Marollen Sollen met de Marollen INFO thema Wijk duur Wijkwandeling Marollen u Startpunt Metrohalte Hallepoort Eindpunt Metrohalte Hallepoort Bereikbaarheid Metrolijn 2 en 6 halte Hallepoort UiTinBrussel is een initiatief van muntpunt.be
2 E40 GENT OOSTENDE Koekelberg St.-Agatha Berchem St.-Jans Molenbeek Anderlecht Ganshoren Jette A2 ANTWEREN Brussel-Stad St.-Joostten-Node Evere Schaarbeek E9 ANTWEREN BRUSSEL NATIONALE LUCHTHAVEN E40 LEUVEN St.-Lambrechts Woluwe St.-ieters Woluwe intro In de schaduw van het Justitiepaleis ligt de meest volkse buurt van Brussel. Je vindt er de imposante Hallepoort, het levendige Vossenplein, waar alle dagen van s ochtends vroeg tot 2 uur s middags antiek en rommel wordt verkocht. Je kan er je slag slaan als je op tijd komt, en het spel van afdingen spelen is er schering en inslag. Op je wandeling kom je twee grote sociale woningblokken tegen, die in fel contrast met elkaar staan. Je kan jezelf verliezen in de Hoogstraat, de langste winkelstraat van Brussel, of je kan op het Breughelplein de lift nemen naar de Minimenstraat om de ware grootte van het Justitiepaleis van dichtbij te kunnen zien. Etterbeek St.-Gillis Vorst E9 ARIJS Oudergem E4 NAMEN Watermaal-Bosvoorde 00 m k Geomatics 0 Waterloo aterloo 29 E L'ARGONNE ONNE TR. LLANDE RAAT STRAAT VLOG ZUID MIDI AV. DE LA ORTE DE HAL DERUSSIE MERODESTRAAT AERT LAN D'ANGLETERRE EMILE FERON STRAAT STALINGRADLAAN DE LENGLENTIER BOULEVARD DU MIDI FONTAINAS STRAAT R. SALL- AERT R. F. BASSE NIEUWLAND CITE FONTAINAS HOF R. R. LACAILLE LACAILLESTRAAT HALLEO C.DEAEE SQ. J. FRANCK SQ. VORSTSE STWG. CH. DEFOREST BLOEMISTENSTRAAT ZUIDLA A N WASSERIJ HUIDEVETTERSSTRAAT DES FLEURISTES IM. DES VITRIERS De Rouck Geocart = IM. DE LA BOUQUETIERE BLOEMEN- MEISJES- GANG ORTLAAN AV. JEAN VOLDERSLAAN TERRE NEUVE E.H.S.A.L. CAMUS NIEUWLAND ZUINIGHEIDSSTRAAT DEL'ECONOMIE HECTOLITER DEL'HECTOLITRE ST.-THERESIA R. STE.-THERESE R. DE L'ARROSOIR GIETER DES MENAGES HUISHOUDENSSTRAAT Ukkel AANAARDINGSSTRAAT R. BLAESSTRAAT DU REMBLAI Elsene LACE D.L. QUERELLE R. DU LAVOIR DES RADIS RADIJZEN KRAKEELSTRAAT R. DE LAQUERELLE R. VANDERHAEGEN HALLEOORT ORTE DE HAL CHEVREUIL R. DU REEBOK R. D.L.LUME LUIM DU JEU DE BALLE VOSSEN- LES TANNEURS KRAKEEL- LEIN 6 IMM. CONCETION O.L.V. ONBEVLEKT ONTVANGEN SINT- GISLEINS- GLAZENMA- KERSGANG IEREMANS GOUDSMEDENSTRA HOOGSTRAAT FAZANTEN MENSLIEVEND- HEIDSSTRAAT DELA HILANTHROIE KAUCIJNENSTRAAT SISTERVATSTRAAT STOELENMAKERSSTRAA R. DES TANNEURS R. DE SCHOENENGANG BLAES R. DESFAISANS BORDUURDERS TIMMERLIEDEN BREUGHEL NANCY VOSSENSTRAAT R. DES RENARDS KUIERS SCHOORSTEENVEGERSSTRAA HEGER-BORDET DU MONT-DE-IETE BERG V. BARMHARTIGHEID R. DESORFEVRES DE LARASIERE R. DESBRODEURS R. D.L. FILATURE SINNERIJ MAROLLEN 3 MUS. VOOR FOLKLORE MUS. DU FOLKLORE IM. AUX SOULIERS 8 5 R. DESTONNELIERS R. DESCHAISIERS R. DESRAMONEURS OVERWINNINGS DELAVICTOIRE IM. MEERT GANG WAAIER- R.DESCHAR- ENTIERS EVERS 2 BLAESSTRAAT R. DES CAUCINS MAROLLES 7 4 2 INST. J.BORDET HAUTE SIEGELSTRAAT AALBE SSENG R. DE L'ABRICOTIER ABRIKOZEBOOM HOOGSTRAAT 3 -GANG DUMONCEAU STRAAT BOULEVARD DEWATERLOO VALK RIESTERS DE MONTSERRATSTRAAT DELAREVOYANCE VOORZORGSSTRAAT LACE J. DILLENS LEIN ECOLE DE THEATRE JOURDAN = R. DES ARBALETRIERS KRUISBOOGSCHUTTERS 2= GEBROKEN HOFSTRAAT R. DU JARDIN ROMU 3= R. DES ESCRIMEURS SCHERMERS BREUGHEL DE OUDESQ. R. ST.