Heel het Kind Samenvatting van de concept kadernota
2 Samenvatting van de concept kadernota - Heel het Kind Heel het Kind Op 18 februari 2014 heeft de Eerste Kamer de nieuwe Jeugdwet aangenomen. Daarmee wordt de verantwoordelijkheid voor de hulp aan kinderen en jongeren bij de gemeenten gelegd. Een grote verandering dus, die al op 1 januari 2015 ingaat. De gemeente Den Haag en de regio Haaglanden zijn al een tijd bezig met de voorbereidingen ervan. Deze kadernota beschrijft wat de nieuwe Jeugdwet betekent voor jonge Hagenaars en hun ouders. Op korte termijn moet gezorgd worden dat de ongeveer 8000 Haagse gezinnen die hulp nodig hebben, deze ook na 1 januari krijgen. Tegelijkertijd gaan we hard werken aan een verbetering van de jeugdhulp. We willen samen met burgers meer doen om problemen te voorkómen. Als er toch iets mis gaat, moet dat effectief en efficiënt worden opgelost. Zo veel mogelijk dicht bij huis, in de wijken, samen met de mensen zelf. De gemeenten krijgen straks wel minder geld dan het bedrag dat nu nog naar de zorg voor jeugd gaat. De precieze invulling van die bezuinigingen moet nog worden besproken. Waar mogelijk wordt vooral bezuinigd op bureaucratie en tijdverspilling. Hulpverleners willen hulp verlenen en liefst zo min mogelijk vergaderen, papieren invullen of verantwoording afleggen. Daar ligt een deel van de oplossing. Problemen voorkomen (preventie) kost op den duur ook minder dan problemen oplossen (zorg). Achtergronden De rijksoverheid heeft de verantwoordelijkheid voor een aantal belangrijke taken bij de gemeenten gelegd. Naast de zorg voor de jeugd gaat het om zorgvoorzieningen die nu nog onder de Zorgverzekeringswet en de AWBZ vallen. Ook de Participatiewet die jonge mensen met een beperking aan het werk moet helpen, zal door de gemeenten worden uitgevoerd. De gedachte achter deze grote decentralisaties is dat gemeenten beter in staat zijn om deze zaken te organiseren. Op lokaal niveau kan men bijvoorbeeld beter problemen en ziekten voorkómen (preventie). Door een betere organisatie en afstemming kan de gemeente ook vermijden dat er veel verschillende hulpverleners bij een probleemgezin over de vloer komen. Als hulp dichtbij gegeven wordt, is het bovendien gemakkelijker om de omgeving in te schakelen: het dagverblijf, de school, de sportvereniging, de buren, de wijkagent. De decentralisaties sluiten aan bij veranderingen in de kijk op hulpverlening. Men is zich steeds meer bewust van het gevaar dat te veel hulpverlening mensen ook afhankelijk en onmondig kan maken. Dat maakt de zorg niet alleen nodeloos duur. Het kan de kracht van mensen ook ondermijnen. De gemeente Den Haag wil de eigen kracht van mensen juist versterken. Bijvoorbeeld door preventie: als mensen hun problemen zelf oplossen en zorgen dat ze niet erger worden, hebben ze minder hulpverlening nodig. Ons uitgangspunt is: zorg zo licht als kan en zo zwaar als moet. Jeugdhulp in beweging Er is in de afgelopen jaren al veel veranderd in de hulp aan jeugd en ouders. In Den Haag zijn tien Centra Jeugd en Gezin (CJG s) ingericht. Sinds 2012 heeft elk stadsdeel een eigen CJG. Daarin werken jeugdgezondheidszorg (consultatiebureaus en schoolarts/-verpleegkundige), Bureau Jeugdzorg en zorgorganisaties samen. De positie van de CJG s wordt nu versterkt. Zij krijgen drie taken: informatie en advies, jeugdgezondheidszorg en gezinscoaching. Die CJG s vormen zo het middelpunt van de nieuwe jeugdhulp in Den Haag. Zij zijn herken baar en bekend in de wijk. Hier komen immers alle jonge kinderen naar het consultatie bureau. Problemen kunnen in een vroeg stadium gesignaleerd worden. Ouders kunnen tips krijgen over opvoeding en preventie. Dat kan al bij een kinderwens of zwangerschap. De professionals van de jeugdgezondheidszorg hebben een goede kijk op de gezonde
3 Samenvatting van de concept kadernota - Heel het Kind ontwikkeling van kinderen en jongeren. Zij weten welke problemen vaak vanzelf over gaan. Zo kunnen ze helpen voorkomen dat jeugdigen zware zorg krijgen zonder dat het nodig is. Zij signaleren het ook als een gezin wel meer hulp nodig heeft. Die ondersteuning is dan vaak in hetzelfde gebouw te vinden. Zo nodig wordt specifieke hulp van buiten het CJG ingeschakeld. Het Jeugdteam houdt ook dan meestal contact met het gezin. Zo maken we een eind aan situaties waarbij te veel hulpverleners in hetzelfde gezin over de vloer komen. Een andere kijk op hulp Wat gaat er straks veranderen? Voor de korte termijn kiest Den Haag voor een zachte