NULMETING SPORT & BEWEGEN VOOR SENIOREN IN DE GEMEENTE MOERDIJK JANUARI 2008
Project: Nulmeting sport & bewegen voor senioren In opdracht van: Gemeente Moerdijk Auteur: Sportservice Noord-Brabant Datum: januari 2008 Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Brabant 2
INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1 - Inleiding... Blz.4 1.1 Aanleiding 1.2 Achtergrond 1.3 Probleemstelling 1.4 Doel 1.5 Methode van onderzoek 1.6 Opbouw verslag 1.7 Verklaring van gebruikte termen Hoofdstuk 2 - Resultaten sport- beweeggedrag en behoeften... Blz.6 2.1 Inleiding 2.2 Methode van onderzoek 2.3 Algemene resultaten 2.4 Beweeggedrag 2.5 Sportgedrag 2.6 Ervaren knelpunten en behoeften Hoofdstuk 3 - Inventarisatie sportaanbod en ontwikkeling... Blz.11 3.1 Inleiding 3.2 Methode van onderzoek 3.3 Algemene resultaten 3.4 Huidig sportaanbod 3.5 Mogelijkheden tot uitbreiding of aanpassing Hoofdstuk 4 - Conclusies... Blz.14 4.1 Inleiding 4.2 Conclusies vanuit de vraag 4.3 Conclusies vanuit het aanbod 4.4 Hiaten in het sport- en beweegaanbod voor senioren. Hoofdstuk 5 - Advies... Blz.16 Bijlage A Bijlage B Bijlage C Bijlage D Verzonden enquête senioren Resultaten enquête senioren Verzonden enquête sport- en beweegaanbod Resultaten enquête sport- en beweegaanbod 3
HOOFDSTUK 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding De gemeente Moerdijk participeert in een provinciale pilot om in beeld te brengen hoe het sporten en bewegen voor senioren in haar gemeente ervoor staat. De gemeente Moerdijk heeft de afgelopen jaren veel aandacht besteed aan de sportstimulering van deze doelgroep. Zij wil nu graag weten welke hiaten tussen vraag en aanbod er nog zijn, om hierop beleid te formuleren. 1.2 Achtergrond Nederland vergrijst, Brabant vergrijst, Moerdijk vergrijst! De provincie Noord-Brabant is één van de meest vergrijzende provincies. Op sommige thema s wordt dat gezien als een probleem, maar rondom sport en bewegen kunnen kansen worden verzilverd. Actieve, gezonde en betrokken senioren zijn voor de gemeente, de eigen sociale omgeving en het verenigingsleven goud waard! Het is een gegeven dat de lichamelijke activiteit afneemt als de leeftijd toeneemt. De risicofactoren van inactiviteit zijn echter aanzienlijk. Landelijk voldoet een relatief laag percentage van senioren aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Dit is slechts gericht op het onderhouden van de gezondheid. Rust roest, dus is het noodzakelijk functionele trainingen te doen om de gezondheid te verbeteren. Maar ook het verbeteren van de zelfredzaamheid en sociale participatie spelen een rol binnen seniorensport. Sport als middel, door de inzet van sport en bewegen als doel! 1.3 Probleemstelling Landelijke gegevens over sportdeelname en ontwikkeling zijn bekend, evenals de knelpunten die daarin ondervonden worden. Echter lokaal kunnen veel verschillende wensen, behoeften en problemen bestaan, welke specifiek zijn gericht op de lokale situatie. Vandaar dat een onderzoek is opgestart met de volgende probleemstelling: Bestaan er hiaten tussen het sport- en beweegaanbod voor senioren en de vraag van de senioren uit de gemeente Moerdijk met betrekking tot sport en bewegen en hoe kan deze verhouding eventueel geoptimaliseerd worden? 1.4 Doel Het doel van het verslag is een duidelijke en heldere beschrijving te maken van het huidige sport- en beweeggedrag van de senioren in de gemeente Moerdijk, hun wensen en behoeften daarin en het huidige aanbod van sport- en beweegactiviteiten voor senioren. De hiaten hiertussen worden in kaart gebracht en er wordt een advies gegeven voor het optimaliseren van de aansluiting tussen vraag en aanbod en het ontwikkelen van eventueel nieuw aanbod. 4
1.5 Methode van onderzoek Het inzicht in zowel de vraag als het aanbod, maakt dat de onderzoeken tweeledig zijn: 1. Inventarisatie van het huidige sport- en beweeggedrag en de behoeften van senioren. Deze inventarisatie is uitgevoerd middels een steekproefsgewijze vragenlijst onder de senioren in de leeftijd van 55 tot en met 75 jaar. 2. Het in kaart brengen van het sport- en beweegaanbod in de gemeente. Het huidige sport- en beweegaanbod is in kaart gebracht door alle sport- en ouderenorganisaties middels een vragenlijst te vragen naar (mogelijke) activiteiten voor deze doelgroep. Beide onderzoeken zijn gebaseerd op landelijke en valide vragenlijsten vanuit de Taskforce 50+. De vragenlijsten zijn naar wens van de gemeente Moerdijk aangepast. 1.6 Opbouw verslag Na dit inleidende hoofdstuk, wordt in hoofdstuk 2 het onderzoek onder de senioren verder beschreven. In dit hoofdstuk zijn ook de (opvallende) resultaten beschreven, die voortkomen uit de vragenlijsten onder de senioren. Bij deze analyse wordt een beeld gegeven van de belevingswereld van de 55-plusser op het gebied van sport en bewegen. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 weergegeven welk sport- en beweegaanbod aanwezig is en welke uitbreidings- of aanpassingsmogelijkheden ten behoeve van de seniorensport er zijn. In hoofdstuk 4 worden de belangrijkste conclusies weergegeven en worden de hiaten tussen de twee onderzoeken geconcludeerd. In hoofdstuk 5 vormt zich het advies vanuit Sportservice Noord-Brabant om deze hiaten op te vullen. In de vier bijlagen zijn de vragenlijsten en onderzoekscijfers te vinden. 1.7 Verklaring van gebruikte termen Voor de leesbaarheid van het verslag is het noodzakelijk kennis te hebben van de volgende gebruikte termen: (Matig intensief) bewegen: de beweging die functioneel wordt uitgevoerd. Hierbij verhoogt de hartslag en er wordt licht gezweet. Er kan nog gemakkelijk een gesprek gevoerd worden. Tot matig intensief bewegen behoren fietsen en lopen, maar ook de zwaardere huishoudelijke taken als tuinieren, traplopen en ramen lappen. Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB): 30 minuten per dag, gedurende minimaal 5 dagen per week matig intensief bewegen. Sporten: Dit is al het bewegen als doel, zowel intensief als zwaar intensief. De hartslag verhoogt aanzienlijk, er wordt flink gezweet. Aan het begin of gedurende de hele inspanning wordt gehijgd. Sporten kan georganiseerd bij bijvoorbeeld een vereniging, maar kan ook zelfstandig (ongeorganiseerd) plaatsvinden. Fitnorm: 3 keer per week, minimaal 20 minuten per keer intensief bewegen. 5
HOOFDSTUK 2 RESULTATEN SPORT- BEWEEGGEDRAG EN BEHOEFTEN 2.1 Inleiding Senioren staan uiteraard zelf centraal als het gaat om het sport- en beweeggedrag en hun wensen daarin. Zij zijn daarom bevraagd op dit thema van de Taskforce 50+ en aangepast voor de gemeente Moerdijk. De gemeente Moerdijk heeft ervoor gekozen om het onderzoek onder de senioren uit de leeftijdscategorie van 55 tot en met 75 jaar te houden. 2.2 Methode van onderzoek Onder de inwoners uit deze leeftijdscategorie is een steekproef getrokken uit de GBAgegevens van de gemeente Moerdijk. Er zijn 1200 senioren aangeschreven, met een brief vanuit de gemeente Moerdijk, een invulinstructie en uitleg over de vragenlijst. De senioren konden de vragenlijst retourneren door de bijgevoegde retourenvelop terug te sturen naar de gemeente. De schriftelijke enquête bevatte in totaal 30 gesloten vragen en was als volgt ingedeeld: 4 vragen over het huidige beweeggedrag in relatie tot gezondheid; 10 vragen over het sportgedrag en ervaren knelpunten daarin (waarvan 1 vraag in te vullen door de niet-sporters); 3 vragen over de informatiebehoefte rondom sport- en beweegactiviteit (slechts 2 vragen in te vullen door de senioren die geen informatie wensen); 3 vragen over eigen mogelijkheden en meningen rondom sporten; 4 vragen over het ervaren van de eigen gezondheid; 6 vragen met betrekking tot de persoonlijke gegevens. Bij de meerkeuzevragen was maar 1 antwoord mogelijk, tenzij anders stond aangegeven bij de vraag. 2.3 Algemene resultaten Binnen een periode van 4 weken zijn er 615 vragenlijsten geretourneerd, de respons komt hiermee op 51%. De gegevens voldoen hiermee aan de 95%-betrouwbaarheidseis, waardoor er causale verbanden gelegd kunnen worden. Van de respondenten is 47% man en 51% vrouw (2% niet bekend). Bij de verwerking en analyse van de resultaten is de verdeling tussen de leeftijdsgroepen 55 tot en met 65 jaar en 66 tot en met 75 jaar gehanteerd, om eventuele verschillen tussen de leeftijdscategorieën te kunnen aantonen. Dit als gevolg van bijvoorbeeld veranderende arbeidsomstandigheden. In de jongere leeftijdscategorie zit 69% van de respondenten, in de oudere categorie 28% (3% is onbekend). Moerdijk is een gemeente met elf kernen. De resultaten in dit onderzoeksrapport worden over de gehele gemeente weergegeven. Voor de kernen kunnen separaat geen uitspraken worden gedaan. Deze kernen zijn zo klein, dat ook het aantal respondenten in die kernen te klein is om separaat uitspraken te doen. 6
2.4 Beweeggedrag Verklaring term bewegen In de vragenlijst zijn vragen opgenomen over bewegen, daarbij is de term bewegen als volgt omschreven: de beweging die functioneel wordt uitgevoerd. Hierbij verhoogt de hartslag en er wordt licht gezweet. Er kan nog gemakkelijk een gesprek gevoerd worden. Tot matig intensief bewegen behoren fietsen en lopen, maar ook de zwaardere huishoudelijke taken als tuinieren, traplopen en ramen lappen. Wordt er voldoende bewogen? De Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen voor de leeftijd 55 jaar en ouder is minimaal 30 minuten per dag matig tot intensief lichamelijke activiteit op tenminste vijf, bij voorkeur alle dagen van de week. Van alle respondenten geeft 56% aan 5 of meer keer per week te bewegen. Dit is voor mannen en vrouwen uit beide leeftijdscategorieën nagenoeg hetzelfde. Naarmate vrouwen ouder worden bewegen zij minder dagen per week. Meer vrouwen (49%) dan mannen (37%) in de leeftijd van 55 tot en met 65 jaar zijn meer dan 90 minuten actief. Er is een toename van 12% bij mannen naarmate men ouder wordt. Beweegnorm 60 50 40 30 20 10 0 minder dan 30 minuten 30 tot 60 minuten 60 tot 90 minuten meer dan 90 minuten geen antwoord mannen 55-65 jaar vrouwen 55-65 jaar mannen 66-75 jaar vrouwen 66-75 jaar Hoofdactiviteiten van bewegen zijn het doen van het huishouden (50%) en tuinieren (42%). Daarnaast geeft 36% aan doorgaans trap te lopen, 24% te fietsen naar een bestemming en 17% te lopen naar een bestemming. Als lifetime activiteit wandelt 31%, fietst 28% en zwemt 9%. 