Hypochondrie Angststoornissen
GGZ Friesland is de grootste aanbieder van geestelijke gezondheidszorg in de provincie Friesland. We bieden u hulp bij alle mogelijke psychische problemen. Met meer dan 160 locaties zijn we te vinden door heel Friesland. Ruim 2000 medewerkers dragen iedere dag bij aan de zorg die we leveren. De behandelingen bij GGZ Friesland zijn gebaseerd op de landelijke behandelrichtlijnen die door het Trimbos Instituut zijn opgesteld. In deze richtlijnen, die zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, staat beschreven wat de aanbevolen behandelvormen zijn bij de verschillende psychische aandoeningen. De behandelaren van GGZ Friesland zijn BIGgeregistreerd. De wet BIG (Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg) bevat regels die de kwaliteit van de zorg door behandelaren bewaakt. Het Bigregister is door de overheid ingesteld en behandelaren kunnen in dit register worden ingeschreven wanneer zij voldoen aan de opleidingseisen die voor de verschillende beroepsgroepen gelden. Wat is hypochondrie We spreken van hypochondrie of ziektevrees als u voortdurend bezorgd bent een ernstige ziekte te hebben of te zullen krijgen, terwijl bij medisch onderzoek hiervoor geen aanwijzingen zijn gevonden. Allerlei onschuldige lichamelijke verschijnselen vat u op als een aanwijzing dat er iets ernstigs aan de hand is. Een puistje, hoofdpijn, een onrustige hartslag of vermoeidheid worden opgevat als een teken van iets ernstigs, zoals huidkanker, een hersentumor, een dreigend hartinfarct, of aids. Dit kan leiden tot angstgevoelens en paniekaanvallen. Veiligheidsgedrag U bent vaak bezig met het controleren van uw lichaam. Voorbeelden zijn het controleren van de hartslag, uzelf aandachtig in de spiegel bekijken, het betasten en bevoelen van lichaamsdelen, ontlasting controleren. Daarnaast zoekt u in de regel veel geruststelling bij anderen. Dit kan zijn bij familieleden of artsen of op het internet. Deze geruststelling werkt vaak maar tijdelijk en roept meestal ook weer nieuwe vragen op waarover gepiekerd kan worden. Dit controleren en geruststelling zoeken noemen we veiligheidsgedrag. Vermijdingsgedrag Een belangrijk kenmerk van hypochondrie is ook dat er veel zaken uit de weg worden gegaan. Zo kunnen zaken worden vermeden die worden ervaren als risicovol voor het ontstaan van ziekten, zoals het eten van bepaald voedsel, het hebben van onvoldoende nachtrust, het leveren van lichamelijke inspanning, het ervaren van emoties. Ook kan het spreken of lezen over ziektes worden vermeden of het bekijken van bepaalde televisieprogramma s, omdat dit kan leiden tot het ontstaan van allerlei angstige gedachten over ziekte. Bang voor ziektes, bent u vaak extra oplettend ten aanzien van uw eigen lichaam. Lichamelijke verschijnselen worden hierdoor versterkt waargenomen, als door een vergrootglas. Verschijnselen waar iemand anders niet bij stil zou staan, worden door u meteen opgemerkt en opgevat als iets verontrustends.
