Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant Inventarisatie van de culturele infrastructuur 2014 mevrouw ir. J. Smets drs. A. van de Wakker het PON, kennis in uitvoering Tilburg, april 2014

Colofon Het PON heeft dit onderzoek verricht in opdracht van en in samenwerking met de provincie Noord-Brabant Auteurs Judith Smets en Ab van de Wakker Opmaak tabellen en figuren Stan ten Thije PON Publicatienummer 14-13 / 40020 Datum april 2014 2014 het PON, kennis in uitvoering. Het auteursrecht van deze publicatie berust bij het PON. Gehele of gedeeltelijke overname van teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld. Vermenigvuldiging en publicatie in een andere vorm dan dit rapport is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van het PON. Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan het PON geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Meer informatie: www.hetpon.nl

Inhoudsopgave 1 InIeiding 5 1.1 Aanleiding en opdracht 5 1.2 Werkwijze 5 1.3 Piramidemodel 6 1.4 Opbouw rapportage 8 2 Culturele infrastructuur 9 3 Bevindingen 33 Bijlagen 37 Bijlage A Overzicht van gesprekspartners 38 Bijlage B Beoordeling disciplines cultuursysteem 40 Bijlage C Individuele kunstenaars en uitvoerders 43 Bijlage D Taakverdeling rijk, provincie en gemeenten 45

1 InIeiding 1.1 Aanleiding en opdracht De provincie Noord-Brabant heeft behoefte aan een overzicht van voorzieningen die tot de culturele infrastructuur gerekend kunnen worden. Met een dergelijk overzicht kan de provincie besluiten over de inzet van middelen ten behoeve van de culturele infrastructuur beter funderen en aan instellingen en Brabantse burgers uitleggen. De provincie heeft de culturele infrastructuur in kaart gebracht voor zeven kunstdisciplines (exclusief Erfgoed). Het gaat om literatuur, design, beeldende kunst, AV/film, dans, muziek en theater. De inventarisatie is gehouden aan de hand van de volgende vragen: 1 Wat is er in Noord-Brabant aanwezig (hoe is de keten bezet)? Welke actoren spelen een rol van betekenis? 2 Is Brabant sterk in deze discipline? Welke zwakke punten zijn te benoemen? 3 Welke ontwikkelingen worden gesignaleerd (bezuinigingen, marktwerking)? 4 Wat wil de provinciale overheid bereiken in deze discipline en wat doet de provincie nu (op basis van provinciale beleidskaders en begroting)? De opgave was om informatie bij elkaar te brengen en eenduidig te presenteren. Het PON is gevraagd om de provincie bij de inventarisatie te ondersteunen. Van de uitwerking van die opdracht doen we in deze rapportage verslag. 1.2 Werkwijze Deze rapportage is in nauwe samenwerking met de volgende medewerkers van de provincie Noord-Brabant tot stand gekomen: Elma Meuken, Jet Duenk, Geert Lenders, Jeroen Mulder en Frans van Dooremalen. Om tot een zo compleet mogelijk overzicht te komen zijn de volgende stappen gezet: Per discipline is een overzicht gemaakt van actoren (1). De provincie heeft een eerste opzet gemaakt. Die opzet is aangevuld door experts van Kunstbalie en bkkc. Per discipline is een gesprek gevoerd met experts van Kunstbalie en bkkc over omvang, sterktes, zwaktes en ontwikkelingen (2, 3). De provincie heeft een overzicht gemaakt van provinciale uitgaven (4). Tijdens het traject is gesproken met vertegenwoordigers van de adviescommissie kunsten, beleidsambtenaren van de B5, Kunstbalie en bkkc om resultaten aan te vullen en te duiden. Een overzicht van mensen die een bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van deze rapportage is te vinden in de bijlage. Wij danken hen hartelijk voor hun inbreng. De eindverantwoordelijkheid voor de inhoud en de conclusies ligt bij het PON en de provincie. 1 InIeiding 5

Uiteindelijk is een model ontwikkeld om de resultaten te presenteren. Dat model wordt in de volgende paragraaf nader toegelicht. Het model kan worden beschouwd als een foto van de vitaliteit van het cultuursysteem. Het verbeeldt een waardering van de stand van zaken per discipline voor ieder onderdeel van de keten: het geeft een beeld van de sterke en minder sterke onderdelen van de keten. De weergave van het huidige cultuursysteem in de piramide maakt beoordeling mogelijk in het licht van de ambities van de provincie. 1.3 Piramidemodel De informatie die is opgehaald in de gesprekken met experts over sterktes en zwaktes en de omvang van de sector is geordend aan de hand van een kader dat bestaat uit de volgende acht onderdelen van de cultuurketen. 1 Top: professionals/gezelschappen met (inter)nationale erkenning en verbonden met de keten bijvoorbeeld met onderwijs of toptalentontwikkeling. 2 Beroepsuitoefening: Zelfstandig bestaan op basis van uitvoering in de (eigen) praktijk en inkomsten/subsidie. 3 Werkplaatsen: Mogelijkheid voor (jonge) professionals om werkervaring op te doen. 4 Toptalentontwikkeling: Coaching doorontwikkeling toptalent. 5 (Beroeps)opleiding: Opleidingen specifiek gericht op discipline. 6 Jong Talentontwikkeling: Begeleiding van ontwikkeling jonge veelbelovende talenten (tieners). 7 Amateurkunst: Amateurbeoefening en lessen kunnen volgen. 8 Cultuureducatie: Kennismaking, oriëntatie en ervaringen opdoen. Per discipline is dit kader verbeeld als een piramide met een top van professionals en cultuureducatie als basis van de piramide. Voor elke discipline zijn drie piramides samengesteld: één piramide met een overzicht van de omvang, één piramide met contouren (inhoudelijke informatie) en één met provinciale uitgaven. Deze piramides vormen de achtergrondinformatie waarop de vitaliteit van het cultuursysteem is gebaseerd. De vitaliteit van het cultuursysteem wordt weergegeven in één hoofdpiramide: die piramide biedt een overzicht van de beoordeling van de huidige stand van zaken per discipline voor ieder onderdeel van de keten. De beoordeling is tot stand gekomen door, per discipline, in te zoomen op: Aan- of afwezigheid van voorzieningen. Omvang van het veld. Kwaliteit. Relatie met andere disciplines. Relatie met de keten. Per categorie is een plus (positief), een nul (weinig) of een min (negatief) gescoord. De score is gebaseerd op de omvang van het veld én de inhoudelijke informatie over de sterktes en zwaktes. De totaalscores variëren van -5 tot +5 (echter, de scores -4, -3 en -2 komen niet voor: als een onderdeel van de keten ontbreekt kan er ook niet gescoord worden op kwaliteit, relatie met andere disciplines en relatie met de keten). Een overzicht van de scores is te vinden in de bijlage. 6 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

