Multidisciplinair Rugpijnteam Een op maat samengesteld behandeladvies
Inleiding Naar aanleiding van uw bezoek aan het Wervelkolomspreekuur (WKS) bent u doorverwezen naar het Multidisciplinair Rugpijnteam (MRM). Binnen dit team wordt u nader onderzocht in verband met uw rugklachten, met als doel u te adviseren over de mogelijkheden die er zijn om uw rugklachten aan te pakken. In deze folder treft u informatie aan over de betrokken disciplines en de onderzoeken die plaatsvinden. Voordat deze informatie aan bod komt, willen we eerst als achtergrondinformatie de bouw van rug nader toelichten. Rugklachten Er is door de orthopeed en/of neuroloog geen oorzaak gevonden voor uw rugklachten. We spreken dan van a-specifieke rugklachten, dit is bij 95% van de mensen met rugklachten het geval. Wanneer op een scan of een röntgenfoto geen duidelijke oorzaak voor de klachten te vinden is, moet gezocht worden naar andere factoren die de rugklachten in stand houden. Meestal spelen hierbij meerdere factoren een rol, zoals sociale aspecten, de werksituatie, een ander lichamelijk probleem, stress etc. In de loop van de jaren zijn veel theorieën ontwikkeld over rugklachten. Dit leidt soms tot verwarring, zowel bij de patiënten als bij de behandelaars. Het doel van deze folder is dat u meer inzicht krijgt in uw klachten en hoe u ermee om kunt gaan. Bouw van de rug De rug kan in 5 stukken worden verdeeld; van boven naar beneden gezien zijn er: de nek, de bovenrug, de lage rug, het heiligbeen en het stuitbeentje. Deze verschillende delen zijn weer opgebouwd uit wervels namelijk: 7 nekwervels, 12 borstwervels (de bovenrug), 5 lendenwervels (de lage rug), 5 heiligbeenwervels en 3-4 stuitbeenwervels. De wervels van het heiligbeen en stuitbeen zijn met elkaar vergroeid. Al deze wervels zorgen voor stevigheid en stabiliteit in de rug, maar bieden ook bescherming aan de zenuwen die door het zenuwkanaal lopen. Krommingen Zoals op de afbeelding van de wervelkolom te zien heeft de wervelkolom van de zijkant gezien een S-vormige kromming. De bovenrug is bol, de nek en de lage rug zijn hol. Hierdoor ontstaat de S-vorm. Deze krommingen hebben een schokdempende functie. Niet bij iedereen zijn deze krommingen gelijk; de een heeft sterkere krommingen dan de ander. Tussenwervelschijven Tussen twee wervels zit een tussenwervelschijf. Deze bestaat uit kraakbeen met in het midden een geleiachtige kern. De tussenwervelschijven zorgen ervoor dat de schokken die plaatsvinden tijdens bewegen (bijvoorbeeld springen en lopen) worden opgevangen. Ze zijn elastisch en samen met de wervels zorgen ze dat de rug in alle richtingen gebogen en gedraaid kan worden. 2
Figuur 2. Wervelkolom S.I. gewricht De S staat voor sacrum, dat betekent heiligbeen, de I staat voor ilium dat betekent bekken. Dit zijn de twee gewrichten( links en rechts) tussen het heiligbeen en de achterzijde van de bekkenkam. In dit gewricht is niet veel beweging mogelijk. Er vindt onder andere beweging plaats tijdens het hol en bol maken van de rug en het hoog optrekken van een of beide benen. Dit gewricht wordt verstevigd door meerdere gewrichtsbanden die zorgen voor de stabiliteit in het gewricht. Dit gewricht heeft een nauwe relatie met de lage rug. Figuur 3. S.I. gewricht Banden De wervelkolom wordt omgeven door banden. Deze banden zorgen voor stabiliteit en helpen bij het geleiden van bewegingen. Er zijn lange banden van een aantal decimeter, maar ook kleine banden van maar 1 of 2 centimeter. 3