23% noemt ook andere beweegactiviteiten te hebben, waarbij onbekend is welke dit zijn. Bij het huishouden dient wel opgemerkt te worden dat het voornamelijk de vrouwen zijn die deze percentages hoog houden. Van de vrouwen van 55 tot en met 65 jaar doet gemiddeld 27% het huishouden ten opzichte van 9% bij de mannen. In de categorie vrouwen van 66 tot en met 75 jaar is dit 29% ten opzichte van de mannen 8%. Bij het tuinieren zijn het vooral de mannen in beide leeftijdscategorieën die hierin actief zijn. Eigenbeeld beweeggedrag Bijna driekwart van de respondenten (74%) vindt dat men over het algemeen voldoende beweegt. Uit de leeftijdscategorie 55 tot en met 65 jaar vinden vrouwen (82%) en mannen (66%) dat ze voldoende bewegen. Meer mannen (81%) van 66 tot en met 75 jaar vinden dat ze voldoende bewegen ten opzichte van vrouwen (67%). 7
2.5 Sportbeoefening Verklaring term sport Sporten is al het bewegen als doel, zowel intensief als zwaar intensief. De hartslag verhoogt aanzienlijk, er wordt flink gezweet. Aan het begin of gedurende de hele inspanning wordt gehijgd. Sporten kan georganiseerd bij bijvoorbeeld een vereniging, maar kan ook zelfstandig (ongeorganiseerd) plaatsvinden. Mate en soort van sportbeoefening Van de respondenten geeft de helft (49%) aan te sporten. 25% geeft aan gestopt te zijn met sporten en 24% heeft nooit gesport. De respondenten die sporten hebben vervolgens de vragen rondom sporten beantwoord. Van de sportende mannen en vrouwen van 55 tot en met 65 jaar geeft gemiddeld 52% aan te sporten, tegenover leeftijdscategorie 66 tot en met 75 jaar met gemiddeld 44% sportbeoefening. Het percentage sportdeelname neemt af met de leeftijd bij de vrouwen van 55% naar 40%. Gemiddeld 36% geeft aan 1 of 2 takken van sport te beoefenen. De meest beoefende sporten zijn: 1. Tennis (21%) Meer mannen dan vrouwen in de categorie 55 tot en met 65 jaar tennissen. In de leeftijd 66 tot en met 75 jaar is er zowel bij de mannen als de vrouwen een afname van 7%. 2. Wandelsport/ Nordic Walking (20%) Bij mannen en vrouwen in de categorie 55 tot en met 65 jaar is het percentage wandelaars gelijk (7%). De activiteit neemt toe voor vrouwen en mannen naarmate de leeftijd vordert. 3. Fitness (19%) Voor mannen en vrouwen ligt het percentage vrijwel gelijk in de leeftijdscategorie 55 tot en met 65 jaar. Naarmate de leeftijd toeneemt, is er een afname in deelname van vrouwen met 5%. 4. Meer Bewegen voor Ouderen (gymnastiek, koersbal, volksdans, yoga en zwemmen; 17%) Aan deze activiteiten doen vrijwel uitsluitend vrouwen mee. Alleen bij gymnastiek en zwemmen zijn enkele mannen te vinden. Zowel mensen uit de jongere als de oudere leeftijdscategorie doen mee. 5. Wielrennen/ mountainbiken/ toerfietsen (17%) Deze activiteit is met name bij de mannen populair. Naarmate men ouder wordt, is er een toename van deelname door vrouwen met 5%. 6. Zwemsport (11%) Het zijn voornamelijk vrouwen die zwemmen. Van de sporters doet een groot deel dit structureel: 54% sport gedurende het hele jaar en 31% sport het hele seizoen (40 weken). 8
Organisatie van de sportbeoefening 48% van de sporters zijn (ook) lid van een sportvereniging. 30% van de sporters sport individueel (ongeorganiseerd). 23% van de sporters heeft het afgelopen jaar met vrienden of familieleden gesport. 18% van de sporters is actief binnen een sportschool of fitnesscentrum. 13% neemt deel aan Meer Bewegen voor Ouderen (MBvO). Mannen nemen nauwelijks deel aan MBvO (2% in de jongere en 5% in de oudere leeftijdscategorie). Bij de vrouwen neemt de deelname toe naarmate de leeftijd vordert van 11% naar 26%. Voldoen sporters aan de fitnorm? De fitnorm is minstens 3 maal per week gedurende 20 minuten intensief bewegen. 36% van de respondenten sport 3x per week of meer; 59% van de respondenten sport 1 tot 2 keer per week. Tevredenheid van de sporters De sporters in de gemeente Moerdijk zijn tevreden over de diversiteit, de bereikbaarheid van de accommodaties en de dagen/ tijden waarop gesport kan worden (53 tot 63% is (zeer) tevreden; maximaal 3% is ontevreden). Ook zijn ze redelijk tevreden over de kwaliteit van de lesgevers/ trainers, de kwaliteit van de gebruikte materialen tijdens de lessen/ trainingen en de begeleiding bij het sporten (35 tot 36% is (zeer) tevreden; maximaal 2% is ontevreden). Over de kwaliteit van de accommodaties is 45% (zeer) tevreden, echter 8% is ook (zeer) ontevreden. Dit geldt ook voor de kosten van het sporten: 43% tevredenheid en 8% ontevredenheid. De respondenten hadden meestal geen mening over de specifieke aanpassingen voor bijvoorbeeld ouderen of mensen met een beperking. Motieven om te gaan sporten De belangrijkste reden om te sporten is gezondheid/ verbeteren van de conditie (64%), gevolgd door recreatief bezig zijn, plezier en ontspanning (48%). Ook sociale contacten/ vriendschap is een vaak genoemde motivatie. 