Centrum voor Levensvragen MOTTO - ROTTERDAM MOTTO IJsselmonde jaarverslag 2013
Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde GENESIS Oud worden is het eindelijk vermogen ver af te zijn van plannen en getallen; een eindelijke verheldering van ogen voordat het donker van de nacht gaat vallen. Het is een opengaan van vergezichten, een bijna van gehavendheid genezen; een aan de rand der tijdeloosheid wezen. Of in de avond gij de zee ziet lichten. Het is, allengs, een onomstotelijk weten dat gij vernieuwd zult wezen en herschapen wanneer men van u schrijven zal: 'ontslapen'. Wanneer uw naam op aarde is vergeten. Ida Gerhardt
Inleiding De jaarverslagen van Motto geven u, naast de algemene verantwoording, iedere keer een specifieke blik op ons werk. Het jaarverslag van 2011 gaf een inkijkje in de persoonlijke ervaringen van cliënten van Motto. In 2012 stonden de vrijwilligers centraal en voor het jaarverslag van 2013 hebben we er voor gekozen twee belangrijke gebeurtenissen in de ontwikkeling van ons werk centraal te stellen. De eerste belangrijke gebeurtenis was de opening van het Centrum voor Levensvragen Rotterdam in het voorjaar van 2013. De tweede belangrijke gebeurtenis was de presentatie, in december van 2013, van de resultaten van een onderzoek naar het maatschappelijk rendement van de Motto-projecten. Centrum voor Levensvragen Rotterdam - Vinden en Verbinden Op 21 maart 2013, werd het Centrum voor Levensvragen Rotterdam officieel geopend met een symposium waarin belangrijke thema s in ons werk voor het voetlicht werden gebracht. Het symposium kreeg de titel Vinden en Verbinden. Ruim 50 mensen waren aanwezig bij de opening, die plaatsvond in woonzorgcentrum en verpleeghuis De Burcht. Professionals uit de zorg, welzijnswerkers, beleidsmedewerkers vanuit de overheid, bestuurders, vrijwilligers van Motto, collega s, samenwerkingspartners en belangstellenden vonden en verbonden zich met het Centrum voor Levensvragen Rotterdam. Er was een warm welkom voor iedereen en er waren boeiende sprekers. Marinus van den Berg ging met de aanwezigen in gesprek over levensvragen, en vraagwijzerconsulent Iwan Vernooij nam de luisteraars mee naar de vraag achter de vraag. Diane van den Elshout, een van de vrijwilligers van Motto, las in een klein intermezzo een verhaal van Toon Tellegen voor, over hoe iemand met een luisterend oor een ander kan helpen bij het nadenken Met een gedreven speech wist Elly Prinse de aandacht te vangen in een uiteenzetting van missie en visie van het Centrum voor Levensvragen Rotterdam. In een indrukwekkend ritueel werden de aanwezigen tenslotte uitgenodigd een lichtje aan te steken en daarbij hun suggesties aan en wensen voor het Centrum voor Levensvragen te formuleren en kenbaar te maken op de uitgereikte kaarten. Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 2
De verzamelde kaarten werden met licht van de aangestoken Centrum-voor-Levensvragenkaars door Ben van Dam aangeboden aan Elly Prinse. Met dit ritueel werd de opening van het Centrum een feit. Na de opening vormde een zeer geanimeerd informeel samenzijn het sluitstuk van een middag, waarop in dankbaarheid teruggekeken mag worden. Structuur Centrum voor Levensvragen/Motto Rotterdam Met de komst van het stedelijk Centrum voor Levensvragen Rotterdam zijn niet de inhoud en de werkwijze van de Motto-projecten veranderd, maar is er wel een nieuwe structuur ontstaan, waarbij de Motto=projecten zijn ondergebracht bij het Centrum voor Levensvragen Rotterdam. Het Centrum voor Levensvragen Rotterdam heeft twee werkvelden: 1. Training en begeleiding op het terrein van zingeving en levensvragen. 2. Motto-projecten (Meelevende Ondersteuning ten behoeve van Thuiswonende Ouderen). Momenteel zijn er Motto-projecten in IJsselmonde, Prins Alexander en Hillegersberg- Schiebroek. Onveranderd vormt het Centrum voor Levensvragen Rotterdam met de Motto-projecten onderdeel van de stedelijke Stichting Samen010 (voorheen KSA/GCW). Voor wie is het project bestemd? De trainingen van het Centrum voor Levensvragen worden ontwikkeld voor al die professionals en vrijwilligers in de stad die zich willen verdiepen in het omgaan met zingeving en levensvragen bij hun cliënten. Binnen de Motto-projecten staan ouderen centraal. Hoe doen we het project? Bij het Centrum voor Levensvragen worden trainingen en begeleidingstrajecten in samenspraak met de opdrachtgever op maat gemaakt. Bij de Motto-projecten bezoeken gemotiveerde, geschoolde en betrokken vrijwilligers zelfstandig wonende ouderen voor gesprekken met diepgang. Waar vindt het project plaats? De trainingen van het Centrum voor Levensvragen kunnen plaatsvinden in het pand van Samen 010 of op een locatie die de voorkeur heeft van de opdrachtgever. Er zijn Motto-projecten in IJsselmonde, Alexander en Hillegersberg-Schiebroek. De Motto vrijwilligers bezoeken ouderen thuis. Waarom doen we dit project? Met de trainingen van het Centrum voor Levensvragen wordt beoogd professionals en vrijwilligers toe te rusten met inzichten en vaardigheden die bijdragen aan het herkennen en erkennen van en kunnen reageren op zingevings- en levensvragen. Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 3