Facetgewricht De facetgewrichten zijn de twee steungewrichten die zich aan de achterkant van iedere wervel bevinden. Figuur 4. Facetgewricht Spieren Spieren zorgen voor kracht, stabiliteit en beweging. Ze zijn mede verantwoordelijk voor het rechtop staan, draaien met de rug, bukken enz. Zonder spieren is dit niet mogelijk. De spieren zijn dan ook continu in werking. Spieren moeten sterk zijn en een goed uithoudingsvermogen hebben. Zowel de rug- als de buikspieren zorgen voor de houding en beweging in de romp. De buikspieren zijn belangrijk voor het stabiliseren van de wervelkolom. De rugspieren zorgen voor het achterover en zijwaarts buigen van de romp, daarnaast werken deze spieren mee met het naar links en rechts draaien. De buik- en rugspieren vormen samen een spierkorset, waardoor de rug goed wordt beschermd en op een natuurlijke manier wordt verstevigd. Figuur 5. Spieren Patiëntenvoorlichting Orbis Medisch Centrum 4
Het wervelkanaal Op de afbeelding ziet u een wervel van bovenaf gezien. In het midden van de wervel bevindt zich een opening. Wanneer alle 32 wervels recht boven elkaar staan vormen deze openingen een kanaal. Vanuit dit wervelkanaal lopen de zenuwen naar onder meer de spieren, de gewrichten en de huid. Zo kunnen de zenuwen door het hele lichaam lopen en worden alle lichaamsdelen van zenuwen voorzien. Figuur 6. Wervel De functie van de zenuwen De zenuwen kunnen signalen overbrengen vanuit de hersenen naar de spieren, gewrichten, en de huid. Bijvoorbeeld wanneer de arm gebogen moet worden, gaat dat signaal van de hersenen via de zenuwen naar de spier, die deze beweging vervolgens uitvoert. Er kunnen ook signalen vanuit de spieren, gewrichten en huid doorgegeven worden naar de hersenen. Het Multidisciplinair Rugpijnteam Het Multidisciplinaire Rugpijnteam (MRM) wordt gevormd door verschillende hulpverleners die zich bezighouden met rugklachten. Deze hulpverleners zijn; een revalidatiearts, anesthesioloog / pijngeneeskundige, psycholoog en fysiotherapeut. Revalidatiearts De revalidatiearts richt zich op het behandelen van de gevolgen van rugklachten voor het dagelijks functioneren, met als uiteindelijk doel u weer zo goed mogelijk aan de maatschappij te laten deelnemen. Anesthesioloog / pijngeneeskundige De anesthesioloog / pijngeneeskundige kan in veel gevallen de pijn proberen te verminderen door te bepalen of er een gewricht, tussenwervelschijf of zenuwen bij de pijn betrokken zijn en na te gaan of daarvoor een of meerdere behandeling(en) mogelijk zijn. Psycholoog Een psycholoog is een deskundige op het gebied van gedrag. Hij doet onderzoek naar uw klachten op emotioneel gebied en beoordeelt samen met u 5
of u aanvullende hulp nodig heeft op het psychologische vlak. De psycholoog biedt hulp aan patiënten van alle leeftijden. Fysiotherapeut De fysiotherapeut houdt zich bezig met de houding en beweging van de mens tijdens alle dagelijkse activiteiten. De fysiotherapeut adviseert, begeleidt en behandelt bij stoornissen in de houding en/of beweging. Veel bewegingen zijn vanzelfsprekend. Pas als u een stoornis heeft in uw houding of beweging, gaat dit niet meer vanzelf. De fysiotherapeut kan u helpen om uw dagelijkse activiteiten weer uit te voeren. Doel van de onderzoeken Het MRM-team bekijkt u vanuit verschillende invalshoeken en brengt in kaart welke factoren een rol kunnen spelen bij het ontstaan en aanhouden van uw rugklachten. Door vragenlijsten af te nemen, u te