met de keten). Een overzicht van de scores is te vinden in de bijlage. Aan de beoordeling is een kleur toegekend: van donkerblauw naar lichtblauw. Met deze kleuren zijn de piramides opgebouwd. Uitleg beoordeling Beoordeling Score Kleur Goed (G) 4 en 5 donkerblauw Voldoende (V) 3 Matig (M) 1 en 2 Zwak (Z) -1 en 0 Afwezig (A) -5 lichtblauw Duiding Het model geeft een momentopname weer. De kleuren in het model zeggen iets over de stand van zaken. Het model is niet bedoeld als een beoordeling van de inzet van de provincie of van andere instellingen. Niet iedere discipline vraagt om een evenredige invulling van alle ketenonderdelen. Bijvoorbeeld door samenwerking met een andere discipline kan afwezigheid van een onderdeel van de keten heel goed worden gecompenseerd. Het kan zijn dat de inventarisatie niet helemaal compleet is door de korte tijdspanne waarin dit project tot stand is gekomen. Bovendien hebben we te maken met een provincie waarin heel veel gebeurt op cultuurgebied. De inventarisatie geeft wel een goede indicatie van de stand van zaken en vormt een startpunt voor verdere discussie. Het model komt pas volledig tot zijn recht als de inventarisatie regelmatig, bijvoorbeeld om de twee jaar, wordt herhaald. Dan kunnen ontwikkelingen in de culturele infrastructuur in kaart worden gebracht waardoor de provincie een vinger aan de pols kan houden. Een nog te ontwikkelen database die permanent bijgehouden kan worden door het culturele veld is een hulpmiddel om het model verder uit te bouwen. 1 InIeiding 7

1.4 Opbouw rapportage In deze rapportage worden alle piramides gepresenteerd. De rapportage kan dan ook worden omschreven als een foto- (of beter gezegd piramide-) boek. We starten met het totaaloverzicht: de piramide die de vitaliteit van het Brabantse cultuursysteem weergeeft. Vervolgens komen per discipline de achterliggende piramides aan bod: Zeven piramides met de omvang van het veld. Zeven piramides met contouren. Zeven piramides met provinciale uitgaven. Tot slot geven we de belangrijkste conclusies weer. 8 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

2 Culturele infrastructuur In dit hoofdstuk wordt de culturele infrastructuur in beeld gebracht. Dat doen we door per kunstdiscipline een overzicht te bieden van instellingen, contouren en financiële inzet van de provincie. Deze piramides vormen de achtergrondinformatie waarop onderstaande hoofdpiramide die de vitaliteit van het cultuursysteem weergeeft is gebaseerd. De verantwoording voor de beoordeling van de verschillende disciplines is te vinden in de bijlage. Vitaliteit cultuursysteem Noord-Brabant Goed Voldoende Matig Zwak Afwezig Top Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong talentontwikkeling Amateurkunst Cultuur educatie Literatuur Design Beeldende kunst AV / film Muziek Dans Theater 2 Culturele infrastructuur 9

Instellingen: toelichting piramides In de eerste zeven piramides worden instellingen en gezelschappen benoemd. Er is voor gekozen om geen individuele kunstenaars/uitvoerders op te nemen, tenzij ze tot de internationale top behoren. Een overzicht van individuele kunstenaars is opgenomen als bijlage. Als instellingen of gezelschappen meerdere keren staan vermeld, houdt dat in dat ze op meerdere onderdelen van de keten actief zijn. Contouren: toelichting piramides Zoals eerder vermeld zijn voor de inventarisatie van de culturele infrastructuur diverse gesprekken gevoerd, onder andere met experts van Kunstbalie en bkkc. Er is gesproken over de omvang van de sector, over sterktes en zwaktes van de verschillende kunstdisciplines en over ontwikkelingen in de sector kunst en cultuur. Er is heel veel informatie over de kunstdisciplines naar voren gekomen. De belangrijkste punten uit de gesprekken zijn opgenomen in de contourenpiramides. Deze informatie geeft een goed beeld van de stand van zaken per kunstdiscipline en geeft er kleur aan, zonder te pretenderen volledig te zijn. Provinciale subsidie kunst en cultuur: toelichting financiële piramides Van de overheden besteden gemeenten verhoudingsgewijs het meeste geld aan cultuur. Landelijk is de verhouding van subsidiegelden in de culturele sector ongeveer als volgt: 30% is afkomstig van het rijk, 10% van de provincies en 60% van gemeenten. In de cultuursector bestaan geen vaste afspraken over welke bestuurslaag verantwoordelijk is voor het in stand houden van voorzieningen. Wel bestaat er een globale taakverdeling (zie bijlage). De verwachting is dat gemeenten minder geld gaan besteden aan cultuur. In de NRC van 29 januari 2014 wordt gemeld dat Berenschot, op basis van een enquête waaraan 65 gemeenten meededen, verwacht dat gemeenten vanaf 2015 250 miljoen euro minder zullen uitgeven aan cultuur dan ze in 2011 deden. Er zijn geen specifieke Brabantse cijfers voorhanden. Wel weten we dat de rijksoverheid de subsidie niet gelijkmatig over de provincies verdeelt: per inwoner ontvangt Noord-Holland 51,40 subsidie, Noord-Brabant slechts 2,80 euro 1. Naar schatting is de verhouding van subsidiegelden in Brabant: 2% rijk, 12% provincie en 86% gemeenten. Het vergelijken van cultuurbestedingen en subsidies is lastig omdat niet iedereen dezelfde definities hanteert over wat nu precies tot de culturele sector behoort. Een goed voorbeeld van middelen die soms wel en soms niet meegeteld worden zijn die voor bibliotheken. De provinciale subsidie in Noord-Brabant is onderverdeeld naar: Basis 1: Ondersteuning van cultuureducatie en amateurkunst via Kunstbalie (jaarlijks 4,1 miljoen); Bevordering van cultuurparticipatie en het leggen van verbindingen tussen professionele kunsten en wijken, buurten en dorpen via het Buurtcultuurfonds (wordt 200.000). 1 M. Pol: Waarom cultuurgeld vooral naar de Randstad rolt. In MEST Tilburg nr 1 mei/juni 2013. 10 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Basis 2: Ondersteuning van de professionele kunsten via bkkc (jaarlijks 3,2 miljoen). Basis 2/top: Aanjagen van innovatie en vernieuwing in de cultuursector via het impulsgeldenprogramma ( 1,5 miljoen per jaar van 2013 t/m 2016). Professionele kunstenplan ( 2,9 miljoen per jaar, voor 22 organisaties in de periode 2013 t/m 2016). Subsidie aan Philharmonie zuidnederland ( 2 miljoen per jaar, 2013 t/m 2016). Incidentele subsidiëring van 6 instellingen/voorzieningen t/m 2014 ( 0,5 miljoen per jaar). Bijdrage aan Jeroen Bosch en Van Gogh: 5 miljoen (eenmalig). In de zeven piramides met financiën per discipline staan de structurele bedragen voor instellingen en gezelschappen vermeld. De impulsgelden worden jaarlijks toegekend en wisselen per jaar. De uitgaven die hiermee gemoeid zijn staan vermeld op de website van bkkc. Vanwege de korte looptijd van de impulsgeldenregeling is het nog te vroeg om conclusies te trekken over de resultaten van de regeling. Omdat het niet om structurele middelen gaat zijn wel de gezelschappen/instellingen in de piramides opgenomen maar niet de bedragen. Ook de subsidiebedragen van Kunstbalie en bkkc zijn niet in de piramides opgenomen omdat zij in alle kunstdisciplines actief zijn. Kunstbalie In 2014 ontvangt Kunstbalie 4,1 miljoen subsidie van de provincie Noord-Brabant. In de provinciale opdracht werkt Kunstbalie vanuit de tweede lijn aan de ontwikkeling van culturele competenties van Brabanders. Kunstbalie richt zich op cultuureducatie en de amateurkunst. Dat wil zeggen dat zij het kader (onderwijs: docenten/schoolbesturen; amateurkunst: artistieke leiding; bestuurlijk kader) inhoudelijk adviseert, onderlinge samenwerking bevordert en kennis deelt. Dat gebeurt op verschillende manieren: in capaciteit, facilitering en financiële ondersteuning. De inzet van Kunstbalie is in de volle breedte van het culturele spectrum en niet opgedeeld in disciplines. bkkc In 2014 ontvangt bkkc 3,2 miljoen subsidie van de provincie Noord-Brabant, plus 1,5 miljoen voor de uitvoering van het impulsgeldenprogramma. bkkc is het Brabantse kenniscentrum kunst en cultuur. In provinciale opdracht biedt bkkc ondersteuning aan makers van professionele kunsten. bkkc fungeert als kenniscentrum op gebied van professionele kunsten, uitvoerder van financiële regelingen, makelaar en adviseur (met betrekking tot talentontwikkeling, ondernemerschap, cultuurbeleid en inrichting van de openbare ruimte). De inzet van bkkc is in de volle breedte van het culturele spectrum en niet opgedeeld in disciplines. 2 Culturele infrastructuur 11

