Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer De Schenkstrook ECOLOGISCHE VERBINDINGEN
Stedelijke ecologische hoofdstructuur belangrijkste verbindingszones en stapstenen wenselijke verbindingszone belangrijkste waterlopen grote groengebieden SCHENKSTROOK
2 3 Inhoud Voorwoord Voorwoord De natuur in de Groene Assen Zuidwest Het groen in de Groene Assen Zuidwest Wat doet de gemeente? Kan er meer? U en de natuur: samen aan de slag 3 6 10 14 16 18 Den Haag is een groene stad. De vele parken, bossen, landgoederen, bomenlanen, waterwegen en bermen vormen samen een groen netwerk. Een groot deel van dit netwerk zorgt ervoor dat in de stad veel planten en dieren kunnen voorkomen. Dat deel van het groen noemen we de Stedelijke Ecologische Hoofdstructuur. Via deze structuur staat de stadsnatuur ook in verbinding met het buitengebied. Kernen voor de stedelijke natuur zijn de grote groengebieden. Groene verbindingswegen tussen deze gebieden zijn de ecologische verbindingszones. Planten en dieren kunnen zo van het ene gebied naar het andere komen. Dit bevordert de natuurwaarde en zorgt ervoor dat u allerlei dieren en planten in uw woonomgeving tegen kunt komen. Door de stad verspreid liggen verschillende verbindingszones, ieder met hun eigen karakter. De Schenkstrook is er één van. KANTOREN BIJ DE SCHENK De Schenkstrook ligt grotendeels in de wijk Mariahoeve. Een klein deel loopt door het 19de eeuwse Bezuidenhout. Mariahoeve is aangelegd in de periode 1957 tot 1964. Kenmerkend is de ruime opzet, met brede wegen en veel groen. Bij de bebouwing zijn centrale groene velden aangelegd en langs de wegen veel bomenrijen en groenstroken. Op de plattegrond is te zien waar de groene verbindingen lopen. De zone langs de Schenk is een noord-zuidverbinding. Dwars daarop staat een aantal groene zones langs wegen en waterlopen. Deze vormen een verbinding in westelijke richting met het Haagse Bos en de landgoederen Marlot en Reigersbergen. De zone langs de Schenk brengt het 17de eeuwse landschap van het veenweidegebied van de Duivenvoordse Veenzijdse polder tot in het centrum van de stad. Aan de binnenkant van het omslag vindt u een kaartje van het gebied Dit boekje gaat in op de betekenis van de natuur in de Schenkstrook. Ik hoop dat dit informatieve boekje u enthousiast maakt voor dit stukje natuur in Den Haag. Wilbert Stolte Wethouder Stadsbeheer, ICT, Scheveningen en Sport
4 5 DUIVENVOORDSE VEENZIJDSE POLDER BOMEN REIGERSBERGEN WEG SCHENK MET OEVERZONE BIJ VEENMOLEN In de Schenkstrook spelen water en oevers een belangrijke rol. Karakteristiek zijn ook de bomenrijen langs de wegen. Deze inrichting past bij de omringende grote groengebieden die door de Schenkstrook worden verbonden: Haagse Bos, Marlot, Reigersbergen en het veenweidelandschap ten noorden van de Noordelijke Randweg (de Duivenvoordse Veenzijdse polder). Het Haagse Bos is een bosgebied met eik, beuk en esdoorn die zijn aangeplant rond de Tweede Wereldoorlog. Ook zijn er grote open ruimten, watergangen en vijverpartijen. Er komen veel stinzenplanten voor. Dit zijn verwilderde bolgewassen zoals sneeuwklokje en boshyacint, die vroeger zijn aangeplant vanwege hun sierwaarde. Marlot en Reigersbergen zijn buitenplaatsen, aangelegd op de voormalige vochtige strandvlakte. Het bos van Marlot heeft veel eik, beuk, es en iep. Reigersbergen is deels vochtiger en hier vind je ook els en berk. Er komen hier ook veel stinzenplanten voor, waaronder Japans hoefblad, en bosplanten, zoals bosanemoon en robertskruid. De weilanden zijn van belang voor weidevogels. De Duivenvoordse Veenzijdse polder is een veenweidegebied. Het slagenlandschap met z n vele rechte afwateringssloten dateert uit de 17de eeuw. Het is een onderdeel van de landelijke ecologische hoofdstructuur. Het gebied is van belang voor amfibieën, weidevogels, roofvogels en waardevolle water- en oevervegetaties.
