1,4-1,0-1,0-0,8-0,6-0,4

nl ENERGIEconcepten VOOR NiEUWBOUW & RENOVATIE 1,4-1,0-1,0-0,8-0,6-0,4 F E D C B A

HOME OF OXYGEN Duco geeft op een natuurlijke manier zuurstof aan ieder gebouw. Verse lucht rechtstreeks via de gevel binnenbrengen, zonder complexe toevoerkanalen, is de ultieme garantie voor een gezond binnenklimaat. De gezondheid van de bewoner staat bij Duco dan ook centraal. Een doordachte combinatie van basisventilatie, intensieve ventilatie en zonwering zorgt voor een optimale luchtkwaliteit. Duco biedt zowel voor woning, kantoor, school of zorginstelling een innovatieve oplossing waarin iedereen zich thuis voelt. Duco, Home of Oxygen

> Inhoud Natuurlijke ventilatie, dé juiste oplossing 4 EPC-norm 5 Het Bouwbesluit en de nieuwe normen 6-7 Luchtdicht bouwen 8-9 Ventilatieoplossingen 10-11 Nieuwbouwconcepten 12-16 Luchtdicht bouwen 17-18 Renovatie 18-19 Renovatieconcepten 20-24 Case Study 25-26 Advies 27 Inhoud 3

Natuurlijke ventilatie, de juiste oplossing Daling energieverbruik Sinds de introductie van de energieprestatie regelgeving in 1996 is het energieverbruik van nieuwbouwwoningen in Nederland sterk gedaald. Per 1 januari 2011 geldt er een EPCnorm van 0,6. Deze norm is nodig om de CO 2 uitstoot in de bouwsector te verminderen en onze klimaatveranderingen tegen te houden. In 2015 wordt deze norm verder aangescherpt tot 0,4. Gerichte systemen Ook bij een EPC-niveau van 0,6 of lager blijft het noodzakelijk om de gezondheid van de bewoners centraal te stellen bij het bouwen van nieuwe woningen. Daarom is natuurlijke ventilatie, waarbij verse lucht rechtstreeks via de gevel binnenin de woning wordt gebracht, noodzakelijk. Voor elk type woning bestaan er gerichte systemen die zorgen voor een EPC-niveau onder de wettelijke norm. Duco berekende tal van concepten en met de toepassing van verschillende technische innovaties wordt er steeds het gewenste EPC-niveau of lager behaald. Duco biedt verschillende natuurlijke ventilatieoplossingen binnen de nieuwe EPC-norm. Met energiezuinige CO 2 - en vochtgestuurde ventilatiesystemen is zelfs een EPC-niveau van 0,4 en lager eenvoudig haalbaar. Energieneutraal bouwen met natuurlijke ventilatie is geen utopie... > ˮ Wist u dat een mens 15-20 liter CO 2 per uur produceert? 4

1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,0 1996 1998 2000 2006 2011 2015 2020 1996 EPC 1.4 > invoering 2011 EPC 0,6 > huidige eis 2020 EPC 0,0 > Energieneutraal bouwen EPC-norm EPC staat voor Energie Prestatie Coëfficiënt en wordt uitgedrukt in een getal. Dit getal geeft aan hoe energiezuinig de woning is op basis van de eigenschappen van het gebouw. Sinds 1996 geldt er in Nederland een EPC - wetgeving in het kader van het klimaatbeleid. Een steeds strenger wordende wetgeving zorgt ervoor dat woningen steeds energiezuiniger worden. Door deze energiebesparingen kan een bijdrage geleverd worden aan de vermindering van de Sinds de invoering in 1996 is de EPC-norm sterk geëvolueerd: > 1996 EPC 1,4 (invoering) > 1998 EPC 1,2 > 2000 EPC 1,0 > 2006 EPC 0,8 > 2011 EPC 0,6 (huidige eis) > 2015 EPC 0,4 > 2020 EPC 0,0 (energieneutraal bouwen) uitstoot van CO 2. De EPC wordt berekend volgens de Energie Prestatie Norm, die sinds 1996 deel uit maakt van het Bouwbesluit. Bij deze berekening wordt rekening gehouden met de gebouweigenschappen, de gebouwgebonden installaties, zoals ventilatiesystemen, zonnecollectoren, zonnecellen, maar ook met zaken als de isolatiewaarde van wanden, vloeren en beglazing en de kierdichting. Er wordt bovendien ook rekening gehouden met een gestandaardiseerd bewoners gebruikersgedrag. De EPC-berekening is onbeperkt geldig tenzij het gebouw ingrijpend gerenoveerd wordt. NATUURLIJKE VENTILATIE & EPC-NORM 5