Design (instellingen) Top Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong talentontwikkeling Amateurkunst Cultuur educatie Incubate Playgrounds Heijmans: Glowing Lines Dutch Design Week Graphic Design Festival Automotive Campus World Design Forum STRP festival Design Academy CLICKNL Capital D Van Abbe Baltan Philips design BNO Bruns Designhuis MOTI Philips design Kazerne & Loods Michiel van de Kleij: EGG Automotive campus Het Nieuwe Instituut Architectuurcentrum Eindhoven CLICKNL STRP share event Het nieuwe instituut STRP share event Buro voor Buurtavontuur Kant Social Design Tante Netty Kunstbalie STRP share event De ontdekfabriek Designhuis Kazerne & Loods 27 marktplaatsen voor cultuureducatie 19 Centra voor de Kunsten Graphic Design Festival MOTI MU SM s DDW bkkc Van Abbe TextielLab Yksi Yksi drs. Van Iersel BNA kring BNA regio Bruns Incubate STRP festival Playgrounds Daglicht Sundaymorning@ekwc Beeldenstorm Designhuis Digitale werkplaats Wilhelminapark Stichting Raaf Cor Unum BNO Bosch Architectuur Initiatief Bai Centrum Architectuur Stedenbouw Tilburg CAST Gebouw-F Designhuis MU TextielLab Design Academy Eindhoven Academie voor architectuur en stedenbouw St. Lucas vormgeven en ambacht Koning Willem I college creatief vakman / meubeldesign Fontys Hogeschool voor de Kunsten Rooi Pannen Vormgeving (3D/4D) AKV/St. Joost (Avans) Perk-interieuropleiding (particulier) ArtCoDe (art, communicatie en design) Tue, Industrial Design Capital D Founded by all (Little mountain) CLICKNL Het nieuwe instituut Baltan Centrum Architectuur Stedenbouw Tilburg CAST BNO Bosch Architectuur Initiatief Bai KvK, Synthense, BOM MAD Galerie Maike Husstege Noord-Brabants Museum SM s Textielmuseum Mandy van der Elzen: Koeienmagen Graphic Design Festival Gebouw F ExposeD Yksi Van Abbemuseum MOTI BNA kring BNA region Noivision Stichting Electron Woodworks bkkc E-Moves 12 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Beeldende kunst (instellingen) Top Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong talentontwikkeling Amateurkunst Cultuur educatie Kazerne & Loods TextielLab Sundaymorning@ekwc De Pont Van Abbe MU Fundament Jeroen Bosch Ziekenhuis SM s Landkunst Incubate Fundament Kazerne & Loods De Pont Textiel museum & TextielLab Van Abbe SM s MOTI Gemeentemuseum Helmond Van Goghhuis Club Solo KOP bart/dw MU Park Tilburg KOP Breda Electron Breda TAC Eindhoven Kunstpodium T Willem II fabriek Den Bosch De Nederlandse CACAOFABRIEK Breda s Museum Onomatopee KW14 IDFX Kunstenaars onder 1 dak Kunstpodium T Baltan Laboratories MAD Nerdlab ArtEvent bkkc MU TextielLab Van Goghhuis Sundaymorning@ekwc Daglicht Beeldenstorm Kunstpodium T Electron KOP Raaf Vincent s tekenlokaal Leo XXIIIe straat Uilenburcht Grafisch Atelier Den Bosch Baltan Laboratories Eindhoven MOTI Digitale Werkplaats Den Bosch AV werkplaats Den Bosch bkkc Kunstpodium T Fontys Hogeschool van de Kunsten AVK / St. Joost (Avans) Design Academy ROC West-Brabant / Zoomvliet (mbo) St. Lucas Boxtel ROC kunst / cultuur, media Tilburg Koning Willem I College Den Bosch Centra voor de Kunsten Kunstbalie Stichting beeldende vrijetijdskunst bkkc Marktplaatsen voor cultuureducatie De Pont Textiel museum & TextielLab Van Abbe Gemeentemuseum Helmond Jan Cunen museum Kunstpodium T Bibliotheken Breda s Museum Club Solo Electorn IDFX Cultuurkantine Noord-Brabants Museum MU Metameer SM s MOTI 13 hectare Centra voor de Kunsten Stichting beeldende vrijetijdskunst Kunstbende Natuurlijk Bernhoven Cultuurkantine Bels Lijntje Lucas de Man: traan 2 Culturele infrastructuur 13