onderzoeken en gesprekken met u te voeren worden een aantal lichamelijke, psychologische en sociale aspecten onderzocht. Alle onderzoeken vinden plaats op één dag. De resultaten worden in het team besproken. Op basis daarvan wordt een mogelijke behandeling aan u voorgesteld. Dit voorstel wordt ook aan uw huisarts meegedeeld. Uitgebreid onderzoek Uw rugpijnklachten kunnen een grote invloed hebben op het dagelijkse functioneren, werk, sport, hobby s en andere activiteiten. Het is mogelijk dat u in de loop van de tijd uw bewegingen en activiteiten aangepast heeft. Mogelijk onderneemt u minder (inspannende) activiteiten, sport u minder, draagt u minder zware lasten, doet u minder zwaar werk in de tuin of past u uw hobby s aan, etc. Uw klachten kunnen invloed hebben op verschillende gebieden. Het is daarom belangrijk dat het MRM-team niet alleen naar de rug kijkt, maar vooral de nadruk legt op alles wat mensen doen en hoe ze zich erbij voelen. De onderzoeksdag Op de onderzoeksdag heeft u gesprekken met de revalidatiearts, de pijnspecialist, de fysiotherapeut en de psycholoog. Wanneer u bij alle disciplines bent geweest, mag u naar huis. Na deze gesprekken gaan de specialisten overleggen en hiervan krijgt u binnen een week per post bericht. Om te voorkomen dat u een specialisme mist zullen zij, na het gesprek, onderstaand schema aftekenen. Specialisme Revalidatiearts Paraaf Anesthesioloog / pijngeneeskundige Psycholoog Fysiotherapeut Heeft u nog vragen dan kunt u zich melden bij Meldpunt Oost 13, kamer 58. 6
Gang van zaken onderzoeksdag Als eerste wordt u verwacht bij de psychologisch assistent op de afdeling Medische Psychologie, Meldpunt West 07. Hier start u met het invullen van enkele vragenlijsten. Aansluitend gaat u naar Meldpunt Oost 13 en meldt u zich bij de aanmeldbalie. De secretaresse MRM zal uw gegevens controleren en uitleg geven over het verdere verloop van de middag. Daarna gaat u naar de revalidatiearts, anesthesist/pijnbestrijder, psycholoog en fysiotherapeut voor gesprekken en/of onderzoeken. De gesprekken en/of onderzoeken vinden plaats bij Revalidatie, kamer 77 79 85-89. De specialist roept u naar binnen. Wanneer deze klaar is met het gesprek en/of onderzoek mag u weer plaatsnemen in het wachtgedeelte. Wanneer u door alle specialisten bent gezien, mag u naar huis. Patiënt 1: Start 11:15 uur, einde 15:15 uur Patiënt 2: Start 12:30 uur, einde 15:15 uur Patiënt 3: Start 11:45 uur, einde 15:15 uur Patiënt 4: Start 12.15 uur, einde 15:15 uur Patiënt 5: Start 12:30 uur, einde 15:15 uur Patiënt 6: Start 12:30 uur, einde 15:15 uur De eindtijd is een indicatie. Het kan zijn dat u toch iets langer aanwezig moet zijn. Wij hopen op uw begrip hiervoor. Rechten en plichten Informatie over rechten en plichten als patiënt, evenals allerhande praktische informatie over een bezoek aan Orbis Medisch Centrum, kunt u vinden in de brochure Een bezoek aan het spreekuur. Deze brochure is verkrijgbaar bij de Patiëntenservice. Onderzoek door de revalidatiearts De revalidatiearts wil niet een diagnose of oorzaak van uw rugklachten vaststellen, maar een beeld vormen van de gevolgen die de rugklachten hebben op uw dagelijks functioneren. De revalidatiearts vraagt u naar klachten en beperkingen die u ervaart op tal van terreinen, zoals dagelijkse verzorging (wassen, aankleden), werkzaamheden, zowel binnen- (huishouden, zorg voor eventuele kinderen) als buitenshuis (arbeid) en hobbyactiviteiten. Ook vraagt de