Het Bouwbesluit en de nieuwe normen > ˮ Wist u dat aandoeningen van de ademhalingsorganen steeds vaker voorkomen? Met de introductie van het Bouwbesluit 2012, wijzigde er ook een en ander op het vlak van ventilatie. We zetten de belangrijkste wijzigingen even op een rij: De bedoeling is om zowel de bestaande methoden voor nieuwbouw als bestaande bouw te integreren en een wildgroei aan kwaliteits- en gelijkwaardigheidsverklaringen te voorkomen. Bovendien moet deze norm Installatiegeluid in woningen Het geluid van de ventilatie-installatie in een het mogelijk maken om zeer energiezuinig te bouwen. woning mag vanaf nu slechts maximaal 30 db(a) bedragen. De afvoerventilator DucoBox voldoet aan deze eisen. Voor een optimale geruisloze werking, worden best enkele aandachtspunten in acht genomen bij het ontwerp: NEN 7120 Deze norm, ook wel energieprestatienorm genoemd (EPG), vervangt NEN 5128 (woningbouw) en NEN 2916 (utiliteitsbouw). De NEN 7120 is de nieuwe bepalingsmethode voor de energieprestatie van een gebouw, > Installaties op open zolderruimten zowel voor woning- als utiliteitsbouw. > Eisen opstelplaatsen (bevestigen aan een zwaardere wand en de DucoBox trillingsvrij monteren) Nieuwe en innoverende energiebesparende technieken die in de praktijk tot opmerkelijke energiebesparingen kunnen leiden, werden Berekening ventilatiecapaciteit utiliteit Vroeger werd de ventilatiecapaciteit berekend per m² (bezettingsgraadklasse). Vanaf nu wordt die berekend aan de hand van het beoogde aantal personen in een ruimte of een gebied (nieuwbouw), respectievelijk het aantal personen dat daadwerkelijk aanwezig mag zijn (bestaande bouw). in de norm opgenomen. Er wordt meer rekening gehouden met de bouwfysische werkelijkheid en de innovaties binnen de intstallatietechnische branche van de voorbije jaren. Ook sluit de nieuwe norm beter aan bij de praktijkervaringen die de afgelopen jaren werden opgedaan met het bepalen van de EPC. Zo is de waardering van energieprestatie bij toepassing van Met ingang van 1 juli 2012 werden enkele nieuwe normen geïntroduceerd die verschillende technieken realistischer en minder theoretisch dan voorheen. aansluiten bij de Europese richtlijnen. 6

Ventileren volgens Systeem C: de natuurlijke keuze NVN 7125 Tegelijkertijd met NEN 7120, werd ook de NVN 7125 gelanceerd. Deze energieprestatienorm voor maatregelen op gebiedsniveau (EMG) biedt een optionele berekening van het opwekkingsrendement voor verwarming, koude, warm tapwater en elektriciteit van opwekkingsinstallaties buiten het eigen perceel. Het gaat om installaties die meerdere gebouwen van warmte, koude en/of elektriciteit voorzien, zoals stadsverwarming en collectieve warmtekrachtinstallaties, warmtepompen, PV of windmolens. Deze NEN 8088-1 Deze norm richt zich specifiek op ventilatie van gebouwen en hangt sterk samen met NEN 7120. Deze nieuwe rekenmethode helpt de luchtstromen bepalen in het kader van de energieprestatieberekeningen van gebouwen, zowel nieuwbouw als bestaande bouw, woningbouw en utliteitsbouw. De ventilatiesystemen worden overigens per type in verschillende klassen onder gebracht. Alle systemen van Duco ventileren volgens systeem C, want zo staat gezondheid centraal, mét aandacht voor energiezuinigheid. norm kan de EPC van een gebouw met maximaal 25% verlagen. Voor systeem C ziet de onderverdeling er zo uit: Nr. Systemen met natuurlijke toevoer en mechanische afvoer (NEN 8088-1) C.1 standaard C.2a winddrukgestuurde toevoer Δp < 1 Pa C.2b winddrukgestuurde toevoer 1 Pa < Δp 5 Pa C.2c winddrukgestuurde toevoer 5 Pa < Δp 10 Pa C.3a tijdsturing afvoer zonder zonering C.3b winddrukgestuurde toevoer, tijdsturing op afvoer C.3c tijdsturing toevoer en afvoer C.4a winddrukgestuurde toevoer, CO 2 -sturing in verblijfsgebied met keuken op afvoer C.4b CO 2 -sturing indirect op toevoer per verblijfsruimte C.4c winddrukgestuurde toevoer, CO 2 -sturing op afvoer per verblijfsruimte Het Bouwbesluit en de nieuwe normen 7