6 7 De natuur in de Schenkstrook PLANTEN WATER Smalbladig fonteinkruid Kikkerbeet Gele plomp Waterlelie In de Schenkstrook komen planten en dieren voor van water, oevers en graslanden en ook van bomenlanen en struwelen. GELE LIS GEWONE SMEERWORTEL RIETORCHIS PINKSTERBLOEM BOMENLANEN/ STRUWELEN Iep Zwarte els Wilg Ratelpopulier KORSTMOSSEN Landkaartmossen GELE MORGENSTER OEVERS Grote kattenstaart Grote lisdodde Gele lis Zwanenbloem Gewone smeerwortel Watermunt Riet VOCHTIGE BLOEM- RIJKE GRASLANDEN Dotterbloem Echte koekoeksbloem Moerasspirea Rietorchis BLOEMRIJKE HOOI- LANDEN/ BERMEN Veldzuring Scherpe boterbloem Grote vossenstaart Knoopkruid Pinksterbloem Gele morgenster ZWANENBLOEM In het water vind je onder andere smalbladig fonteinkruid en drijvende planten zoals hoornblad, kikkerbeet en gele plomp. Sommige oevers zijn bloemrijk met onder meer grote kattenstaart, grote lisdodde, gele lis en watermunt. In de vochtige graslanden langs de Schenk zijn, zeker voor een stedelijke omgeving, bijzondere soorten gevonden zoals rietorchis, echte koekoeksbloem, dotterbloem, moeraskartelblad en gevleugeld hertshooi. Naast bijzonder zijn deze soorten mooi om te zien. DOTTERBLOEM EN (ONDER) ECHTE KOEKOEKSBLOEM SCHERPE BOTERBLOEM EN ECHTE KOEKOEKSBLOEM In de wat drogere graslanden en bermen staan bloemen zoals scherpe boterbloem en gele morgenster.
8 9 DIEREN Vleermuizen Bunzing Vos Egel Waterspitsmuis Dwergspitsmuis Gewone pad Kleine watersalamander Groene kikker Fuut Blauwe reiger Waterhoen Meerkoet Winterkoning Pimpelmees Roodborst Zwartkop Torenvalk Vlinders Libellen Zoetwaterslakken Waterwantsen Roofwaterkevers PADDENPAAR MEERKOET OP NEST LANGS BARNSTEENHORST BUNZING IN DE SCHENKSTROOK WATERVLEERMUIS BRUINE KIKKER LIBEL EN (ONDER) KLEINE WATERSALAMANDER Dieren zoals gewone pad, kleine watersalamander, bruine kikker, groene kikker, vlinders en libellen leven in en langs het water. Ook de waterspitsmuis en dwergspitsmuis kun je langs de Schenk tegenkomen. Bij het water zijn algemene watervogels als blauwe reiger, fuut, meerkoet en waterhoen te zien. ROODBORST Het struweel geeft beschutting aan de winterkoning, roodborst en zwartkop. Ook komen hier de egel, bunzing en vos voor. LAATVLIEGER De vele bomenlanen zoals de Reigersbergenweg en Hofzichtlaan vormen een mooie, aaneengesloten structuur. Voor vleermuizen zijn deze bomenlanen routes om zich te oriënteren en voedsel te zoeken.