-GHISLAIN R. DU FAUCON AUX LAINES SQ. BREUGHEL L'ANCIEN IM.DES GRO SEILLES R. DE L'EVENTAIL R. DESRETRES WOLSTRAAT AVENUE HENRI JASAR LAAN R. D.L. LINIERE VLASFABRIEK 9 VERZAMELINGEN VAN HET O.C.M.W. COLLECTIONS DU C..A.S. HÔITAL ST.-IERRE ST.-IETERS HOSITAAL ar ATH. FUNCK- ANDRE au BORDET as MAISON BREUGHEL HUIS ap CLINIQUE A. DEAGE al R. D.L. ORTE ROUGE RODEOORT DEL'EEE ZWAARDSTRAAT O.L.V. VAN GRATIE N.D. DE GRACE HAUTE DES MINIMES DEWYNANTS aq ao CHRISTINE KRISTINASTRAAT am JOURDAN BERCKMANSSTRAAT TEMEL R. DU TEMLE an WOLSTRAAT R20 ILB MINIMENSTRAAT OELAERT ERNESTALLARD ALAIS DE JUSTICE JUSTITIEALEIS J. JACOBS ZESELLEN WATERLOOLAAN GULDEN VLIESLAAN HOTEL DES MONNAIES MUNTHOF D'ECOSSE C. HANSSEN S MINIMES MINIEMEN AUX LAINES BOSQUET DEL'ARBRE BOOMSTRAAT QUATRE BRASSTRAAT DES SIX AUNES THEATRE OEME S G SC S R. VAN MOER ERNEST ALLARDSTRAAT JOURDAN DE SUISSE ZWITSERLAND R. COENS R. J. DELA REGENCE DES QUATRE BRAS LACE LOIX LEIN AUX L GRO DEJONCKERSTRA L LO JE BO
3 De wandeling vertrekt aan de Hallepoort I. Dit gebouw is het enige dat nog overblijft van de acht kilo meter lange stadsomwalling uit de 4 e eeuw die het tracé van de huidige vijfhoek heeft bepaald. De schietgaten, torentjes en kantelen werden in de 9 e eeuw toegevoegd zodat het gebouw er vandaag eigenlijk middeleeuwser uitziet dan het ooit was in de middeleeuwen zelf. Tegenwoordig wordt het door het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis als expositieruimte gebruikt. Steek de Zuidlaan over en sla de Hoogstraat in. I Hallepoort O. Van De Kerchove Het boch tige traject van de Hoogstraat verraadt dat dit een heel oude weg moet zijn. De straat, die meer dan duizend jaar oud is, vormt de ruggengraat van de Marollen en ver bindt de Hallepoort met de Kapellekerk. Dit gedeelte van de Hoogstraat was vroeger het kloppende hart van de Spaanse gemeenschap van Brussel, met talloze Spaanse restaurants, cafés en discotheken, maar nu blijft alleen nog La Villa Rosa over. Voor Valenciaanse paella ben je hier aan het goede adres, ook al werd het restaurant opgericht door een in de jaren zestig uitgeweken Asturiaan. Verderop zie je rechts het oude toegangsgebouw van het Sint-ietersgasthuis I 2. In de 2e eeuw stond hier een leprozenhuis, ver van het centrum van de stad en buiten de eerste omwalling, want hier werden immers de melaatsen verzorgd. Vandaag is het Sint-ietersgasthuis een van de meest populaire ziekenhuizen van het land. Sla voorbij opticien Saint-ierre links de Cité Moderne I 3 in. Deze woonblokken, bijgenaamd les nouveaux blocs, dateren uit het jaar 958 en waren in die tijd het toonbeeld van modern, goedkoop en comfortabel wonen. Op deze plek moesten in de jaren vijftig de wirwar van steegjes en gangen plaats ruimen voor dit moderne betonproject. Vandaag doet het wat onmenselijk en kil aan. Een Marollien wiens huis moest worden afgebroken voor een dergelijk modern project had de volgende commentaar: Nen impasse