Alleen wij twee! Bovenstaande titel verwijst naar twee ritmestokjes. In deze les vindt u een aantal spel- en musiceerideeën met ritmestokjes. Ze worden vaak gebruikt tijdens de Muziek op Schootlessen, op peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en in de onderbouw van de basisschool. Door de auteur van deze les en een fabrikant zijn ritmestokjes ontwikkeld die door kleur en codering van elkaar verschillen. Daardoor bieden ze nog meer spelmogelijkheden en wordt het gebruik aantrekkelijker door de ruimere mogelijkheden. 3. Door aantikken Alle kinderen zitten in een kring met hun ogen dicht. De leidster loopt achter de kring langs en tikt een kind aan dat één of twee stokjes mag pakken (concentratie). 4. Extra mogelijkheden voor het uitdelen van stokjes in kleur met code Groep Peuters en kleuters Doel Doelen staan cursief gedrukt en tussen haakjes achter de verschillende lesonderdelen Benodigdheden Cd Pyramide 2008-II, track 1 t/m 4 1 paar ritmestokjes voor ieder kind en iedere leidster/ leerkracht 1 (Hand)trommels Klankstaven A en Fis 10 Schudkokers Afbeeldingen van regen, hagel, onweer, wind en zon Eventueel: lege blikken, kartonnen- of plastic dozen, melkpakken of iets dergelijks Ruimte Speellokaal of groepsruimte Duur Afhankelijk van het aantal activiteiten dat u kiest uit de les Lin de Laat R ITME STOKJES (claves) Ze zijn er in soorten en maten. Voor dreumesen bevelen we stokjes aan met een lengte van 17cm een een dikte van 1 cm. Voor peuters en kleuters gebruiken we stokjes met een lengte van ongeveer 27 cm en een dikte van 7 mm. Hoe kom je aan ritme stokjes (claves)? Zelf maken. Menig doe-het-zelf zaak zal ze voor u op maat zagen. Na het schuren en afronden van de kopse kanten zijn ze klaar voor gebruik. Kopen. Bijvoorbeeld bij www.kindermuziekwinkel.com, voor 1 2, -- per paar. Deze ritmestokjes hebben een mooiere klank dan de stokjes die je zelf maakt. www.tuttitimbri.nl; 36 stokjes in een mooie houten doos voor 1 85, --. Het zijn gekleurde en gecodeerde ritmestokjes. Hoe deel je ritmestokjes uit? Een les(onderdeel) met ritmestokjes begint met het uitdelen ervan. Dat kan op verschillende manieren. 1. Met een spreektekst Kijk eens stokjes, voor ieder twee tikken, tikken, tik je mee? Met een tweede spreektekst, als iedereen al stokjes heeft Als je niet meer tikken wil, doe ze omhoog en het is stil! U kunt deze stokjes uitdelen zoals aangegeven bij punt 1, 2 en 3; zonder te letten op de kleur of de codering. U geeft één van de volgende opdrachten, waarbij de leerkracht moet kunnen inschatten hoe ver de kinderen zijn met rekenen(rekenkundig inzicht). Hoe pak je de stokjes op?: 1. Op kleur, zonder naar de codering te kijken (verstandelijke ontwikkeling, kleurbesef). Bijvoorbeeld: de leidster loopt achter de kring langs, tikt een peuter aan en zegt: Jij mag twee blauwe stokjes pakken. 2. Op codering, maar de kleur mag anders zijn. (verstandelijke ontwikkeling, kiezen op codering). Bijvoorbeeld: de stokjes liggen in de vorm van een zon. De leerkracht zegt: Jasper pakt twee stokjes met elk één zaagsnede erin. 3. Op zowel kleur als codering (verstandelijke ontwikkeling). Bijvoorbeeld: Jasper pakt twee rode stokjes met elk twee zaagsneden erin. 4. Op codering, waarbij de som van het aantal zaagsneden per twee stokjes moet kloppen. Bijvoorbeeld: Jasper pakt twee stokjes, waarin samen 3 zaagsneden zitten. Dat wil zeggen: een stokje met één en een stokje met twee zaagsneden. 2. Door het leggen in een vorm De stokjes liggen in een bepaalde vorm, bijvoorbeeld een zon met stralen, in het midden van de kring. De leidster kijkt een kind aan, dat een of twee stokjes mag pakken (non verbale communicatie). 4
Stokjes in kleur met code. De gecodeerde stokjes zijn per paar gekleurd in rood, blauw en geel. De codering bestaat uit één of meerdere zaagsneden (ringen) aan de boven- en/of onderkant van de stokjes. Zie foto s. Voor een peutergroep met 16 kinderen en 2 leidsters hebt u nodig: 18 paar stokjes, verdeeld in 6 paar rode-, 6 paar blauwe- en 6 paar gele stokjes. Bij elke kleurgroep horen de 6 paren ook weer bij elkaar door de codering van een of meerdere zaagneden: - 2 stokjes in rood, blauw en geel met ieder één zaagsnede aan een kant. - 2 stokjes in rood, blauw en geel met ieder twee zaagsneden; één aan de bovenkant en één aan de onderkant van de stokjes. - 2 stokjes in rood, blauw en geel met ieder drie zaagsneden; één aan de bovenkant en twee aan de onderkant van de stokjes. Voor een kleutergroep gebruikt u, afhankelijk van het aantal kinderen, wellicht het dubbele aantal stokjes; dus 36 paar. Er zijn dan steeds twee paren stokjes met dezelfde codering, maar dat is geen probleem. Het kiezen van de stokjes op kleur is bij een peutergroep goed haalbaar. Het kiezen van de stokjes op codering past in de onderbouw. Liedjes en muzikale activiteiten met de