AV / Film (instellingen) Top Beroepsbeoefening Professie Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong Talentontwikkeling talentontwikkeling Amateurkunst Amateurskunst Cultuur educatie Incubate Breda Photo Glow Dutch Design Week Mundial NHTV Design Academy STRP Zuidenwind Filmproducties Breda (Joost Selen) Scarabee films (Hetty Naaijkens) Van Osch Filmproducties Den Bosch Playgrounds Tilburg / Eindhoven De Pont (fotocollectie) AKV / St. Joost Breda Photo Bosch Art Film (Den Bosch) Nwe Vorst maandelijks programma Tilburg Verhalis Breda Diverse productiebureaus en productiehuizen (Stichting MASCH) Huis voor Beeldcultuur Breda Broet Kweekerij (Natlab, Eindhoven) Playgrounds Tilburg / Einhoven Solar Cinema Tilburg Karmaflow Vereniging Toonbeeld Breda Konkav bkkc Solfilm Breda Stichting Kino/Rudi Klumpkens Filmtheaters en Filmhuizen Between You and Me Epicon Eindhovens Filmfestival But Film Festival Breda Scarabee films AV-werkplaats in oprichting Den Bosch bkkc /impulsgelden Konkav Toonbeeld Breda Broet Academy (pilot 2014) Eindhoven bkkc (workshops voor professionals) Brabantse Beauties Playgrounds Academy Tilburg /Eindhoven / Amsterdam Kunstbende Stichting Verhalis Kunstbende Centra voor de Kunsten Fotoclubs Avans / St. Joost (hbo) Breda en Den Bosch NHTV / digital entertainment (hbo) Breda Sint Lucas (mbo) Boxtel en Eindhoven ROC kunst/cultuur, media (mbo)tilburg Games Academy, NHTV Breda 19 Centra voor de kunsten Kunstbalie 39Graden Festival Breda Upload Cinema Breda Kinderfilmfeest (bkkc) Kids Only (bkkc) Playgrounds Tilburg / Eindhoven Solar Cinema Tilburg Nwe Vorst maandelijks programma Tilburg Koning Willem I College (mbo) Den Bosch Design Academy (hbo) Eindhoven ROC West-Brabant / Zoomvliet (mbo) Fotoacademie Eindhoven Fontys Hogeschool voor de Kunsten (hbo) Tilburg Eindhovens Filmfestival But Film Festival Breda DOCfeed Eindhoven Breda Photo Bosch Art Film (Den Bosch) 15 Filmtheaters Kader filmfestival Broet 14 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Muziek (instellingen) Top Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong talentontwikkeling Amateurkunst Cultuur educatie Philharmonie Zuidnederland Opera Zuid Lunapark Storioni Trio Capella Pratensis Hafa Sophia s Vereniging Loon op Zand Paul van Kemenade Quintet Tromp Muziek Concour Brabantkoor Internationaal bekende dj s (Tiësto) Hafa Oefening&Uitspanning Beek en Donk Festivals (November Music, Theater Boulevard, Roadburn, Incubate) Stabat Mater Oirschot Brabants Jazzorkest Stranger than Paranoia Internationaal Vocalisten Concours Tromp Muziek Concours Podia met (inter)nationale erkenning en uitvoerders (Muziekgebouw Frits Philips, 013, Paradox) Live & Booking November Music Bureau Zwaardvis Festivals De Link Stichting Sporck Whipping Post Music Philharmonie Zuidnederland Souvenir des Montagnards Tilburg Poppodia Festivals (Mundial, Gypsy Festival, Ambiance Tracks) Concertzalen en muziekcentra (Muziekgebouw Frits Philips) Muzieklab Brabant November Music Proud of the South Oefenruimtes Studio s Mad Skills Paradox V39 Tromp Muziek Concours Impresariaat Fontys Oude Muziek Brabant Internationaal Vocalisten Concours Just Classics Muziek Management Tilburg Muzieklab Brabant New Arrivals Proud of the South Stozioni Paradox Fontys Brabants Conservatorium YMA Fontys Brabants Conservatorium vooropleiding Privé docenten Rockacademie Vooropleiding Rockacademie Rock City Institute en Metal Factory (SUMMA College / ROC) (Pop)podia zoals PopEI en Gebouw-T Harmonie, Fanfare en brassbands Philharmonie Zuidnederland Bandcoaching PopSport Kunstbende Mad Skills Kunstbalie Marktplaatsen Diverse schouwburgen en concertzalen Paradox Stichting Balkenbrij Festivals Centra voor de kunsten PopEI Jazz Werkplaats Den Bosch Poporganisaties Open Jongeren Centra Muziekcafé s Jazz- en poppodia (Paradox) Harmonieën, fanfares en brassbands Cantorij St. Jan Koren Brabant Koor Open Jongeren Centra Brabantkoor (Pop)podia V39 Kunstbende Mad Skills Prinses Christina Concours (afd. NB) Bandwestrijden Lokale festivals Amateur symfonie-orkesten Euregio Jeugdorkest Jazz Academy Den Bosch PopSport 2 Culturele infrastructuur 15

Dans (instellingen) Top Professie Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Talentontwikkeling Jong talentontwikkeling Amateurskunst Amateurkunst Cultuur educatie TRASH De Stilte Leineroebana UNITED-C A propic (impresariaat) Chassé DansBrabant TRASH De Stilte Leineroebana UNITED-C Festival Cement STRP-Festival Festival Mundial Chassé (Europese subsidie voor internationale dans) Stichting LaMelis Panama Pictures Theaterfestival Boulevard Incubate Kostic Vloeistof DansBrabant NS16/TRASH DansBrabant Theaterfestival Boulevard bkkc Festival Cement Den Bosch Dansnest Podium Bloos/Gloednieuw Theater De Nwe Vorst Verkadefabriek Parktheater Eindhoven Fontys Hogeschool voor de kunsten 19 Centra voor de kunsten Kunstbalie DansBrabant Kunstbende DansBrabant Leineroebana UNITED-C Stichting Lamelis Panama Pictures Kostic Vloeistof Factorium JA! academie Markant Mezz Dansscholen Zuivelfabriek 19 Centra voor de Kunsten 13 Theaters Kunstbalie De Stilte Verkadefabriek Den Bosch 16 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Theater (instellingen) Top Beroepsbeoefening Professie Het Zuidelijke Toneel Theater Artemis Matzer Theaterfestival Boulevard Circo Circolo Schippers en van Gucht Het Zuidelijke Toneel Theater Artemis Matzer Stichting Afslag HetPaardDatVliegt Het grootte Hoofd Nomen Festival Cement Playgrounds Theaterfestival Boulevard STRP-Festival Circo Circolo ONS theaterproducties En Plein Public Mundial Schouwburgen Vlakke vloertheaters Afslag Eindhoven Panama Pictures Incubate Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong Talentontwikkeling talentontwikkeling Theater Artemis Het Zuidelijke Toneel Podium Bloos Circo Circolo Theater Artemis Het Zuidelijke Toneel bkkc Muzieklab Brabant Bloos/Gloednieuw Studio (productiehuis HZT) Fontys Hogeschool voor de kunsten MBO opleidingen artiest Kunstbende Slokdarmfestival Het grootte Hoofd Theaterfestival Boulevard Festival Cement Theater de Nwe Vorst Verkadefabriek Parktheater Eindhoven Ben de Vugt Stichting Worstenbrood Fabrique Magnifique Amateurkunst Amateurskunst 19 Centra voor de kunsten Ruud van de Beele: De Kudde Slokdarmfestival Openlucht theaters Cultuur educatie Kunstbalie Mezz Kunstkwartier 19 Centra voor de kunsten 13 Schouwburgen NWE Vorst 2 Culturele infrastructuur 17