Luchtdicht bouwen Luchtdichtheid In een gebouw kunnen verschillende luchtstromen optreden. Er wordt onderscheid gemaakt tussen systeemventilatie, spuiventilatie, verbrandingslucht en infiltratie (zie kader). Zoals eerder vermeld worden deze luchtstromen bepaald volgens de nieuwe NEN 8088-1, die een onderdeel vormt van de energieprestatienorm. Vier luchtstromen Systeemventilatie wordt gerealiseerd door het ventilatiesysteem en is bedoeld voor de luchtverversing voor mensen en het afvoeren van vocht uit bijvoorbeeld de badkamer. Spuiventilatie wordt gerealiseerd door het openen van ramen en is bedoeld voor het versneld afvoeren van verontreinigingen, bijvoorbeeld na het verven. Verbrandingslucht is lucht die nodig is bij de verbanding van brandstoffen, bijvoorbeeld een open gasketel of open haard. Infiltratie is lucht die onbedoeld en niet regelbaar naar binnen stroomt door kieren en naden onder invloed van winddruk en zuiging op de gebouwschil. 8

> ˮ Wist u dat een relatieve vochtigheid boven de 70% niet comfortabel is? De luchtdichtheid of infiltratiestroom kan worden berekend met de NEN 8088-1 of zelf worden opgegeven (meetwaarde). Dit is een wezenlijke wijziging ten opzichte van de oude EPC-normen. Het bouwjaar bepaalt de rekenwaarde van de specifieke luchtdoorlatendheid (q v;10 -waarde). Voor nieuwbouw is deze waarde vastgesteld op 0,7 dm 3 /sm 2. De berekende, forfaitaire waarde van de infiltratie staat dus los van de daadwerkelijk toegepaste bouwkundige De meetwaarde voor infiltratie kan alleen details in een gebouw. gebruikt worden wanneer het gebouw onder een kwaliteitsborgingsprocedure wordt gebouwd. Bij het ontwerp kan nuttig gebruik worden gemaakt van bouwkundige details uit bijvoorbeeld SBR-publicatie 360 Luchtdicht bouwen. Na realisatie moet door middel van metingen worden aangetoond of de opgegeven waarde daadwerkelijk is gerealiseerd. Een dergelijke meting wordt bij woningen uitgevoerd met een zogeheten blower door test (zie foto). De berekende waarde van de infiltratie hangt samen met de afmetingen van het gebouw (vanwege de stedenbouwfysische aspecten), het gebouwtype, het bouwjaar en de aanwezigheid van een open verbrandingstoestel. > Blowerdoor test LUCHTDICHT BOUWEN 9

Duco s gerichte ventilatieoplossingen > Duco CO 2 System > CO 2 -Sensor > Duco Comfort System (Plus) Eenvoudig Natuurlijk Ventilatiesysteem Dit draadloos vraaggestuurd natuurlijk ventilatiesysteem vergt een minimale investering en is zeer eenvoudig te installeren, dit maakt het ideaal voor renovatie. De afvoerunit, de DucoBox, wordt radiofrequent gestuurd via de CO 2 - Sensor in de woonkamer. Optioneel kan er ook een handbediening voorzien 0,14 worden. Zelfregelende roosters zorgen voor de toevoer van C4b Tronic verse lucht. Plug & Play met Vraaggestuurde Ventilatie Eenvoudig te installeren natuurlijk woningventilatiesysteem, dat ventileert op basis van luchtkwaliteit (CO 2 ) en relatieve vochtigheid (RH). Het meet in diverse ruimtes, dus direct bij de bron en communiceert draadloos. De zelfregelende 0,14 C4b Tronic winst toevoerroosters garanderen een optimaal comfort. winst Duco Comfort System > Vochtsensor Duco Comfort System Plus > DucoTronic System 0,11 CO2 De ultieme vorm van Natuurlijke Ventilatie winst Vraaggestuurd Natuurlijk Ventilatiesysteem, dat de luchttoevoer en -afvoer volledig automatisch stuurt op basis van C, CO 2 en relatieve vochtigheid. Het systeem meet direct aan de bron, in elke leefruimte en communiceert draadloos. Er is keuze uit een compleet gamma elektronische toevoerroosters. e C winst NEN 7120 NEN 8088-1 e 0,11 winst C C4a C4c Duco Verhoogt uw EPA label! NEN 7120 NEN 8088-1 NEN 8088-1 e 0,11 C4a CO2 winst C NEN 7120 NEN 8088-1 e C NEN 7120 NEN 8088-1 NEN 7120 NEN 8088-1 e 0,11 winst winst C C4a NEN 7120 NEN 8088-1 NEN 7120 NEN 8088-1 e Duco Verhoogt uw EPA label! NEN 8088-1 0,13 0,11 C4c Duco Verhoogt uw EPA label! CO2 winst C C4a NEN 7120 NEN 8088-1 e C C4a NEN 7120 NEN 8088-1 Comfort Comfort C4c Comfort Comfort+ 10 > Elektronisch gestuurd toevoerrooster e 0,14 C4b Tronic winst C NEN 7120 NEN 8088-1 e 0,11 winst C C4a C4c NEN 7120 NEN 8088-1 NEN 8088-1 e Comfort