revalidatiearts naar de gevolgen die uw klachten en beperkingen hebben op uw stemming. Verder is het van belang om te weten welke therapieën u al heeft ondergaan in het verleden. Een lichamelijk onderzoek kan ook deel uitmaken van het bezoek aan de revalidatiearts. Doel van het onderzoek is om een beeld te vormen van uw houding, beweeglijkheid, conditie, spierkracht, bewegingsgevoel en bewegingsangst. Naast het onderzoek van de revalidatiearts zal ook de anesthesioloog / pijngeneeskundige en de fysiotherapeut u deze middag lichamelijk onderzoeken. Dit lijkt wellicht overbodig, echter iedereen kijkt vanuit zijn eigen invalshoek naar uw rug om samen een goed beeld te vormen van uw klachten. 7
Op grond van het vraaggesprek en het lichamelijk onderzoek vormt de revalidatiearts een beeld van uw klachten en van de factoren die de klachten mogelijk beïnvloeden of in stand houden. Daarnaast beoordeelt de revalidatiearts of u mogelijk gebaat bent met een (multidisciplinair) revalidatieprogramma. Onderzoek door de anesthesioloog / pijngeneeskundige Mensen met rugklachten, met of zonder uitstraling in de benen, worden nauwkeurig onderzocht. Allereerst wordt in een gesprek (anamnese) gevraagd naar de precieze klachten en welke omstandigheden, zoals onder andere liggen, lopen, bukken, staan, de klachten verergeren. Daarna volgt een lichamelijk onderzoek om te beoordelen of er een oorzaak van de pijn te vinden is. De anesthesioloog / pijngeneeskundige kan met behulp van röntgendoorlichting (maken van röntgenfoto s) nauwkeurig een pijnlijke plek in de rug, zoals een gewrichtje, een zenuw of de tussenwervelschijf behandelen om te beoordelen of de pijn dan voldoende verdwijnt. Als de pijn verdwijnt, zijn er vele mogelijkheden om de pijn voor langere tijd te verminderen en worden andere vormen van therapie mogelijk. Denk hierbij bijvoorbeeld aan conditie- en spiertraining, die zonder pijnbehandeling vaak moeilijk uit te voeren zijn. Ook kunnen dagelijkse activiteiten in werk en gezin vaak weer (deels) hervat worden. De anesthesioloog / pijngeneeskundige kan in veel gevallen de pijn proberen te verminderen door zenuwen die met de pijn te maken hebben gedeeltelijk te blokkeren en daarmee zo te beïnvloeden dat de pijn voor maanden tot jaren vermindert. Daarnaast kan de medicatie zo goed mogelijk worden aangepast of kunnen medicijnen worden toegediend. De anesthesioloog / pijngeneeskundige beoordeelt of u mogelijk in aanmerking komt voor een pijnbehandeling. Pijn is een ingewikkeld fenomeen. De laatste 20 jaar is er veel onderzoek gedaan en is gebleken dat chronische pijn eigenlijk een ziekte op zich is. Acute pijn is een waarschuwingssignaal dat er iets mis is in het lichaam, er moet gezocht worden naar een oorzaak die dan behandeld kan worden. Bijvoorbeeld rugpijn als gevolg van een hernia die na een geslaagde operatie verdwijnt of een blinde darmontsteking, die na een operatieve verwijdering door de chirurg geneest. Als pijn chronisch wordt (langer duurt dan 3-6 maanden) omdat de oorzaak niet gevonden wordt, of omdat er geen behandeling mogelijk is, kunnen er veranderingen optreden in het zenuwstelsel. Zenuwcellen kunnen spontaan stroomprikkels blijven afvuren die de hersenen blijven bestoken. Of er kunnen verbindingen ontstaan tussen zenuwcellen die normaal geen contact met elkaar hebben, bijvoorbeeld een gevoelszenuw met een pijnzenuw. Soms uit zich dat in een doof gevoel in een lichaamsdeel of doet aanraking van de huid zomaar pijn en kan dit een spierbeweging veroorzaken. Als de bron van de pijn later alsnog behandeld wordt, zijn er gelukkig veel mensen bij wie de pijn weer vermindert. Maar bij een groep patiënten blijft pijn aanwezig in het zenuwstelsel ondanks dat de pijnbron effectief behandeld is. In die situatie kunnen we alleen met medicatie proberen de pijn te verlichten. Wellicht komen er door het verdergaand wetenschappelijk pijnonderzoek in de toekomst ook behandelmethodes voor deze vormen van pijn. 8