Onze trainingen kenmerken zich door een persoonlijke benadering waarin de ontwikkeling van zelfkennis en vaardigheden centraal staat. Dat alles in het licht van de relatie die de professional of vrijwilliger heeft met zijn of haar cliënten. Met de drie Motto-projecten zijn we een steuntje in de rug voor ouderen. Hoe verschillend mensen ook zijn, iedereen wil wel eens het hart luchten. Over de gevolgen van een ziekte of over toenemende beperkingen. Over ouder worden of oud zijn, over verdriet en gemis, over de zin van het leven, over geloof, of over het verlies daarvan, over sterven en de dood, over daarna. Zowel de geestelijk verzorgers van het Centrum voor Levensvragen maar zeker de deskundige en betrokken vrijwilligers van de Motto-projecten bieden een luisterend oor en gaan daarover in gesprek. Onderzoek naar het maatschappelijk rendement van de Motto-projecten Gedurende het jaar 2013 zijn de Motto-projecten van IJsselmonde en Prins Alexander onderzocht op hun maatschappelijk rendement. De onderzoeksorganisaties Verwey-Jonker Instituut en Ecorys voerden op verzoek van Samen 010 (voorheen stichting KSA/GCW) een onderzoek uit naar de werkwijze, kosten en opbrengsten van het project Motto. Het was een intensief proces waarbij de onderzoekers niet alleen literatuuronderzoek hebben gedaan, maar ook interviews hebben afgenomen van vrijwilligers en cliënten. Daarnaast organiseerden zij een zogenaamde Effect Arena waaraan een aantal relaties van Motto hebben deelgenomen. Het onderzoek resulteerde in een rapport waarin zowel wordt geteld als verteld. In het getelde blijkt dat het werk van Motto leidt tot een maatschappelijk rendement van circa 40 tot 60%. Dat betekent dat iedere geïnvesteerde Euro 1,4 tot 1,6 keer wordt terugverdiend. Het positieve rendement bestrijkt meerdere maatschappelijke velden, zoals gezondheid, zorgconsumptie en persoonlijk welbevinden. Dat wat niet 'geteld' kan worden, wordt in het rapport 'verteld' aan de hand van citaten uit de afgenomen interviews, waarin wordt gesproken over trouw, over de mens-mens verbinding, over het niets moeten, of weer kunnen ademen. Woorden over relaties waarin een mens kan opbloeien, kan ontdekken dat ie ertoe doet, en waarin iemand weer een zin kan ontdekken in het bestaan zoals het is. (Het volledige rapport en de samenvatting zijn te downloaden via www.centrumlevensvragenrotterdam.nl) Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 4
Presentatie onderzoeksrapport Gezien en Gehoord Op 10 december 2013 werd het onderzoeksrapport Gezien en gehoord. Maatschappelijk rendement van project Motto: zingeving en levensvragen bij ouderen gepresenteerd. De presentatie vond plaats in de Dagkerk van Citykerk het Steiger te Rotterdam en werd verzorgd door de onderzoekers van het Verwey-Jonker Instituut en Ecorys. Zij gaven een uitgebreide toelichting op hetgeen in het rapport staat beschreven. Vanuit Motto mocht Bea Cox vervolgens op het rapport reageren. Zij deed dat met een toespraak waarin zij sprak over de moed die nodig is om een onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek te laten verrichten naar het werk dat je doet, en over onze aanvankelijke vrees dat de essentie van ons werk niet in het onderzoeksrapport gevat zou kunnen worden. De vragen die ze daarbij stelde waren: Kun je dat wat er gebeurt in de ontmoeting tussen twee mensen wel zó weergeven dat het werkelijk recht doet aan die ontmoeting? Kan de essentie van een heilzame relatie eigenlijk wel onderzocht worden? Kun je wel praten over maatschappelijk rendement bij wat wij ervaren als essentieel voor een mensenleven? Kun je praten over maatschappelijk rendement bij het mooie dat wij zien ontstaan in de relaties, bij de dankbaarheid die we daarover voelen? Gelukkig ligt er uiteindelijk toch een rapport waarin naast het positieve rendement uitgedrukt in de cijfers, in vele citaten wordt gesproken over trouw, over de mens-mens-verbinding, over het niets moeten, of weer kunnen ademen. In de citaten wordt de kerntaak van Motto zichtbaar: ouderen ondersteunen bij zingeving en levensvragen. Dat is wat we doen, dat is goed in zichzelf, daar wordt niets op afgedongen, maar het is ook geweldig om bevestigd te zien wat dat allemaal met zich meebrengt. Al die effecten die soms wel, soms niet te meten zijn. We zijn er blij mee, dat het rapport zichtbaar maakt wat het doet met mensen, om zin en samenhang in het leven te ervaren! Na een dankwoord van Bea Cox namens Motto, nemen Wethouder Korrie Louwes (gemeente Rotterdam) en Chris Nolet, bestuurslid van het Sint Laurensfonds, het eerste exemplaar van het rapport in ontvangst uit handen van Hanny de Kruijf, directeur van Samen 010 (voorheen stichting KSA/GCW), de overkoepelende organisatie van Motto. Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 5
Missie Motto IJsselmonde Nu het werk van Motto in een groter perspectief is geplaatst, wordt de focus gelegd op het Mottoproject in IJsselmonde. Motto biedt met de hulp van toegeruste vrijwilligers geestelijke ondersteuning aan ouderen die door eenzaamheid, tegenslagen of andere moeilijkheden behoefte hebben aan een klankbord. De eerste aandacht gaat daarbij uit naar een actieve ondersteuning bij zingeving en levensvragen. Meestal zijn deze vragen niet oplosbaar, maar de behoefte om er over te praten met een vertrouwd iemand en ervaringen uit te wisselen is groot. Kenmerkend voor het bezoekwerk van vrijwilligers is dat hun cliënten niets moeten. De insteek is aanwezig te zijn voor de ander, te luisteren en aandacht te schenken. Soms kun je niets meer voor de ander doen, maar daarom kun je nog wel veel voor iemand betekenen. Doel is dan er te zijn voor die ander. De cliënten krijgen het gevoel dat er iemand is bij wie ze terecht kunnen. Het verhoogt het welbevinden van betrokkenen en zelfs het gevoel van veiligheid. Vanuit dat gevoel van er toe te doen zijn mensen in een aantal gevallen weer in staat hun eigen