35% geeft aan te sporten omdat men dit altijd al gedaan heeft. 2.6 Ervaren knelpunten en behoeften Motieven om niet te sporten Van de 298 respondenten die hebben aangegeven niet (meer) aan sport te doen, wordt het vaakst als reden genoemd dat men andere hobby s heeft, die men leuker vindt (35%). Daarnaast geeft 29% aan lichamelijk niet (meer) in staat te zijn om te sporten. Dit percentage loopt op naarmate men ouder wordt, met name bij vrouwen. 22% van de respondenten geeft aan het te druk met werk te hebben, dit zijn voornamelijk mensen in de leeftijdscategorie van 55 tot en met 65 jaar. Sporten niet (meer) leuk vinden is voor 18% van de respondenten de reden om dit niet (meer) te doen. Barrières om te gaan sporten of bewegen Zowel sporters als niet-sporters ondervinden weinig barrières bij het (gaan) sporten of bewegen. 19% vindt het moeilijk om de motivatie op te brengen om het te gaan doen. Daarnaast heeft 15% geen zin meer, als men alleen moet gaan. Eveneens 15% vindt het moeilijk om te beginnen met sporten of bewegen. 9% denkt te weinig uithoudingsvermogen te hebben. Fysieke beperkingen bij het sporten 72% van de respondenten geeft aan dat hun gezondheid over het algemeen goed is, waarbij 14% aangeeft dat deze zeer goed is. Bij 23% is de gezondheid soms goed, soms slecht. 4% ervaart zijn/ haar gezondheid als slecht, waarbij 1% deze als zeer slecht 9
ervaart. Met de leeftijd wordt de ervaren gezondheid iets slechter. Eenderde van de respondenten wordt beperkt bij zijn dagelijkse bezigheden: 3% zeer veel, 4% veel, 16% soms wel, soms niet en 12% een beetje. Gaat het om bewegen, dan wordt 46% hierbij gehinderd door een beperking of aandoening, waarbij sommige mensen door meer dan één beperking worden gehinderd. Er is geen significant verschil tussen de leeftijdscategorieën gevonden. Beperking/ aandoening % chronische aandoening 37% (met name rugklachten: 35% en artrose: 24%) lichamelijk 13% auditief 2% visueel 1% verstandelijk 0% Stimulering om te gaan sporten vanuit de omgeving De meerderheid van alle respondenten (56%) geeft aan door niemand gestimuleerd te worden om te gaan sporten. Degenen die wel gestimuleerd worden, krijgen vooral stimulansen van gezinsleden of de partner (21%; mannen ontvangen deze wat meer dan vrouwen) of van de huisarts of andere medisch specialisten (12%). Plannen om meer te gaan bewegen en/of sporten 70% zegt van zichzelf regelmatig te bewegen, waarbij 2% dat in de afgelopen 6 maanden is gaan doen. Van alle respondenten beweegt naar hun eigen mening 14% soms, maar niet regelmatig genoeg. 3% beweegt niet, maar is van plan daar binnenkort mee te beginnen en 4% beweegt niet en heeft geen plannen om dat in de toekomst te gaan doen. Wat sporten betreft, vindt 48% dat men dit regelmatig doet, waarbij 3% aangeeft dat in de afgelopen 6 maanden is gaan doen. 8% zegt van zichzelf soms, maar niet regelmatig genoeg te sporten. 9% sport nu niet, maar is dit wel van plan te gaan doen en 26% sport niet en heeft ook geen plannen om dat in de toekomst te gaan doen. Informatievoorziening 60% van alle respondenten zou meer willen weten over het sport- en beweegaanbod voor 55-plussers binnen de gemeente. Zij willen voornamelijk meer weten over de locaties/accommodaties waar kan worden gesport (20%), de dagen/tijden waarop kan worden gesport (18%) de kosten (18%) en de toegankelijkheid en geschiktheid voor wat betreft leeftijd, beperking etc. (13%) Sporters blijken hun informatie vooral te halen uit de lokale en regionale kranten (19%), uit brochures/ folders van de gemeente of de gemeentegids (18%) en te ontvangen van familie, vrienden en/of kennissen (18%). 10
HOOFDSTUK 3 INVENTARISATIE SPORTAANBOD EN ONTWIKKELING 3.1 Inleiding Een inventarisatie van het huidige sport- en beweegaanbod is noodzakelijk om het inzicht te creëren van de mogelijkheden die er al zijn voor senioren, om zich aan te sluiten bij sport- en beweegactiviteiten. Tevens is het interessant te bekijken hoe de sportorganisaties van de gemeente Moerdijk tegen de doelgroep senioren aankijken en of zij in de (nabije) toekomst nieuw sportaanbod voor deze doelgroep willen ontwikkelen. 3.2 Methode van onderzoek Om het sport- en beweegaanbod voor mensen van 55 tot en met 75 jaar in de gemeente Moerdijk in kaart te brengen, is gebruik gemaakt van een vragenlijst van de Taskforce 50+, die is aangepast voor de gemeente Moerdijk. Er zijn in totaal 160 organisaties schriftelijk benaderd, waaronder 114 sportverenigingen, 10 fysiotherapiepraktijken, 1 woonzorgcombinatie en 22 ouderenorganisaties. 