Ventilatie én Zonwering in één DucoTwin Duco Ventilation & Sun Control is gespecialiseerd in ventilatie- en zonweringoplossingen. Een goede ventilatie Duco ontwikkelde binnen het DucoTwingamma verschillende mogelijkheden, voor elke woning of elk gebouw een oplossing: zorgt voor gezonde lucht binnenshuis, zonwering zorgt voor thermisch comfort. De combinatie van natuurlijke ventilatie met externe zonwering garandeert een gezond, comfortabel en energiezuinig binnenklimaat. Duco s jarenlange expertise op beiden vlakken heeft dan ook geleid tot een geïntegreerde aanpak. De DucoTwin roosters bieden ventilatie én zonwering in één systeem. Binnen het gamma zijn er vele mogelijkheden, een uitgebreid kleurenpalet is beschikbaar en grote doekoppervlaktes zijn mogelijk. In de stormvaste FIX uitvoering doet het doek ook dienst als insectenwering. DucoTwin 50 ZR Ideaal renovatierooster DucoTwin 120 ZR Onzichtbare plaatsing DucoTwin 120 ZR AK Voor extra akoestisch comfort DucoTwin 120 CAP Doekzonwering met uitvalarm TwinTronic Elektronisch gestuurde ventilatie én zonwering CAP uitvoering Bij de optionele CAP uitvoering is het zonweringsdoek op een uitvalarm gemonteerd, die in een hoek van maximaal 90 uitvalt. Het zonweringdoek filtert en verzacht het buitenlicht, maar behoudt tegelijkertijd ook het zicht naar buiten. Alle DucoTwin roosters kunnen ook in Duco s Vraaggestuurde Natuurlijke Ventilatiesystemen toegepast worden. DUCO S VENTILATIESYSTEMEN 11

Nieuwbouw concepten Op naar 0,6 of zelfs 0,4! In het kader van de steeds strenger wordende EPC-wetgeving ontwikkelde Duco een aantal concepten waarin Duco s Vraaggestuurde Natuurlijke Ventilatiesystemen (VNV) toegepast worden binnen de huidige EPC-norm van 0,6 en de toekomstige norm van 0,4. Bij enkele referentiewoningen, omschreven door Agentschap NL, werden verschillende systemen en innovatieve energiezuinige oplossingen toegepast om een voldoende lage EPC te behalen. > Tussenwoning De rijwoningen vertegenwoordigen bijna 50% van de woningvoorraad in Nederland. Van die 50% is bijna driekwart een tussenwoning. In totaal is 36,5% van de nieuwbouwwoningen een tussenwoning. 20% van de rijwoningen wordt in de huursector gerealiseerd, 80% in de koopsector. De oppervlakte van een tussenwoning bedraagt gemiddeld 125 m 2. In een tussenwoning zijn doorgaans drie slaapkamers aanwezig. Bouwkundige maatregelen U-waarde raam + glas - 1,34 W/m²K U-waarde voordeur - 1,27 W/m²K Installatietechnische maatregelen Ventilatie Duco Comfort System DucoTronic System Verwarming opwekking Verwarming afgifte HR-107 combiketel met verklaring hulpenergie Radiatoren Verwarming temp. systeem HT LT Tapwater opwekking Tapwater douche WTW - HR-107 combiketel CW4 met verklaring warmtapwater Combi warmtepomp met bodem als bron Vloerverwarming (woonkamer) Combi warmtepomp met bodem als bron CW4/6 met voorraadvat DWTW-pijp op koude kraan + inlaat ketel Koude - opwekking - Bodemopslag Koude - afgifte - Vloerkoeling (woonkamer) EPC 0,58 0,40 12