leven vorm en inhoud te geven en weer sociale contacten aan te gaan. Ons werk in IJsselmonde 1. Professionele ondersteuning In 2013 konden we voor Motto IJsselmonde 16 uur per week professionele ondersteuning inzetten. Twee geestelijk verzorgers hebben naast Motto IJsselmonde hun werkzaamheden voor het Motto project in Alexander en ontwikkelen het stedelijk Centrum voor Levensvragen. Daarnaast is door een van de professionals in 2013 de start gemaakt van de ontwikkeling van een nieuw Motto-project in Hillegersberg-Schiebroek. De verschillende werkzaamheden van de geestelijk verzorgers kunnen verdeeld worden over zes belangrijke onderdelen: zorgen voor passende matches tussen cliënt en vrijwilliger, begeleiding en scholing van de vrijwilligers, begeleiding van individuele cliënten in complexe situaties, zorgen voor profilering van het Motto-project, zorgen voor het aangaan en onderhouden van samenwerkingsrelaties en zorgen voor bijzondere/aanvullende activiteiten voor ouderen. In de beschrijving van de resultaten van het jaar 2013 zult u de verschillende taken herkennen. 2. Werkplek Al jaren had Motto haar werkplek bij de Stichting IJsselwijs. De samenwerking met deze organisatie en met de daar werkzame consultenten van Vraagwijzer en Vitaliteitswijzer leverde niet alleen een prettige werkplek en collegiale steun, maar zorgde ook voor direct professioneel contact en wederzijdse doorverwijzingen van cliënten. Begin 2013 is het kantoor van de Stichting IJsselwijs verhuisd van de Grote Hagen naar de Herenwaard. Door het gebrek aan feitelijke kantoorruimte was het in 2013 niet mogelijk iedere week 2 dagen structureel aanwezig te zijn. Gelukkig wordt dat in 2014 weer wel mogelijk. Ook hebben wij gemerkt dat door de gewijzigde werkplek en de gewijzigde werkwijze van Stichting IJsselwijs ouderen minder vaak een bezoek brengen voor een eenvoudige vraag, een praatje en een kopje koffie. De ontmoetingsfunctie die op de Grote Hagen vanzelfsprekend was, is minder geworden en dat betekent voor Motto dat het aantal verwijzingen vanuit Vraagwijzer in 2013 ook minder is geworden. Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 6
3. Netwerken en samenwerken Wij laten u kennis maken met een aantal uitspraken zoals die zijn gedaan door onze samenwerkingspartners tijdens de zogenaamde Effect Arena. Een Effect Arena is een van de onderzoeksmethodes die het Verwey Jonker Instituut en Ecorys hebben gehanteerd om te komen tot een analyse van het maatschappelijk rendement van Motto. In deze bijeenkomst hebben onze verwijzers en samenwerkingspartners uitspraken gedaan over hun visie op ons werk. Als het vertrouwen er eenmaal is, volgt soms ook praktische ondersteuning. Mijn ervaring is dat de vrijwilliger de zelfredzaamheid vergroot. Door aandacht wordt het leven leuker, ook het lichamelijk welbevinden. De vrijwilliger kan net het houvast zijn in het langer thuis wonen. Het effect zit niet in medische consumptie, maar wel in minder snel naar een verzorgingstehuis. Motto vergroot de zelfregie. Het werk van Motto is niet iets dat andere organisaties snel oppakken. Er valt een gat indien Motto wegvalt. Dingen blijven liggen. Het netwerk zal delen opvangen. Zingeving wordt niet door familie opgepakt als Motto wegvalt. Beroepskrachten hebben geen tijd meer om vertrouwen op te bouwen met mantelzorgers van de cliënt. Grootste effect is dat je cliënten kunt overdragen, dat je weet dat er structurele aandacht blijft. Uiteindelijk minder werklast. Mensen blijven bij ons loket komen, maar we kunnen ze eerder kwijt. Motto is een onmisbare schakel in de keten. Als Motto er niet is het zij zo, dan komen ze bij ons terug. Er zijn veel mogelijkheden in de wijk ( ) maar mensen zijn gebaat bij structureel contact. De familie is vaak blij met extra steun: ik ken een man van 90 die al 30 jaar hetzelfde verhaal afdraait. Zijn kind was blij dat zijn vader iemand nieuw had om het aan te vertellen. Niet steeds weer hetzelfde verhaal hoeven aanhoren, nu kan ik gewoon de praktische dingen voor hem doen. Geruststellend voor mantelzorgers dat er óók nog een vrijwilliger is. Dat verlicht de druk. Samenwerking en het onderhouden van onze netwerken is en blijft een van de fundamenten van ons werk. Zichtbaarheid, vertrouwen en gezamenlijke activiteiten zijn de basis en de bron van onze relatie met Stichting IJsselwijs, de Vraagwijzer IJsselmonde, de Vitaliteitswijzer, PIT010, de Zichtbare Schakels, Laurens, Aafje, Humanitas en Humanitas Home Start, Pameijer, UVV, Zonnebloem, GGD, Even Buurten en de vele kerken in IJsselmonde. Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 7
Resultaten Motto IJsselmonde 2013 Wat stond ons begin 2013 voor ogen; wat hebben we er van waar gemaakt, welke activiteiten waren niet succesvol en welk nieuwe initiatieven zijn er genomen. Op verschillende onderdelen beschrijven we eerst wat we in het projectplan voor 2013 hadden aangegeven als onze doelstellingen. Vervolgens beschrijven we per onderdeel wat daarvan is waargemaakt. Bezoekwerk Voornemen voor 2013 20 vrijwilligers die elk gemiddeld 2 cliënten bezoeken. Op jaarbasis zullen er intensieve contacten zijn met ten minste 40 cliënten (20 uit Groot-IJsselmonde noord en 20 uit Groot-IJsselmonde zuid). Er zal sprake zijn van ongeveer 675 huisbezoeken, wat leidt tot circa 1400 bezoekeenheden (een contact tussen cliënt en vrijwilliger van 3 kwartier). Gerealiseerd in 2013 Voor 2013 komen we tot de volgende resultaten: Door 20 vrijwilligers zijn er 628 bezoeken gebracht bij 40 ouderen. Het aantal bezoekeenheden is gestegen