07.0001914 Bijlage 1: Bijzondere bijstand Individuele bijzondere bijstand Niet iedereen zal een duidelijk beeld hebben van wat bijzondere bijstand precies inhoudt. Daarom wordt hierbij een korte omschrijving gegeven van de bijzondere bijstand. Het is geen juridisch sluitende omschrijving en er kunnen dus geen rechten aan worden ontleend. Bijzonder bijstand is een vorm van inkomensondersteuning en is geregeld in de Wet Werk en Bijstand (Wwb) Door bijzondere omstandigheden kan zich de situatie voordoen dat in het individuele geval de uitkeringsnorm van de Wwb niet toereikend is om te voorzien in bepaalde noodzakelijke kosten van bestaan. Voor zover de betrokkene voor dergelijke kosten geen beroep kan doen op een voorliggende voorziening en de uitgaven evenmin uit eigen middelen kunnen worden voldaan, kan daarvoor bijzondere bijstand worden vertrekt. Om recht te hebben op bijzondere bijstand is niet vereist, dat belanghebbende ook recht heeft op algemene bijstand. Bij de beoordeling van een verzoek om bijzondere bijstand moet een antwoord worden gegeven op de volgende vragen: A: Betreft het (aantoonbare) noodzakelijke kosten van het bestaan? B: Betreft het kosten waarin op andere wijze kan worden voorzien? C: Is er sprake van bijzondere omstandigheden in het individuele geval? D: Kunnen de kosten worden voldaan uit de aanwezige draagkracht? Ad A: Noodzakelijke kosten bestaan Het begrip noodzakelijke kosten van het bestaan is in de Wwb niet verder omschreven. In de Wwb is slechts aangegeven welke kosten in ieder geval niet tot de noodzakelijke kosten van bestaan worden gerekend. Ondanks het feit dat in de wet een definitie ontbreekt, is het college toch niet vrij om naar eigen inzicht vast te stellen wat al dan niet noodzakelijke kosten van bestaan zijn. In de rechtspraak wordt aan de hand van min of meer objectieve criteria beoordeeld of er sprake is van noodzakelijke kosten. Het college heeft dus geen beoordelingsvrijheid, maar slechts enige beoordelingsruimte. Bepalend is dat er sprake is van noodzakelijke kosten van het bestaan die uit bijzondere individuele omstandigheden voortkomen en die in het concrete geval als noodzakelijk moeten worden aangemerkt. Het betreft hier dus bij uitstek een kwestie van maatwerk. Ad B: Op ander wijze in kosten voorzien Het betreft hier de vraag naar een z.g. voorliggende voorziening. Wanneer er een voorziening is, die gelet op haar aard en doel geacht wordt passend en toereikend te zijn en waarop betrokkene een beroep kan doen, bestaat er voor die kosten geen recht op bijzondere bijstand. Er bestaat evenmin recht op bijzondere bijstand indien de voorliggende voorziening de betreffende kosten niet als noodzakelijk aanmerkt. In de praktijk blijkt dit criterium een belangrijke afwijzingsgrond. armoede H:\corsa_2007\07-0001914_ WH armoede.doc
Ad C: Bijzondere omstandigheden in het individuele geval Er bestaat alleen recht op bijzondere bijstand indien er sprake is van bijzondere omstandigheden in het individuele geval. Dit betekent dus, dat niet de eisen van de samenleving in relatie tot de aard van de kosten bepalend zijn, maar de omstandigheden in het individuele geval. Het is daarom niet mogelijk om bijzondere bijstand te weigeren voor kosten die naar de eisen van de samenleving in het algemeen niet als noodzakelijk worden beschouwd. Het is alleen van belang of zich in het concrete geval bijzondere omstandigheden voordoen die de kosten noodzakelijk maken. Hieruit blijkt dus opnieuw dat bijzondere bijstand maatwerk is. Ad D: Aanwezige draagkracht Het college heeft vrijheid in de vaststelling van de draagkracht van de belanghebbende. Dit betekent dat het college zelf bepaalt welk deel van de aanwezige middelen (inkomen en vermogen) bij de vaststelling van de draagkracht in aanmerking wordt genomen. Het college heeft ten aanzien