Stad van de Zon te Heerhugowaard, Alkmaar en Langedijk Projectgegevens Opdrachtgever : Gemeente Heerhugowaard, Alkmaar en Langedijk Architect : De woningen zijn door diversen ontworpen Stedebouwkundige : Alshok Bhalotra van Kuiper Compagnons Dubo-adviseur : Vos Bouwmaatschappij Alkmaar Oplevering : 2004-2006 Dubo Meerkosten : > 1.270 euro per woning Beoogde CO2 reductie gehele Vinexlocatie: 2.500 ton per jaar Het gebied De Stad van de Zon is een nieuwbouwwijk die deel uit maakt van de HAL Vinexlocatie (Heerhugowaard, Alkmaar en Langedijk) waar in totaal 12.000 woningen worden gebouwd. De nieuwbouwwijk in Heerhugowaard-Zuid grenst aan de wijken Butterhuizen, Huygenhoek en Zuidwijk die in de jaren '90 zijn gerealiseerd. Binnen die nieuwe wijk wordt het Carré, een vierkant in plandeel 2, het feitelijke energieneutrale deel, gerealiseerd. De Vinex-locatie wordt opgenomen in een recreatiegebied van ruim 177 hectare. Het recreatiegebied bestaat uit bos en Pagina 1 van 1
ecologische zones en ruim 75 hectare water (plas) met een kwaliteit die geschikt is om in te zwemmen. Het gemiddelde waterpeil in het projectgebied is anders dan in de rest van Heerhugowaard. Het peil in Heerhugowaard-Zuid is 60 centimeter hoger. Dit peil mag flink schommelen. Zo kan bijvoorbeeld het regenwater van de daken van de huizen en van de bestrating in de plas worden opgeslagen. Dit water is van relatief goede kwaliteit ten opzichte van het water in het poldersysteem en in de ringvaart. Het schone water wordt weer gebruikt in droge perioden. Als het waterpeil in de plas teveel stijgt, wordt het overtollige water afgevoerd. In droge tijden kan het peil door verdamping zakken tot maximaal 40 centimeter onder het gewenste peil. Pas dan wordt water vanuit de ringvaart ingelaten. Ter vergelijking: in de rest van de polder Heerhugowaard mag het waterpeil slechts maximaal 10 centimeter zakken. Voorzieningen De Stad van de Zon krijgt haar eigen voorzieningen. Er worden scholen, kinderdagverblijven, winkels, horeca, medische voorzieningen en een wijkcentrum gerealiseerd. Op het sportieve vlak kent Heerhugowaard-Zuid ook een groot sportcomplex en een sporthal. In het recreatiegebied komt de uitgaans- en horecagelegenheid De Waerdse Tempel. Het is de bedoeling dat er in de De Waerdse Tempel allerlei soorten muziek zijn te beluisteren. Het project Het Carre uit plandeel 2 van de Stad van de Zon is vormgegeven als een kleine vierkante stad, volledig omgeven door water van zwemwaterkwaliteit. Zogeheten milieuprofielen speelden een belangrijke rol in de realisatie van dit ambitieuze plan. Het unieke van het project zit niet in het gebruikmaken van nieuwe technieken. Het project ontleent haar naam aan de zonnepanelen die op de daken van duizenden woningen komen. Deze duurzame energiebron zet zonne-energie direct om in electriciteit. Er wordt bij dit project ook gebruik gemaakt van andere bestaande duurzame technieken zoals zonneboilers en een warmtekrachtkoppeling. Het unieke van het project is de schaal. Een gezamenlijk vermogen van 5 megawatt aan zonnepanelen (vier megawatt in de Stad van de Zon, één megawatt in Alkmaar) is nergens ter wereld ooit toegepast. Woningen, lantaarnpalen, geluidswallen, overal komen zonnecellen. De meeste energie komt rechtstreeks van de zon. In de rest van de energiebehoefte wordt zo zuinig, duurzaam en efficiënt als mogelijk voorzien. De balans van de CO2 uitstoot moet uiteindelijk op nul uitkomen. Dit betekent dat de EPL (Energie Prestatie op Locatie) op 10 zal uitkomen. Uitgangspunt daarbij is dat de milieukwaliteit Pagina 2 van 2