Als u continu bang bent voor zieken, dan kan dit op zichzelf ook weer leiden tot allerlei lichamelijke spanningsreacties, die weliswaar ongevaarlijk zijn, maar die wel weer een bron kunnen zijn voor het ontstaan van nieuwe ziektevreesgedachten. Samengevat komt het er op neer dat u door de hypochondrie verstrikt zit in een cirkel van angst, controleren, geruststelling zoeken en vermijden. Het liefst zou u 100 % zeker willen weten dat u gezond bent, 99 % is onvoldoende. Helaas kan zoiets nooit met 100 % zekerheid worden vastgesteld, zodat u steeds weer opnieuw naar geruststelling zoekt. Oorzaken Over de directe oorzaak van hypochondrie is weinig bekend. Soms ontstaat hypochondrie nadat iemand daadwerkelijk een (ernstige) ziekte heeft gehad. Het is normaal om daarna nog enige tijd waakzaam te zijn en bang voor herhaling. Soms echter blijven mensen banger dan op grond van de medische feiten gerechtvaardigd is. Ook wanneer iemand in de omgeving getroffen is (geweest) door een ernstige ziekte, dan kan dit tot hypochondrie leiden. Het komt ook voor dat iemand altijd al overmatig bang is geweest voor ziekte. Dit kan komen door de manier waarop er vroeger in het gezin werd omgegaan met ziekte en gezondheid. Als u bijvoorbeeld bent opgegroeid in een gezin waar uw ouders op dit terrein overmatig bezorgd waren, heeft u een grotere kans zelf ook een overmatige bezorgdheid te ontwikkelen. Verder zijn er aanwijzingen dat nauwgezette mensen, die moeilijk kunnen omgaan met onzekerheden, een grotere kans hebben op het ontwikkelen van hypochondrie. Dit geldt tevens voor mensen die moeite hebben met het omgaan met emoties. Wat betekent dit voor u U zult in de regel het grootste deel van de dag spanning ervaren. Aangezien de bron van de angst in uw eigen lichaam zit, zijn er weinig mogelijkheden om dit te ontlopen. Veelal probeert u zo veel mogelijk afleiding te zoeken, door bijvoorbeeld altijd bezig te zijn. Rust nemen is beangstigend, omdat u in rustsituaties meer aandacht hebt voor uw lichaam. Dit altijd maar bezig zijn kan uiteindelijk leiden tot oververmoeidheid. Wanneer u daarnaast ook zwaardere lichamelijke inspanning vermijdt, dan kan dit leiden tot verlies van conditie. Dit kan dan ook weer een bron zijn voor nieuwe angsten. Voor het verkrijgen van geruststelling doet u vaak een sterk beroep op personen in de naaste omgeving. Dit kan voor hen op den duur erg belastend zijn. Immers, de geruststelling helpt maar tijdelijk en wordt al snel weer gevolgd door een nieuwe vraag. Dit kan leiden tot spanningen in relaties en familieverhoudingen. Door het veelvuldig vermijden van allerlei zaken, wordt het leven vaak ook aanzienlijk minder leuk. Activiteiten waar u normaal gesproken plezier aan zou kunnen beleven, worden niet meer uitgevoerd. Er kan sprake zijn van werkuitval. Uw wereld wordt steeds kleiner, het leven staat in het teken van de vrees voor ziekte. U kunt depressieve klachten krijgen, neemt wellicht uw toevlucht tot het gebruik van alcohol of drugs om de spanning te verminderen.
De behandeling Voor de behandeling van hypochondrie of ziektevrees baseren we ons op de Multidisciplinaire Richtlijn voor Angststoornissen. De behandeling van eerste voorkeur bestaat uit cognitieve gedragstherapie. Daarnaast kan in sommige gevallen tevens medicatie worden voorgeschreven, bijvoorbeeld wanneer de angsten spanningsreacties erg sterk zijn of wanneer er naast de hypochondrie ook sprake is van een depressie. Cognitieve gedragstherapie is een combinatie van twee vormen van psychotherapie, nl. cognitieve therapie en gedragstherapie. Cognitieve therapie Hierbij is de aandacht gericht op de invloed die het denken heeft op uw gevoelens. Door eenzijdige of negatieve denkgewoontes kunnen er ongewenste gevoelens of emotionele klachten ontstaan. Bij cognitieve therapie leert u uw eigen denkpatronen te ontdekken en te wijzigen, zodat u uiteindelijk op een meer evenwichtige wijze gaat kijken naar de voor u moeilijke situaties. Hierdoor kunnen de ongewenste gevoelens afnemen. Gedragstherapie Bij gedragstherapie is de aandacht gericht op het gedrag, dat wil zeggen datgene wat u doet of laat. Bij angstklachten bestaat het gedrag meestal uit het voortdurend ontlopen van situaties die angst zouden kunnen oproepen of uit het treffen van allerlei veiligheidsmaatregelen. Het vermijden van situaties en het treffen van veiligheidsmaatregelen zorgen op korte termijn voor afname van de angst, maar op de lange duur leidt het er toe dat u steeds minder durft en steeds angstiger wordt. In de gedragstherapie oefent u met het stap voor stap weer opnieuw aangaan van allerlei situaties die u tot nu toe steeds uit de weg ging. Hierdoor kunt u geleidelijk uw angst overwinnen en uw zelfvertrouwen opbouwen. Deze werkwijze wordt blootstelling genoemd (blootstelling