naar 1456. Dat heeft er met name mee te maken dat een aantal cliënten er prijs op stelt dat de Motto-vrijwilliger per bezoek meer tijd investeert. We zien dat mensen dan bijvoorbeeld hun fotoalbums willen gebruiken om hun levensverhaal te duiden of we zien dat cliënt en vrijwilliger een gerichte wandeling of soms zelfs een museumbezoek aangrijpen om aan de hand daarvan herinneringen opnieuw tegen het licht te houden en zo te werken aan een hernieuwde levensbalans. Zowel de cliënten als de vrijwilligers komen mooi verspreid uit Groot-IJsselmonde noord en zuid. Tendensen bij het inzetten van Motto vrijwilligers We zien dat vooral vrijwilligers die al langer betrokken zijn bij Motto contacten hebben met twee tot drie cliënten en dat onze nieuwe vrijwilligers een vaste en duurzame relatie onderhouden met één cliënt. Zeker onze nieuwe vrijwilligers behoren tot de zogenaamde sandwichgeneratie ; het zijn vrouwen en mannen die tussen de 55 en 65 jaar oud zijn. En daarmee zijn zij vaak mantelzorger voor hun ouder(s) en als opa of oma steun en toeverlaat voor hun werkende kinderen. Daarnaast hebben wij een aantal vrijwilligers die dit werk al vijf jaar doen en nu zelf een leeftijd bereiken (70 en ouder) waarbij zij aangeven het wat rustiger aan te willen doen en de voorkeur hebben voor het onderhouden van contact met één cliënt. Een derde factor die een rol speelt in de stabilisatie van het aantal vrijwilligers is onze inzet op verdere professionalisering van deze vorm van vrijwilligerswerk. Motto vrijwilligers komen niet voor de gezelligheid maar hebben een expliciete insteek waar het gaat om zingeving en levensvragen van ouderen. Dat betekent dat wij bij de aanname van nieuwe vrijwilligers kritisch zijn op houding, bejegening en luistervaardigheden. Niet iedereen die zich aanmeldt, wordt Motto vrijwilliger. Ook het volgen van de basistraining heeft een verplichtend karakter, evenals het aanwezig zijn bij en het leveren van een actieve bijdrage tijdens de vrijwilligersbijeenkomsten. En ook Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 8
dat kan voor sommige potentiële vrijwilligers een reden zijn zich toch niet te willen inzetten voor Motto. In 2013 hebben zich binnen het vrijwilligersbestand de volgende veranderingen voorgedaan: in verband met haar eigen leeftijd is een van onze vrijwilligers dit jaar gestopt. We konden dit jaar drie nieuwe vrijwilligers verwelkomen. En er is binnen Motto een gespecialiseerde vrijwilliger die inzetbaar is wanneer mensen met kanker een beroep op ons doen. We kunnen met gepaste trots zeggen te mogen werken met een stabiele groep trouwe en deskundige mensen. Tendensen bij Motto-cliënten We zien ook dat er zich in het bezoekwerk nieuwe tendensen ontwikkelen. We kennen enerzijds de langdurige en intensieve contacten tussen cliënt en vrijwilliger waarbij er vaak sprake is van een bezoekfrequentie van eenmaal per week of eenmaal per twee weken gedurende meerdere jaren. De vrijwilliger loopt als het ware mee in het leven van de cliënt. Contacten waarin levensvragen, ontmoeting en doorbreken van sociaal isolement hand in hand gaan met samen koffie drinken. Anderzijds zien we dat cliënten voor de betrokkenheid van Motto kiezen op een meer specifiek geformuleerde vraag. We zien dan dat contacten tussen cliënt en vrijwilliger zich inhoudelijk concentreren op een specifiek levensthema. Dat kan gaan om het in onbalans raken als gevolg van een overlijden in de directe kring, om het weten dat binnenkort een opname in het verzorgingshuis gaat plaatsvinden of bij een depressie. Wanneer cliënt zich opnieuw kan verhouden tot de gewijzigde omstandigheden, weer zelfstandig verder kan, wordt het contact beëindigd. We zien ook de gevolgen van de toenemende bezuinigingen in de zorg. Steeds meer mensen met een complexe zorgvraag blijven zelfstandig wonen. Voor ons betekent dat een toename van cliënten met niet alleen een stevige fysieke zorgvraag, maar ook meer vraag naar ondersteuning van ouderen met psychosociale problematiek. Ook zien we meer ouderen met beginnende dementie die of zelf ondersteuning nodig hebben of waarvan de partner of mantelzorger ondersteuning behoeft. Verder over de vrijwilligers: Bijeenkomsten Iedere zes weken komen de Motto-vrijwilligers onder begeleiding van de geestelijk verzorger bij elkaar. In deze bijeenkomsten is aandacht voor ieders ervaringen in het bezoekwerk en worden er inhoudelijke thema s behandeld. Het bezoekwerk van Motto is werk wat mensen zelfstandig en alleen doen. Elkaar regelmatig ontmoeten schept betrokkenheid en biedt mogelijkheden voor begeleiding en intervisie. Door het aanreiken van werk gerelateerde onderwerpen wordt ook de deskundigheid van de vrijwilligers bevorderd en wordt er verdieping gebracht in hun gespreksvaardigheden. Cursus Zowel in het voorjaar als in het najaar van 2013 hebben wij al onze nieuwe vrijwilligers een op maat gemaakte training aangeboden. In drie bijeenkomsten is uitvoerig stil gestaan bij de thema s Zingeving en Levensvragen, hebben we veel aandacht geschonken aan de zo belangrijke basishouding van vrijwilligers en hebben we hard gewerkt aan het vergroten van gespreksvaardig- Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 9