bepaald wordt aan de hand van de zogeheten DCBA-methode. De doelstelling is om de woningen zo energiezuinig mogelijk te bouwen; de EPC moet lager zijn dan 0,8 zónder zonnepanelen, zonnecollectoren of warmtepompen mee te rekenen. Trias energetica In het project is de Trias Energetica het uitgangspunt. Er is voor gezorgd dat de stadswijk zo weinig mogelijk warmte nodig heeft door extra isolatie en dat er zuinig mee wordt omgegaan. Vervolgens dat de benodigde energie zoveel mogelijk uit duurzame bronnen komt. Hiervoor worden zonnepanelen, zonneboilers en windmolens gebruikt waar dat maar enigszins kan. Tenslotte wordt komt het restant van de benodigde energie tot stand met conventionele bronnen (fossiele brandstoffen). Andere maatregelen om een energieneutrale wijk te bewerkstelligen zijn het bouwen van energiezuinige huizen, de zogenaamde ISO++ woningen van VBM en het plaatsen van drie windturbines in het recreatiegebied in de klasse 1,5 tot 2 Mw. Zonder emissiebeperkende maatregelen zou de gehele Vinexlocatie 6820 ton koolstofdioxide per jaar uitstoten, aldus berekeningen van TNO, terwijl dat nu is berekend op 4320 ton (een reductie van 2500 ton). Duurzame bronnen Het Carre in plandeel 2 van de Stad van de Zon krijgt een warmtedistributienet dat zijn warm water van een warmtekrachtcentrale haalt. Een warmtekrachtcentrale wekt elektriciteit op en vangt de daarbij vrijkomende warmte op. De warmte wordt gebruikt voor het verwarmen van de woningen en voor het warme tapwater. De rest van de woningen bevindt zich buiten het centrum van de Stad van de Zon, waar de bebouwing veel ruimer opgezet is. Zo n bebouwing leent zich niet goed voor een warmtedistributienet. Hier worden alle woningen voorzien van zonneboilers, die in de helft van de warmtebehoefte voorzien. Een mix van zonneboilers/hr ketels en individuele en/of collectieve warmtepompen lijkt het meest zinvol en haalbaar. Er wordt gestreefd naar een percentage van 25% warmtepompen. Het project is het Nederlandse deel van het Internationale project SunCities, een demonstratieproject met subsidie van de Europese Commissie vanuit het Vijfde Kader Programma, dat bijdraagt aan de implementatie van de Kernactiviteit Schonere energie systemen. Pagina 3 van 3
Het proces Plandeel 2 idee opdracht ontwerp bouw oplevering start 01-1992 04-1997 01-2002 09-2002 09-2004 eind 04-1997 01-2002 09-2002 09-2006 09-2006 Op 12 april 1999 startte het PV-project de 'Stad van de Zon' door ondertekening van de Intentie-verklaring 'financiering 5MW zonnecellen in Hal gebied' door de Provincie Noord-Holland, gemeente Heerhugowaard, gemeente Alkmaar, gemeente Langedijk, Energie Noord West NV en de verenigde projectontwikkelaar Hallokaties CV. De bedoeling was dat er een effectieve bijdrage zou worden geleverd aan de ontwikkeling van zonnestroom. Daarbij gaat het om het opdoen van ervaring, het verbeteren van de prijs-prestatieverhouding van systemen en het vergroten van het draagvlak van zonnestroom. Naar aanleiding hiervan is Vos Projectontwikkeling gestart met het nieuwe PV-dak concept. Het waterplan van de Stad van de Zon is ontwikkeld onder supervisie van de gemeente Heerhugowaard, dat alle grond in eigendom had, in samenwerking met de gemeente Alkmaar en gemeente Langedijk. Vanaf de start zijn alle partijen op gelijkwaardige basis in het planproces betrokken. Door een integrale werkwijze voelde iedereen