van dit criterium dus beoordelingsvrijheid. Buitenwettelijk beleid Indien er opgrond van de genoemde criteria geen recht op bijstand bestaat, heeft het college niet de bevoegdheid om bijstand te verlenen. Toch komt het regelmatig voor dat een gemeente beleidsregels formuleert waarin criteria staan op grond waarvan toch bijstand kan worden verleend. Dit wordt buitenwettelijk beleid genoemd. Met name ten aanzien van medische kosten wordt regelmatig buitenwettelijk beleid gevoerd. Dergelijk beleid kan echter leiden tot sancties van de betrokken minister. Categoriale bijzondere bijstand Het college kan naast individuele bijzondere bijstand ook categoriale bijzondere bijstand verlenen voor bijzondere kosten. Bij de invoering van de Wwb zijn de tot dan toe bestaande mogelijkheden om categoriale bijzondere bijstand te verlenen aanzienlijk beperkt. Hierdoor zij allerlei categoriale regelingen die tot dan toe in veel gemeenten bestonden vervallen, zoals de bekende witgoed- en bruingoedregelingen. Door de beperking van de mogelijkheid voor categoriale bijstand komt het maatwerkprincipe van de bijzondere bijstand duidelijker naar voren en blijft het algemene inkomensbeleid voorbehouden aan de rijksoverheid. In een belangrijk opzicht wijkt categoriale bijstand af van de individuele bijzondere bijstand. Het betreft het feit dat voor belanghebbenden die behoren tot de aangewezen categorie niet nagegaan hoeft te worden of ten aanzien van die persoon de bedoelde kosten ook daadwerkelijk noodzakelijk zijn of gemaakt zijn. Door te behoren tot een aangewezen categorie is het reeds aannemelijk dat die persoon zich in bijzondere omstandigheden bevindt die leiden tot bepaalde noodzakelijke kosten van bestaan waarin de algemene bijstand niet voorziet en die de aanwezige draagkracht te boven gaan. Wel is vereist dat de aannemelijke kosten concreet zijn. Deze bevoegdheid tot verlening van categoriale bijzondere bijstand heeft het college ten aanzien van personen van 65 jaar of ouder en ten aanzien van chronisch zieken en gehandicapten. Ter verdere concretisering kan het college groepen 65-plussers, chronisch zieken en gehandicapten aanwijzen waarvan aannemelijk is dat die zich in bijzondere omstandigheden bevinden die leiden tot bepaalde noodzakelijke kosten van het bestaan waarin de algemene bijstand niet voorziet. 2
Bijlage 2: Schuldhulpverlening 1. Inleiding Al jaren beschikken de grotere gemeenten over een gemeentelijke Kredietbank. Hier kunnen mensen gebruik van maken wanneer ze er financieel helemaal niet meer uitkomen. De Kredietbank schept orde in de chaos, treft regelingen met schuldeisers, soms via rechtelijke tussenkomst, en begeleidt de cliënt bij een goed beheer van zijn inkomsten en uitgaven. Steeds meer mensen hebben schulden die ze niet zelf kunnen oplossen. Daarom is landelijk gezien de laatste jaren het gebruik van de gemeentelijke Kredietbanken sterk toegenomen. Onze gemeente heeft alle werkzaamheden in verband met de schuldhulpverlening gemandateerd aan het loket Inkomensondersteuning van de Dienst Werk, Zorg en Inkomen van de gemeente Eindhoven. Dit is dus de Kredietbank van de gemeente Eindhoven; de huidige naam is Inkomensondersteuningsloket. De beschikbaarstelling aan onze inwoners van de mogelijkheid om gebruik te maken van de diensten van het Inkomensondersteuningsloket, is een vorm van minimabeleid. 