3.3 Algemene resultaten Van alle aangeschreven organisaties hebben er 72 gereageerd, dit is een respons van 45%. De antwoorden op de vragen geven dus een redelijk beeld van het sportaanbod in de gemeente Moerdijk Van de organisaties, die hebben gereageerd, is 61% een vereniging, 8% een stichting en 4% een onderneming (met name fitnesscentra). 12% is een ouderenorganisatie en 7% een fysiotherapiepraktijk. Een klein gedeelte geeft aan anders te zijn georganiseerd. 53% van de organisaties is aangesloten bij een sportbond, 31% is niet aangesloten bij een overkoepelende organisatie. De 72 organisaties die hebben gereageerd, bieden tezamen een diversiteit aan sport- en beweegactiviteiten aan. Daarnaast is er in Moerdijk geen golf-, schaats-, skeeler-, en motorsportaanbod. De respondenten bieden hun sportmogelijkheden verspreid over de woonkernen aan. Het meeste aanbod vinden we in Zevenbergen, gevolgd door Klundert en daarna Fijnaart, Zevenbergschenhoek en Willemstad. 3.4 Huidig seniorensport -aanbod Van de 72 organisaties met sportaanbod hebben er 39 aanbod voor de doelgroep 55-plus (54%). Activiteiten De senioren sporten grotendeels met mensen jonger dan 55 jaar (76%), maar er zijn ook aparte groepen speciaal voor 55-plussers (56%). Bij sommige aanbieders zijn beide vormen mogelijk. 11
Toegankelijkheid Verschillende organisaties hebben een aanbod voor mensen met een beperking en/of chronische aandoening: Cara 26 Hart en vaatziekten 28 Artrose 17 Diabetes 30 CVA 12 Reuma 16 Rugaandoening 15 anders 6 Van de organisaties heeft 18% een aanbod dat niet geschikt is voor mensen met een beperking. Bij de inventarisatievraag rondom sporttechnisch kader voor de groepen met mensen met een bepaalde beperking geeft 10% aan dat het kader specifiek is opgeleid om les te geven aan mensen van 55 tot en met 75 jaar met een functiebeperking. aangepast sportaanbod 60 50 40 30 20 10 0 chronische aandoening verstandelijke beperking lichamelijke beperking auditieve beperking visuele beperking Prijs Bij een groot gedeelte van de organisaties betalen alle sporters evenveel (71%). 18% van de aanbieders kent een speciaal gereduceerd tarief voor de 50-plusser. Bij 11% van de respondenten sporten alleen maar 55-plussers. Bij het grootste deel van de 54 organisaties die hun contributiebijdragen hebben aangegeven, betalen de deelnemers gemiddeld een bijdrage onder de 125,00 per jaar. bedrag % Onder 50 22% Tussen 50 en 75 18% Tussen 75 en 100 24% Tussen 100 en 125 18% Tussen 125 en 150 4% Boven 150 5% Anders 7% 12
Kader 40% van het sporttechnisch kader, dat de sport- en beweegactiviteiten voor de doelgroep verzorgt, is hiervoor specifiek opgeleid. Bij 60% van het aanbod is dit dus niet het geval. Bij 49% van de organisaties is er tijdens sportles voor de doelgroep iemand aanwezig met een EHBO-diploma, 38% kan reanimeren en 13% kan een Automatische Elektrische Defibrillator (AED) bedienen. 9% heeft een andere hulpverlener die bij het sportaanbod aanwezig is. Informatievoorziening/ promotie Tweederde van de aanbieders met aanbod voor senioren gebruikt de plaatselijke pers om het aanbod onder de aandacht van de doelgroep te brengen. Zowel de website en folders worden respectievelijk door 60% en 56% gebruikt. Daarnaast biedt 50% kennismakingsactiviteiten aan en 33% gratis lessen. Opvallend is dat 63% andere manieren noemt. Onbekend is welke manieren dat zijn. Eigen geïnformeerdheid en doorverwijzing 35% van alle sport- en beweegaanbieders geeft aan dat men op de hoogte is van het bestaande sport- en beweegaanbod. Daaropvolgend meldt 38% gedeeltelijk op de hoogte te zijn en 27% van de organisaties is niet op de hoogte. De helft van de organisaties, die vragen krijgen van 55-plussers, verwijst hen door naar een andere organisatie als zij een senior zelf niet kunnen plaatsen. 3.5 Mogelijkheden tot uitbreiding of aanpassing 19% van de ondervraagde organisaties wil (meer) aanbod voor senioren gaan ontwikkelen. Ideeën die genoemd worden zijn meer lessen voor senioren, meer nieuwe programma s aanbieden. Badminton, fietsen, Nordic Walking, Yoga, een landelijke seniorencompetitie via de bond zijn activiteiten die genoemd worden om op te zetten. Als mogelijke knelpunten die worden genoemd bij uitbreiding van het aanbod, zijn in volgorde van belangrijkheid: gebrek aan technisch kader, het niet geschikt vinden van het aanbod, gebrek aan bestuurlijk kader, niet bekend zijn met de mogelijkheden, financiële onhaalbaarheid, gebrek aan informatie en de accommodatie niet geschikt vinden. Er zijn overigens twee sport- en beweegaanbieders die expliciet aangeven dat het voor senioren goedkoper is om bij aanbod georganiseerd door de gemeente te sporten en dat zij daarom ofwel leden zijn verloren danwel voor zichzelf geen taak zien om voor 55- plussers aanbod op te starten. 13
