Risico s rondom de studiekeuzecheck Niet werven maar voorlichten Februari 2014
Aanleiding In juli 2013 is de wet Kwaliteit in Verscheidenheid aangenomen. Eén van de onderdelen van deze wet is een vervroegde aanmelddatum voor nieuwe studenten en de invoering van een studiekeuzecheck. De studiekeuzecheck bestaat uit een studiekeuzeactiviteit met daaruit volgend het studiekeuzeadvies. Dit heeft tot gevolg dat aspirant-studenten zich vóór 1 mei moeten aanmelden voor een bachelor studies zonder numerus fixus. Wanneer aspirant-studenten zich tijdig hebben ingeschreven, hebben zij recht op een studiekeuzeactiviteit waaruit een studiekeuzeadvies volgt. De wet biedt ruimte voor differentiatie in de te kiezen vorm van deze studiekeuzecheck. Ook biedt de wet ruimte aan de instelling om te bepalen of zij de studiekeuzecheck al dan niet verplicht stellen. De relatief snelle invoering van deze maatregel, het gegeven dat veel instellingen niet eerder een studiekeuzecheck hebben aangeboden en de relatieve ruimte die instellingen krijgen bij de uitvoering van de studiekeuzecheck en het studiekeuzeadvies, brengen verschillende risico s met zich mee. Samen met lidorganisaties van het ISO zijn de verschillende risico s onderzocht. In dit rapport presenteren wij eerst kort het wettelijk kader waarna een overzicht van de risico s wordt gepresenteerd. Tot slot formuleren wij ook de voorwaarden waaraan de ideale studiekeuzecheck en het daaruit voortkomend studiekeuzeadvies volgens het ISO zou moeten voldoen. Het ISO ziet ook een grote rol weggelegd voor de middelbare scholen (decanen en docenten, al dan niet binnen de loopbaanoriëntatie en begeleiding) en mbo-instellingen wanneer studenten willen doorstromen naar het hoger onderwijs. Immers, zoals uit deze publicatie zal blijken, is de kennis over de studiekeuzecheck bij de aspirant-studenten van groot belang voor een goed functionerend matchingsproces. Deze publicatie richt zich echter alleen op de risico s aan de kant van het hoger onderwijs. Samenvatting De invoering van de studiekeuzecheck draagt in potentie bij aan het principe de juiste student op de juiste plek en is door het ISO dan ook positief ontvangen. Echter doordat de instellingen een zeer ruime bevoegdheid krijgen bij het inrichten van de studiekeuzecheck en de wijzigingen in het aanmeldingstraject ook voor veel onduidelijkheid bij de aspirant-studenten kan zorgen, is een zorgvuldige uitvoering van de studiekeuzecheck een vereiste. In dit rapport brengt het ISO de risico s in kaart die de invoering van de studiekeuzecheck met zich meebrengt. Hieruit concludeert het ISO dat in het bijzonder de risico s rondom het toelatingsrecht en de risico s met betrekking tot de kwaliteit van de matchingsactiviteit voor de aspirant-studenten, zeer zwaarwegend zijn. Op basis van dit rapport doet het ISO de aanbeveling dat instellingen een uitvoerige evaluatie van de studiekeuzeactiviteit uitvoeren, waarbij ook de ervaringen van de deelnemende aspirant studenten meegewogen worden. Ook doet het ISO de aanbeveling dat instellingen best practices delen en tot een gezamenlijke deler van aangetoonde effectieve onderdelen van de studiekeuzecheck komen. Risico s rondom de studiekeuzecheck 2014 1
Inhoud Aanleiding... 1 Samenvatting... 1 Inhoud... 2 Wettelijk kader... 3 Studiekeuzecheck en studiekeuzeadvies... 3 Toelatingsrecht en toelaatbaarheid... 3 Risicoanalyse... 3 Risico s ten gevolge van gebrek aan kennis... 4 Risico s bij de ontwikkeling van het instellingsbeleid... 4 Risico s van de studiekeuzetrajecten... 5 De ideale studiekeuzecheck... 6 Vorm van contact en communicatie... 6 Focus van de studiekeuzeactiviteit en het advies... 6 Inhoud van de informatie... 6 Moment van advies... 6 Conclusie en aanbevelingen... 7 2 Risico s rondom de studiekeuzecheck 2014