heden. De training, inclusief de uitgebreide reader, is ontwikkeld en uitgevoerd door eigen professionals. Individuele gesprekken met vrijwilligers In een aantal situaties zijn er individuele gesprekken gevoerd met Motto vrijwilligers. Soms omdat de vrijwilliger even van zich af wil praten wanneer een bezoek intensief of moeilijk is geweest. Ook kan het gebeuren dat een vrijwilliger, als bezoekwerk inhaakt op het privéleven, prijs stelt op een of meerdere gesprekken met de geestelijk verzorger. En er zijn enkele Motto vrijwilligers die het, gezien hun leeftijd en eigen fysieke conditie niet meer kunnen opbrengen de vrijwilligersbijeenkomsten bij te wonen. Ook met hen worden individuele gesprekken gevoerd over de voortgang en inhoud van hun bezoekwerk. Signalerende rol Een ander belangrijk aspect van het werk van de vrijwilligers wat hier genoemd moet worden is de signalerende rol die zij op zich nemen. Vaak zijn de Motto-vrijwilligers een van de eersten die zien en horen dat de leefsituatie kwetsbaar wordt of de fysieke of geestelijke gezondheid van de oudere achteruit gaat. Omdat Motto-vrijwilligers deze signalen tijdig doorgeven kan met behulp van bijvoorbeeld Vitaliteitswijzer, maatschappelijk werk of een andere professionele ondersteuning geholpen of ondersteund worden. De inhoud van het bezoekwerk De leeftijd van de thuiswonende cliënt is gemiddeld 81 jaar. Op enkele uitzonderingen na zijn het ouderen die alleen wonen. Net zoals in voorgaande jaren hebben de Motto-vrijwilligers over iedere maand per cliënt een contactrapportage ingevuld. Uit deze rapportages en uit de zeswekelijkse bijeenkomsten kunnen we zien welke thema s tijdens het bezoek aan de orde kwamen. De onderwerpen waarover het meest veelvuldig werd gesproken waren ziekte, gezondheid en afhankelijkheid. Kwetsbare ouderen willen hun verhalen, ervaringen en twijfels delen waar het gaat om dat zo precaire evenwicht tussen de wens nog zelfstandig te kunnen blijven wonen en de mate waarin zij daartoe fysiek en mentaal nog in staat zijn. Een tweede belangrijk onderwerp is het thema verlies. Ouderen worden geconfronteerd met het wegvallen van dierbaren. Broers, zussen, goede vrienden en vertrouwde buren overlijden. Het verlies van dierbaren brengt niet alleen verdriet, maar ook toenemende eenzaamheid met zich mee. Al deze verliezen vragen van ouderen zich opnieuw te verhouden tot de eigen eindigheid. Dat kan gepaard gaan met angst, dat kan gepaard gaan met verlangen. Een derde belangrijk thema wat tijdens gesprekken regelmatig aan de orde komt is de eigen dood. De hierboven genoemde verliezen van dierbaren vragen van ouderen zich (opnieuw) te verhouden tot de eigen eindigheid. Dat kan gepaard gaan met angst, dat kan gepaard gaan met verlangen. Geloofs- of levensovertuiging speelt daarbij een belangrijke rol en wat kenmerkend daarin is dat de in de jeugd meegekregen geloofsopvattingen opnieuw tegen het licht gehouden worden en dat daarin een herijking kan plaatsvinden. Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 10
Als er sprake is van liefdevolle aandacht vanuit de kant van de Motto-vrijwilliger is er ruimte om gevoelens en twijfels te uiten. Mensen hoeven zich niet langer groot houden en mogen hun onmacht en teleurstelling onder woorden brengen en onder ogen zien. Precies dit proces van delen van wat moeilijk is en moeite kost doet de oudere na afloop van het gesprek vaak opmerken: Natuurlijk kun jij voor mij geen antwoorden geven en kan ik mijn leven niet anders maken dan dat het is, maar alleen al door er over te praten wordt het wel te dragen, lucht het me op en dat geeft me weer de moed om verder te gaan. In de al genoemde contactrapportages wordt ook gevraagd een inschatting te maken van de mate waarin de oudere het bezoek waardeert. De uitkomt hier is bijna altijd: zeer op prijs gesteld. Op basis van deze antwoorden is duidelijk dat er betekenisvolle contacten tot stand komen. De betekenis van een contact laat zich moeilijk meten, maar veel cliënten hebben inmiddels een langer durende relatie met hun vrijwilliger waarin vertrouwen een belangrijke factor geworden is. Voor alle Motto-cliënten geldt dat aan hun wezenlijke behoefte te worden gehoord en te worden gezien in zeer grote mate wordt voldaan. In de contactrapportage is er ook ruimte voor de vrijwilliger om aan te geven hoe zij/hij het gesprek heeft beleefd. Zeer vaak werd gemeld dat de bezoeken voor wat betreft de medewerkers met een goed gevoel worden afgesloten. Ook voor de Motto-vrijwilligers biedt dit bezoekwerk aan ouderen betekenis, zingeving en diepgang. Tendensen bij verwijzers Zoals al eerder aangegeven hebben er in 2013 minder verwijzingen vanuit Vraagwijzer plaatsgevonden. Dat heeft niet te maken met de deskundigheid en /of de betrokkenheid van de vraagwijzerconsulenten, maar wel met het gegeven dat er naar onze inschatting niet alleen minder ouderen Vraagwijzer bezoeken, maar ook dat hun vragen vaak heel concreet van aard zijn. Dat, aangevuld met het gegeven dat de beroepskracht van Motto niet meer vanzelfsprekend 16 uur per week aanwezig was, heeft, naar wij vermoeden, tot een afname van verwijzingen geleid. Daarvoor in de plaats kwamen er in 2013 met regelmaat verwijzingen vanuit PIT010. Vooralsnog zien we dat verwijzingen vanuit PIT010 nauw samenhangen met de contacten die er met individuele werkers zijn. Verwijzen naar Motto is duidelijk (nog) niet ingebed in de gehele organisatie. Dit is voor ons een punt van aandacht in 2014. Als verwijzers noemen we met name ook de Zichtbare Schakels. Deze mensen krijgen steeds meer een duidelijk beeld van de mogelijkheden die Motto kan bieden aan ouderen die niet alleen te maken hebben met fysieke klachten, maar bij wie ook levensvragen aan de orde zijn. Als nieuwe ontwikkeling willen we hier ook noemen de Zorg aan Huis-teams. Verschillende lokale verzorgings-en verpleeghuizen bieden binnen IJsselmonde ook zorg aan huis. Ook hier zijn medewerkers alert op de vraag achter de vraag en hebben zij oog en oor voor zingeving en levensvragen bij hun cliënten. Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 11