HOOFDSTUK 4 CONCLUSIES 4.1 Inleiding In de voorgaande hoofdstukken zijn de onderzoeken weergegeven van het sport- en beweeggedrag van de 55- tot en met 75-jarigen en het aanbod van activiteiten voor deze doelgroep. 4.2 Conclusies vanuit de vraag In hoofdstuk 2 zijn de resultaten van het onderzoek onder de senioren weergegeven. Hieruit kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Bewegen: 56% van de Moerdijkse senioren voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Dit is lager dan het landelijke gemiddelde van 68% (bron: CBS Statline, 2005) en de provinciale cijfers. Provinciaal voldoet 65% van de 50- tot 65-jarigen en 66% van de 65-plussers aan de norm (bron: PON Wat beweegt Brabant, 2006). Met de leeftijd gaan zowel mannen als vrouwen iets minder bewegen. Driekwart van de senioren beleeft echter zijn beweeggedrag als voldoende. (Huishoudelijke) beweegactiviteiten in en rondom het huis (tuinieren) behelzen het grootste deel van de dagelijkse beweging. 17% van de mensen die zeggen niet voldoende bewegen, is eenvoudig te stimuleren om meer in beweging te komen. Daarnaast kan geconcludeerd worden dat een grote groep (68%) naar zijn eigen mening al gedurende lange tijd beweegt. Sporten: De helft van de senioren geeft aan te sporten. Naarmate de leeftijd stijgt, neemt het percentage enigszins af. 36% voldoet aan de Fitnorm. Dit ligt in de lijn met de landelijke gemiddelden en vormt dus een landelijk probleem. Mannen sporten over het algemeen vaker en langer dan vrouwen. De meest beoefende sporten zijn tennis, wandelsport/ Nordic Walking, fitness, Meer Bewegen voor Ouderen (gymnastiek, koersbal, volksdans, yoga en zwemmen), wielrennen/ mountainbiken/ toerfietsen en zwemsport. Meer mensen sporten binnen een vereniging (48%) dan ongeorganiseerd (30%), 13% doet mee aan één van de activiteiten van Meer Bewegen voor Ouderen. Sporters zijn tevreden over de diversiteit, de bereikbaarheid van de accommodaties en de dagen/ tijden waarop gesport kan worden en redelijk tevreden over de kwaliteit van de lesgevers/ trainers, de kwaliteit van de gebruikte materialen tijdens de lessen/ trainingen en de begeleiding bij het sporten. Over de kwaliteit van de accommodaties en de kosten zijn de meningen verdeeld. Het gezondheidsaspect is de belangrijkste motivatie voor senioren om te gaan sporten. Ook plezier en ontspanning scoren hoog. 35% sport omdat men dat altijd al gedaan heeft. Mensen die niet sporten geven voornamelijk als reden dat zij andere hobby s hebben die men leuker vindt. Daarnaast vindt een deel zichzelf er niet (meer) lichamelijk toe in staat. Sporters ondervinden weinig barrières bij het (gaan) sporten. 46% van de senioren ondervindt hinder van een fysieke beperking en/of chronische aandoening bij het bewegen. Rugaandoeningen en artrose komen het meeste voor. Ruim de helft van alle respondenten wordt door niemand gestimuleerd om te sporten. Een klein deel wordt door gezinsleden/ partner of door de huisarts/ medisch specialist gestimuleerd. 14
17% is eenvoudig te stimuleren tot meer sporten. Verder is een groot deel van de senioren constant: nagenoeg de helft geeft aan al gedurende langere tijd regelmatig te sporten en een kwart van de niet-sporters is niet van plan dit nog te gaan doen. Sporters vernemen informatie over sportaanbod vooral uit lokale en regionale kranten, brochures/ folders van de gemeente of de gemeentegids en via familie, vrienden en/of kennissen. Aandachtspunten bij het gaan sporten of bewegen Hoewel een groot deel geen barrières ondervindt bij het sporten of bewegen, heeft 19% moeite om de motivatie op te brengen om het te gaan doen. Daarnaast heeft 15% geen zin meer, als men alleen moet gaan. Eveneens 15% vindt het moeilijk om te beginnen met sporten of bewegen. 9% denkt te weinig uithoudingsvermogen te hebben. 60% van alle senioren zou meer willen weten over het sport- en beweegaanbod. Zij wensen diverse informatie hierover. Dit is opvallend omdat de gemeente een sporten sport- en beweeggids en een krantje heeft die aan alle 55-plussers worden gestuurd. Daarnaast staat het aanbod in het huis-aan-huis-blad. 4.3 Conclusies vanuit het aanbod In hoofdstuk 3 zijn de resultaten van het onderzoek onder de aangeschreven organisaties weergegeven. Hieruit kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Huidig aanbod: Moerdijk kent een rijk en divers sportaanbod, waarbij de ruim de helft van het aanbod ook door senioren beoefend kan worden. De senioren sporten grotendeels met mensen jonger dan 55 jaar (76%), maar er zijn ook aparte groepen speciaal voor 55-plussers (56%). Bij sommige aanbieders zijn beide vormen mogelijk. De meeste respondenten geven aan dat de activiteiten toegankelijk zijn voor mensen met een beperking en/ of chronische aandoening. Hier is doorgaans echter geen speciaal opgeleid kader voor. Bij de meeste organisaties betalen de seniorleden evenveel als de overige leden. Een