Literatuur (contouren) Top Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong talentontwikkeling Amateurkunst Cultuur educatie Er zijn enkele Brabantse schrijvers die tot de top van Nederland behoren De meeste Brabantse schrijvers hebben geen relatie met de keten Er is een schrijfwerkplaats in Den Bosch Er is een aantal festivals die veel schrijvers en publiek trekken: TiLT, een meerdaags literatuurfestival in Tilburg, Geen daden maar woorden (GDMW) en Groot Letterfestival in Eindhoven Boekwinkels organiseren activiteiten en lezingen. Performance wordt steeds belangrijker. Veel schrijvers ontwikkelen nevenactiviteiten Uitgeverij de Geus is toonaangevend Er is geen duidelijk zicht op de makers De keten bevat een beperkt, versnipperd en veelal lokaal georganiseerd aanbod Literatuur is een grote cultuurdiscipline, maar wordt door overheden als klein gezien omdat er relatief weinig geld in omgaat in verhouding tot de andere disciplines Ontbreekt grotendeels Via het talentontwikkelingstraject (Schrijf en schrap) van bkkc Er is geen opleiding creatief schrijven in Brabant Er wel is een journalistenopleiding in Tilburg Ontbreekt grotendeels Knetterende letteren, jeugdliteratuurfestival in Tilburg is een goed regionaal initiatief dat veel kinderen bereikt. De wedstrijd die aan het festival gekoppeld is, wordt veelal binnen schooltijd voorbereid door kinderen De Brabantse schrijfwedstrijden: Kunstbende, Write Now en Brabant Gedicht richten zich op een jongere doelgroep, maar doen niet echt aan ontwikkeling Het landelijk netwerk van docenten creatief schrijven bevat ook een aantal goede Brabantse docenten die een rol in talentontwikkeling en kennismaking kunnen spelen Goede link bibliotheken met onderwijs, jeugd en kinderen Er gebeurt veel binnen scholen (zowel in schooltijd als daarbuiten) Er is een hoogleraar jeugdliteratuur (universiteit Tilburg) Cubiss en Kunstbalie hebben aanbod leesbevordering en literatuureducatie opgezet voor groep 1 t/m 8 Het voortgezet onderwijs doet weinig aan literatuuronderwijs Er zijn veel schrijvende amateurs (8.000) Er zijn veel lees- en schrijfgroepen Er worden veel schrijfcursussen aangeboden. Voor kinderen en jongeren is het aanbod op dat vlak vrijwel nihil Kunstbende taalvariant (tot 18/21 jaar). Is een goede opstap Er zijn gespecialiseerde kinderboekenwinkels zij geven ook trainingen Nederland schrijft: via de bibliotheek Amateurschrijvers werken vaak individueel Cursussen creatief schrijven op Centra voor de Kunsten worden minder aangeboden dan voorheen 18 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Design (contouren) Top Beroepsbeoefening Professie Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong Talentontwikkeling talentontwikkeling Amateurkunst Amateurskunst Cultuur educatie Dutch Design Week (DDW) Er is internationale erkenning voor Eindhoven als knooppunt voor modern design Brabant huisvest verschillende internationaal bekende designers Top verbindt zich aan de keten door samenwerking met opleidingen (TU en Design Academy) Concurrentie is erg groot Organisatie Dutch Design Week (DDW) is financieel kwetsbaar Design is in alle Brabantse steden aanwezig Samenwerking ontwerpers en bedrijven: - Industriële vormgeving in Eindhoven, Textiele vormgeving in Helmond, keramiek in Den Bosch en Textiele vormgeving in Tilburg Bedrijfsmatig georganiseerd en stimulerend ondernemersklimaat Merken en labels spelen grote rol en zijn goed vertegenwoordigd in Brabant Er zijn vier architectuurcentra, maar die hebben onderling geen contact. Brabantse afkomst van design is nog vaak onbekend Beleid voor design hangt tussen economie en beeldende kunst in Er zijn vijf goede werkplaatsen die zich in toenemende mate verhouden tot design De werkplaatsen vormen een goede brug tussen talentvorming en professie Er is meer aandacht voor onderzoek en advies Nieuwe trends worden in de werkplaatsen voorbereid Crowdfunding voor design gaat goed: Onderstroom Eindhoven, Crowdy House, Primal Edition TU Eindhoven Industrial Design Design Academy Eindhoven is een opleiding met een internationale erkenning en uitstraling Er zijn een reeks van goede opleidingen in Brabant: Lucas in Boxtel Ontbreekt In de amateur kunst zie je steeds vaker dat mensen met design bezig zijn, maar veelal onder een andere noemer: bv keramiek, textiele werkvorm, grafisch werk of computer animatie Geen voorzieningen bij Centra voor de Kunsten De algemene vorming in Brabant wordt door designers geprezen Er is geen breed specifiek aanbod voor design, misschien is dat ook niet erg Er zijn enkele nieuwe initiatieven, zoals Ontdekfabriek, maar het zijn er weinig 2 Culturele infrastructuur 19

Beeldende kunst (contouren) Top Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong talentontwikkeling Amateurkunst Cultuur educatie Brabant heeft bekende kunstenaars voortgebracht Toonaangevende musea: de Pont, Van Abbe, Textielmuseum en MU Musea besteden ook aandacht aan Nederlandse/Brabantse kunstenaars Landart heeft goede reputatie De topkunstenaars zijn niet of weinig actief in de Brabantse keten We hebben een groep professionele beeldende kunstenaars Er zijn meerdere musea en galeries waar kunstenaars hun werk kunnen tonen Brabant heeft 10 goede werkplaatsen Er is geen scouting van talenten en/of doorgeleiding van toptalenten Toptalent vertrekt uit Brabant Er zijn veel amateurs actief De centra voor de kunsten bieden cursussen e.d. Festivals Vier academies (meer dan andere provincies) Zwaarte punten/erkenning: - Breda: gaming en foto s - Den Bosch: autonome kunst - Eindhoven: design (internationale erkenning) - Tilburg: tekenlerarenopleiding Goede MBO opleidingen Cultuurprofiel scholen Aansluiting vooropleiding op (beroeps)opleidingen Kunstprojecten, er is een goed gestructureerd programma voor scholen Locale intermediairs, marktplaatsen en coördinatoren cultuur zorgen dat klanten en aanbieders bij elkaar komen Educatieve programma s hebben een relatie met topprofessionals Provincie Brabant onderscheidt zich positief t.o.v. andere provincies 20 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