De huisartsen blijven helaas een potentiële groep verwijzers die nog maar sporadisch hun patiënten attenderen op de ondersteuningsmogelijkheden van Motto. Complexe situaties Voornemen voor 2013 In naar verwachting 5 tot 6 complexe situaties zorgt de geestelijke verzorger/projectleider voor tijdelijke intensieve begeleiding van de cliënt wat kan neerkomen op circa 100 bezoekeenheden. Gerealiseerd in 2013 De geestelijk verzorger heeft in 2013 drie mensen in complexe situaties begeleid. Het betreft hier met name mensen die kampen met meervoudige, complexe rouw, mensen die het komende levenseinde (nog) niet kunnen aanvaarden en waarbij ook sprake is van leven binnen een moeizaam huwelijk. Achter de voordeur Voornemen voor 2013 In Lombardijen sluiten we aan bij de outreachende benadering van het buurtpastoraat. Zij leggen contact met sociaal geïsoleerde ouderen. Daarna wordt in een aantal gevallen doorverwezen naar Motto. De projectleider van Motto doet de intake en voert eventueel de eerste gesprekken. Daarna kan dit werk worden overgenomen door vrijwilligers. Uitgaande van gesprekken van 3 kwartier die met 5 bewoners minimaal 1 maal per maand gevoerd worden zal het hier gaan om 60 bezoekeenheden. Gerealiseerd in 2013 De geestelijk verzorger heeft in 2013 drie mensen in complexe situaties begeleid. Het betreft hier met name mensen die kampen met meervoudige, complexe rouw, mensen die het komende levenseinde (nog) niet kunnen aanvaarden en waarbij ook sprake is van leven binnen een moeizaam huwelijk. Ook hier zien we een behoefte die we al in het bezoekwerk van onze vrijwilligers zagen: voor sommige mensen is een bezoek van circa 1,5 uur functioneel, voor anderen is het van belang langer te blijven omdat er, vaak voor het eerst, een echt luisterend oor is en mensen dan hun vragen naar zingeving en betekenis onderzoeken in het geheel van hun levensgeschiedenis. Dit leidt dan tot in totaal 104 bezoekeenheden. Themabijeenkomsten op zondagmiddag Voornemen voor 2013 De themabijeenkomsten op zondagmiddag Zin op zondag worden voortgezet. De behoefte aan verdiepende en op zingeving gerichte ontmoetingen met andere ouderen blijkt groot. Inhoudelijk worden deze bijeenkomsten gedragen door de projectleider van Motto. Bij de praktische organisatie hiervan zijn 1 tot 2 vrijwilligers betrokken. Daarnaast willen we in 2013 proberen een stagiaire van een opleiding tot geestelijk verzorger aan te trekken. Deze stagiaire zou o.a. bij deze themabijeenkomsten een belangrijke rol kunnen spelen. Gerealiseerd in 2013 In 2013 hebben er vijf Zin op Zondag-bijeenkomsten plaatsgevonden. Gemiddeld waren daarbij zeven mensen aanwezig. Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 12
Om de bekendheid van deze zondagmiddagen te vergroten en om het aantal bezoekers te doen toenemen is in 2013 veel aandacht besteed aan de pr. Alle Zin op Zondag-bijeenkomsten zijn aangekondigd in het blad van de parochie de Emmaüsgangers, hebben op de website gestaan en zijn gemeld bij onze samenwerkingspartners. Ook andere ingangen zijn gebruikt zoals verspreiding van onze flyer, persoonlijke aanspreken van mogelijke deelnemers en het verzoek aan onze bezoekvrijwilligers niet alleen hun cliënten, maar ook hun buren of bekenden uit te nodigen. We laten hieronder zien wat we als Motto IJsselmonde beogen met de Zin op Zondagbijeenkomsten. Naast deze persoonlijke begeleiding wil Motto deze ouderen nu ook groepsbijeenkomsten aanbieden: themavieringen waarin zingeving centraal staat. Deze vieringen of bijeenkomsten worden geleid door een geestelijk verzorger. De thema s van de Motto-bijeenkomsten zullen aansluiten bij bekende feestdagen of belangrijke momenten in het jaar. We denken daarbij aan 5 à 6 bijeenkomsten per jaar, rond Kerst, Pasen, Pinksteren, de oogsttijd en de tijd rond Allerheiligen met de herdenking van de overledenen. Met deze bijeenkomsten hopen wij die ouderen te bereiken, die op zulke hoogtijdagen anders alleen thuis zouden zitten. Door het karakter van de bijeenkomsten/vieringen hopen wij de ouderen kaders aan te bieden, of oude kaders voor hen te vernieuwen, die zingevend zijn en aansluiten bij de levensfase waarin zij verkeren. Tevens bieden de themavieringen mogelijkheden voor ontmoeting en het leggen van betekenisvolle contacten, waardoor de deelnemers zich opgenomen kunnen gaan voelen in een groter geheel. Op geheel eigen wijze kunnen deze bijeenkomsten zo een waardevolle bijdrage leveren in de zorg rond de zelfstandig wonende ouderen. Gedurende een groot deel van het jaar 2013 heeft een vierdejaars studente van de Fontysopleiding Theologie en Levensbeschouwing bij ons stage gelopen. Haar specifieke aandachtsgebied betrof de Zin op Zondag-bijeenkomsten. In haar stageverslag en in haar afstudeerwerkstuk is veel aandacht besteed aan het onderzoek wat deze stagiaire heeft gehouden onder een deel van de regelmatige bezoekers van Zin op Zondag. Mede op basis van dit onderzoek en onze eigen bevindingen komen wij tot de volgende conclusies: Zin op Zondag heeft zeer zeker een meerwaarde en met name de ontmoetingsfunctie heeft voor ouderen betekenis. Voor hen breekt de eenzaamheid van de zondag als zij er naar uit kunnen zien anderen te ontmoeten en met hen in gesprek te gaan. Het thema wat we aanbieden geeft vaak de richting aan van de gespreksonderwerpen tussen ouderen. De vorm van een viering spreekt hen minder aan. Gezien de verhouding tussen de tijdsinvestering van de professionals en het aantal bezoekers hebben we besloten voor 2014 met dit aanbod te stoppen. Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 13
