FLORON jaarverslag 2015 Jaar van de Muurplanten

FLORON jaarverslag 2015 Jaar van de Muurplanten

2FLORON jaarverslag 2015 Voorwoord 2015 was opnieuw een goed jaar voor FLORON. De eerste mijlpaal was het uitbrengen van het eerste nummer van het tijdschrift PLANTEN. Het werd goed ontvangen door de donateurs, welke het tijdschrift gratis ontvangen. Het aantal donateurs groeide stevig tot 500 aan het eind van het jaar. Het is verheugend te zien hoeveel mensen ons werk middels een donatie willen steunen. In ons jaar van de muurplanten werd nog weer eens duidelijk dat ook de stad een deel is van onze natuur, zowel voor de flora als de fauna. Het was ook het jaar waarin FLORON-vrijwilliger René Bult een app ontwikkelde voor mobiele invoer van gegevens, een grote stap vooruit. De samenwerking tussen onze Districtscoördinatoren, het Bestuur en het Landelijk Bureau was intensief en productief. De formule waarin het Landelijk Bureau deel uitmaakt van RAVON heeft zijn meerwaarde duidelijk bewezen. In 2015 groeide het bureau verder naar 6 medewerkers. FLORON vernieuwt en versterkt, dat alles ter meerdere eer en glorie van de wilde planten in Nederland. Hans van Dord Voorzitter Stichting FLORON Rob van Westrienen Directeur Stichting RAVON, Landelijk Bureau FLORON Tongvaren op oude muren langs de Oude Gracht te Utrecht (foto: Hans Weert).

VRIJWILLIGERS & DRAAGVLAK FLORON-dag Jaarlijks organiseren FLORON en de KNNV de FLORON-dag op de tweede zaterdag van december. Dit jaar viel deze dag voor wildeplantenliefhebbers op 12 december. Een dubbel lezingenprogramma, met kwalitatief hoogwaardige lezingen en flitspresentaties, werd afgewisseld met gezellig drukke pauzes waarin informatieve stands konden worden bezocht. Voor het eerst is er ook een workshop gegeven over digitaal strepen. Met circa 450 bezoekers was de dag zeer geslaagd. De presentaties zijn via de FLORONwebsite te raadplegen. Vrijwilliger van het Jaar Op de FLORON-dag kan traditiegetrouw ook het herbariummateriaal van de bijzondere vondsten worden bekeken (foto: Kris Joosten). In 2015 heeft FLORON twee vrijwilligers in het zonnetje gezet: René Bult als ontwikkelaar van de zeer goed ontvangen app PlantObs en Pieter Stolwijk als een van de meest actieve plantenwaarnemers en gebruiker van PlantObs van het eerste uur. Beiden staan aan de basis van het succes dat we verwachten van het digitaal strepen van km-hokken. 3FLORON 3jaarverslag 2015 René Bult en Pieter Stolwijk, op de FLORON-dag uitgeroepen tot vrijwilligers van het jaar 2015 (foto: Baudewijn Odé).