AV / Film (contouren) Top Beroepsbeoefening Professie Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong Talentontwikkeling talentontwikkeling Amateurkunst Amateurskunst Cultuur educatie In Brabant zijn er een paar goede documentaire- en animatiemakers Festival Playgrounds is internationaal toonaangevend Toppers zijn verbonden met de keten Heeft relatie met andere disciplines zoals theater, dans en muziek en andere sectoren zoals bedrijfsleven voor het maken van werk in opdracht Er is een groot netwerk van toonzalen in steden en in de regio Veel concurrentie Er is een focus op documentaires De sector is versnipperd: veel eenpitters en weinig samenwerking Stimuleringsprogramma Brabantse Beauties met Omroep Brabant is prima Niaf (Nederlands instituut voor animatiefilm) wordt opgeheven Het Niaf speelt nu nog een rol voor makers en educatie Ontbreekt Stimuleringsprogramma Brabantse Beauties met Omroep Brabant biedt studenten productiemogelijkheden Goede opleidingen, op hoog niveau St Joost geniet landelijk aanzien Stimuleringsprogramma Brabantse Beauties met Omroep Brabant biedt toptalenten productiemogelijkheden Autonoom werk maken is duur, vaak incidentele financiering Jongeren kunnen geen ervaring opdoen Doorgroei na de studie is lastig Musea doen ook niets aan talentontwikkeling Er zijn veel amateurs: iedereen kan zelf producties maken Het ontbreekt aan kader, amateurclubs vergrijzen Kwaliteit staat onder druk door toegankelijke techniek Centra voor de Kunsten hebben geen/nauwelijks aanbod AV Er wordt minder aan educatie gedaan 2 Culturele infrastructuur 21

Muziek (contouren) Top Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong talentontwikkeling Amateurkunst Cultuur educatie Philharmonie zuidnederland Capella Pratensis internationaal bekend Enkele amateurorkesten (harmonieën, fanfares en brassbands) horen bij de internationale wereldtop, blijkt uit internationale wedstrijden Brabant heeft een aantal muzikanten die (inter)nationaal bekend zijn: Dance, Jazz en impro Toppers verlaten de provincie Topmuzikanten, bv blazers in toporkesten, zijn niet in beeld en zijn niet actief in de keten Muziekgebouw Eindhoven en Paradox zijn zeer hoogwaardige podiumvoorzieningen waar internationaal aanbod wordt geprogrammeerd Nieuwe gecomponeerde muziek: November Music festival is uniek in Nederland De steden hebben professionele poppodia en concertzalen Iedere stad heeft eigen specialiteit: zoals Breda Dance en Eindhoven Hip Hop Hip hop scene in Eindhoven (Strijp S) maakt een enorme kwaliteitsslag, uitvoerenden gaan zich richten op educatie Er zijn veel goede muziekfestivals, met name in Tilburg e.o. Er is maar een kleine groep die zijn brood in de muziek kan verdienen Muzieklab Brabant heeft financiële problemen Er zijn verschillende vernieuwende projecten met onderlinge samenwerking, zoals New Arrivals (Muzieklab, Muziekgebouw Eindhoven, November Music, Paradox, Muziekcentrum De Toonzaal, Axes en bkkc) Internationale vocalistenconcours Concoursen (harmonieën, fanfares en brassbands: hafabra-sector) Proud of the South Philharmonie Zuid-Nederland heeft veel ambitie richting het onderwijs (educatietaken) Storioni Fontys Muziek: muziektheateropleiding wordt geroemd Conservatorium niet sterk zichtbaar als impuls voor de sector Rockacademie is niet meer uniek In hafabra-sector is sprake van een goede doorontwikkeling in niveau, dirigenten en instrumenten Brabantkoor Euregio jeugdorkest Diverse podia waar talenten kansen krijgen Er ontstaan meer opleidingen in de particuliere sector (individueel gericht) Centra voor de Kunsten Philharmonie zuidnederland heeft educatieve taak Aanbod Kunstbalie muziekexamens en kadervorming voor hafabra en koren Er is weinig muziekeducatief aanbod uit Brabant voor scholen De sector hafabra is goed geworteld in Brabant en enorm groot (35.000 mensen actief) Er zijn veel opleidingen, uitvoeringen, festivals en concoursen Veel cross-overs met andere disciplines waar ook kennisoverdracht plaatsvindt (marktplaatsen) Er zijn veel koren actief in Brabant Er zijn veel amateurs De centra voor de kunsten bieden cursussen e.d. Stilstand in bestuurlijke organisatie en vergrijzing in de hafabra-sector leidt tot het verdwijnen van gezelschappen De koren-sector is slecht georganiseerd. Koren binden zich minder Centra voor de Kunsten werken niet samen met verenigingen Lokale bezuinigingen geven problemen bij verenigingen 22 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Dans (contouren) Top Professie Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Talentontwikkeling Jong talentontwikkeling Amateurskunst Amateurkunst Cultuur educatie T.r.a.s.h. is een in Tilburg gevestigd (inter)nationaal opererend dans- en performancegezelschap dat met live muziek de menselijke gevoelswereld verbeeldt. T.r.a.s.h. toert met de voorstellingen langs schouwburgen, in binnen- en buitenland Dans gezelschap De Stilte (Breda) richt zich volledig op het ontwikkelen en uitvoeren van producties voor kinderen Leineroebana gezelschap verbonden aan Chassé Top is verbonden met keten Top is goed maar smal Dans is kwetsbaar omdat productiekosten hoog zijn DansBrabant Semi-professionalisering is goed: LaMelis (Den Bosch), Breda Dansmix (mix van profs en amateurs, meerwaarde dat ze met kinderen werken) en Ines-Ines Eindhoven (soort werkplaats met profs in de dans) De keten is goed: amateurs en professionals komen elkaar tegen Podia zijn goed: Tilburg Dansnacht etc. Nieuwe mensen krijgen de kans om choreografie te maken bij De Stilte Sinds 2011 is de infrastructuur slechter geworden: minder subsidie (Brabant verloor 75% van haar middelen) > minder gezelschappen Vooral moderne dans heeft te lijden onder bezuinigingen Bezoekersaantallen dalen DansBrabant Wat er is, is goed, maar er is veel te weinig Talenten kunnen zich niet goed doorontwikkelen en trekken weg Rijk aanbod (klassiek + modern, urban: hip-hop en streetdance) en veel deelnemers Samenwerking met professionals DansBrabant De danswerkplaatsen Station Zuid en Productiehuis Brabant zijn per 2013 opgeheven Er zijn weinig middelen om iets op te zetten Ondernemerschap is nog zwak, kan verder ontwikkeld worden Dans academie in Tilburg, opleiding choreografie of theaterdans en bachelor docent dans Dansacademie, De Stilte en Kunstbalie werken samen Jazz Urban-afdeling is specifiek voor dansacademie Tilburg Sterke musicalafdeling Er is veel aandacht voor scholing van docenten (professioneel, als amateur en voor cultuureducatie) die zich willen blijven ontwikkelen Centra voor de Kunsten Dansgezelschap De Stilte richt zich op onderwijs Centra voor de kunsten richten zich meer op onderwijs en zoeken samenwerking met particuliere markt Amateurkunst in Brabant staat in vergelijking met landelijk goed aangeschreven Veel potentie vanuit amateurveld. Over heel Brabant gaat het om ± 250 groepen Dansconsulentschap is sinds 1995 ingezet op ontwikkeling en doorstroming Ontstaan van urbanproductiehuizen (vanuit welzijnwerk) Grote particuliere markt Centra voor de Kunsten hebben groot aanbod Er zijn weinig podia voor amateurs 2 Culturele infrastructuur 23