Verder leven na verlies Voornemen voor 2013 Uit onze ervaringen in 2012 bleek dat ouderen na het verlies van hun partner of andere dierbare niet zo zeer behoefte hebben aan een rouwgroep, als wel aan individuele gesprekken. Via de Zichtbare Schakels en/of de huisarts worden ouderen met een problematisch rouwproces doorverwezen naar Motto. Na een intake door de projectleider en een aantal gesprekken, worden waar mogelijk vrijwilligers ingezet. Voor 2013 gaat hem om 5 cliënten, waarbij door vrijwilligers 60 bezoekeenheden worden afgelegd. Gerealiseerd in 2013 Via PIT010 (2x), via de Vraagwijzer, via de Zichtbare Schakels en op eigen initiatief hebben wij in 2013 vijf cliënten kunnen ondersteunen die te maken kregen met een ingrijpende verlieservaring. Bij alle mensen is na de intake de inzet van een vrijwilliger mogelijk gebleken. Training levenskunst Voornemen voor 2013 Aanvankelijk was het idee om de training Levenskunst aan te bieden aan thuiswonende ouderen, in 4 maandelijkse bijeenkomsten voor circa 10 ouderen. In 2013 willen we dit aanbod op een andere manier inzetten. Sinds 2012 doet Motto mee met de organisatie van het Sociaal Café in de Oranjehof. Daar komen per keer zo n 30 a 40 ouderen. De inhoud van de training levenskunst wordt daar ingebracht, afgewisseld met andere, meer informatieve bijeenkomsten met sprekers van buiten. Daarnaast zijn er gesprekken met Humanitas in de Beverwaard en Laurens IJsselmonde om de training levenskunst aan hun bewoners aan te bieden. Gerealiseerd in 2013 In verband met de kosten is door Leliezorggroep locatie Oranjehof besloten geen professionele uren meer in te zetten op het Sociaal Café. Bedoeling was dat deelnemers zelf het initiatief zouden nemen en met ondersteuning van Motto dan toch in staat zouden zijn het concept van het Sociaal Café te handhaven. Het vinden en behouden van actieve deelnemers bleek echter niet te lukken. In samenwerking met PIT010 is vervolgens gezocht naar specifieke vrijwilligers die de praktische organisatie van deze bijeenkomsten op zich zouden nemen. Na enkele oriënterende gesprekken met potentiële kandidaten bleek ook dat geen haalbare kaart. Omdat de deelnemers aan het Sociaal Café duidelijk hadden aangeven dat zij vooral ontspannende activiteiten wensten, en vanwege het niet vinden van vrijwilligers, heeft Motto besloten zich uit deze activiteit terug te trekken. Een van de medewerkers van Even Buurten heeft zich in de loop van 2013 ingezet voor het bieden van enkele ontspannende activiteiten in de Oranjehof. Met Humanitas is het in 2013 niet gelukt tot daadwerkelijke activiteiten te komen. In samenwerking met Laurens Antonius IJsselmonde is in 2013 een aanbod gedaan om te komen tot themamiddagen. In de Laurens Buurtkrant, die zeer ruim verspreid wordt binnen IJsselmonde, is onderstaande aankondiging geplaatst: Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 14
THEMAMIDDAGEN OVER OUDER WORDEN IN DEZE TIJD: MOEILIJK EN MOOI. Laurens Actief organiseert in samenwerking met (geestelijk verzorger) Elly Prinse van Motto 3 themamiddagen. Tijdens deze middagen gaat u met elkaar in gesprek over ervaringen en gevoelens die te maken hebben met ouder worden. Vroeger en nu 18 januari Vaak zeggen we; vroeger was het toch wel beter. We staan stil bij de vraag of dat echt zo wel is en hoe het komt dat u dit zo ervaart. Eenzaam zijn 15 februari Naar de buitenwereld houdt u zich groot, maar u ervaart toch vaak dat u met uw ziel onder uw arm loopt. Levenskunst 15 maart Hoe kunt u ondanks dat u inlevert (fysiek en/of mentaal), toch blijven genieten van het mooie van het leven. U kunt aan alle bijeenkomsten deelnemen, maar ze zijn ook afzonderlijk te bezoeken. U bent van harte welkom op een van deze data in Antonius IJsselmonde. U dient zich in te schrijven bij de Service Balie. Voor meer informatie tel. 06-33896809. Kosten 3,- inclusief koffie/thee/koekje. Motto biedt, naast persoonlijke contact, ouderen nu ook themavieringen aan waarin zingeving centraal staat. Deze bijeenkomsten worden geleid door een geestelijk verzorger en volgen bekende feestdagen. Op 17 februari om 14.30 uur (inloop) in de Emmaüskerk aan de Reyerdijk 67: Loslaten en vasthouden. Voor dit aanbod bleek de belangstelling minimaal en deze middagen zijn niet tot uitvoering gekomen. Nieuw initiatief in 2013 In samenwerking met Laurens Actief hebben we vervolgens een nieuw initiatief ontwikkeld: filmmiddagen. Met dit aanbod beogen wij verschillende Motto-doelstellingen vorm en inhoud te geven: Wij faciliteren en stimuleren ontmoetingen tussen ouderen op belangrijke en niet vanzelfsprekende levensthema s en levensvragen. De getoonde films worden geïntroduceerd met een inleiding die de aandacht richt op moeilijke of moeizame onderwerpen zoals bv afhankelijkheid, relaties, schuldgevoelens, levenseinde en levensmoed. Na afloop van de film wordt er in kleine groepjes aan de hand van vragen en onder begeleiding van een geestelijk verzorger of gespecialiseerde Motto-vrijwilliger nagepraat. In die gesprekken worden de thema s uit de film verbonden met eigen ervaringen of eigen opvattingen van de deelnemers. Op deze manier vinden er verrassende en verdiepende gesprekken plaats. Dat geeft mensen inzicht in hun eigen levenshouding en biedt ruimte tot nieuwe, aanvullende of verdiepende inzichten en contacten. Bij iedere film zijn er 15 tot 20 ouderen. Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 15