2. Het proces De werkzaamheden die doorgaans binnen de schuldhulpverlening worden verricht kunnen in twee fases worden verdeeld: Fase 1: oriëntatie en stabilisatie In deze fase vindt de intake plaats en worden enige gesprekken met de cliënt gevoerd. Het doel is om een beeld te krijgen over de financiële situatie van de cliënt (zonder in detail te treden), de psycho-sociale situatie van de cliënt en zijn motivatie. Verder dient de cliënt een reëel beeld te krijgen van de mogelijkheden die een schuldregeling biedt, wat tijdens het traject van de cliënt wordt verwacht e.d. Fase 2: de feitelijke schuldenregeling. Deze fase omvat hoofdzakelijk administratief gerichte werkzaamheden De schuldregeling kan verschillende uitkomsten hebben: - Schuldbemiddeling, ook genaamd de buitengerechtelijke schuldsanering of het minnelijk traject. Binnen de schuldhulpverlening gaat de voorkeur uit naar het minnelijk traject. - Afwijzing van de aanvraag tot schuldregeling. Hiertoe wordt besloten wanneer het niet mogelijk blijkt om stabiliteit in het inkomsten- en uitgavenpatroon van betrokkene te verkrijgen, of wanneer betrokkene niet bereid is om verdere medewerking te verlenen - Toewijzing van de aanvraag: wanneer er stabiliteit is gekomen in het inkomsten- en uitgavenpatroon van betrokkene maar het blijkt niet mogelijk te zijn om tot een buitengerechtelijke schuldsanering te komen worden alle werkzaamheden verricht die noodzakelijk zijn tot verkrijging van verlening verklaring op basis van de WSNP. 3
3. Uitgangspunt voor schuldhulpverlening Het behoort volledig tot de beleidsvrijheid van de gemeente om al dan niet schuldhulpverlening aan te bieden. Verder is de gemeente volledig vrij in de vormgeving van de schuldhulpverlening. Schulden zijn altijd complex. Vrijwel iedere schuldsituatie blijkt uit zowel financiële als psychosociale aspecten te bestaan. Er moet dus niet alleen aandacht uitgaan naar de financiën van de cliënt maar ook naar de cliënt zelf. Verder zijn bij schulden bijna altijd meerdere schuldeisers betrokken en vaak ook meerdere hulpverlenende instanties. Er is daarom behoefte aan een centrale aansturing van het gehele proces, bij voorkeur vanuit een integrale benadering. Er dient een instantie te zijn die het tot zijn verantwoordelijkheid rekent om zorg te dragen voor een uniforme aanpak en afstemming tussen de betrokken partijen. 4. Situatie in onze gemeente Het Inkomensondersteuningsloket verricht alle administratieve werkzaamheden voor schuldbemiddeling en schuldsanering en de werkzaamheden die direct daarmee samenhangen. (fase 2) De werkzaamheden die vallen in fase 1 worden momenteel niet of slechts zeer fragmentarisch uitgevoerd. Uit de ervaring die het Inkomensondersteuningsloket in de afgelopen jaren heeft opgedaan blijkt dat het noodzakelijk is dat aan de werkzaamheden die nu in fase 2 worden verricht, een eerste fase vooraf gaat. Wanneer een inwoner uit onze gemeente een aanvraag voor schuldbemiddeling of schuldsanering heeft ingediend meldt het Inkomensondersteuningsloket dit aan onze gemeente. Het blijkt dat in de afgelopen jaren per jaar gemiddeld 10 tot 15 inwoners van onze gemeente gebruik maken van de diensten van het loket Inkomensondersteuning. In 2005 hebben 15 inwoners uit onze gemeente bij het Inkomensondersteuningsloket een aanvraag ingediend voor schuldbemiddeling of schuldsanering. Hiervan hebben 2 personen momenteel een uitkering van de gemeente; één persoon heeft in het recente verleden gedurende korte tijd een uitkering gehad. De overgrote meerderheid van de cliënten van het Inkomensondersteuningsloket hebben dus geen contact met de afdeling Werk en Samenleving. Momenteel beperkt de bemoeienis van de gemeente met de schuldhulpverlening zich tot de vergoeding van de kosten die het Inkomensondersteuningsloket in rekening brengt voor zijn dienstverlening. 5. Voorstel toekomstige wijze schuldhulpverlening De Stichting Maatschappelijk Werk Dommelregio (MWD), de instelling die in onze gemeente het algemeen maatschappelijk werk verricht, biedt aan om in goed overleg met het Inkomensondersteuningsloket in onze gemeente schuldhulpverlening te geven. Verder is MWD bereid om het case-management uit te oefenen. Daartoe zal MWD zorg dragen dat in ieder team van maatschappelijk werkers iemand aanwezig is met voldoende deskundigheid op het gebied van schulphulpverlening. Deze schuldhulpverlener treeft op als case-manager en als vast aanspreekpunt voor de cliënt en voor derden. MWD zal zorgen voor de benodigde deskundigheid en voor de noodzakelijke contacten met belangrijke schuldeisers in de regio, zoals woningbouwvereniging, energiebedrijf e.d. 4