4FLORON jaarverslag 2015 Planten nummer 1 mei 2015 Commentaar Pleun, Tekenstijl basistekst_groen kleur graag aanpassen in kleur dondergroen zoals in logo FLORON Aanmaken tekenstijl Intro cursief Tijdschrift en digitale nieuwsbrief Kleine wolfsklauw, een zeldzame pionier Zeven vragen aan Joop van Heeswijk Stinkende kamille, in het spoor van de boer Dit jaar is Stichting FLORON gestart met een nieuw tijdschrift: dat we de kernachtige naam PLANTEN gegeven hebben. In het tijdschrift staan populairwetenschappelijke artikelen over ontwikkelingen in de Nederlandse flora. Het wordt gratis toegezonden aan de donateurs van de stichting. In 2015 verschenen twee nummers. Het eerste nummer is verspreid onder alle abonnees van FLORONnieuws, de papieren nieuwsbrief waarmee we in 2014 zijn gestopt. Alle verschenen nummers van het nieuwe tijdschrift PLANTEN zijn, met een vertraging van één jaar, te downloaden op www.natuurtijdschriften.nl. In aanvulling op PLANTEN geeft FLORON een digitale nieuwsbrief uit, met korte floristische nieuwtjes en informatie over de lopende vrijwilligersprojecten. Deze digitale nieuwsbrief, die gedurende het jaar acht maal is uitgebracht, belandt inmiddels bij 2.200 mensen in de mailbox. De Eindejaarsplantenjacht was goed voor circa 500 nieuwe abonnees. Social media - Eindejaars Plantenjacht De warme winter stond garant voor een ongekende winterbloei (foto: Petra van der Wiel). Voor de tweede keer organiseerde FLORON de Eindejaars Plantenjacht. Ten opzichte van 2014 is de media-aandacht flink opgevoerd en het doorgeven van waarnemingen laagdrempeliger gemaakt. Meer dan 1000 mensen stuurden hun waarnemingen op. Ook resulteerde het in 10 krantenberichten in landelijke en regionale dagbladen en veel aandacht op sociale media. En de natuur? Door de uitzonderlijk warme decembermaand bloeiden er drie keer zoveel planten dan vorig jaar. Vooral het grote aantal voorjaarsbloeiers viel op. Daarvan waren er nu vijf keer zoveel te vinden dan in 2014. De plantenjacht werd gesteund door het Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting Fondsen KNNV en de Van der Hucht de Beukelaar Stichting.

FLORON en planten in het nieuws FLORON brengt op verschillende manieren planten onder de aandacht. Zo zijn er naast het tijdschrift PLANTEN en de digitale nieuwsbrief 11 natuurberichten verschenen op de website Natuurbericht.nl (Naturetoday.com). Belangrijke onderwerpen waren: nieuwe soorten voor Nederland, soortbescherming in uitvoering en de Eindejaars Plantenjacht. Ook leverde FLORON bijdragen aan regionale en landelijke natuurprogramma s. Zo besteedde het TV-programma ROEG van RTV-Drenthe onder andere aandacht aan de vondst van het zeer zeldzame Kruipend moerasscherm in de Holmers. Bij Vroege Vogels (NPO Radio 1) kwamen Maretak, risico s van toenemende verwildering van exotische dwergmispels en de Eindejaarsplantenjacht als onderwerpen langs. Het TV-programma ROEG van RTV-Drenthe besteedde aandacht aan de in uitvoering zijnde herstelmaatregelen voor de Zwartblauwe rapunzel langs de Drentsche Aa (foto: Edwin Dijkhuis). Tongvaren is een van de veel gemelde soorten in tuinen. Dankzij Tuintelling.nl hebben we een completer beeld van de verspreiding (foto: Joop Verburg). 5FLORON 5jaarverslag 2015 Jaarrond Tuintelling In 2015 is de Jaarrond Tuintelling gestart. Dit initiatief van Vogelbescherming en Sovon heeft als belangrijkste doelstellingen de natuur in de tuin dichterbij bij de mensen te brengen en ontwikkeling van de natuur in tuinen te volgen. Samen vormen alle tuinen in Nederland een groot natuurgebied. De Tuintelling wil mensen ook bewuster met de natuur in hun tuin laten omgaan. Via één kanaal is het mogelijk om waarnemingen van planten en dieren in de tuin door te geven. FLORON heeft ruim 100 soorten ontsloten om door te geven, onder andere muurplanten en algemene wilde planten die in tuinen voorkomen. FLORON krijgt hierdoor meer zicht op de wilde planten die verborgen achter de heg of schutting groeien.