ritmestokjes. Na het uitdelen van de stokjes kan het musiceren beginnen! Hier volgt een aantal liedjes met muzikale spel-ideeën voor peuters en kleuters. Cd Pyramide 2008-II, track 1 De kinderen zitten in de kring. U zingt het liedje en de kinderen verzinnen om beurten een nieuwe manier om de stokjes te laten klinken. (klankkleur, gehoortraining) Als de groep met deze spelwijze nog niet bekend is, geeft u zelf eerst een voorbeeld. U kunt: de stokjes tegen elkaar tikken, op elkaar tikken, ermee rollen, met boven- en onderkant tegen elkaar tikken of over elkaar schuiven. Als variatie hierop zingt u (in een volgende les) bovenstaand liedje weer en vraagt de kinderen hun ogen te sluiten. Daarna laat u de stokjes horen. Wat deden ze? Dat mogen de kinderen verwoorden (taalontwikkeling) of nadoen met hun eigen stokjes. 5
Cd Pyramide 2008-II, track 2 U zingt bovenstaand lied. Daarna maakt u met de stokjes een vorm of voorwerp: bijvoorbeeld een vliegtuig of helicopter, waarbij u de stokjes in een X vorm over elkaar legt (kleine motoriek). Als de kinderen de vorm herkennen (verstandelijke ontwikkeling), kunt u met hen het bekende liedje HELICOPTER van Herman Broekhuizen zingen. Vervolgens laat u de peuters met hun eigen stokjes experimenteren en fantaseren (ontwikkeling van de fantasie en emotionele ontwikkeling). Bijvoorbeeld: - twee stokjes met elkaar zijn: een hamer en spijker, een dak van een huis, schaatsen onder de schoenen, ski s, voelsprieten van een slak, ruitenwissers, letters...; - eén stokje apart kan een fluit zijn of een soepstengel of... Samenwerken Laat de kinderen ook als groep samenwerken en hun stokjes bij elkaar leggen tot een groter figuur (sociale ontwikkeling). Op die manier maken ze bijvoorbeeld een boom; eventueel aangepast aan de seizoenen met bijgelegde herfstblaadjes in het najaar en zijden bloesem/ groene blaadjes in de lente. Veel stokjes bij elkaar kunnen ook een vogelnestje zijn, een kampvuur of... een willekeurig figuur, waaraan de kinderen zelf een betekenis geven. Uiteraard worden niet alle activiteiten in één keer uitgevoerd. Gaandeweg zullen de kinderen meer ideeën krijgen. Cd Pyramide 2008-II, track 3 Tijdens en na het liedje Rommeldebom gebruiken de kinderen hun eigen lichaam als trommel (lichaamsbesef, kleine motoriek). Als variatie hierop kunt u allerlei objecten in de ruimte als trommel gebruiken: de muur, de tafel, de stoel, de kast, de verwarming (klankkleur en ruimtelijk inzicht). 6
Cd Pyramide 2008-II, track 4 Met bovenstaand liedje leren de kinderen spelenderwijs de muzikale tegenstellingen langzaam-snel en zacht-hard. Zeker op een regenachtige dag spreekt deze spreektekst met activiteit sterk tot de verbeelding van de kinderen. Ze kunnen direct meespelen (muzikale tegenstellingen: zacht-hard-stil). Een klankspel met ritmestokjes en klankstaven U kunt de ritmestokjes ook gebruiken in samenspel met of in relatie tot andere instrumenten. Een voorbeeld daarvan is een klankspel, waarbij ritmestokjes de regen vertegenwoordigen en klankstaven de zon. Verdeel de kinderen over drie groepen. - De eerste groep is de regen. - De tweede groep de zon. - De derde groep reageert op de muziek van de andere twee groepen. 7
Bron Dikke dakke dikke do : Christel Cochius, De reus van Stijn: uitgeverij De Toorts Foto's: Lin de Laat (ritmestokjes) Tineke Vlaming (overige foto's) Illustraties: Tineke Vlaming U geeft met een duidelijk teken aan welke groep zich mag laten horen: de regen of de zon. Als de regen klinkt, loopt de derde groep door de ruimte met de armen als een paraplu boven het hoofd en als de zon klinkt, gaat de derde groep liggen zonnebaden (reageren op muziek). Variatie of uitbreiding van het klankspel U gebruikt daarbij afbeeldingen van regen, hagel, onweer en wind en deelt schudkokers, trommels en ritmestokjes uit aan drie groepen kinderen. De kinderen reageren met hun instrumenten op het zien van de afbeeldingen. Bij het tonen van het plaatje met de hagel klinken de schudkokers; bij de regen de ritmestokjes, enzovoort. Regen : tikken met ritmestokjes; Hagel : schudden met schudkokers; Onweer : slaan op de trom; Wind : wrijven over de trommel. AFSLUITING Als afsluiting van een les(onderdeel) kunt u de ritmestokjes als trommelstokjes op een trommel laten spelen bij het zingen van onderstaand lied. Als niet voor elk kind een trommel beschikbaar is, kunt u laten trommelen op blikken, dozen, melkpakken of iets dergelijks. Cd Pyramide 2008-II, track 4 U zingt als variatie op het lied TIKKEN MET MIJN STOKJES: SPELEN OP MIJN TROMMEL. Na het zingen van bovenstaand lied kunt u ook laten mee trommelen op ritmische muziek van een cd of instrument. Lin de Laat. Zij is docente Muziek op Schoot, Muziek en Beweging en auteur van kinderboeken www.lindelaat.nl. Wijziging emailadres? Geef het door aan: gvledenadministratie@home.nl GEHRELS MUZIEKEDUCATIE 8