landing. Er zijn afspraken gemaakt over de jeugdigen die nu al zorg krijgen. Jeugdigen met een verstandelijke beperking bijvoorbeeld, of jeugdige cliënten van de geestelijke gezondheidszorg. Als zij na 1 januari 2015 nog steeds hulp nodig hebben, wordt deze gewoon voortgezet. En ook voor nieuwe gevallen wordt natuurlijk optimale hulp geregeld. Wettelijk is er wel een belangrijk verschil. In de oude situatie had men recht op zorg. In de nieuwe situatie heeft de gemeente de plicht om passende hulp te bieden. Dat verschil is meer dan alleen letters. Het kan praktisch iets anders betekenen. Er komt bijvoorbeeld meer nadruk op de eigen verantwoordelijkheid, de eigen kracht van het gezin en de omgeving en zorg op maat - in plaats van een automatisme om zware specialistische zorg in te zetten. Vroegtijdig bijsturen maakt dat zulke zware zorg waarschijnlijk minder vaak nodig is. Uiteraard zal er ook in de toekomst passende hulp zijn voor kwetsbare Hagenaars van alle leeftijden. Op de langere termijn kan er nog veel meer verbeteren. In het huidige systeem zijn hulpverleners soms evenveel tijd kwijt aan vergaderen en administratie als aan het verlenen van hulp. In het nieuwe beleid krijgen professionals meer ruimte en vrijheid om zelf te bepalen wat nodig is. Formele indicatiestellingen worden afgeschaft. Vertrouwen in deze professionaliteit wordt een uitgangspunt. Professionals krijgen meer vrijheid om de hulp te verlenen die het beste resultaat oplevert. Zij worden niet afgerekend op de details van hoe zij die resultaten bereiken. De huidige hulpverlening loopt te vaak over veel verschillende schakels en richt zich op losse problemen en individuen. Binnen een probleemgezin werken daardoor veel hulpverleners langs elkaar heen. Vaak is dan onduidelijk wie er echt verantwoordelijk is. De betrokken gezinnen zijn het in elk geval niet! We willen in Den Haag zo snel mogelijk naar de aanpak één gezin, één zorgverlener, één plan. Dat plan wordt niet ergens achter een bureau geschreven, maar samen met de betrokken gezinsleden opgesteld. Hulp zonder de stem van de cliënt werkt immers niet. Voorkómen en herkennen Voor Den Haag is de slogan preventie loont belangrijk. De gemeente werkt op verschillende terreinen al jaren met succes aan het voorkomen van ziekten en problemen. Maar wat is precies preventie? Daar verstaan we verschillende dingen onder. Om te beginnen alles wat helpt om te zorgen dat mensen gezond en geestelijk in evenwicht blijven. Voor kinderen en jeugdigen betekent dat bijvoorbeeld ruimte om te spelen en te sporten, gezonde voeding, geen tabak en alcohol en een veilige stimulerende omgeving. Het betekent ook dat ouders en jeugdigen leren om zelf problemen te hanteren en zich aan bepaalde regels en grenzen te houden. Maar preventie is ook het vroegtijdig herkennen van ernstige problematiek. Het CJG voert bijvoorbeeld bij alle pasgeborenen de hielprik en de gehoortest uit. Zo sporen zij kinderen op met aangeboren afwijkingen die behandeld moeten worden. Bij latere bezoeken aan consultatiebureau en schoolarts of schoolverpleegkundige kunnen andere medische, psychische of sociale problemen duidelijk worden. Kinderen uit risicogroepen (bijvoorbeeld gezinnen waar veel schulden zijn) worden extra in de gaten gehouden. Sommige sociale problemen zijn net zo gevaarlijk als een ernstige ziekte. Kindermishandeling, verwaarlozing, incest, verslavingen, gedwongen uithuwelijking ook daar is preventie
4 Samenvatting van de concept kadernota - Heel het Kind van levensbelang. Het is dus belangrijk dat hulpverleners de dreiging van dergelijke problemen op tijd signaleren en meenemen in hun aanpak. Bij calamiteiten blijkt vaak achteraf dat de kennis er wel was, maar dat er niets mee gedaan is. Het verbeteren van die signalering is dan ook een belangrijk aandachtspunt. De goede samenwerking tussen professionals van de CJG s en de leerkrachten op scholen wordt steeds belangrijker. Veiligheid, dwang en drang Vrijwilligheid en samenwerken met de cliënt zijn belangrijke uitgangspunten van de jeugdhulp in Den Haag. Maar er zijn natuurlijk uitzonderingen op deze regel. In de nieuwe Jeugdwet wordt de gemeente ook verantwoordelijk voor gedwongen hulpverlening : jeugdbescherming en jeugdreclassering, het Advies en Meldpunt Huiselijk geweld en Kindermishandeling (AMHK) en gesloten jeugdzorg. Hier gaat het dus om situaties waarin de veiligheid van het kind of de jongere in het gedrang komt of situaties waarin de jongere zelf strafbare feiten