Hieronder ziet u daarvan de aankondiging FILMMIDDAGEN VOOR OUDEREN Houdt u van film en vindt u het leuk om er met anderen over na te praten? Kom dan naar de filmmiddagen in Laurens Dijkveld, speciaal voor ouderen. De filmmiddagen worden georganiseerd door Laurens Actief in samenwerking met Motto. De films die gedraaid worden bevatten thema s die te maken hebben met het leven en die het waard zijn om samen over te praten. Wij doen dat na afloop van de film onder het genot van een hapje en een drankje. Dit najaar worden nog de volgende twee films aangeboden: 16 oktober 2013:THE BUCKET LIST Twee ouderen mannen die nog kort te leven hebben besluiten er nog zoveel mogelijk van te genieten. 27 november 2013:INTOUCHABLES Het waargebeurde verhaal van een geheel verlamde aristocraat die een vriendschap opbouwt met zijn uit de buitenwijken afkomstige verzorger. U bent beide middagen van harte welkom van 14:00 tot 17:30 uur in Laurens Dijkveld aan de Huniadijk. De kosten voor de middag zijn 5 per persoon. Wilt u zich aanmelden? Bel dan tussen 10:00 en 15:00 uur naar Laurens Actief: 010 479 86 66, of bel Elly Prinse van Motto: 06 33 64 39 49. Andere activiteiten in 2013 In 2013 heeft Motto een avond verzorgd voor 15 deelnemers/mantelzorgers van het Alzheimercafé in Aafje/de Meerweide met als thema Loslaten is anders vasthouden. Begin 2013 heeft Motto IJsselmonde, samen met het UVV het voortouw genomen in het organiseren van de bijeenkomsten van het netwerk Voor Elkaar IJsselmonde. Deze bijeenkomsten met collega professionals waren zowel gericht op netwerken en afstemmen van activiteiten als ook op het vergroten van onze deskundigheid. Voor dit laatste aspect zijn meerdere malen mensen van aanpalende organisaties uitgenodigd om informatie te verstrekken over hun doelstelling en werkwijze. Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 16
Binnen een periode van een half jaar bleek dit overleg voor alle deelnemende partijen een duidelijk toegevoegde waarde te hebben. In het kader van de Week tegen Eenzaamheid is met alle deelnemers van het netwerk Voor Elkaar IJsselmonde op 26 september 2013 een informatiemarkt in winkelcentrum Keizerswaard georganiseerd. Op een drietal marktpleinen hebben alle deelnemende organisaties zich gepresenteerd en ingezet op het werven van nieuwe vrijwilligers. In het najaar van 2013 is een op maat gemaakte cursus van 2 dagdelen verzorgd voor alle vrijwilligers van de Unie van Vrijwilligers. Het herkennen en erkennen van levensvragen bij UVV-cliënten stond hierin centraal. Daarnaast is veel aandacht besteed aan luisterhouding, waarnemen en vooronderstellingen, aan afstemmen op de ander, verbaal volgen en gevoelsreflecties weergeven. Zowel deelnemers als opdrachtgever waren zeer enthousiast over inhoud, werkvormen en leerresultaten. In december 2013 heeft Motto wederom een bijdrage geleverd bij de Gezondheidsbeurs in het kantoor van de deelgemeente. Met een informatiestand werden zowel nieuwe potentiële samenwerkingspartners en zeker ook oudere wijkbewoners bereikt. Door Samen 010 (voorheen stichting KSA/GCW) werd in 2013 meerdere malen bijeenkomsten georganiseerd met alle kerken uit IJsselmonde. Tijdens deze bijeenkomst is Motto IJsselmonde steeds aanwezig geweest en heeft mede op die manier gewerkt aan zichtbaarheid van het project. Ook heeft Motto in 2013 een bijdrage geleverd aan de wens van de deelgemeente om te komen tot het opzetten van een platform rondom Armoede. Of en hoe hiermee in 2014 verder gewerkt kan worden, is momenteel nog niet duidelijk. Hier mag ook genoemd worden dat Motto zich landelijk laat zien in de zogenaamde PRIL bijeenkomsten van het Landelijk Expertise Netwerk Ouderen en Levensvragen. Met onze visie en onze organisatievorm zijn wij een voorbeeld voor mensen die elders in het land in de startfase van vergelijkbare projecten zitten. (PRIL staat voor Platform Regionale Initiatieven Levensvragen). Ook voor het Netwerk van Vrij Gevestigde Geestelijk Verzorgers en voor het Ouderenwerk in Voorburg hebben wij een presentatie verzorgd over de werkwijze van het Centrum voor Levensvragen en de Motto-projecten. Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 17
Kijkrichting 2014 Uiteraard gaan wij in 2014 verder met ons bezoekwerk. Ook voor dat jaar hebben we onze doelstelling geformuleerd in termen van 20 vrijwilligers die worden ingezet ten behoeve van circa 45 ouderen met levensvragen. Daarnaast liggen er voor 2014 verschillende initiatieven om ouderen als groep bij elkaar te krijgen en zo onderlinge ontmoetingen te bevorderen. We denken daarbij aan filmmiddagen, lezingen en mogelijke activiteiten in de sfeer van een fotocursus en verhalen delen. Voor 2014 willen wij ook zeer zeker investeren in het voorzetten en verder uitbreiden van de relaties met onze samenwerkingspartners. PIT010, de Vraagwijzer en de zorginstellingen willen we daarin met name noemen. We zien uit naar een boeiend jaar. Moge de weg zelf u zegenen, u dragen en leiden. Moge de wind u goede dingen geven, waarnaar uw hart verlangt. Mogen de huizen waar u vertoeven zult, de liefde in herinnering brengen. Moge het water u verfrissen, en mogen uw harten opengaan voor anderen op de weg. Elly Prinse en Bea Cox Centrum voor Levensvragen /Motto Rotterdam. februari 2014 Veel mensen zijn eenzaam, geloof me daar is niets tegen, het màg. Maar kom je ze tegen zeg dan op z'n minst even: 'dag'. Toon Hermans Jaarverslag 2013 Motto IJsselmonde - 18