> Superconcept tussenwoning De uitgangspunten blijven voor dit superconcept uiteraard ongewijzigd, maar aan de hand van dit concept willen we graag aantonen wat de mogelijkheden zijn met Vraaggestuurde Natuurlijke Ventilatie om een heel lage EPC-score te behalen. Bouwkundige maatregelen Rc-waarde vloer en gevels 5,0 m 2 K/W Rc-waarde dak 6,0 m 2 K/W U-waarde raam + glas (triple) 0,85 W/m²K U-waarde voordeur 1,27 W/m²K Infiltratie 0,40 dm³/sm² Zonwering Op zuid Installatietechnische maatregelen Ventilatie DucoTronic System Verwarming - opwekking HR-107 combiketel met zonnecollector 5 m 2 Verwarming afgifte vloerverwarming Verwarming temp. systeem LT Tapwater opwekking HR-107 combiketel met zonnecollector 5 m 2 Tapwater douche WTW DWTW-pijp op koude kraan + inlaat ketel Zonne-energie thermisch Zonnecollector 5 m 2 Zonne-energie elektrisch 7,5 m² (125 Wp/m²) EPC 0,15 NIEUWBOUWCONCEPTEN 13

> Hoekwoning De rijwoningen vertegenwoordigen bijna 50% van de woningvoorraad in Nederland. Van die 50% is circa een kwart een hoekwoning. In totaal is 13,5% van de nieuwbouwwoningen een hoekwoning. De oppervlakte van een hoekwoning bedraagt gemiddeld 127 m 2. In een hoekwoning zijn doorgaans drie slaapkamers aanwezig. Bouwkundige maatregelen U-waarde voordeur 1,27 W/m²K 1,27 W/m²K Installatietechnische maatregelen Ventilatie Duco Comfort System DucoTronic System Verwarming opwekking HR-107 combiketel met verklaring hulpenergie Verwarming afgifte Radiatoren Radiatoren Verwarming temp. systeem HT HT Tapwater opwekking Tapwater douche WTW - HR-107 combiketel CW4 met verklaring warmtapwater HR-107 combiketel met verklaring hulpenergie HR-107 combiketel CW4 met verklaring warmtapwater DWTW-pijp op koude kraan + inlaat ketel Zonne-energie - 7,5 m² (125 Wp/m²) EPC 0,58 0,40 14

> Vrijstaande woning De vrijstaande woningen vertegenwoordigen circa 5% van de woningvoorraad in Nederland. Alle vrijstaande woningen worden gerealiseerd in de koopsector. De oppervlakte van een vrijstaande woning bedraagt gemiddeld 164 m 2. In een vrijstaande woning zijn doorgaans drie slaapkamers aanwezig. Bouwkundige maatregelen U-waarde raam + glas 1,34 W/m²K 1,34 W/m²K U-waarde voordeur - 1,27 W/m²K Infiltratie 0,625 dm³/sm² 0,625 dm³/sm² Installatietechnische maatregelen Ventilatie Duco Comfort System DucoTronic System Verwarming opwekking HR-107 combiketel met verklaring hulpenergie Verwarming afgifte Radiatoren Radiatoren Verwarming temp. systeem HT HT Tapwater opwekking Tapwater douche WTW HR-107 combiketel CW5 met verklaring warmtapwater DWTW-pijp op koude kraan + inlaat ketel HR-107 combiketel met verklaring hulpenergie HR-107 combiketel CW5 met verklaring warmtapwater EPC 0,60 0,60 - NIEUWBOUWCONCEPTEN 15

> Appartementencomplex Appartementen vertegenwoordigen circa 33 % van de woningvoorraad in Nederland. Een derde van de appartementen wordt in de huursector gerealiseerd, twee derde in de koopsector. De oppervlakte van een appartement in de koopsector bedraagt gemiddeld 105 m 2. In dit gemiddelde zijn zowel luxe penthouses als eenvoudige galerijwoningen opgenomen. Een appartement in de huursector is vaak kleiner.) Een appartement is veelal voorzien van twee slaapkamers. Bouwkundige maatregelen U-waarde raam + glas - 1,34 W/m²K U-waarde voordeur 1,27 W/m²K 1,27 W/m²K Zonwering - Op zuid Installatietechnische maatregelen Ventilatie Duco Comfort System DucoTronic System Verwarming - opwekking HR-107 combiketel met verklaring hulpenergie Hybride warmtepomp / HRketel Verwarming afgifte Radiatoren Vloerverwarming Verwarming temp. systeem HT LT Tapwater opwekking Tapwater douche WTW HR-107 combiketel CW4 met verklaring warmtapwater DWTW-douchegoot op koude kraan + inlaat ketel Hybride warmtepomp / HRketel CW4 met verklaring warmtapwater DWTW-douchegoot op koude kraan + inlaat ketel EPC 0,60 0,40 16