Theater (contouren) Top Beroepsbeoefening Professie Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong Talentontwikkeling talentontwikkeling Amateurkunst Amateurskunst Cultuur educatie Brabant heeft een paar professionele gezelschappen met afnemende uitstraling en festivals Jeugdtheater Artemis In Brabant is een goede kruisbestuiving tussen muziek en musical Nieuwe commerciële initiatieven in Gruyterfabriek en Efteling Cement Makersfestival heeft het zwaar. Dalende bezoekersaantallen en minder subsidie De grote theaters differentiëren te weinig in programmering Er zijn geen grote theaters met huisgezelschappen Minder variatie in repertoire (blijkt uit aanvragen bij fondsen) Er zijn geen werkplaatsen Zuidelijk Toneel leidt jonge makers op Artemis werkt met jonge makers Bkkc stuurt aan op samenwerking Zuidelijk Toneel, Cement, Boulevard Er is een wens van podia en gezelschappen om op educatiegebied bij elkaar te zitten Samenwerking komt moeilijk tot stand Kunstbende is sterk, vergeleken met andere kunstbendes De sector is niet bovenlokaal georganiseerd Meer projectmatig werken, minder in verenigingsverband Fontys geeft les in verschillende disciplines (zang, dans, rock), dat is goed voor studenten die zich breed willen ontwikkelen Fontys kent alleen een docentopleiding theater Er is geen acteurs- of regisseursopleiding meer in Brabant Er is wel een MBO-opleiding artiest in Tilburg, Eindhoven en Den Bosch Kunstbalie cursussen Jeugdtheater aanbod Open Luchttheater is flink vertegenwoordigd. Gaan ook naar elkaar voor uitwisseling Veel verenigingen zijn aan gemeenschappen gekoppeld (bv aan dorp) Meer projectmatig werken, minder in verenigingsverband Verenigingen zijn niet provinciaal georganiseerd Beperkte kadervorming 24 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Literatuur (financiën) Top Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong talentontwikkeling Amateurkunst Cultuur educatie Maaike Mul: Groot letter festival Poetry cirkels Brabant 2 Culturele infrastructuur 25

Design (financiën) Top Beroepsbeoefening Professie Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong Talentontwikkeling talentontwikkeling Amateurkunst Amateurskunst Cultuur educatie STRP festival 150.000,- Playgrounds 70.000,- Heijmans: glowing lines DDW (strategisch relatie evenement) Drs. Van Iersel Michiel van de Kley: EGG Sundaymorning@ekwc (B-3) Cor Unum Mandy van den Elzen: koeienmagen 26 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Beeldende kunst (financiën) Top Incubate 150.000,- Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling Incubate: showroom Jeroen Bosch Ziekenhuis Kunstpodium T Kunstenaars onder 1 dak Sundaymorning @ekwc Vincent van Gogh huis Beeldenstorm Moti Textielmuseum Stichting electron (Beroeps)opleiding Jong talentontwikkeling Amateurkunst Natuurlijk Bernhoven De cultuurkantine Bels lijntje Lucas de Man: traan Cultuur educatie MU: play and learn Metameer 2 Culturele infrastructuur 27

AV / Film (financiën) Top Professie Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Talentontwikkeling Jong talentontwikkeling Amateurskunst Amateurkunst Cultuur educatie Playgrounds 70.000,- Incubate 150.000,- Stichting MASH Karmaflow Digitale werkplaats Brabantse Beauties Stichting Verhalis 28 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Muziek (financiën) Top Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong talentontwikkeling Amateurkunst Cultuur educatie Stichting Storioni 50.000,- Paul van Kemenade 45.000,- + 55.000,- IVC 35.000,- November Music 150.000,- Muzieklab Storioni Academy Muzieklab 150.000,- Opera Zuid 100.000,- Mundial Foundation 150.000,- Gipsy festival 70.000,- Opera Zuid 200.000,- Ambiance tracks 65.000,- Capella Pratensis 65.000,- Philharmonie zuidnederland 2.000.000,- TROMP Biënnale 30.000,- Frank van Iersel: Proud from the south Stichting balkenbrij: windkrachtfestival 2 Culturele infrastructuur 29

Dans (financiën) Top Professie Beroepsbeoefening Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Talentontwikkeling Jong talentontwikkeling Amateurskunst Amateurkunst Cultuur educatie TRASH 65.000,- De Stilte 100.000,- Leineroebana: ontwikkeling internationale dans LaMelis 25.000,- DansBrabant UNITED-C DansBrabant 200.000,- De Stilte 100.000,- 30 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Theater (financiën) Top Beroepsbeoefening Professie Werkplaatsen Toptalent ontwikkeling (Beroeps)opleiding Jong Talentontwikkeling talentontwikkeling Amateurkunst Amateurskunst Cultuur educatie Theater Boulevard 150.000,- Matzer 100.000,- Circo Cicolo Circo Circolo 75.000,- Festival Cement 70.000,- Stichting Afslag 100.000,- Panama pictures HZT studio s 200.000,- Theater festival Boulevard Ben de Vugt Gloednieuw 2 Stichting worstenbrood Slokdarmfestival Ruud van de Beele: de kudde Theater Artemis 300.000,- Hetpaarddatvliegt 100.000,- 2 Culturele infrastructuur 31

32 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

3 Bevindingen In dit hoofdstuk geven we de hoofdlijnen weer van de bevindingen van de inventarisatie en de gesprekken die gevoerd zijn met de deskundigen. Algemeen De vitaliteit van het cultuursysteem in Brabant is kwetsbaar. Er is sprake van beperkte samenhang binnen en tussen de disciplines, niveaus en instellingen. De ketens per discipline laten zien dat deze niet op elk niveau even sterk zijn (maar niet iedere discipline vraagt om een evenredige invulling van alle ketenonderdelen). Sterkte ontstaat daar waar sprake is van verbindingen tussen disciplines en met sectoren. Wat opvalt bij design is dat het over grenzen en disciplines heen kijkt en relaties heeft met andere disciplines en sectoren. Ook AV/film heeft nieuwe verbindingen gelegd. Er zijn veel mensen in deze sector die zonder subsidie werken. Urban culture loopt dwars door verschillende disciplines heen, er wordt aansluiting gezocht bij nieuwe verdienmodellen. De provincie heeft een beperkte financiële inbreng, gemeenten dragen zorg voor de meeste overheidsbestedingen in cultuur. Vanwege de korte looptijd van de impulsgeldenregeling is het nog te vroeg om conclusies te trekken over de resultaten van de regeling. Cultuureducatie en amateurkunst zijn goed en verspreid over Brabant aanwezig Argumenten a Verspreid over Brabant zijn er 19 Centra voor de Kunsten. Met name in West-Brabant ontbreken er in veel gemeenten Centra voor de Kunsten. b Er is een vrijwel dekkend netwerk van marktplaatsen/coördinatoren voor cultuureducatie. Hierdoor is gezorgd voor verbinding tussen vraag en aanbod van kunst(onderwijs) en scholen. c Er is een breed en gevarieerd, landelijk onderscheidend, aanbod in amateurkunst. d De bijdrage van de provincie aan cultuureducatie en amateurkunst bestaat uit: tweedelijnsondersteuning via Kunstbalie; Buurtcultuurfonds. e De Centra voor de Kunsten en de marktplaatsen worden hoofdzakelijk op lokaal niveau gefinancierd. 3 Bevindingen 33