aan de moeilijke situaties). Daarnaast wordt er gewerkt aan het geleidelijk verminderen van de veiligheidsmaatregelen. Daarbij kan een onderdeel ook zijn dat u nieuwe vaardigheden aanleert, zodat u beter in staat bent om de voor u moeilijke situaties te hanteren. Cognitieve gedragstherapie is een werkwijze die zich vooral bezig houdt met vermindering van klachten of problemen die zich in uw huidige leven afspelen. Om het ontstaan van uw huidige klachten te kunnen begrijpen wordt er soms ook gekeken naar gebeurtenissen die zich eerder in uw leven hebben afgespeeld, maar hier ligt niet de nadruk op. Zowel cognitieve therapie als gedragstherapie zijn werkwijzen waarbij de verschillende stappen in de behandeling worden gepland in nauw overleg tussen u en de behandelaar. Huiswerkopdrachten Tevens is een belangrijk onderdeel van deze behandelvorm dat u regelmatig allerlei huiswerkopdrachten moet gaan doen, zoals het bijhouden van registraties van klachten, het bijhouden van zogenaamde gedachtedagboekjes of het doen van oefeningen om u zelf aan moeilijke situaties bloot te stellen. Cognitieve gedragstherapie is een behandelvorm die een actieve inzet van u vraagt en waarbij u en de behandelaar een soort samenwerkingsrelatie aangaan.
Behandelduur De duur van de behandeling hangt af van het soort klacht dat wordt behandeld en de ernst van de klacht. Ook maakt het verschil of het een individuele behandeling betreft of een groepsbehandeling. Bij een individuele behandeling van angstklachten ligt de behandelduur tussen de 8 en de 24 behandelbijeenkomsten. In de eerste fase van de behandeling zullen de bijeenkomsten in de regel één keer per week plaats vinden, verderop in de behandeling vinden de bijeenkomsten eens per twee weken plaats. In de meeste gevallen duurt een behandeling maximaal een half jaar. Bij een groepsbehandeling van angstklachten is er meestal sprake van 16 behandelbijeenkomsten, die afhankelijk van de soort klacht eens per week of eens per twee weken plaats vinden. Cognitieve gedragstherapie bij hypochondrie of ziektevrees Een psychologische behandeling voor hypochondrie kan pas starten wanneer door een arts is vastgesteld dat een lichamelijke oorzaak voor de klachten niet aannemelijk is en dat verder medisch onderzoek niet zinvol is. Veel mensen die met een behandeling starten hebben vaak al uitgebreid medisch onderzoek achter de rug, zonder dat er iets gevonden is. De behandeling richt zich op vermindering van de angst en overbezorgdheid en niet op vermindering van lichamelijke klachten en gewaarwordingen. Doel van de behandeling is dat u zich minder zorgen maakt over datgene wat u in uw lichaam voelt, dat u meer vertrouwen krijgt in uw lichaam, dat u minder zaken uit de weg gaat en dat u minder controles uitvoert en minder op zoek gaat naar geruststelling. U leert om te gaan met het gegeven dat we nooit volledige zekerheid kunnen hebben over onze gezondheid. Kortom, de behandeling van hypochondrie richt zich op verandering van denken in combinatie met verandering van gedrag. Hierdoor zal uiteindelijk de angst kunnen afnemen. Automatische gedachten Bij de cognitieve therapie brengt u door middel van een gedachtedagboek in kaart hoe lichamelijke gewaarwordingen leiden tot automatische gedachten over ziekte en hoe deze gedachten vervolgens weer leiden tot angstgevoelens en tot het controleren van het lichaam en het zoeken van geruststelling. In de behandeling wordt samen met u gekeken in hoeverre deze automatische gedachten aannemelijk zijn. Wat zijn de bewijzen voor en tegen uw automatische ziektegedachten en zijn er ook andere verklaringen mogelijk voor de lichamelijke gewaarwordingen? Door er op deze manier naar te kijken, kunt geleidelijk een andere kijk ontwikkelen op de lichamelijke verschijnselen die u bij uzelf waarneemt. Verandering in gedrag Bij de gedragtherapie richten we ons op verandering van het gedrag. Hiervoor maken we eerst een lijst van alle zaken waar u bang voor bent, en die u om die reden vermijdt. Vervolgens maken we ook een lijst van alle vormen veiligheidsgedrag, zoals het uitvoeren van controles en het vragen van geruststelling. Daarna wordt in overleg met u een stappenplan gemaakt voor de geleidelijke blootstelling aan zaken die u vermijdt, in combinatie met het achterwege laten van het veiligheidsgedrag. Bijvoorbeeld wanneer u bang bent voor een hartstilstand en om die reden lichamelijke inspanning vermijdt, dan kan de therapie bestaan uit een programma van geleidelijke blootstelling aan inspanning, terwijl u het controleren van de hartslag (veiligheidsgedrag) achterwege laat. Wanneer u bij een lichamelijke klacht gewend bent om meteen naar uw huisarts te gaan, dan kan de therapie bestaan uit het uitstellen van het huisartsbezoek en het eerst even een paar dagen aan te zien.
