actuele aanbevelingen en richtlijnen, betekent dit in de praktijk: een gelijkmatig lichtniveau (geen donkere plekken op straat) is het meest bepalende criterium voor de verlichtingskwaliteit nieuwbouwsituaties zijn ontworpen naar minimaal vereiste lichtniveaus bij reconstructies zijn lichtniveaus ingepast in de huidige situatie Foto: Nieuwbouwwijk Dichteren Zowel bij ontwerpen van nieuwbouwwijken als in geval van reconstructies ziet de gemeente ook kansen om de functie van (openbare) verlichting breder te trekken dan alleen het verhogen van sociale- en verkeersveiligheid; verhogen van de leefbaarheid is hiermee in de gemeente ook een belangrijk aspect van openbare verlichting. Boven alles streeft de gemeente Doetinchem in elke situatie naar een verantwoorde verhouding tussen de hoeveelheid licht en het hiervoor noodzakelijke materiaal- en energieverbruik. Enerzijds wil zij een bijdrage leveren aan de verbetering van het milieu door het besparen van energie en het reduceren van lichthinder voor mens en milieu. Anderszijds wil de gemeente de aansluiting met andere gemeentelijke beleidsterreinen versterken. Beheermatig vindt er binnen de gemeente Doetinchem al geruime tijd intensieve samenwerking plaats tussen verschillende afdelingen die zich bezig houden met beheer van de openbare ruimte. Deze samenwerking zoekt de gemeente ook beleidsmatig. In dit plan is gezocht naar afstemming tussen verschillende beleidsgebieden. Ook bij nieuw op te stellen beleid voor openbare verlichting en bij het uitvoeren hiervan, zal naar raakvlakken en tegenstellingen met andere beleidsterreinen worden geïnformeerd. Uiteindelijk doel is om te komen tot een geïntegreerd beleid en beheer. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 17 van 59
In onderliggende paragrafen zijn alleen de hoofdlijnen van het beleid op ontwerp en realisatie weergegeven. In bijlage C: Beleidsuitgangspunten voor ontwerp en realisatie is aanvullende c.q. meer gedetailleerde informatie opgenomen, zoals normen, richtlijnen en constructie-eisen. 4.1 Vormgeving per wijk en gebied De gemeente Doetinchem bestaat uit diverse wijken en dorpen die elk een eigen karakter en uitstraling hebben. De openbare verlichtingsinstallatie van Doetinchem heeft echter vooral een functioneel karakter. Hoewel de gemeente graag naar de totale inrichting van de openbare ruimte wil kijken, is zij behoudend in de variatiemogelijkheden die zij de inrichters van deze ruimten wil bieden. Doetinchem hanteert daarom een voorkeursassortiment voor lichtmasten, armaturen en lam pen. Dit assortiment legt zij vast en actualiseert zij jaarlijks als Standaardisatie openbare verlichting. Het voorkeursassortiment geldt in principe in de gehele gemeente. Uitzonderingen hierop vormen: het stadscentrum en de dorpskernen: vanwege de eigen, kenmerkende uitstraling van deze gebieden, staat de gemeente hier afwijkende lichtmasten en armaturen toe. als onderdeel van Masterplan De Schil benoemt de gemeente voor de gebieden direct rond het centrum een afwijkende standaard : herkenbare, bij de openbare ruimte passende masten en armaturen die alleen in het Schilgebied toegepast worden. Lichtarchitectuur Naast de min of meer functionele openbare verlichting is het ook mogelijk om met lichtarchitectuur karakteristieke gebouwen, objecten en andere herkenningspunten te verlichten. Bij lichtarchitectuur zijn secundaire factoren van licht van groot belang, dat wil zeggen: licht inzetten voor versterken van de identiteit, comfort en oriëntatie. Hiermee is de gemeente in staat om haar identiteit verder te ondersteunen en de attractiewaarde van Doetinchem en het visuele comfort voor haar burgers te vergroten. Historische