wo de huizen nevenien stoan, dá mag niet, van de higiène, mo as ge den impasse recht zet en mensen bovenien stoempt, dan mag dá wel. Neem tussen de bouwblokken met nummers 36a en 363 de trap naar beneden. De dichtgemetselde ingangen van het gebouw en het parkje beneden waar niemand wandelt, geven het complex een nog troostelozere indruk. Steek de ieremansstraat over en neem de Kuipersstraat. Loop halverwege de straat tot aan de grote overdekte doorsteek. Dit complex met zijn karakteristieke rode, okergele en witte bakstenen is de Cité Hellemans I 4 uit 94, ook wel les vieux blocs genoemd. Ook hier werden beluiken afgebroken voor een totaal nieuwe wijk met parallelle straten, verbonden door een grote dwarshal. Door deze logische structuur kon de overheid gemakkelijker controle uitoefenen op de arbeidersbevolking. Kijk vooral naar de fijne gietijzeren zuiltjes op de bovenste terrassen, het subtiele gebruik van blauwe hardsteen voor de vensterbanken, de zwarte kelderdeuren met ventilatiegaatjes, Alles werd tot in de fijnste details afgewerkt. Recentelijk werden deze sociale woningen van de Brusselse Haard opgeknapt. Loop door de dwarsverbinding helemaal naar beneden tot in de Goudsmedenstraat en sla daar rechtsaf. Als je op het einde van de Goudsmedenstraat linksaf gaat, kom je aan de Blaesstraat. 4 I Cité Hellemans Aan het tracé van de Blaesstraat kan je zien dat deze straat veel recenter is dan de Hoog straat. De Blaesstraat werd in de 9 e eeuw dwars door de tuinen en boomgaarden getrokken, parallel aan de Hoogstraat. In het café In de blauwen lemmen hield een van de eerste flaminganten, Jakob Kats, in het midden van de 9 e eeuw politieke meetings. Deze actievoerder van bescheiden komaf kwam op voor meer inspraak van de ingeweken Vlaamse proletariërs die het platte-
4 land waren ontvlucht en hun heil waren komen zoeken in het toen nog industriële centrum van Brussel. Steek de Blaesstraat over en loop langs het Vossenplein tot aan de luimstraat. Het Vossenplein I 5 is al sinds het einde van de 9e eeuw het economische hart van de Marollen. Elke dag van het jaar, vanaf 6 uur s ochtends tot 4 uur s middags, stallen verkopers hun tweedehandse spullen op het plein uit. Afdingen en onderhandelen over de prijs is hier de boodschap. Als je je slag wil slaan, moet je vroeg uit de veren; wil je gewoon wat goedkope rommel kopen, dan kan je hier nog wel wat vinden als de marktkramers bij het opruimen alles voor een prikje van de hand doen. In principe mag je hier met een leurderskaart alles verkopen wat niet nieuw is. Elke leurder krijgt een vaste plaats toegewezen: die plaatsen kan je gemakkelijk terugvinden want tussen de beroemde kasseien van het plein zitten her en der ook genummerde stenen. Boven het café Le Fafoel hangt een bordje waarop je kan lezen hoe het plein in de volksmond wordt genoemd. Hirsch par terre slaat op de Joodse familie Hirsch die in de Nieuwstraat een heel sjieke winkel uitbaatte. Hier wordt dus duur spul verkocht maar het staat wel op de grond (par terre). 