Pijn heeft ook altijd met psychische en sociale factoren te maken. Als iemand niet lekker in zijn vel zit, is de normale weerstand verminderd. Angst, onzekerheid en depressie zijn vaak voorkomende factoren die het voelen en beleven van pijn negatief beïnvloeden. Een conflict of andere problemen in de werksituatie, in de relatie of binnen het gezin zijn eveneens bekende oorzaken die pijn negatief kunnen beïnvloeden. Daarnaast kan pijn er ook voor zorgen dat bepaalde bewegingen / activiteiten minder worden uitgevoerd. Door deze bewegingen of activiteiten te vermijden, gaat de conditie van de rug achteruit. Hierdoor wordt de rug kwetsbaarder en blijven klachten bestaan of worden zelfs erger. Dit beïnvloedt weer de stemming, wat weer gevolgen heeft voor de pijnbeleving. U kunt als het ware in een vicieuze cirkel terechtkomen. Om deze cirkel te doorbreken is het van belang dat u weer meer rugbewegingen gaat uitvoeren, ondanks de pijnklachten. Want uit onderzoek is gebleken dat ontzien van uw rug niet nodig is. Figuur 1. Vicieuze cirkel Door geleidelijk aan de rug weer meer te belasten, bijvoorbeeld door het doen van bepaalde oefeningen of activiteiten, neemt de conditie van de rug toe. Onderzoek door de psycholoog De psycholoog onderzoekt bij uw rugklachten de samenhang tussen klachten, emoties en gedrag. Tevens wordt bekeken of er sprake is van andere klachten die mogelijk van invloed zijn op de eventuele behandeling van uw rugklachten, en met welke factoren in de behandeling rekening moet worden gehouden. Het psychologisch onderzoek wordt uitgevoerd door een psychologisch medewerker of een psycholoog in opleiding. Klachten Lichamelijke klachten, ziekte, medisch onderzoek en behandeling kunnen een zware belasting betekenen voor de patiënt en alle direct betrokkenen. Soms worden lichamelijke klachten (mede) veroorzaakt of in stand gehouden door persoonlijke problemen of problemen in de relatie, het gezin of op het werk. Het psychologisch onderzoek houdt in dat u gevraagd wordt enkele vragenlijsten in te vullen. Deze vragenlijsten hebben betrekking op uw persoonlijk functioneren, de beleving van uw (pijn)klachten en de mate waarin u problemen ervaart. Na het invullen van de vragenlijsten heeft u een gesprek met de psycholoog. Hierin bespreekt u welke eventuele klachten u heeft. De 9
psycholoog gaat in op uw persoonlijke levensomstandigheden en tracht een zo duidelijk mogelijk beeld van u te krijgen. Uw persoonlijke gegevens worden strikt vertrouwelijk behandeld. Aan derden en/of niet-betrokken artsen wordt zonder uw toestemming geen informatie verstrekt. Het vragenlijstonderzoek en het gesprek heeft de psycholoog nodig om een advies op maat te formuleren. Dat advies op maat wordt in het multidisciplinaire overleg besproken. Onderzoek door de fysiotherapeut De fysiotherapeut adviseert, begeleidt en behandelt bij stoornissen in de houding en/of beweging. De fysiotherapeut onderzoekt u en probeert na te gaan