objecten zijn op verschillende manieren te verlichten. In het linker voorbeeld is een molen sfeervol aangelicht door het gebruik van strijklicht. De rechter molen vervult meer de functie van herkenning en baken in de omgeving. Op dit moment zijn alleen de kerk in Wehl en de Catharinakerk in het centrum van Doetinchem verlicht. De gemeente overweegt daarnaast het aanlichten van bruggen, oorlogsmonumenten en monumentale panden en/of parken. Met een goede keuze van de objecten kan bijvoorbeeld de visie over het toekomstige gebruik van de openbare ruimt e, zoals beschreven in het Masterplan de Schil, versterkt worden. Zo is het mogelijk om op strategische plekken objecten te verlichten die bijdragen aan de identiteit (bijv. verwijzing naar het historisch centrum) of een baken voor oriëntatie zijn. Verder is met lichtarchitectuur bijvoorbeeld een verbinding te maken met het thema stad aan de Oude IJssel, door bijvoorbeeld bruggen te benadrukken. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 18 van 59
Een brug kan in de avonduren een herkenningspunt worden in de omgeving (rechts is de Energiebrug in Doetinchem weergegeven, die in 2003 in de vorm van een proefschijning is aangelicht). Lichtarchitectuur kan niet geïsoleerd gezien worden; het maakt dus altijd deel uit van de verlichte openbare ruimte. Mede daarom is in de nog nader uit te werken randvoorwaarden aandacht nodig voor de definitieve locatiekeuze en de onderlinge samenhang die verlichte objecten en locaties moeten uitstralen. Opstellen van de kaders maakt deel uit van de maatregelen bij het streven naar een samenhangende inrichting van de openbare ruimte. Verder is bij het uitwerken van deze kaders ook aandacht nodig voor de mate waarin en de wijze waarop de gemeente particuliere initiatieven rond lichtarchitectuur toestaat. In alle gevallen geldt: verlichten van openbare en particuliere gebouwen, objecten of locaties mag géén negatieve invloed hebben op de verkeersveiligheid, het woon comfort en/of de flora en fauna (onder meer lichthinder voor vleermuiskolonies). Verder geldt dat de gemeente Doetinchem lichtarchitectuur op duurzame wijze toepast. Dit impliceert dat in de randvoorwaarden aandacht is voor energieverbruik (bijvoorbeeld door toepassen van LED) en donkerte (bijvoorbeeld door alleen onderdelen van het aan te lichten object te accentueren en door te variëren met schakeltijden). Enkele voorbeelden: Links: sfeervol park met verlichte folly en oriëntatieverlichting. Rechts: monumentale verlichting, gecombineerd met spiegeling in het water (in Doetinchem is dit deels toepasbaar bij bijvoorbeeld Ruimzicht). Voor het opstellen van een lichtplan met daarin uitgewerkte kaders en randvoorwaarden en voor het daadwerkelijk aanlichten van geselecteerde gebouwen, objecten en locaties is gedurende de looptijd van dit beleidsplan gemiddeld 80.000 per jaar begroot. Het aanlichten van deze karakteristieke gebouwen, objecten of locaties leidt naar verwachting na 5 jaar tot een extra energieverbruik van ca. 1% en tot extra onderhoudskosten van ca. 2% op jaarbasis 5. 4.2 Verlichten van hoofdwegen Doetinchem krijgt steeds meer verkeer te verwerken. Om de groei van deze mobiliteit in goede banen te leiden, werkt de gemeente aan een Mobiliteitsplan. In dit plan zoekt zij naar een 5 Percentages zijn gebaseerd op ervaringen bij andere gemeenten en huidige budgetten voor de gemeente Doetinchem Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 19 van 59