Wij achten het noodzakelijk om op korte termijn een duidelijke structuur aan te brengen in de schuldhulpverlening. Daarom hebben wij besloten om gebruik te maken van het aanbod van dienstverlening dat MWD heeft gedaan. In goed overleg tussen MWD, het Inkomensondersteuningsloket en de gemeente worden in de komende tijd nadere afspraken gemaakt over de vormgeving van de samenwerking. Hierbij zal aandacht worden gegeven aan o.m. de volgende punten: - Centrale intake: Iedereen die zich meldt bij het Inkomensondersteuningsloket, wordt gevraagd toestemming te geven dat zijn/haar naam wordt doorgegeven aan MWD. - MWD neemt contact op met cliënt die door het Inkomensondersteuningsloket is gemeld om te kijken of er behoefte is aan begeleiding. - Iedere aanvraag die binnenkomt bij MWD of bij het Inkomensondersteuningsloket, ook niet volledig ingevulde, wordt in behandeling genomen. - Schuldhulpverlening dient niet alleen beschikbaar te zijn voor mensen met grote problematische schulden. Ook mensen met kleine schulden dienen voor deze hulpverlening in aanmerking te komen. - Bijzondere aandacht gaat uit naar de eventuele overdracht van de cliënt van het MWD naar het Inkomensondersteuningsloket voor verlening van een krediet of de verkrijging van een verklaring op basis van de WSNP. - De budgetbegeleiding: MWD dient aan de cliënt een goed aanbod te doen van cursussen en adviesgesprekken op het gebied van budgettering (sluitende begroting opstellen) en inkomensbeheer (begeleiding bij de dagelijkse uitgaven) - Indien de cliënt wordt opgenomen in de WSNP dan dienen er afspraken te worden gemaakt over de begeleiding van het saneringstraject. - De gehele werkwijze zal in het eerste kwartaal van 2008 worden geëvalueerd. 5
Bijlage 3: Deelname aanvullende collectieve ziektekostenverzekering De kosten van de aanvullende verzekering bedragen tussen de 20,- en 30,- per maand; dit is 240,- tot 360,- per persoon per jaar. Het is moeilijk in te schatten hoeveel personen gebruik een collectieve verzekering zullen afsluiten. Daarom worden een paar aannames gedaan. Wanneer de gemeente een collectieve aanvullende ziektekostenverzekering aanbiedt aan degenen die een bijstandsuitkering ontvangen, dan dient deze voorziening ook beschikbaar te worden gesteld aan iedereen met een vergelijkbaar inkomen. In 2007 wordt aan circa 130 personen bijstand verleend. Er wordt vanuit gegaan dat, mits de gemeente de kosten volledig vergoedt, vrijwel iedereen gebruik zal maken van een aanvullende verzekering; Het is niet bekend hoeveel huishoudens in onze gemeente een inkomen op minimum niveau hebben. Stel het betreft 200 huishoudens. Aangenomen wordt dat de helft van hen een aanvullende ziektekostenverzekering wil afsluiten via de gemeente. Op basis van bovenstaande aannames sluiten 230 een aanvullende ziektekostenverzekering via de gemeente af. Wanneer de gemeente de kosten hiervan volledig vergoedt dan bedragen de kosten hiervan per jaar tussen de 55.200,- en 82.800,-. 6
Bijlage 4: Literatuur Ministerie van SZW: Nationaal Actieplan ter bestrijding van armoede Gemeente Tilburg: De cirkel doorbroken StimulanSZ en SGBO: Gemeentelijk armoedebeleid Gemeente Gemert-Bakel: Notitie Herijking armoedebeleid (2005) Gemeente Eindhoven: Nota Herijking Minimabeleid (2005) Gemeente Uden: Collectieve ziektekostenverzekering voor minima (Raadsvoorstel 2005) Schulinck: Syllabus masterclass Bijzondere bijstand en minimabeleid (2006) Schulinck: Handboek Wet Werk en Bijstand 7