Residentie in Stolwijk Duco Comfort System REFERENTIE 17

Renovatie De poorters van Montfoort / Active house renovatieproject Investeren in een duurzame toekomst van de bestaande bouw Er liggen in Nederland nog heel wat uitdagingen in de renovatiesector. De Nederlandse woningvoorraad bedraagt immers zo n 7,2 miljoen woningen. Heel wat van die woningen, zeg maar meer dan de helft, is gebouwd voor het uitbreken van de oliecrisis in 1973 en zijn samen verantwoordelijk voor 80% van de CO 2- uitstoot. Zoals uit het taartdiagram blijkt, heeft ongeveer een kwart van de Nederlandse woningvoorraad een zuinig energielabel (A of B). De rest wordt beschouwd als onzuinige voorraad. We spreken hier over ruim 5 miljoen woningen! Het is duidelijk dat de situatie van de bestaande woningvoorraad moet worden herzien voor een effectieve verlaging van de CO 2 -uitstoot en het terugdringen van het energieverbruik. Deze -vaak niet of slecht geïsoleerde- woningen hebben oorspronkelijk een G- of F-label. Door plaatsing van CV-ketels, dubbel glas en/of isolatie is de energiezuinigheid vaak licht verbeterd en komt het gemiddelde energielabel uit op E. Er is binnen de bestaande woningvoorraad een grote slag te slaan ten aanzien van groene energielabels en dus om de voorraad te verduurzamen qua energiegebruik en milieubelasting. Bij een renovatie is het ideale uitgangspunt om een evenwicht te vinden tussen energie, milieu en -last but not least- binnenklimaat. Net daarom heeft Duco enkele concepten laten uitwerken, waarbij rekening werd gehouden met deze uitgangspunten en waarbij de Vraaggestuude Natuurlijke Ventilatiesystemen centraal staan, aangezien ze bijdragen tot een gezond en comfortabel binnenklimaat. Duco opteerde om bij de uitgewerkte renovatieconcepten als standaard uit te gaan van een tussenwoning, die procentueel het grootste aantal vertegenwoordigt binnen de bestaande woningvoorraad. 18

F 10% G 5% A 6% B Verdeling huidige E 16% Nederlandse woningvoorraad 14% naar energielabel (%) C D 20% 26% Voor de bouwperiode werden twee types woningen verder onder de loep genomen: Energiecrisiswoningen Een kwart van de totale woningvoorraad, 1,8 miljoen, is gebouwd tussen 1975 en Woningnoodwoningen Ondanks de korte tijdsperiode (1965-1974) vormen de woningnoodwoningen, met bijna 1,3 miljoen stuks, 18 procent van de totale voorraad. Hiervan staan in Nederland nog meer dan 850.000 eengezinswoningen en 400.000 meergezinswoningen. 1991. 75 procent hiervan bestaan uit eengezinswoningen. De oliecrisis van 1973 heeft ervoor gezorgd dat er bewustwording ontstond van het energiegebruik. De nationale overheid heeft sindsdien structureel beleid gemaakt op het gebied van energetische voorschriften. Vanwege het steeds groter wordende woningnoodprobleem zijn er in deze periode veel woningen gebouwd. In 1975 zijn de eerste richtlijnen voor de warmteweerstand van de constructie voorgeschreven. De Rc-waarde voor dak en In 1962 werd de woningnood zelfs tot volksvijand nummer één benoemd. Moderne bouwconstructies en -materieel zorgden voor een kortere bouwtijd en daarmee voor een hoge bouwproductie. De destijds ontwikkelde bouwsystemen, zoals stapelbouw met grote elementen, gietbouw met tunnelbekisting en prefab betonbouw komen in de huidige dichte geveldelen werd gesteld op 1,3 m² K/W. In 1979 werd het toepassen van dubbele beglazing vereist voor woonvertrekken, terwijl de bovenverdieping(en) doorgaans nog voorzien waren van ramen met enkel glas. In 1983 werd er een minimale Rc-waarde van 1,3 m² K/W voor de begane grondvloeren verplicht gesteld. nieuwbouw nog steeds op grote schaal voor. Overheidssubsidie in de vorm van het De gevels van de woningnoodwoningen bestonden nog uit ongeïsoleerde spouwwanden, vaak gecombineerd met gevelvullende elementen. Prefab premiestelsel zorgde voor verdere toename van de industrialisatie in de bouw. Veel woningen uit deze periode zijn vervaardigd uit een constructie van gestapelde elementen, vloersystemen en daken werden op grote schaal toegepast. prefab of in het werk gestort beton. Dakconstructies werden doorgaans als geïsoleerd systeemdak uitgevoerd. RENOVATIE 19