zich verantwoordelijk voor het eindresultaat, ook financieel gezien. Een belangrijk aandachtspunt voor het welslagen van een dergelijk ambitieus plan is een goede bestuurlijke afstemming. Dit gebeurde voor de Stad van Zon door middel van een workshop. Daarnaast is tijdens de planperiode zoveel mogelijk met hetzelfde team gewerkt. Daardoor ontstond continuïteit en saamhorigheid. De gemeente en andere partijen gebruiken de goede ervaringen rond de Stad van de Zon nu bij de ontwikkeling van de woningbouwlocatie De Draai. De eerste woningen zijn in 2004 gebouwd, de verwachting is dat de Stad van de Zon en het recreatiegebied Heerhugowaard-Zuid eind 2006 klaar zal zijn. De architecten ontvangen bij ieder nieuw deelproject de zogeheten 'Uitgangspunten voor Architecten'. Hierin word verwezen naar de Intergemeentelijke Structuurvisie uit 1995, het Milieukwaliteitsplan HAL en het Milieubeleidsplan '99-'02 (momenteel het nieuwe beleidsplan 2004-2007). Pagina 4 van 4
Uit het proces is tot nu toe is gebleken dat samenwerken, het duidelijk scheiden van verantwoordelijkheden van bouwpartijen, efficiency, verkoopargumenten als: duurzaamheid in combinatie met verhoogd comfort, afstemming en instructie richting bewoners en doorzettingsvermogen en gedrevenheid onontbeerlijk zijn voor de realisatie van een project. Maar dit is niet makkelijk gebleken en daarom heeft de Gemeente Heerhugowaard voor een ander nieuwbouwproject gekozen voor een andere aanpak: gecertificeerde conceptwoningen, zoals bijvoorbeeld zonnewoningen. Maar het kan ook een willekeurig certificaat worden. Zo'n woning (certificaat) is gemakkelijk uit te dragen voor bestuurders, is duidelijk omgeschreven en kan eenvoudig vast gelegd worden in overeenkomsten. Een extern bureau certificeert waardoor het kan worden gehandhaafd met als belangrijkste resultaat dat men niet in een glijdende schaal terechtkomt. Een lijst met maatregelen, zoals de traditionele dubo-checklist wil gaandeweg nog wel eens korter worden. Sommige maatregelen blijken niet mogelijk, andere worden 'vergeten' of zijn te duur. Aan het einde van de rit is het altijd moeilijk te bepalen wat er van de ambitie daadwerkelijk is gerealiseerd. Met gecertificeerde conceptwoningen ligt dat anders: het is alles of niks. Uiteindelijk hebben ambtenaren er minder omkijken naar en kunnen bestuurders er eenvoudiger over en mee communiceren naar buiten. Duurzaamheid Voor de realisatie van de ambitie in het project is een nieuw PV-dakconcept ontwikkeld dat op grootschalige wijze op hellende daken kan worden toegepast. Waterkwaliteit In de Stad van de Zon is een nieuwe waterplas aangelegd van ongeveer 70 hectare groot. De bewoners gebruiken het water om aan te wonen en voor recreatie. Het hoogheemraadschap gebruikt de plas ook voor waterberging. Deze functies samen vragen om goed beheer van het water: innovatief beheer. Daarom is uitgebreid onderzocht hoe het watersysteem in de nieuwe wijk moet worden ingericht. Normaal gesproken wordt te veel water, na hevige regenval, afgevoerd naar grotere vaarten en kanalen (de boezem) en uiteindelijk geloosd op zee of op het IJsselmeer. Bij droge perioden wordt water juist ingelaten zodat sloten in de polders niet droog komen te staan. In de Stad van de Zon kan dat ook, maar dit wordt zo veel mogelijk voorkomen om een goede waterkwaliteit in de plas te bereiken. Het gebied staat daarom los van het omringende poldersysteem. Het heeft, met andere woorden, een gebiedseigen watersysteem. Hierdoor