5 I Vossenplein 5 I Vossenplein Loop in de richting van de kerk. De oude Kapucijnerkerk I 6 is vandaag nog altijd een Spaanse parochiekerk die Spaanse kerkgangers uit het hele gewest aantrekt. Loop maar even binnen en breng in de tweede zijkapel links een bezoek aan de maagd van Covadonga, de patroonheilige van alle Asturianen. De kerk won nog meer aan populariteit toen prins Laurent hier na zijn huwelijk in de kathedraal een dankmis organiseerde. Naast de kerk bevindt zich Het huizeke. Het oude pijpsteelfabriekje dat hier was gehuisvest, werd in 983 omgevormd tot een buurthuis. Nu kunnen er daklozen terecht voor een kop koffie en een luisterend oor. Tegenover de kerk domineert de voormalige brandweerkazerne I 7 het plein over zijn gehele lengte. Van hieruit vertrokken in 967 alle brandweerwagens om de hevige brand te blussen van de Innovation in de Nieuwstraat. In de jaren 980 verhuisden de pompiers naar de Noordwijk en ging de kazerne dicht. Het werd in de jaren 980 geheel gerenoveerd tot wooncomplex met 65 duplex-appartementen en 24 winkels. Loop verder langs het Vossenplein in de richting van Hotel Galia. Links van het hotel, in de Reebokstraat, zie je op de gevel I 8 de woorden Baden / Bains staan. Aangezien heel wat arbeiders vroeger niet beschikten over een eigen badkamer kwamen zij hier gebruik maken van een ligbad. Sommigen doen het nog steeds! Het gebouw uit 954 heeft ook twee grote zwembaden boven elkaar waar vooral scholen uit de buurt komen zwemmen. Naast het zwembad kan je op het terrasje van het restaurant Brasserie Nicolas zorgvuldig geserveerde broodjes en quiches eten. Hier mikken ze op het nieuwe publiek dat de Marollen komt ontdekken. Het restaurant is mooi ingericht met meubels die wellicht allemaal afkomstig zijn van het plein ertegenover. Iets hoger op het Vossenplein kan je in La Clef d Or terecht voor een kop verse ajuinsoep of een authentieke geuze. Let ook op de koperen plaatjes die aangebracht werden op de tafeltjes waaraan ooit prins Filip en prinses Mathilde een typische Marollenlunch nuttigden Loop het Vossenplein verder naar boven en steek de Blaesstraat over om het Vossenstraatje te nemen. Dit oude middeleeuwse straatje werd al in 974 verkeersvrij gemaakt. Vroeger werden hier vooral paraplu s verkocht, vandaag zijn het eerder restaurants, kunstgalerijtjes en antiekzaken die voor wat beweging zorgen. Ter hoogte van nummer 25 vind je t Werm Woeter I 9, een eetcafé waar ook politiek cabaret in het Brusselse dialect wordt opgevoerd. De naam van het eetcafé is
5 am I Lift an I Justitiepaleis Frank D hooghe Annick Lesage ontleend aan een oud gebruik waarbij de huisvrouwen met hun waterkan kwamen aanschuiven voor warm water. Op de hoek van de Vossenstraat met de Hoogstraat staat de herberg Le Renard I au die vermoedelijk de naam aan de straat gaf. Het is vandaag nog een van de weinige volkse cafés waar het begin van het weekeinde uitbundig wordt gevierd met zang, dans en drank. Voor het café staat een Brussels monument: een karikollenkarretje. Hier kan je proeven van die typische Brusselse zeewulkjes. Aan het eind van de Vossenstraat steek je de Hoogstraat over en volg je deze naar links in de richting van het centrum. De Hoogstraat is de langste winkelstraat van Brussel. Ter