6FLORON jaarverslag 2015 Excursies en inventarisatieweekenden Onze districtscoördinatoren organiseerden circa 45 excursies verspreid over Nederland. Ook zijn 4 goed bezochte inventarisatieweekenden georganiseerd (Groningen, Zuid-Holland, Zeeland en een lang weekend in Limburg). Tijdens de weekenden en excursies is aandacht voor het opleiden van beginnende floristen. Deze kennisuitwisseling draagt uiteindelijk bij aan de betrouwbaarheid en volledigheid van de door de vrijwilligers verzamelde gegevens. Excursies en inventarisatieweekenden zijn niet alleen leerzaam, maar ook erg gezellig (foto: Annie Vos). FLORON organiseert voor de sleutelvrijwilligers jaarlijks een informeel weekend om bij te praten. Dit jaar verbleven we in de omgeving van Zutphen. Naast het gezamenlijk inventariseren van gebieden is gesproken over de nieuwe mogelijkheden om waarnemingen digitaal in te voeren. De waardevolle feedback die we kregen gebruiken we om deze tools de komende jaren verder te ontwikkelen. Ook hebben we een bezoek gebracht aan de Gorsselse heide, in beheer bij Stichting Marke Gorsselse Heide. De stichting was verguld met onze gegeven, die gebruikt zullen worden bij de monitoring van het in uitvoering zijnde natuurherstelplan.

DATA Nieuw invoerportaal voor doorgeven van waarnemingen In 2015 maakte FLORON de volledige overstap naar online invoer en beheer van florawaarnemingen in de NDFF Verspreidingsatlas. Het gevolg: geen stapels papieren streeplijsten meer op kantoor. Floristen krijgen ook beter inzicht in de waarde van hun vondsten: met één klik toont de Verspreidingsatlas welke van jouw vondsten nieuw zijn. Daarbij wordt gebruikt gemaakt van alle historische gegevens uit de Nationale Databank Flora en Fauna. Enkele honderden floristen voerden samen 350.000 waarnemingen in. Het invoerportaal werd gefinancierd vanuit het Netwerk Ecologische Monitoring en de provincies. De komende jaren blijven we nieuwe analysetools ontwikkelen. Instructie gebruik van smartphone voor het doorgeven van waarnemingen (foto: Joop Verburg). PlantObs 7FLORON 7jaarverslag 2015 Naast online invoer werd in 2015 ook mobiele invoer gelanceerd. De Android-app PlantObs gemaakt door FLORON-vrijwilliger René Bult kon snel worden aangesloten op het invoerportaal. Bijna een kwart van alle waarnemingen, zo n 80.000, werd zodoende al in het veld ingevoerd. Floristen kunnen thuis op de kaart nog eens nakijken hoe hun looproute eruit zag. Invoerscherm van de nieuwe app PlantObs voor het doorgeven van waarnemingen.

8FLORON jaarverslag 2015 Witte gebieden Met het Witte Gebiedenproject lanceerde FLORON de laatste ontbrekende schakel in het landelijke verspreidingsonderzoek van vaatplanten. Elke paar jaar selecteert FLORON een serie slecht-onderzochte atlasblokken (gebieden van 5 bij 5 kilometer). Floristen kunnen deze reserveren en krijgen hiervoor een reiskostenvergoeding. De deelname aan dit project was boven verwachting groot. De verspreidingskaarten van planten op Verspreidingsatlas worden hierdoor steeds completer. Dat is nodig voor het berekenen van betrouwbare trends in voor- en achteruitgang van onze wilde planten. Dataconversie Utrecht en Overijssel Steeds meer provincies ontdekken het gemak van de NDFF. Geen rondzwervende bestanden meer op kantoor. Dankzij de NDFF kunnen meerdere collega s gegevens invoeren en inzien via de invoer- en uitvoerportalen. FLORON hielp de provincies Utrecht en Overijssel bij het overzetten van hun databanken naar de NDFF. De provincie Utrecht besloot ook een project te starten om waardevolle florawaarnemingen uit de jaren 80 te digitaliseren vanaf gescande veldkaarten. FLORON checkt de ingevoerde gegevens en zet ze in de NDFF. ONDERZOEK & BESCHERMING Onderzoek damherten FLORON is betrokken geweest bij onderzoek naar de mogelijke effecten van damherten op de flora van de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD). In de afgelopen 10 jaar is de hoeveelheid damherten in dit gebied enorm toegenomen. De veranderingen in de flora in de loop van de tijd zijn in kaart gebracht en er is een vergelijking gemaakt met aangrenzende gebieden met veel minder begrazing door damherten. Vooral hoge kruiden blijken sterk af te nemen door begrazing. Giftige, stekelige of sterk aromatisch geurende planten worden door damherten gemeden en blijven in aantal gelijk. Mede op basis van de analyse van FLORON is besloten om het aantal damherten in de AWD terug te brengen. Geschilde jonge boom, kortgegeten vegetaties en damhert in de Amsterdamse Waterleidingduinen (foto: Michiel Wallis de Vries).