hoeft er zo min mogelijk (minder schoon) water uit het poldersysteem en de ringvaart rond Heerhugowaard in worden gelaten. Een ander voordeel is dat binnen het watersysteem van de rest van Heerhugowaard meer ruimte ontstaat om water uit andere delen van de polder te bergen en af te voeren. Om recreatie in de plas mogelijk te maken moet het water aan strenge eisen voor waterkwaliteit voldoen. Een gebiedseigen watersysteem alleen geeft nog geen garantie voor schoon water. Daarom wordt er een circulatiegemaal geplaatst dat het water in de zomermaanden rondpompt. Tijdens het rondpompen wordt het water door zuiveringsmoerassen geleid, die aan de zuidoostzijde van de wijk worden aangelegd. Het minder schone water uit de ringvaart wordt eerst gezuiverd, voordat het wordt ingelaten (als het peil te laag is). Tijdens het zuiveren wordt de voedingsstof fosfaat uit het water gehaald en kunnen zwevende deeltjes bezinken voordat het water in de plas komt. Met een monitoringssysteem wordt de kwaliteit van het water bewaakt. De woningen in de Stad van de Zon worden aangepast aan de randvoorwaarden van het watersysteem. Zo krijgen de huizen geen kruipruimte omdat de Pagina 5 van 5
grondwaterstand door de peilschommelingen sterk kan stijgen. Het regenwater vanaf de daken van de woningen wordt afgevoerd naar de recreatieplas. Basaltblokken beschermen de oevers tegen afslag door golven en stroming. Rondom de plas worden dijken aangebracht om de veiligheid van de rest van de polder te waarborgen. De riolering in het project wordt aangelegd als een gescheiden systeem. Zo komt het schone water in het oppervlaktewater terecht en wordt het niet vermengd met huishoudelijk afvalwater. Duurzaam ontwerpen De Stad van de Zon is een ontwerp van stedenbouwkundige Ashok Bhalotra. Als uitgangspunt heeft hij de zon genomen. Voor alle woningen zijn mogelijkheden voor zonnepanelen. De bewoners van de zonnewoningen worden eigenaar van het systeem en dus van de opgewekte energie. Zij ontvangen daarvoor van Nuon een vergoeding die overeen komt met de waarde van de opgewekte stroom. Daarmee kunnen de bewoners de meerkosten voor de zonnepanelen binnen een redelijke termijn terugverdienen. Maatregelenlijst De basis voor het duurzaam bouwen voor de Stad van de Zon is gelegen in de maatregelen uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen. De gemeente heeft daaruit een selectie gemaakt en die verwerkt in Dubo-checklisten. Omdat de maatregelen niet in het Bouwbesluit staan hebben ze geen juridische basis. Daarom heeft de gemeente Heerhugowaard getracht zoveel mogelijk afspraken op te nemen in een samenwerkingsovereenkomst met de ontwikkelaar. Hierin zijn bepalingen opgenomen waaraan woningen moeten voldoen. De handhaving van die maatregelen blijkt echter in de praktijk erg moeizaam te gaan. Daarom werd van belang geacht om de toepassing van maatregelen te stimuleren door middel van communicatie en meedenken in alle fasen van de ontwikkeling (van ontwerpschets tot uiteindelijke realisatie). De uitgangspunten van deze Dubocheklisten van de gemeente Heerhugowaard zijn: * het toepassen van alle zogeheten vaste maatregelen en variabele kostenneutrale maatregelen van de Dubo-checklist * een keuze uit de gewone variabele maatregelen voor een totaalbedrag van minimaal! 1.270 excl. BTW per woning * de gewone variabele maatregelen S036, S063, S385 en S445 uit het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen (bovenop de! 1.270) Pagina 6 van 6
! Pagina 7 van 7