Renovatie concepten > Woningnoodwoning Uitgangspunten Beukmaat Diepte Verdiepingshoogte Nokhoogte Eigenschappen 6,2 meter 8 meter 2,8 meter b.k. vloer + 5,4 meter b.k. verd. vloer 8,4 meter Totaal gebruiksoppervlak (GO) 117,6 m² Bruto inhoud 357,6 m² Voor Achter Geveloppervlakte 32,4 m² 32,4 m² Raam / glas 13,2 m² 16,6 m² Raam / glas 41% 51% Bouwkundig Schil; Rc-waarde dak 0,22 m²k/w Rc-waarde gevel 0,43 m²k/w Rc-waarde vloer 0,17 m²k/w U-waarde kozijn 5,1 W/m²K U-waarde deur 3,4 W/m²K Luchtdichtheid (q v10 -waarde) 4,0 dm³/s per m² ZTA-waarde 0,8 Installatietechniek Ventilatie Natuurlijke toe- en afvoer Verwarming opwekker VR-ketel Verwarming temp.systeem HT Tapwater opwekking Boiler Verbruik Elektriciteit 4937 kwh Gas 2664 m³ CO 2 -emissie 7530 kg Energielabel F F 20

Budgetoplossing Bouwkundige maatregelen Schil; Rc-waarde dak 5,0 m²k/w Rc-waarde gevel 1,5 m²k/w Rc-waarde vloer ongewijzigd U-waarde kozijn 1,6 W/m²K (enkel op begane grond) U-waarde deur 1,6 W/m²K (enkel op begane grond) Luchtdichtheid (q v10 -waarde) 1,0 dm³/s per m² ZTA-waarde 0,7 Installatietechnische maatregelen Ventilatie Duco CO 2 System Verwarming opwekker HR-107 Verwarming temp.systeem HT Tapwater opwekking Combitoestel HRww Verbruik Elektriciteit 1881 kwh Gas 1189 m³ CO 2 -emissie 3178 kg Energielabel A CO 2 uitstoot -58% A Standaardoplossing Bouwkundige maatregelen Schil; Rc-waarde dak 5,0 m²k/w Rc-waarde gevel 5,0 m²k/w Rc-waarde vloer 5,0 m²k/w U-waarde kozijn 1,6 W/m²K U-waarde deur 1,6 W/m²K Luchtdichtheid (q v10 -waarde) 0,625 dm³/s per m² ZTA-waarde 0,7 Installatietechnische maatregelen Ventilatie Duco Comfort System Verwarming opwekker HR-107 Verwarming temp.systeem HT Tapwater opwekking Combitoestel HRww Verbruik Elektriciteit 1487 kwh Gas 580 m³ CO 2 -emissie 2088 kg Energielabel A++ Jaarlijkse energiebesparing 2000 A++ RENOVATIECONCEPTEN 21

> Energiecrisiswoning Uitgangspunten Eigenschappen Beukmaat 5,4 meter Diepte 9 meter Verdiepingshoogte 2,8 meter b.k. vloer + 5,4 meter b.k. verd. vloer Nokhoogte 8,3 meter Totaal gebruiksoppervlak (GO) 128,4 m² Bruto inhoud 413,4 m² Voor Achter Voor Achter Geveloppervlakte 15,6 m² 27,9 m² 16,4 m² 6,4 m² Raam / glas 5,2 m² 10,4 m² 5,3 m² 0,5 m² Raam / glas 33% 37% 32% 8% Bouwkundig Schil; Rc-waarde dak 1,30 m²k/w Rc-waarde gevel 1,30 m²k/w Rc-waarde vloer 1,30 m²k/w U-waarde kozijn 2,9/5,1 W/m²K U-waarde deur 3,4 W/m²K Luchtdichtheid (q v10 -waarde) 2,0 dm³/s per m² ZTA-waarde 0,7 Installatietechniek Ventilatie Natuurlijke toevoer/mechanische afvoer Verwarming opwekker HR-107 Verwarming temp.systeem HT Tapwater opwekking Combitoestel Hrww Verbruik Elektriciteit 1828 kwh Gas 1891 m³ CO 2 -emissie 4398 kg Energielabel C C 22