waar de klachten vandaan komen. Om hier achter te komen zal de fysiotherapeut in een gesprek met u proberen te achterhalen wanneer de klachten zijn begonnen, hoe dit is gebeurd, wat de gevolgen hiervan zijn, etc. Een groot deel van deze informatie heeft de fysiotherapeut al gehaald uit de vragenlijsten die u vooraf heeft ingevuld. De therapeut neemt in het kort de vragenlijsten met u door en stelt enkele aanvullende vragen. Daarna onderzoekt de fysiotherapeut u en voert hij/zij een aantal testen uit. Aan de hand van de uitslag van het onderzoek en de testen stelt de fysiotherapeut een fysiotherapeutische diagnose. Het onderzoek bij de fysiotherapeut Het fysiotherapeutische onderzoek duurt ongeveer 30 minuten. Om u goed te kunnen onderzoeken wordt u gevraagd om u uit te kleden op het ondergoed na. Zo kan uw rug goed bekeken worden, zowel wat betreft uw houding als de bewegingen die in uw rug plaats vinden. De fysiotherapeut onderzoekt onder andere het bewegen, waarbij gelet wordt op uw conditie, spierkracht, de manier van bewegen en de belastbaarheid. Om dit te onderzoeken vraagt de fysiotherapeut u enkele handelingen uit te voeren die in de thuis- of werksituatie ook regelmatig voorkomen. Aan de hand van de fysiotherapeutische diagnose stelt de fysiotherapeut zijn behandelplan op. Dit wordt op het einde van de dag tijdens de teambespreking door de fysiotherapeut toegelicht. Behandelvoorstel Aan het einde van de onderzoeksdag is een overleg gepland waarin de revalidatiearts samen met de anesthesioloog / pijngeneeskundige, fysiotherapeut en psycholoog alle bevindingen bespreekt. U bent bij dit overleg niet aanwezig. Uit dit overleg volgt een behandelvoorstel dat u binnen een week per post ontvangt. Doel van de onderzoeksdag is niet het achterhalen van de oorzaak van uw klachten, maar het ontwikkelen van een behandelvoorstel op maat, waarvan het team verwacht dat u uw klachten beter kunt hanteren in de toekomst. Het voorstel kan variëren van behandeling of therapie binnen het ziekenhuis, een terugverwijzing naar uw huisarts of een behandeling of therapie elders. Meestal wordt gekozen voor een gecombineerde aanpak, waarbij meerdere facetten worden aangepakt en waarbij u zelf een actieve rol vervult. 10
Als een behandeltraject wordt opgestart dan komt u voor controles bij de revalidatiearts en fysiotherapeut. De revalidatiearts is tevens uw aanspreekpunt bij vragen. Als u behandeld wordt in de pijnkliniek komt u ook daar terug voor controle. Tot slot Als u nog vragen heeft, neem dan gerust contact met ons op. De adresgegevens staan op de achterzijde van deze folder. 11
Orbis Medisch Centrum Dr. H. van der Hoffplein 1 6162 BG Sittard-Geleen Telefoon 088-459 7777 Voor bellen naar een 088-nummer met een vaste telefoon wordt lokaal tarief berekend. Door een aantal providers van mobiele telefonie worden 088-nummers gezien als servicenummer. Dit kan betekenen dat bellen naar onze organisatie duurder is dan het normale tarief. Bekijk voor meer informatie de voorwaarden van uw provider. Orbis Revalidatie Meldpunt: West 07 Telefoonnummer: 088-459 7730 Pijnbestrijding Meldpunt Oost 13 Afsprakennummer 088-459 5284 Informatienummer 088-459 5286 Annuleringsnummer 088-459 5285 Psychologie Meldpunt West 07 Telefoon 088 459 7873 Fysiotherapie Meldpunt West 07 (Revalidatie) Telefoon: 088-459 77 30 Bloedafname Meldpunt Oost 04 Telefoon 088 459 7706 Telefoon 088 459 7505 Internet www.orbismedischcentrum.nl 796 03-2012