optimum tussen goede bereikbaarheid, prettig wonen, veiligheid, gezondheid en milieu. Als onderdeel van dit plan ziet in de loop van 2007 de hoofdwegenstructuur het licht. Vanwege de verkeersveiligheid is voldoende verlichting langs de hoofdwegen van groot belang. Tijdens daluren loopt de verkeersintensiteit echter fors terug. Met het toepassen van dimbare verlichting kan de gemeente Doetinchem het niveau tijdens deze daluren verlagen tot een lichtniveau dat past bij de verlaagde verkeersintensiteit. Op dit moment past de gemeente statisch (binnen een vast tijdsblok en op basis van signaal dat door de netbeheerder aangestuurd wordt) dimbare verlichting toe op hoofdwegen. Daarnaast heeft zij het voornemen om verkeersregelinstallaties in Doetinchem te vervangen. Dit biedt de gemeente de gelegenheid om parallel hieraan het lichtniveau langs doorgaande wegen zelf te beïnvloeden. Hiervoor zijn verschillende mogelijkheden beschikbaar: dynamisch (verkeers- en/of weersafhankelijk) dimbare verlichtingsinstallatie; alternatieve schakelmethoden, waarmee de gemeente schakeltijden en/of dimstanden zelf kan beïnvloeden Uit een nader onderzoek naar de situatie ter plaatse moet blijken in welke mate (extra) aanpassingen aan de huidige installatie nodig zijn. De kosten voor dit onderzoek zijn geschat op 10.000 en maken deel uit van de begroting in dit beleidsplan. Naast investerings- en onderhoudskosten maken ook besparingsmogelijkheden die een andere wijze van dimmen op kunnen leveren ten aanzien van energieverbruik en CO 2 -uitstoot, deel uit van dit onderzoek. Foto: Keppelseweg 4.3 Verlichten van fietspaden Als gevolg van het grotere aantal donkere uren hebben fietsers met name in de wintermaanden een verhoogd risico om bij een ongeval betrokken te raken. Vooral scholieren die in Doetinchem gelegen scholen bezoeken, vormen een risicogroep. De gemeente Doetinchem bevordert de veiligheid van deze fietsers door bijvoorbeeld intensief gebruikte en sociaal gecontroleerde fiets- rijweg zodanig aan te paden tijdens piekuren te verlichten of de verlichting van een naastgelegen passen dat deze ook het fietspad verlicht. 4.4 Verlichting in natuur- en buitengebieden en nabij bomen Natuur- en buitengebieden De gemeente Doetinchem is zeer terughoudend met het verlichten van (wegen in) natuur- en buitengebieden. Hiermee wil zij de balans tussen licht en duisternis zoveel mogelijk in stand houden. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 20 van 59
De volgende gebieden in Doetinchem zijn extra lichtgevoelig: natte, ecologische verbindingszone evenwijdig aan de Oude IJssel; ook het aanlichten van bruggen, wateroppervlakte en gebouwen nabij de Oude IJssel vraagt i.v.m. aanwezigheid vleermuizen extra aandacht doorgaande groenstructuren van met name bomen, struiken en grote groenoppervlakten natuurgebieden, zoals De Zumpe en de Kruisbergse bossen parken oude gebouwen met vleermuiskolonies, bijvoorbeeld de Paskerk De gemeente Doetinchem is voornemens een kaart te maken van lichtgevoelige gebieden, waarin duisternis zal worden gewaarborgd. Hiervoor zijn geen extra kosten opgenomen. Daar waar uit oogpunt van zwaarwegende verkeersveiligheidsredenen signalering gevraagd of vereist is, overweegt de gemeente eerst of zij het beoogde effect ook kan bereiken met het toepassen van oriëntatie- of accentueringverlichting. Wanneer openbare verlichting noodzakelijk blijkt, beperkt de gemeente eventueel strooilicht zoveel mogelijk. Bomennota De gemeente Doetinchem beschikt over een bomennota, waarin invulling is gegeven aan het instandhouden en verder ontwikkelen van een gezond en vitaal bomenbestand. Dit beleid is nauw verweven met andere functies van de openbare ruimte, zoals openbare verlichting. Dit geldt met name voor lanen met bomen. Openbare verlichting in een bomenrijke omgeving kan zowel bovengronds (voor lichtbronnen die in