hoogte van nummer 205 staat de enorm imposante façade van alais Minerva, aanvankelijk een groot feestzalencomplex, later één van de vele buurtbioscopen en nu een antiekwinkel. De meeste winkels, cafés en feestzalen werden vanaf de jaren 980 antiekzaken. In dat verband spreekt men over de verzaveling van de Marollen, omdat die trend zich vanuit de nabijgelegen antiekmarkt op de Zavel over een groot deel van de Marollen heeft verspreid. De kledingzaak Michiels wat verderop is een van de oudste: mannen die een chic kostuum zoeken kunnen hier al sinds 856 terecht. Tussen de nummers 86 en 88 ligt de ingang van de Impasse de Varsovie of olakkengang. Tot halverwege de 20 e eeuw hokten arbeiders in uiterst armoedige omstandigheden samen in dergelijke steegjes. Ter hoogte van nummer 39 staat de imposante directeurswoning van de vroegere koffiebranderij Jacqmotte I al. De familie Jacqmotte begon hier in het begin van de 9 e eeuw met een kleine winkel gespecialiseerd in koloniale waren. Later legden ze zich toe op koffie. Dankzij de geuren van de koffiebranderij konden de Brusselaars weten uit welke richting de wind waaide. Als de poort openstaat, kan je binnenlopen tot aan de achtertuin. Het gehele complex werd zeer smaakvol opgeknapt door de architectengroep Jaspers-Eyers & partners die er nu ook zijn bureau heeft. Steek tegenover Espace Jacqmotte de Hoogstraat over en loop het Breughelplein op. Het plein is ontstaan uit de afbraak van het perceel tussen de Zwaardstraat en de Onze-Lieve-Vrouw van Gratiestraat. In de jaren zeventig wilde men immers het stadscentrum ontsluiten door een miniringweg aan te leggen rond de Grote Markt. Die ring moest dan verbonden worden met de Kleine Ring door een afrit dwars door de Marollen. Gelukkig werd het plan nooit gerealiseerd maar de huizen werden wel gesloopt. In 975 werd het perceel tussen de twee straatjes omgevormd tot een plein en werd het genoemd naar de beroemde Brusselse volksschilder. Sinds 2002 domineert een lift I am het gezellige plein. Sommigen vinden het net een boorplatform, maar de lift heeft veel succes. Heel wat voetgangers en fietsers gebruiken hem om het grote hoogteverschil tussen het oelaertplein en de Minimenstraat te overbruggen. Wanneer het zomert, groeit het Breughelplein uit tot één van de aangenaamste terrasjespleinen van Brussel. Voor een lekkere salade of een hartige pannenkoek kan je terecht bij Quartier Gourmand. Wie houdt van cocktails en salsamuziek uit Cuba moet in restaurant-bar-disco Havana zijn. Tegenover Espace Jacqmotte staat de palaverboom, een moderne bankconstructie rond een 3 meter hoge moeraseik. Het idee ontstond toen jongeren hun beklag deden over de heraanleg van het plein, waarbij hun vertrouwde banken dreigden te verdwijnen. Kunstenaar Jozef Legrand ontwierp een moderne bankconstructie waarop voorbijgangers op alle mogelijke manieren kunnen plaatsnemen. Een van de initiatiefnemers noemde de palaverboom een jeugdhuis dat zichzelf runt. Neem bovenaan het plein rechts de Minimenstraat. De Minimenstraat wordt aan de linkerkant helemaal overschaduwd door het imposante en protserige Justitiepaleis I an.