10 11 Het groen in de Schenkstrook In de Schenkstrook springt de Schenk het meest in het oog als waardevol natuurgebied. De Schenk werd 600 jaar geleden, in 1403, gegraven. Aan zijn oorspronkelijke loop is nog maar weinig veranderd. Bij de Schenk is recent veel gedaan om de inrichting te verbeteren. Zo zijn glooiende, natuurvriendelijke oevers aangelegd, waar oeverplanten kunnen groeien. Plaatselijk zijn inhammen gemaakt waar moerassoorten als riet en grote lisdodde kunnen groeien. De weilanden zijn omgevormd tot bloeiende hooilanden. In deze graslanden is een tweetal poelen aangelegd voor kikkers, padden en salamanders. Hier zitten ook vaak spitsmuizen. Ook zijn fiets- en wandelpaden aangelegd, om te kunnen genieten van deze bijzondere natuur in de stad. Er komen waardevolle vegetaties van vochtige graslanden voor, onder meer ter hoogte van Finnenburg en in de buurt van het Aegonplein. SCHENK MET GROENZONE AMFIBIEËNPOELTJE LANGS SCHENK De zone langs de Schenk vormt een verbinding met het oude slagenlandschap van het veenweidegebied buiten de stad. Het is belangrijk om de natuurgebiedjes in de stad zoveel mogelijk met elkaar en met het buitengebied te verbinden. Zo wordt het leefgebied van planten en dieren groter en kunnen ze andere gebieden bereiken. Niet alleen langs de Schenk, maar ook langs de wegen en sportvelden in de wijk liggen groene elementen als watergangen, oevers, bermen en bomenrijen. Zij vormen een verbinding met de grote groengebieden als Haagse Bos, Marlot en Reigersbergen. WANDELPAD LANGS SCHENK
12 13 VRIJERSLAANTJE AEGONPLEIN RICHTING HOFZICHTLAAN CAREL REINIERSZ. KADE BARNSTEENHORST Het zogenaamde Vrijerslaantje langs de sportvelden vormt een groene strook met bomen, water en oevers. Door in combinatie met glooiende oevers een golvende oeverlijn aan te leggen, ontstaan meer vochtige plekken, die voor planten en dieren zo belangrijk zijn. Door de bosschages rechts via een glooiende oever in het water over te laten gaan, ontstaat een waardevolle natuurzone. De samenhang tussen de bebouwing en de groenvoorzieningen heeft een grote cultuurhistorische waarde. Dit betekent dat de strak ingerichte groenvoorzieningen, die horen bij het ontwerp van de wijk, op bepaalde plaatsen gehandhaafd blijven, zoals langs de Bezuidenhoutseweg.
14 15 Wat doet de gemeente? De meeste bomenrijen, bloemrijke graslanden, oevers en kleine bosjes van ecologische verbindingszones worden door de gemeente op een natuurvriendelijke manier beheerd. Dat betekent minder maaien of snoeien en kiezen voor planten die hier thuishoren. Bij het vaststellen van de beheermaatregelen wordt ook rekening gehouden met de andere functies die het groen heeft. De invloed van wandelen is namelijk anders dan van spelen of van verkeerswegen die het groen doorsnijden. De verschillende functies van het groen kunnen zijn: Geschiktheid voor planten en dieren waarvoor de Schenkstrook van belang is. Dit betekent bijvoorbeeld: uitheemse soorten zoveel mogelijk vervangen door soorten die hier wel thuishoren; harde oeverbeschoeiingen waar het kan, vervangen door glooiende natuurlijk begroeide oevers; grasbermen, waar mogelijk, niet vaker dan 2x per jaar maaien, waarbij het maaisel afgevoerd wordt. Het gebruik van het groen Bij verkeerswegen mag het groen bijvoorbeeld de verkeersveiligheid niet belemmeren, zodat op tijd gemaaid en gesnoeid moet worden. GESCHIKTE PLEK VOOR EEN NATUUR- VRIENDELIJKE OEVER; VERBINDING NORENBURG-BARNSTEENHORST Het moet passen in de omgeving Elk groenelement wordt zo beheerd dat het past in zijn omgeving en mooi is om te zien. Belangrijk is vooral dat het schoon is. Door herinrichting van het groen is op een aantal plaatsen in de Schenkstrook de natuurwaarde verhoogd. Er zijn natuurvriendelijke oevers aangelegd. Langs de Schenk zijn de weilanden omgevormd tot bloemrijk hooiland. Hierin zijn poeltjes en drassige plekken aangelegd. Als uitwerking van het Waterplan zijn en worden natuurvriendelijke oevers in de wijk aangelegd. Behoud van het oorspronkelijke ontwerp Bij de bouw van de wijk zijn veel groenvoorzieningen op een strakke manier ingericht. Dit beeld wordt op sommige plekken gehandhaafd.