boomkruinen zitten) als ondergronds (voor kabels die tussen boomwortels door moeten lopen) tot problemen leiden. Maatregelen die de gemeente Doetinchem in dit kader kan nemen, bestaan uit: verplaatsen van lichtmasten; dit betekent meestal dat een nieuwe aansluiting nodig is, wat extra aansluitkosten met zich meebrengt enkelzijdig plaatsen van lichtmasten in plaats van portaalopstelling; dit alternatief is mogelijk als ook bomen enkelzijdig geplaatst zijn toepassen van masten met lange uithouders, zodat het lichtpunt midden boven de straat terecht komt in plaats van in de kruin van een boom Voor het realiseren van maatregelen in een bomenrijke omgeving reserveert de gemeente 5% bovenop de reguliere kosten voor groot onderhoud. Voor de periode 2008 2012 betekent dit gemiddeld 14.000 per jaar. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 21 van 59
4.5 Reclame aan lichtmasten De gemeente Doetinchem heeft het voornemen om reclame aan lichtmasten onder bepaalde voorwaarden en in bepaalde gebieden toe te staan. Deze kaders (denk aan: constructie-eisen, financiering, wijze van beheer, percentage masten met reclame langs ontsluitingswegen, etc.) legt zij vast in een nog op te stellen document ten behoeve van reclame aan lichtmasten. Bij het vaststellen van de kaders houdt de gemeente rekening met het feit dat verlichte reclameborden lichthinder veroorzaken. Door deze lichthinder kan de reclame immers negatieve gevolgen hebben voor verkeers- en/of sociale veiligheid. Toestaan van reclame aan lichtmasten kan en zal kostendekkend gerealiseerd worden. Hiervoor zijn dus geen extra kosten opgenomen in de begroting. Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 22 van 59
Duurzaamheid De openbare verlichting is een van de meest in het oog springende uitingen van energieverbruik en lichthinder. De gemeente Doetinchem onderkent daarom dat op dit gebied en ten aanzien van uitstoot van broeikasgassen zoals CO 2 een voorbeeldfunctie is weggelegd. De mate waarin de openbare verlichtingsinstallatie duurzaam is of kan worden, is afhankelijk van het energieverbruik van de installatie, de mate waarin deze lichthinder veroorzaakt, de wijze waarop de verbruikte energie opgewekt is en de mate waarin en wijze waarop afvalstoffen in het milieu komen bij beheer en onderhoud. 5.1 Energieverbruik Het energieverbruik van de openbare verlichtingsinstallatie is te reduceren door het gemiddelde opgesteld vermogen per object en/of het aantal branduren per jaar te verlagen. Gemoderniseerd vervangen In bijlage D.5: Energievoorziening en besparing is informatie opgenomen over energieverbruik en besparingsmogelijkheden door gemoderniseerd vervangen. Gemodernis eerde vervan ging van armaturen en bijbehorende la mpen in de huidige openbare verlichtingsinstallatie leiden t ot: totaa 1 2 in 2002 in 2007 t.o.v.2002 in 2017 t.o.v.2002 t.o.v.2007 l systeemvermogen (kw) 632 592-5,4% 598-4,5% +1,0% aantal objecten 11.029 11.624 +5,4% 12.109 +9,8% +4,2% gemiddeld vermogen per mast (W) 57 51-10,5% 49-14,0% -3,9% energieverbruik per jaar (MWh) 2.629 3 2.462 3-6,4% 2.492 3-5,2% +1,2% 1 cijfers gebaseerd op Beleidsplan Openbare Verlichting 2003 Doetinchem en budget plus installatie Wehl 2002 2 cijfers zijn inclusief uitbreiding installatie met 480 lichtmasten gemiddelde installatie (6m mast met 36W PLL) 3 cijfers zijn berekend op een brandregime van gemiddeld 4.160 uur per jaar. Uit het gemiddeld vermogen per object blijkt nog eens dat de verlichtingsinstallatie van de gemeente Doetinchem afgelopen jaren reeds sterk gemoderniseerd is; de energieverspilling in de verouderde installatie is grotendeels verdwenen. Als gevolg van het ontbreken van gegevens uit 1990 is het niet mogelijk om uitspraken te doen t.a.v. Kyoto- of daarvan afgeleide doelstellingen. Lokaal schakelen Op dit moment schakelt de openbare verlichting in de gemeente Doetinchem in en uit op basis van een regionaal, door de netbeheerder aangestuurd signaal (TF-signaal). Uit onderzoek is Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 23 van 59