6 Valkstraat Dany Heyndels Architect Joseph oelaert kreeg van de Belgische regering carte blanche om een van de grootste gebouwen uit de 9 e eeuw te realiseren. Het verbaast ons dan ook niet dat een megalomaan als Adolf Hitler grote bewondering koesterde voor dit cyclopische bouwwerk. Rechts ligt een volledig vernieuwde en gerenoveerde wijk: de Minimenwijk I ao, een complex van sociale woningen uit de jaren vijftig, gebouwd op de plek waar in 944 een V2-bom was terechtgekomen. Het speelse concept van passerelles en terrassen is een ingenieuze oplossing gebleken om wat variatie te brengen in het anders nogal saaie woningcomplex. Neem de trap in het verlengde van de Minimenstraat naar beneden. Links hangt tegen een wand een bas-reliëf. Goesting in meer Brussel? Op www.uitinbrussel.be vind je naast een pak gratis downloadbare doe-het-zelf wandelingen ook de volledige cultuur- en vrijetijdsagenda van Brussel en een pak tips om de stad te ontdekken. UiTinBrussel is een initiatief van Muntpunt. UiTinBrussel 0800 3 700 I info@uitinbrussel.be www.uitinbrussel.be I www.muntpunt.be Voor deze wandellussen deed UiTinBrussel een beroep op de gidsenvereniging Brukselbinnenstebuiten. De gidsen van Brukselbinnenstebuiten tonen je de stad te voet, per bus of met de tram. Daarbij vertrekken ze steeds van de stedelijke realiteit, de vele tegenstellingen, uitersten en mogelijkheden van de stad. Bruksel keert de hoofdstad binnenstenbuiten en heeft aandacht voor kleine gevoeligheden. Brukselgidsen praten dus niet vrijblijvend, ze houden van hun stad en die liefde geven ze je graag mee. Andere wandelingen in deze reeks: Maak kennis met volksbuurten zoals de Marollen of Oud- Molenbeek, de Europese instellingen in de Leopoldwijk of de TGV aan t Zuid. Luister naar boeiende verhalen over 9de-eeuwse grandeur onder Leopold II, de streling van de art nouveau bij de squares, of de charme van stedelijke parken. Maar hoor ook confronterende verhalen over sociale, politieke en economische achtergronden en mechanismen. Brukselbinnenstebuiten 02 28 38 78 I bruksel@skynet.be www.brukselbinnenstebuiten.be Het bas-reliëf links beeldt op een nogal clichématige manier de ziel van de Marolliens uit: zingende en drinkende mannen, vrouwen en kinderen dansen en maken pret voor tien. Tegenover dit monument, aan de overkant van de straat, ligt de Aalbessengang I ap. In dit steegje leefden in de jaren twintig nog 65 mensen! Loop de Valkstraat naar boven en neem de eerste straat rechts: de Montserratstraat. Je voelt meteen dat dit een veel stiller en residentiëler deel is van de Marollen. Hier vind je winkels noch cafés. De wijk heet in de volksmond de Marol omdat hier in de 7 e eeuw een maricollen klooster stond. Verderop in de straat zie je links een gedenkplaat I aq hangen voor de bouwpromotor en de bureaucratie: deze werden hier in 969 symbolisch ten grave gedragen. De bewoners van de Marol hadden na heel wat ludieke acties voorkomen dat hun wijk plaats moest ruimen voor een bijgebouw van het Justitiepaleis. Het was voor het eerst in de geschiedenis dat wijkbewoners door solidair en gemediatiseerd verzet het wonnen van een arrogante en niets ontziende overheid. Loop de Montserratstraat verder af tot aan de Wolstraat. Sla de Wolstraat rechts in. De Wolstraat is een oude straat die in de middeleeuwen leidde naar de Wollendries waar de wol te drogen werd gelegd. Hier bevindt zich nu een vernieuwde ingang van het Sint-ietersgasthuis I ar. De ernstige man met in zijn hand een chirurgenmes is dokter Seutin, de uitvinder van het gipsen verband. Sla tegenover de ingang van de Sint-ieterskliniek de Héger-Bordetstraat in. Het imposante gebouw in okergele baksteen is de voormalige Ecole de Médecine I as die door de ULB werd opgericht in de jaren dertig. Nu huurt het Ministerie van Justitie het gebouw. Op het einde van de Héger-Bordetstraat kom je terug op de kleine ring. Als je rechts afslaat kom je aan de Hallepoort. INFO Een initiatief van Muntpunt met de steun van de Vlaamse overheid en Vlaamse Gemeenschapscommissie Alle foto s vallen onder het copyright van Muntpunt, tenzij anders vermeld onder de foto. Eerste publicatiedatum: 03/06/2008 Herwerkte versie 3/07/202