klein deel (18%) kent een gereduceerd tarief. De meeste jaarcontributies liggen onder de 125,00. Opvallend is dat 22% een jaarcontributie van minder dan 50,00 vraagt. Er wordt weinig (40%) gewerkt met speciaal opgeleid kader voor de seniorenactiviteiten. Tweederde van de organisaties met seniorensportaanbod werft senioren via de plaatselijke pers gevolgd door werving via de website en folders. Ook wordt gebruik gemaakt van kennismakingsactiviteiten en gratis lessen. De sport- en beweegaanbieders zijn redelijk op de hoogte van het aanbod van andere aanbieders (35% goed, 38% gedeeltelijk). De helft van alle sport- en beweegaanbieders blijkt een senior door te verwijzen naar ander aanbod, als hij de senior zelf niet kan opnemen. Toekomstig aanbod: 19% van de ondervraagde organisaties wil (meer) aanbod voor senioren gaan ontwikkelen. Zij hebben hier enkele ideeën over, zoals meer lessen of programma s voor senioren aanbieden en een landelijke seniorencompetitie via de bond. Badminton, fietsen, Nordic Walking en yoga zijn activiteiten die genoemd worden om op te zetten. Als mogelijke knelpunten bij het opstarten of uitbreiden van het seniorenaanbod worden uiteenlopende zaken naar voren gebracht. 15
HOOFDSTUK 5 ADVIES In dit advies worden mogelijke oplossingen en handvatten gegeven voor de in de eerdere hoofdstukken geconcludeerde problemen of knelpunten. 5.1 Op basis van de resultaten Advies rondom senioren Een groot deel van de Moerdijkse senioren voldoet niet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Het is daarom raadzaam hen voor te lichten over bewegen en sporten, bijvoorbeeld over het aanpassen van de leefstijl en bewustwording van het eigen beweeggedrag. Bij stimulering van de actieve leefstijl zou nog circa 17% van de senioren meer aan het bewegen gezet kunnen worden en de sportdeelname worden verhoogd met eveneens 17%. De gemeente Moerdijk verstrekt via drie papieren kanalen gedetailleerde informatie over sport en bewegen aan de senioren: via de sport- en beweeggids, via een krant die persoonlijk wordt toegestuurd op de 55 ste verjaardag (het Senioortje) en via een huis-aan-huis-blad. 60% van de senioren wil echter meer weten over het aanbod. Het lijkt erop dat de aangeboden middelen de senioren niet aanspreken of bij hen niet op de juiste manier onder de aandacht worden gebracht, want de middelen bevatten reeds gedetailleerde informatie. De bestaande middelen zouden dus op een andere manier onder de aandacht gebracht moeten worden. Advies rondom sport- en beweegaanbieders De sport- en beweegaanbieders die nu al ideeën hebben over uitbreiding van het aanbod voor senioren, kunnen van de gemeente een steuntje in de rug krijgen om deze ideeën om te zetten in concrete activiteiten. De sport- en beweegaanbieders en de gemeente zouden gezamenlijk een kennismakingsmaand of activiteit kunnen organiseren, waardoor zij niet alleen nieuwe leden werven, maar ook meer met elkaar in contact komen. Hiaten De gemeente Moerdijk kent een rijk sport- en beweegaanbod dat voor een groot deel ook door senioren beoefend kan worden. De senioren zijn over het algemeen tevreden over dit aanbod. Over de kosten zijn de meningen van de senioren verdeeld, terwijl de meeste jaarcontributies onder de 125,00 liggen. In de verhouding vraag aanbod zitten dus geen duidelijke hiaten. Er bestaat wel een hiaat tussen de verstrekte informatie over het sport- en beweegaanbod en de informatiebehoefte van de senioren. De sport- en beweegaanbieders zijn wel redelijk van elkaars aanbod op de hoogte. 5.2 Concrete vervolgstappen voor de gemeente Moerdijk 1. Informeren Sport- en beweegmarkt Sportservice Noord-Brabant adviseert om concrete activiteiten op te gaan starten met een structureel karakter (jaarlijks terugkerend voor minimaal 4 jaar, bij voorkeur jaarlijks of om de twee jaar), waar senioren elkaar ontmoeten, zowel sportief-actief als sportief-inactief. Een sport- en beweegmarkt zorgt er bijvoorbeeld voor dat aanbieders hun activiteiten kunnen presenteren. Inwoners maken kennis met het aanbod in de kernen. De markt kan worden gecombineerd met de organisatie van een fittest. De deelnemers doorlopen de Groninger Fitheidtest voor Ouderen (GFO), die ook voor het 16