Als u bang bent dat slaaptekort gevaarlijk is voor uw gezondheid en u om die reden dwangmatig bezig bent met uw nachtrust, dan kan de therapie bestaan uit het experimenteren met een kortere nachtrust, zonder dat u dan de volgende dag extra rustig aan doet. De cognitieve therapie en de gedragstherapie worden in de regel steeds in combinatie met elkaar uitgevoerd. Door dit gedurende langere tijd vol te houden krijgt u geleidelijk aan steeds meer greep op uw angstige gedachten en uw angstige manier van omgaan met uw lichamelijke gewaarwordingen. Wat zijn de kosten Psychische hulpverlening valt onder de basisverzekering voor ziektekosten. De kosten worden daaruit vergoed. Wel kan een eigen risico in rekening worden gebracht. In uw verzekeringspolis vindt u hierover meer informatie. Uw belangen, rechten en klachten Voor vragen en hulp kunt u altijd terecht bij uw behandelaar. Ook kunt u de geestelijke verzorger, de patiëntenvertrouwenspersoon, de Cliëntenraad en/of de Familieraad benaderen. Contactgegevens vindt u in de folder Patiëntenrechten. Ook vindt u in deze folder meer informatie over rechten en plichten rondom uw behandelplan, behandeling en dossier. De folder Een klacht, en dan.. vertelt u waar u terecht kunt bij eventuele klachten. Deze brochures zijn te vinden in de wachtkamers of u kunt ze opvragen bij de afdeling Communicatie via pr@ggzfriesland.nl of via tel: 058-2848715. Afspraak afzeggen Om een behandeling succesvol te laten verlopen is het belangrijk dat u aanwezig bent op de geplande afspraakmomenten. Als u onverhoopt niet kunt komen, verzoeken wij u dringend uw afspraak tijdig, minimaal 24 uur van te voren, af te zeggen.
Adressen Leeuwarden Sixmastraat 2 8932 PA Leeuwarden Tel. 058 28 48 888 Heeft u vragen Voor vragen of meer informatie kunt u terecht bij een locatie van GGZ Friesland bij u in de buurt. Kijk voor meer informatie ook op www. ggzfriesland.nl Drachten Compagnonsplein 1 9202 NN Drachten Tel. 0512 58 89 57 Dokkum Birdaarderstraatweg 80b 9101 PK Dokkum Tel. 0519 22 99 30 Heerenveen Kastanjelaan 1 8441 NC Heerenveen Tel. 0513 61 90 00 Sneek Hegedyk 2 8601 ZR Sneek Tel. 0515 43 62 24 Colofon Deze brochure is door de afdeling Communicatie van GGZ Friesland met de grootste zorg gemaakt. Ze zijn hierbij door de Centrale Cliëntenraad geadviseerd. Mochten er onduidelijkheden in staan, neem dan contact op met de afdeling Communicatie. Tel. 058-2848715 of stuur een mail naar pr@ggzfriesland.nl Angst_zb_hypochondrie_2010.08 Haal het beste uit uw leven Mst.o.1210