16 17 Kan er meer? In het Waterplan van de gemeente zijn plannen opgenomen voor de aanleg van nog meer natuurvriendelijke oevers in de wijk. Met name een andere inrichting van de zone langs Norenburg, Ivoor-, Robijnen Barnsteenhorst kan de verbinding van natuur via water en oevers door de wijk verbeteren. Met natuurvriendelijke oevers kan de natuurwaarde verhoogd worden en kunnen verbindingen tussen natuurgebiedjes gerealiseerd worden. Het is echter niet overal mogelijk om natuurvriendelijke oevers aan te leggen, omdat ook rekening gehouden dient te worden met het oorspronkelijke stedenbouwkundige beeld van de wijk. De bomenrijen langs de wegen zijn daarentegen zowel belangrijk voor de natuur, als voor het beeld van het ontwerp van de wijk. BARNSTEENHORST/PARELMOER- HORST/BEZUIDENHOUTSEWEG: ECODUIKER NOODZAKELIJK Drukke wegen als de Hofzichtlaan, Bezuidenhoutseweg en de nieuwe Noordelijke Randweg vormen een barrière voor veel zoogdieren en amfibieën. Alleen vogels en vleermuizen, die er overheen vliegen, hebben hier weinig hinder van. Onder de Noordelijke Randweg is ter hoogte van de zone langs de Schenk een ecoduiker aangelegd worden voor amfibieën en kleine zoogdieren. Zo blijft voor deze dieren de verbinding met de polder bestaan. Uiteraard is het niet mogelijk onder elke kruising een tunnel aan te leggen. Dat betekent dat groene elementen en voorzieningen die er nu al zijn, extra belangrijk zijn als stapstenen voor plant en dier. Daarom wordt via beheer en kleine aanpassingen in de inrichting geprobeerd hun verbindende functie te verbeteren. HOFZICHTLAAN: DRUKKE WEGEN ZIJN VOOR VEEL DIEREN EEN BARRIÈRE
18 19 U en de natuur: samen aan de slag Een goed voorbeeld van betrokkenheid van bewoners bij én inzet voor de natuur in de eigen omgeving is de Werkgroep Schenkstrook. Deze is sinds 1991 actief om in samen werking met andere groeperingen een goede groene inpassing van kantoren langs de Schenk te bereiken. En dit was niet zonder resultaat. Voor hun inspanningen ontvingen zij in 2000 de Jan Tomeij Prijs. U kunt zelf ook de natuur in uw omgeving een handje helpen: Wanneer u in het groen in uw omgeving voor de natuur ongewenste ontwikkelingen signaleert, neem dan contact op met het Gemeentelijk Contact- Centrum. U kunt kiezen voor een natuurlijke inrichting van uw tuin. U kunt de inrichting bijvoorbeeld afstemmen op een nabij gelegen verbindingszone. Ook uw volkstuin kan als stapsteen fungeren voor de natuur, zeker als u kiest voor ecologisch tuinieren. Misschien heeft u belangstelling om mee te helpen met het in beeld brengen van planten en dieren die in de grote groengebieden of de verbindingszones voorkomen. Deze gegevens worden gebruikt om bij te houden welke natuur in de stad aanwezig is en om het beheer te toetsen. Hiervoor kunt u contact opnemen met het Groene Platform dat in de wijk actief is, het Haags Milieucentrum of één van de natuurverenigingen. De Werkgroep Kerk en Milieu zet zich onder meer in om bij kerken een bloementuin te realiseren. Deze geeft bloemen voor de erediensten, fungeert als stiltetuin of als ontmoetingsplaats voor buurtbewoners. GROENE INPASSING VAN KANTOREN LANGS DE SCHENK AANSPREEKPUNTEN GEMEENTELIJK CONTACTCENTRUM (070) 353 30 00 HAAGS MILIEUCENTRUM (070) 305 02 86, met aangesloten natuurverenigingen, o.a.: Haagse Vogelbescherming Stichting Egelopvang Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Algemene Vereniging voor Natuurbescherming Den Haag Vereniging voor Natuur- en Milieu-educatie MILIEU INFORMATIE CENTRUM (070) 305 23 00 NADERE INFORMATIE www.denhaag.nl/ecozones
UITGAVE Gemeente Den Haag Dienst Stadsbeheer Postbus 12651 2500 DP Den Haag TEKST De Groene Ruimte BV, Wageningen FOTO S Dienst Stadsbeheer, Den Haag De Groene Ruimte BV, Wageningen Gert van der Slikke, Lex Kreffer, Niek van der Worff, Den Haag Haagse Vogelbescherming Kees Mostert, Delft VORMGEVING Weijsters & Kooij, Grave DRUK Hub. Tonnaer bv, Kelpen-Oler deze brochure is gedrukt op minder milieubelastend papier januari 2005