Trends en kanttekeningen a In de cultuureducatie is een trend waarneembaar dat de publieke Centra voor de Kunsten kleiner worden en privaat aanbod groeit. b Er wordt in de komende gemeentelijke bestuursperiode 2014-2018 een bezuiniging verwacht op cultuur. Duidelijkheid hierover ontstaat zodra er nieuwe collegeakkoorden en meerjarenbegrotingen zijn. c In het kader van nut en noodzaak wordt momenteel onderzoek gedaan naar de provinciale steunfuncties waaronder Kunstbalie. Professionele kunsten, inclusief talentontwikkeling, (beroeps)opleiding en toptalentontwikkeling scoren matig Argumenten a Er is weinig aansluiting tussen middelbaar onderwijs en kunstvakopleiding. Er vindt weinig actieve werving en/of scouting en/of selectie plaats met betrekking tot doorstroming naar de beroepsopleidingen in de cultuureducatie en amateurkunsten. b Door de bezuinigingen is opvang en doorontwikkeling van talenten weggevallen: Werkplaatsen zijn verzwakt of gesloten. Presentatie-instellingen en productiehuizen zijn verzwakt of gestopt, de centra voor beeldende kunst zijn opgeheven. Partijen hebben taken laten vallen/ beperken zich tot hun core business. c De kwaliteit van de kunstvakopleidingen geven per discipline een verschillend beeld. Muziek, dans en theater hebben, uitgezonderd een musicalopleiding, geen toonaangevende opleidingen. Opleidingen voor design en beeldende kunst behoren tot de top. Opleiding voor literatuur ontbreekt. d De bijdrage van de provincie aan professionele kunsten bestaat uit: De vierjarige regeling Professionele Kunsten. Ondersteuning via bkkc. Impulsgelden; bedoeld om de transitie van de cultuursector te bevorderen richting meer vraaggericht werken en ondernemerschap. Trends en kanttekeningen a Vanuit de impulsregeling wordt momenteel gewerkt aan talentontwikkeling; met name gericht op de overgang van beroepsopleiding naar professionele beoefening. Over de resultaten hiervan kan nog geen uitspraak worden gedaan. b In de nabije toekomst zijn meer bezuinigingen te verwachten, met name bij gemeenten. c In het kader van nut en noodzaak wordt momenteel onderzoek gedaan naar de provinciale steunfuncties waaronder bkkc. 34 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Werkplaatsen, beroepskrachten en (inter)nationale top laten een gevarieerd beeld zien: van zwak tot goed Argumenten a Brabant huisvest een aantal voorzieningen of personen die (inter-)nationaal gewaardeerd worden, in de volgende disciplines: Design wordt over de volle breedte goed gewaardeerd. AV: documentaires en animatie worden internationaal goed gewaardeerd. Beeldende kunst: Brabant heeft enkele topmusea en blinkt uit in land art. Muziek: de moderne muziek (hiphop en dance) wordt positief gewaardeerd. Alleen bij design wordt de top unaniem als goed beoordeeld omdat er goede instituten zijn en individuele makers met (inter)nationale erkenning. b Er zijn weinig werkplaatsen voor: literatuur, muziek, dans, en theater. Voor beeldende kunst zijn er wel werkplaatsen die ook een functie hebben voor design. c De provincie levert vanuit het podiumkunstenplan op meerjarige maar incidentele basis een bijdrage aan topvoorzieningen en/of evenementen. Trends en kanttekeningen Er zijn diverse kunstenaars en uitvoerenden die tot de top behoren, soms zelfs wereldtop, die niet altijd bekend zijn als Brabantse kunstenaars/makers en/of er geen binding mee hebben. 3 Bevindingen 35

36 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Bijlagen Bijlagen 37

Bijlage A Overzicht van gesprekspartners bkkc Chris van Koppen Marit Franssen Oosterom Frederiek Dijkstra Jenneke Harings Gosuin van Heeswijk Rick Hoedemaker Liesbeth Jans Mieke Prinse Iduna van de Ven Jos Wilbrink Kunstbalie Jan Stoffels Willem van Bruggen Marlon van Casteren Renske van Dillen Frank de Jong Marja Kemps Esther Leenders Petra Levert Maureen Prins Bram Relouw Ingrid Ruijgh Warner Werkhoven Marieke de Wolf-Maat Evelien Wouters B5 Petra van der Elst ( Breda) Rogier Gerritsen ( s-hertogenbosch) Ad van Niekerk ( s-hertogenbosch) Lawra Korfker (Eindhoven) Ulco Mes (Tilburg) Simone Visser (Helmond) Adviescommissie Kunsten Alex de Vries Geert van Boxtel Jos Schuring Leo Spreksel Marcel Kranendonk 38 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant

Overigen Addy van Hemert Simon Kentgens Eric Koopmanschap Bijlage A Overzicht van gesprekspartners 39

Bijlage B Beoordeling disciplines cultuursysteem Goed = G Voldoende = V Matig = M Zwak = Z Afwezig = A Score: + = positief, - = negatief en 0 = weinig Literatuur Afwezig/ aanwezig Omvang Kwaliteit Relaties disciplines Relatie cultuurketen Totaal Top 0 - + 0 - -1/Z Beroepsbeoefening + - + 0 + 2/M Werkplaatsen - - - - - -5/A Toptalentontwikkeling - - - - - -5/A (Beroeps)opleiding - - - - - -5/A Jong talentontwikkeling - - - - - -5/A Amateurkunst + + + 0 + 4/G Cultuureducatie + + 0 0 + 3/V Design Afwezig/ aanwezig Omvang Kwaliteit Relaties disciplines Relatie cultuurketen Totaal Top + + + + + 5/G Beroepsbeoefening + + + + + 5/G Werkplaatsen + + + + + 5/G Toptalentontwikkeling + + + + + 5/G (Beroeps)opleiding + + + + + 5/G Jong talentontwikkeling + + + + + 5/G Amateurkunst + + + + + 5/G Cultuureducatie + + + + + 5/G 40 Vitaliteit van het cultuursysteem in Noord-Brabant