GALM-project is gebruikt. Zij worden getest op lenigheid, knijpkracht, conditie, en bloeddruk. Nadat de deelnemers de gehele testlijn hebben doorlopen, kunnen ze de resultaten van de eigen test vergelijken met andere senioren van dezelfde leeftijd (landelijke gemiddelden) en indien zij reeds eerder mee hebben gedaan met hun eerdere testresultaten. Deze testen trekken altijd veel deelnemers, wat goed is voor het aantal bezoekers aan de markt. Tegelijkertijd ontmoeten ook de sportaanbieders elkaar waardoor ervaringsuitwisseling plaats kan vinden. Aanbieden van bestaande informatie De bestaande informatiebronnen dienen op een andere manier bij de senioren onder de aandacht te worden gebracht. Zo kan in het huis-aan-huis blad naast het aanbodoverzicht een column van een huisarts of fysiotherapeut over bewegen worden geplaatst. Ook kan het plaatsen van de sporter van de week of de sportvereniging van de week extra aandacht trekken. Bij de sporter van de week kunnen senioren zich aanmelden en vertellen over hun sport- of bewegingsactiviteit. De sport- en beweeggids zou, naast de verspreiding onder de senioren zelf, meer onder de aandacht gebracht kunnen worden van intermediairs. Denk bijvoorbeeld aan kaderleden van ouderenbonden en medewerkers van de maaltijdvoorziening. Op die manier is er actief aandacht voor de informatie en verdwijnt het boekje minder snel in de kast. 2. Bewust worden Lezingen/ voorlichtingen Voorlichtingsbijeenkomsten waarin onderwerpen besproken worden zoals gezonde voeding, gezonde leefstijl, het belang van bewegen en niet roken, kunnen gezondheidswinst opleveren voor de senioren. Deze voorlichtingsbijeenkomsten kunnen worden georganiseerd bij woon- zorgcombinaties en ouderenorganisaties, in nauwe samenwerking met bijvoorbeeld lokale huisartsen en de GGD. Fitheidtest Door deel te nemen aan een fitheidtest, eventueel in combinatie met een beweegmarkt, leren de senioren de mogelijkheden en beperkingen van hun eigen lichaam kennen. Een persoonlijk advies op basis van de testresultaten is hierbij belangrijk. Zo kan men er bijvoorbeeld in een vroeg stadium achter komen dat er risico op suikerziekte bestaat. Men kan hier op tijd op inspelen en de schadelijke gevolgen beperken. Ook kan men erachter komen dat men fysiek in veel meer in staat is dan men aanvankelijk dacht. Kennis over het eigen lichaam en het bewust worden van de eigen mogelijkheden kan een enorm motiverende en stimulerende werking hebben. Belemmerende factoren zoals angst, weinig motivatie, het gevoel dat men door gezondheidsklachten lichamelijk beperkt is, kunnen worden gereduceerd. 3. Motiveren Beweegmaatje Het beweegmaatje is een strategie om de senioren te motiveren meer te bewegen. Omdat veel senioren aangeven niet gemotiveerd te worden om te gaan bewegen, of juist gemotiveerd worden door een partner is het van belang beweegmaatjes te mobiliseren. Hiervoor kunnen bijvoorbeeld vrijwilligers worden ingezet, of de maatschappelijke stage. Voor alleenstaanden die niet door anderen gemotiveerd worden kan in het kader van meedoen en voorkomen van eenzaamheid een oplossing liggen. Sportcoach De sportcoach matcht vraag en aanbod voor mensen met een beperking. Hierbij is het van belang huisartsen en fysiotherapeuten te informeren over sport- en 17
beweegmogelijkheden in Moerdijk. Afhankelijk van hun bereidheid tot doorverwijzing kan de doelgroep direct doorverwezen worden naar sport- en/ of beweegaanbod. De sportcoach functioneert vervolgens als bemiddelaar tussen senior en sport- en beweegaanbieder. Bewegen op recept Bewegen op recept is een vorm bewegingsstimulering waarbij de eerstelijnszorg de nietbewegende, kwetsbare senior gericht adviseert en doorverwijst naar een beweegaanbod. Het is bekend dat een advies dat wordt gegeven door de witte jas eerder wordt opgevolgd dan een advies op tv of uit de krant. Sportservice Noord Brabant voert op dit moment de regierol in Brabant binnen het Nationaal Actieplan Sport en Bewegen, setting zorg. Samen met het ministerie van VWS en het NISB zijn 10 pilotlocaties uitgezocht waarbij diverse methoden van bewegen op recept worden uitgevoerd. Tot zover blijkt inderdaad dat deze methode bij uitstek geschikt is voor het bereiken van de inactieve, kwetsbare, senioren doelgroep. 4. Activiteiten ondersteunen en aanbieden Nieuwe activiteiten Sportservice Noord-Brabant adviseert de sport- en beweegbieders die al van plan zijn het aanbod uit te breiden, maar die hun plannen nog niet hebben omgezet in daadwerkelijke activiteiten, te ondersteunen bij de uitvoering van hun plannen. Een verenigingsadviseur kan hen helpen de eventuele drempels te slechten en kan meehelpen de nieuwe ideeën te integreren binnen hun bestaande verenigingsstructuur. Bestaande activiteiten promoten De te organiseren sport- en beweegmarkt heeft niet alleen het informatie-effect op de senioren, maar kan ook de communicatie tussen de sport- en beweegaanbieders onderling en tussen hen en de gemeente en overige organisaties die actief zijn voor senioren verhogen. Een kennismakingsmaand waarbij aanbieders gezamenlijk extra het aanbod promoten, kan bijdragen aan een gestructureerde werving van senioren. Zo kunnen sport- en beweegaanbieders die niet alleen aan wervingacties beginnen, aanhaken bij het collectief. 18
Bijlage A Bijlage B Bijlage C Bijlage D Verzonden enquête senioren (begeleidende brief, invulinstructie en vragenlijst) Resultaten enquête senioren (tabellen per vraag) Verzonden enquête sport- en beweegaanbod (begeleidende brief, invulinstructie en vragenlijst) Resultaten enquête sport- en beweegaanbod (tabellen per vraag) 19