Jaar van de Muurplanten Vanwege de veranderingen in de natuurwetgeving verliezen met name muurplanten hun wettelijke bescherming. Een reden om in 2015 aandacht te vragen voor deze kwetsbare plantengroep. FLORON pakte groots uit voor verschillende doelgroepen: Het belangrijkste resultaat is een handleiding en invoerportaal voor het inventariseren van muurplanten, bedoeld voor gemeenten en muurplantenwerkgroepen. In Haarlem, Nijmegen en Tilburg werd zo in korte tijd een groot deel van de stad in kaart gebracht. Voor middelbare scholieren en natuurwerkgroepen werd lesmateriaal met een zoekkaart ontwikkeld. FLORON organiseerde samen met de gemeente Den Haag een muurplantensymposium gericht op stadsecologen, adviesbureaus, en trekkers van muurplantenwerkgroepen in de Randstad. Stagiaire Nienke Torensma onderzocht in het Jaar van de Muurplanten bovendien de manier waarop vrijwilligers en gemeenten samenwerken rond de bescherming van muurplanten. Voor natuurcursussen en profielwerkstukken ontwikkelde FLORON lesmateriaal. Stadsecologen, floristen en ecologisch adviseurs discussiëren samen over muurplanten in een keldergat aan de Lange Voorhout in Den Haag (foto: Nienke Torensma). 9FLORON jaarverslag 2015

FLORON jaarverslag 2015 0 Uitvoering soortbeschermingsplannen - werken aan behoud en herstel Om ervoor te zorgen dat bedreigde planten niet uit Nederland verdwijnen zet FLORON herstelprojecten op. Dat doen we niet alleen. Samen met provincies, gemeenten, waterschappen, terreinbeheerders, lokale vrijwilligers en kennispartijen als Science4Nature werken we gezamenlijk aan behoud en herstel van deze soorten. In 2015 is gewerkt aan de herstel- en beheerplannen voor onder andere de Kleine schorseneer in Drenthe, Zwartblauwe rapunzel in Noord-Brabant en Drenthe, Tengere distel in Noord- Holland en Kruipend moerasscherm in Noord-Brabant. Onderzoek naar de zaadzetting binnen populaties van de Zwartblauwe rapunzel in Drenthe maakte duidelijk dat het aantal gevormde zaden per doosvrucht, door een toenemend isolement, afnam in stroomopwaartse richting langs de Drentsche Aa. Uitvoering was mogelijk dankzij een bijdrage van de provincie Drenthe. Kruipend moerasscherm is een Europese Habitatrichtlijn soort die na uitvoering van natuurherstelmaatregelen soms weer opduikt uit de zaadvoorraad. Mooie resultaten, maar tegelijkertijd zagen we dat de groeiplaatsen onder druk staan door het dichtgroeien van de vegetatie. FLORON heeft het initiatief genomen tot uitvoering van een project waarin gestreefd is naar betere bescherming van de groeiplaatsen van Kruipend moerasscherm in Noord-Brabant door het opstellen van richtlijnen voor instandhoudingsbeheer. Uitvoering was mogelijk dankzij subsidie van de provincie Noord-Brabant. Kruipend moerasscherm in de Groespeel, deelnemers aan een door FLORON georganiseerde workshop praten over het gewenste beheer van de groeiplaatsen (foto s: Jeroen van Zuidam)