pleegt. Ook hier biedt de nieuwe jeugdhulp kansen. Tot nu toe is er een scherpe overgang tussen vrijwillige en gedwongen hulp. Het gezin krijgt nu nog plotseling te maken met heel andere hulpverleners, andere regels, enzovoorts. In de nieuwe situatie kan al eerder gebruik worden gemaakt van de deskundigheid uit de gedwongen hulpverlening. Zo kan soms erger worden voorkomen. Bovendien kan terugkeer naar de normale vrijwillige hulpverlening soepeler verlopen. In Den Haag wordt sinds 2013 gewerkt met de zogeheten jeugdbeschermingstafel. Dat is overleg tussen deskundigen, ouders en (als het kan) de jongere(n) om wie het gaat. Het vindt plaats in ernstige situaties waarin ouders en hulpverleners het niet eens kunnen worden over het plan. Ook als er dan toch duidelijk dwang nodig is, blijft de hulpverlening in gesprek met de ouders. Het is de bedoeling om gedwongen hulp zo min mogelijk in te zetten, maar de veiligheid van het kind staat altijd voorop. Financiering en innovatie De rijksoverheid wil met de decentralisatie ook een fors bedrag bezuinigen. Waar in 2013 nog een bedrag van rond de 113 miljoen beschikbaar was voor de Haagse jeugd, neemt dat bedrag in de komende jaren af tot ongeveer 95 miljoen voor 2017. Voor volgend jaar staat al een bezuiniging van 4-7% op stapel; het budget bedraagt dan ruim 107 miljoen. Met instellingen die nu de zorg voor jeugdigen leveren, zijn afspraken gemaakt. Zij zullen ook in de komende jaren de belangrijkste uitvoerders zijn van jeugdhulp. Wij vinden het belangrijk om niet te veel te veranderen bij kwetsbare gezinnen. Er is overigens naast de grotere instellingen ook plaats voor kleinere instellingen en zelfstandige hulpverleners (ZZP-ers). Een van de afspraken is dat instellingen en zelfstandige hulpverleners samen met de gemeenten komen met een vernieuwingsagenda, waarin ook de noodzakelijke bezuinigingen zijn meegenomen. De nadruk ligt op preventie, het versterken van de basisvoorzieningen (huisartsen, welzijn, scholen), werken in gebiedsgerichte Jeugdteams en een ontwikkeling richting lichtere zorgvormen. Zo zullen jeugdigen die nu nog in instellingen verblijven (residentiële zorg), vaker met intensieve begeleiding thuis komen te wonen. Voor de komende jaren zal preventie steeds belangrijker worden. Dat betekent dat ook in de financiering en in afspraken met instellingen prikkels worden ingebouwd die preventie bevorderen en nodeloze groei van de zorg tegengaan. Wat gebeurt er in de komende maanden? De gemeente Den Haag zal, samen met de partners in de regio, de komende maanden hard werken om de overgang naar de nieuwe regeling zo soepel mogelijk te laten verlopen. Dat betekent dat er goede werkafspraken gemaakt moeten worden met alle betrokken organisaties. Daarbij is bijvoorbeeld extra aandacht nodig voor het bovengenoemde gedwongen hulpverlening, voor het verbeteren van de ICT voorzieningen en de
5 Samenvatting van de concept kadernota - Heel het Kind communicatie met cliënten. Nog voor de zomer van 2014 zal deze Kadernota aan de gemeenteraad worden aangeboden. Voor nu vraagt de gemeente vooral om de reacties van alle betrokkenen op deze Kadernota. Ook in de komende jaren zal de gemeente op verschillende manieren de vinger aan de pols houden bij ouders, jeugdigen en alle betrokken professionals. De nieuwe Jeugdwet biedt kansen voor iedereen die in Den Haag opgroeit. Dat vraagt wel de betrokkenheid van iedereen die met Haagse kinderen en jongeren te maken heeft. De gemeente kan geen kinderen opvoeden, maar er is wel een gemeenschap nodig om een kind gezond, veilig en gelukkig te laten opgroeien. De verbeteringen op rij: - meer aandacht voor het voorkómen (preventie) van problemen; - één gezin, één plan, één hulpverlener, een einde aan de vele verschillende organisaties achter de voordeur; - in het stadsdeel wordt het CJG het centrale punt waar alle hulp voor jeugd wordt verzameld; - er komt meer samenhang tussen zorg en andere sectoren zoals onderwijs, sport, politie en welzijn; - de nadruk komt te liggen op de eigen kracht van het gezin en de omgeving bij het voorkómen en oplossen van problemen; - hulpverleners krijgen meer verantwoordelijkheid om naar eigen professionaliteit te handelen; - hulpverleners gaan minder last krijgen van bureaucratie en krijgen meer tijd om hulp te verlenen; - continuïteit van zorg is belangrijk; we gaan dus niet te veel veranderen in korte tijd.
Uitgave Gemeente Den Haag Dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn Datum April 2014