Standaardoplossing Schil; Rc-waarde dak Rc-waarde gevel Rc-waarde vloer U-waarde kozijn U-waarde deur High-end oplossing Bouwkundige maatregelen 5,0 m²k/w 5,0 m²k/w 5,0 m²k/w 1,6 W/m²K 1,6 W/m²K Luchtdichtheid (q v10 -waarde) 0,625 dm³/s per m² ZTA-waarde Ventilatie Verwarming opwekker Verwarming temp.systeem Tapwater opwekking ongewijzigd Installatietechnische maatregelen Duco CO 2 System ongewijzigd ongewijzigd ongewijzigd Zonne-energie (pv-panelen) 9,7 m² Elektriciteit Verbruik 596 kwh Gas 923 m³ CO 2 -emissie Schil; Rc-waarde dak Rc-waarde gevel Rc-waarde vloer U-waarde kozijn U-waarde deur 2418 kg Energielabel A++ Bouwkundige maatregelen 5,0 m²k/w 5,0 m²k/w 5,0 m²k/w 0,8 W/m²K 0,8 W/m²K Luchtdichtheid (q v10 -waarde) 0,15 dm³/s per m² ZTA-waarde 0,60 Ventilatie Verwarming opwekker Verwarming temp.systeem Tapwater opwekking Tapwater douche WTW Installatietechnische maatregelen Duco CO 2 System Ventilatiewarmtepomp - lucht (Energiedrager: elektriciteit) LT ongewijzigd Zonne-energie (pv-panelen) 6,9 m² Externe zonwering Elektriciteit DWTW-pijp op koude kraan + inlaat ketel DucoTwin 50 ZR (manueel) Verbruik 1399 kwh Gas 352 m³ CO 2 -emissie 1704 kg Energielabel A+++ Jaarlijkse energiebesparing 890 A++ CO 2 uitstoot -61% A+++ 23 RENOVATIECONCEPTEN

Renovatie in de praktijk Case study: renovatie 180 arbeiderswoningen in Tilburg 180 arbeiderswoningen in de Tilburgse wijk Loven werden aan een grondige renovatie onderworpen. De doelstelling was om het EPA-label op te krikken & het comfort van de bewoners gevoelig te verhogen. Dankzij onder meer de implementatie van het Duco CO 2 System is dat aardig gelukt. De renovatie in Tilburg was best ingrijpend en had enkele centrale uitdagingen. Zo moesten De verse lucht komt de woningen binnen via de zelfregelende ventilatieroosters die op het glas werden geplaatst. In die project werd er gekozen voor de DucoLine 10/17/23 ZR, een rooster dat maar liefst drie verschillende luchtdoorlaten kan realiseren, en de GlasMax ZR, een geluiddempend susooster. Op die manier kan het binnenklimaat opnieuw geoptimaliseerd worden, zonder dat de bewoner ook maar iets hoeft te doen. Uiteraard kan hij/zij wel nog zelf handmatig ingrijpen en de toe- en afvoer zelf sturen. de energielasten gevoelig dalen door middel van een energiesprong en moest het comfort van de bewoners ook aanzienlijk verhogen. Onder meer het dak, de installaties en de gevel werden grondig aangepakt. Alle woningen werden voorzien van dakisolatie, kregen een hedendaagse HR-ketel én HR++ glas. Ook Duco droeg bij tot de labelverhoging met de implementatie van haar Duco CO 2 System. Dit Vraaggestuurd Natuurlijk Ventilatiesysteem (VNV) werkt op basis van CO 2 -metingen in de woonkamer. Van zodra het binnenklimaat ondermaats dreigt te worden, stuurt de CO 2 -sensor een signaal naar de centrale afvoerunit, de DucoBox, om de vervuilde lucht af te zuigen. 24

Ventileren volgens Systeem C: de natuurlijke keuze Forse besparing Het resultaat Naast de CO 2 -sensor, werd er ook een optionele RF-bediening in de badkamer geplaatst. Deze losse handzender, een vierstandenschakelaar, laat de bewoner toe om bijvoorbeeld tijdens het douchen > Tevreden bewoners (8,1 gemiddeld) > Sprong naar energielabel B (was D /E) > Jaarlijkse besparing: 229 / woning > Meerwaarde Duco CO 2 System: 75-80 /j. de DucoBox tijdelijk naar de hoogstand te sturen. CASE STUDY 25

26 De Poorters van Montfoort DucoTop 50 ZR

We inspire at www.duco.eu SERVICE PLEASE Om u te ondersteunen bij het maken van een juiste keuze voor een ventilatiesysteem, stelt Duco gratis online berekeningsprogramma s... Like us ter beschikking. Deze zijn zeer toegankelijk en precies. Het resultaat is direct zichtbaar. Follow us... Ventilatieberekeningsprogramma: www.ventilatieberekening.nl Online bestekservice: www.ducobestekservice.nl NIEUW! > Advies op maat > Een team van ervaren technisch-commercieel adviseurs staat klaar om u verder op weg te helpen. > www.duco.eu > Professionele doorsnede- en inbouwtekeningen. > Bestekservice: STABU specificatietekst op maat. > Montage- en plaatsingsinstructies op aanvraag. > Handleidingen > Installatiehandleiding > Gebruikershandleiding > Bekabelingsschema s ADVIES 27

Handelsstraat 19-8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44 - info@duco.eu - www.duco.eu 01.10.2013-1 - Onder voorbehoud van drukfouten en/of wijziging