Cotoneaster is een geslacht uit de Rozenfamilie. Het zijn besdragende struiken en kleine bomen, die zowel loofverliezend als wintergroen kunnen zijn. Cotoneasters zijn te herkennen aan de kenmerken hieronder. Geen doorns of stekels Gaafrandige, enkelvoudige, relatief kleine bladen. Lengte variërend van ± 1cm tot meer dan 7cm. RB Vijftallige bloemen met 2-5 stijlen, 10-20 meeldraden en een onderstandig vruchtbeginsel Kroonbladen uitgespreid en wit (A) of rechtopstaand en dan vaak rood of paars aangelopen (B). Vruchten rood, oranje of donkerpaars (zwart) Bovenop de rijpe vrucht (bes) vijf opgezwollen naar binnen gebogen kelkbladen Zijtakken niet tegenoverstaand Samenstelling: Ruud Beringen & Jeroen van Zuidam Foto s: Ruud Beringen (RB), Edu Boer (EB), Sipke Gonggrijp (SG), Malcolm Storey (MS), Willemien Troelstra (WT) & Leni Duistermaat (LD) / Tekening: Flora of China (http://www.efloras.org/) Vormgeving: Kris Joosten MS A FoC EB WT B FLORON Postbus 9010 6500 GL Nijmegen www.floron.nl MS SG EB EB LD MS Cotoneasters worden gemakkelijk door besetende vogels verspreid. Vanuit tuinen of plantsoenen verwilderde Cotoneasters worden de laatste jaren in toenemende mate in bossen en natuurterreinen aangetroffen. De ouderplanten zijn veelal gekweekte cultivars en/of hybriden, waarvan soms niet duidelijk is wat de wilde voorouders zijn. Het tot op de soort op naam brengen van Cotoneasters is lastig. Voor een deel komt dit omdat nog niet precies bekend is welke soorten er in Nederland voorkomen. Er is één soort die tot de oorspronkelijk wilde Nederlandse flora wordt gerekend; de Wilde dwergmispel (Cotoneaster integerrimus). Deze soort is zeer zeldzaam en komt alleen op enkele plekken in Zuid Limburg voor. Net als bij Bramen en Rozen komt er bij Cotoneaster apomixie voor. Dat wil zeggen dat er zaden kunnen worden gevormd zonder bestuiving en bevruchting. Bij Cotoneaster heeft deze vorm van ongeslachtelijke voortplanting er toe geleid dat er allerlei sterk op elkaar lijkende microsoorten (klonen) zijn ontstaan, die eigenlijk allemaal onder te brengen zijn onder één super-soort. De determinatie wordt ook bemoeilijkt omdat de kenmerken die nodig zijn voor een betrouwbare determinatie vaak niet tegelijkertijd zichtbaar zijn, maar in verschillende seizoenen bepaald moeten worden. Hieronder een overzicht van de belangrijkste kenmerken met de periode waarin zij het best bepaald kunnen worden. voorjaar (bloeiperiode mei/juni) herfst (vruchtstadium) winter (januari) kroonblaadjes uitgespreid of rechtopstaand kleur van de vrucht wintergroen / loofverliezend kleur kroonblaadjes vorm van de vrucht aantal bloemen per bloeiwijze aantal zaden per vrucht kleur helmknoppen bladkenmerken (niet bloeiende takken) Het doel van deze zoekkaart is niet om alle soorten er mee op naam te kunnen brengen, maar om Cotoneasters als Cotoneasters te kunnen herkennen en om een aantal hoofdgroepen te kunnen onderscheiden. Zelfs onder wetenschappers bestaat nog geen overeenstemming over de afgrenzing van de soorten. De kenmerken van de soorten die tot en met 2014 met zekerheid uit Nederland bekend waren staan in de tabel aan de binnenkant. Door herbariummateriaal te verzamelen kunnen we een completer beeld krijgen van de gebieden waar Cotoneasters verwilderen en om welke soorten het gaat. Herbariummateriaal kun je opsturen naar: Naturalis Biodiversity Center, Afdeling Botanie, T.a.v. W.J. Holverda Postbus 9517, 2300 RA Leiden Probeer gespreid door het seizoen materiaal met zowel bloemen als vruchten van één en dezelfde struik te verzamelen en noteer eventueel aanvullende kenmerken. Verzamel bij voorkeur exemplaren die zich spontaan gevestigd hebben en geen exemplaren die duidelijk aangeplant zijn. Tips en aanwijzingen voor het verzamelen van herbariummateriaal vind je op: https://science.naturalis.nl/en/research/flora-of-the-netherlands/herbariummateriaal-verzamelen-nog-van-deze-tijd/ Meer lezen? Verloove, F., 2013. Het genus Cotoneaster (Rosaceae) in het wild in België: en voorlopig overzicht Dumortiera 103: 3-29. http://www.botanicgarden.be/dumortiera/dum_103/dum_103_3-29_cotoneaster_verloove.pdf Dickoré W. B. & Kasperek G., 2010. Species of Cotoneaster (Rosaceae, Maloideae) indigenous to, naturalising or commonly cultivated in Central Europe. Willdenowia 40: 13 45. http://user.uni-frankfurt.de/~kasperek/papers/dickore_kasperek_2010.pdf Lu Lingdi & A. R. Brach, 2003. Cotoneaster. Flora of China 9: 85-108. http://flora.huh.harvard.edu/china/pdf/pdf09/cotoneaster.pdf Risicobeoordeling exoten en de nieuwe EU-verordening FLORON heeft gewerkt aan risicoanalyses van Springzaden (Impatiens) en van uitheemse energiegewassen in Nederland. Beide risicoanalyses zijn in opdracht van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit uitgevoerd binnen het samenwerkingsverband van het Nederlands Expertisecentrum Exoten (NEC-E). De rapporten zijn wetenschappelijk onderbouwde achtergronddocumenten over de soorten uit beide soortgroepen, aangevuld met een inschatting van de risico s op basis van internationaal geaccepteerde protocollen. Daarnaast heeft FLORON in NEC-E verband een bijdrage geleverd aan een voorselectie van soorten die in aanmerking komen voor opname op de lijst van invasieve soorten die vanuit nieuwe Europese regelgeving zullen moeten worden bestreden. Impatiens edgworthii, een uit westelijk Himalaya afkomstige springzaadsoort, is in het jaar van het verschijnen van de risicoanalyse van Springzaden in Nederland voor het eerst gedocumenteerd verwilderd aangetroffen. In Duitsland neemt deze soort recent plaatselijk sterk toe (foto: Erik Slootweg). COGEM (inperkingslijst) Voor de Commissie Genetische Modificatie (COGEM) heeft FLORON een literatuurstudie uitgevoerd naar de kans dat stuifmeel van gekweekte soorten kan ontsnappen bij teelt in kassen. Er zijn 176 soorten en genera beoordeeld op aspecten als zelf- en kruisbestuiving en bestuiving door wind of insecten. Ook is onderzocht of er van deze soorten kruisbare verwanten voorkomen in Nederland, zowel in de natuur als in teelt of tuinen. Het blijkt dat bij het merendeel van de soorten risico s bestaan dat stuifmeel ontsnapt en dat voor veel soorten ook kruisbare verwanten in Nederland voorkomen. De COGEM gaat op basis van de rapportage eisen formuleren waaraan onderzoek naar en teelt van genetisch gemodificeerde gewassen in kassen moet voldoen. FLORON jaarverslag 2015 1Zoekkaart cotoneaster - Kijk op exoten Om onze achterban te attenderen op het voorkomen van exoten levert FLORON bijdragen aan de digitale nieuwsbrief Kijk op exoten. Een nieuwsbrief die onderdeel uitmaakt van het Signaleringsproject Exoten, dat op initiatief van het Team Invasieve Exoten (Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit) wordt uitgevoerd. Dit jaar hebben we extra aandacht geschonken aan Zuidelijke brandnetel, Springzaden en Dwergmispels. Kenmerken Cotoneasters Bladen met verspreide (niet tegenoverstaande) bladstand Zoekkaart Cotoneaster - Dwergmispel Voor de in toenemende mate verwilderende groep van Dwergmispels (Cotoneaster) is bovendien een zoekkaart gemaakt, om waarnemers te helpen met het op naam brengen van deze heesters.