gebleken dat in de gemeente Doetinchem het aantal branduren van de openbare verlichting naar verwachting met ca. 2,4% kan dalen, als de gemeente zelf gaat schakelen op basis van het lokale lichtbeeld. Dit vraagt een investering van 20.000 tot 30.000 (terugverdientijd is hiermee 5,7 tot 8,6 jaar). Alleen op plaatsen waar de openbare verlichting van de gemeente Doetinchem direct aansluit op verlichting van een andere gemeente, kan een overgangsgebied ontstaan. Dimmen langs niet-hoofdwegen Gedurende de nachtelijke uren wordt minimaal gebruik gemaakt van wegen in verblijfsgebieden zoals centra en woonwijken. Dit biedt de mogelijkheid om ook de verlichting aan dit soort wegen te dimmen of (gedeeltelijk) uit te schakelen tijdens daluren. Uitschakelen heeft als grote nadeel dat zowel lichtniveau als gelijkmatigheid fors achteruit gaan; er ontstaan donkere plekken en daardoor ervaart de weggebruiker de omgeving als onveilig. Dimmen heeft alleen invloed op het lichtniveau en voorkomt dat donkere plekken ontstaan. Het opgesteld vermogen van verlichting langs niet-hoofdwegen is meestal dusdanig laag, dat het besparingspotentieel bij dimmen van deze verlichting minimaal is. Naar verwachting worden de benodigde investeringskosten hierdoor niet terugverdiend. Samenvatting besparing energieverbruik Besparingen mogen niet ten koste gaan van de primaire functie van openbare verlichting: het creëren van een veilige woonomgeving en een veilig omgeving voor alle deelnemers aan het verkeer. De gemeente Doetinchem wil daarom openbare verlichting binnen haar beheergrenzen zo efficiënt mogelijk be nutten. Het energieverbruik is zo beperkt mogelijk door enkel te verlichten waar, wanneer en op die tijden dat dit noodzakelijk is; de gemeente hanteert hierbij de op dat moment functioneel noodzakelijke verlichting sniveaus en maakt gebruik van zo energiezuinig mogelijke armaturen. Verdere energiebesparing zoekt de gemeente in alternatieven zoals (met tussen haakjes de paragraaf waar de maatreg el vermeld is) : hoofd benodigde besparing t.o.v. 2007 investering energieverbruik energiekosten wegen zelfstandig statisch dimmen 1 (4.2) (uit onderzoek) ca. 3% 2 4.500 / jaar 2 OF: hoofdwegen dynamisch dimmen (4.2) (uit onderzoek) ca. 3% 2 4.500 / jaar 2 lokaal schakelen (5.1) ca. 25.000 2,4% 3.600 / jaar toepassen van orientatie-/ accentuerings- signalen in buitengebieden (6.2) (uit onderzoek) ca. 2% 3 4.900 / jaar 3 dimmen langs niet-hoofdwegen (5.1) hoog minimaal minimaal 1 een controle-unit biedt de gemeente de mogelijkheid zelf dimtijden in te stellen; desgewenst is per dag een ander patroon in te stellen (bijv. in weekenden andere tijdsblokken dan door de week) 2 cijfers zijn zeer grove schatting, gebaseerd op de aanname dat ca. 1,5 uur extra per dag gedimd kan worden bij opgestelde vermogens van 70 W SON en hoger 3 cijfers zijn zeer grove schatting, gebaseerd op de aanname dat ca. 2% van masten te vervangen/verwijderen is (waarmee niet alleen bespaard wordt op verbruik, maar ook op vaste lasten (onderhoudskosten) per aansluiting) 5.2 Energievoorziening De gemeente Doetinchem maakt op dit moment voor de energievoorziening van openbare verlichting gebruik van grijze stroom. Uit duurzaamheidoverwegingen is de gemeente voornemens Beleidsplan openbare verlichting 2008 2012 blad 24 van 59