FLORON jaarverslag 2015 2 ORGANISATIE Dankwoord De vele honderden vrijwilligers die ons het afgelopen jaar hebben ondersteund willen we bij dezen hartelijk bedanken. Tevens zijn wij onze opdrachtgevers, opdrachtnemers, subsidiegevers en samenwerkingspartners zeer erkentelijk voor het in FLORON gestelde vertrouwen en prettige samenwerking. FLORON is sinds 2012 een merknaam van Stichting RAVON. Dit betekent dat activiteiten die voorheen door Stichting FLORON werden uitgevoerd alsook de ondersteuning van de FLORON-vrijwilligers, onder de vlag van RAVON worden uitgevoerd. Meer lezen? Zie www.floron.nl. Op 31 december 2015 waren er 6 personen werkzaam voor FLORON (4,4 FTE). RAVON leverde de ondersteuning en het management. Tussen juni en december is het landelijk bureau tijdelijk versterkt met een projectmedewerker. Naast de vaste medewerkers begeleidde FLORON twee stagiairs en waren er vier kantoorvrijwilligers actief. Colofon Deze brochure kunt u online lezen op www.floron.nl (ga naar > publicaties > digitaal > jaarverslagen). Hier vindt u ook de publicatielijst. Scan de QR-code hiernaast voor een directe verwijzing naar de site. Redactie: Edwin Dijkhuis, Baudewijn Odé & Laurens Sparrius Foto omslag: Steenbreekvaren op kademuur in Sas van Gent (foto: Peter Meininger) Vormgeving: Kris Joosten FLORON Postbus 9010 6500 GL Nijmegen E-mail: kantoor@floron.nl Website: www.floron.nl Facebook: www.facebook.com/floronnederland Twitter: @FLORONNederland LAAT FLORON BLOEIEN! Als donateur ondersteunt u de planten in Nederland. Als u 20 per jaar doneert, dan ontvangt u ook ons tijdschrift PLANTEN. U wordt donateur door u aan te melden via de website www.floron.nl ( > over FLORON > donateur worden ). Opdrachtgevers/Financiers Alterra, BIJ12, Prins Bernhard Cultuurfonds, Gemeente Den Haag, Gemeente Almere, Bureau Stadsnatuur Rotterdam, Provincie Overijssel, Provincie Utrecht, Provincie Drenthe, Provincie Noord-Brabant, Provincie Noord-Holland, Sovon Vogelonderzoek Nederland, Van der Hucht de Beukelaar Stichting, Stichting Fondsen KNNV, Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, NLBIF, Landschapsbeheer Drenthe, COGEM, Coöperatie Bosgroepen Zuid Nederland, Stichting Science4Nature, Stichting Bargerveen, Radboud Universiteit Nijmegen, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Ministerie van Economische Zaken, Steunstichting VZZ Samenwerkingspartners Centraal Bureau voor de Statistiek, Naturalis Biodiversity Center, Koninklijke Nederlandse Botanische Vereniging, Wikimedia Nederland Foundation, VirtuMedia BV, Peter Eekelder vormgeving, Oecologica / René Bult, Rijksuniversiteit Groningen, Jeneverbesgilde, Marijke Drees projectleiding, Werkgroep Florakartering Drenthe, Brabants Landschap, SPYGEN, Staatsbosbeheer, Content innovaters, Ten Brink, Hugo de Vries-fonds, BLWG, De Vlinderstichting, Nederlands Expertisecentrum Exoten, NEC-E, Gemeente Hollands Kroon, Landschap Noord-Holland, Waterschap de Dommel, Waterschap Hunze en Aa s, Landschapsbeheer Drenthe, Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard, Sovon Vogelonderzoek Nederland, Stichting Flora van Nederland