Wettelijk kader Bij de wet Kwaliteit in Verscheidenheid is de invoering van een studiekeuzecheck (de studiekeuzeactiviteit en het daaruit volgend studiekeuzeadvies) geregeld. Vanaf 2014 is de studiekeuzecheck ondergebracht in de Wet Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek, artikel 7.31a tot en met artikel 7.31 d. Studiekeuzecheck en studiekeuzeadvies Aspirant-studenten en studieswitchers moeten zich vanaf 2014 uiterlijk op 1 mei aanmelden voor een bachelor opleiding. Ieder die hieraan voldoet, heeft recht op een studiekeuzecheck en een daaraan verbonden studiekeuzeadvies. Een studiekeuzeactiviteit beoogt aspirant-studenten meer inzicht in zichzelf en in de studiekeuze te geven. Een aspirant-student heeft recht op maximaal drie studiekeuzechecks. Naast het recht van de aspirant-student op de studiekeuzecheck, kan de instelling de deelname aan een studiekeuzecheck ook verplichten. De inrichting van de studiekeuzecheck en de vorm van het studiekeuzeadvies is overgelaten aan de individuele instellingen. De medezeggenschap aan iedere instelling heeft een adviesrecht over het voorgenomen beleid rondom de studiekeuzecheck en het studiekeuzeadvies. De instelling mag geen financiële bijdrage aan de aspirant-studenten vragen voor deelname aan een studiekeuzecheck. Toelatingsrecht en toelaatbaarheid De aspirant-student die zich uiterlijk op 1 mei aanmeldt en deel heeft genomen aan de studiekeuzecheck wanneer de instelling deze verplicht stelt, heeft toelatingsrecht tot de bachelor. Dit betekent dat deze aspirant-student de bachelor mag starten, ook wanneer het studiekeuzeadvies negatief is. Studenten die zich na 1 mei voor een eerste bachelor aanmelden en/of niet deelnemen aan de studiekeuzecheck wanneer deze door de instelling verplicht is gesteld, zijn toelaatbaar. Dit betekent dat de instelling bepaalt of de student mag starten aan de bachelor. Enkel voor studenten die al een studie volgen en ná 1 mei een negatief bindend studieadvies ontvangen geldt een uitzondering; voor deze studenten geldt dat zij ook bij een eerste inschrijving ná 1 mei toelatingsrecht hebben. Risicoanalyse De risico s rondom de vervroegde aanmeldingsdatum, de inhoud van de studiekeuzeactiviteit, het ongebonden studiekeuzeadvies en het weigeren van aspirant studenten zijn hieronder weergegeven. Enkele van deze Veranderingen risico s gelden enkel voor de eerste jaren na invoering, of zijn in de eerste jaren na invoering omvangrijker. Dit heeft mede te maken met geplande beleidswijzigingen Kennis op het gebied van centrale loting en doorstroom van hbo naar wo en het gegeven dat het instellingsbeleid rondom de studiekeuzecheck bij veel instellingen voor Instellingsbeleid de eerste keer word toegepast in 2014. Risico s rondom de studiekeuzecheck 2014 3
Risico s ten gevolge van gebrek aan kennis Ondanks de communicatie rondom de aanpassingen in de wet die kort na de behandeling in de Eerste Kamer is gestart door middel van onder andere de brief aan alle eindexamenkandidaten 1, is het zeer onwaarschijnlijk dat de inhoud van de wijzigingen volledig bekend zijn bij alle aspirant-studenten 2. Risico 1: Aspirant-studenten die voorafgaande aan hun eerste studiejaar geen eindexamenkandidaat of mbo 4 student waren, hebben de hierboven genoemde brief niet ontvangen. Deze groep wordt gevormd door aspirant-studenten die in een latere fase gaan studeren, bijvoorbeeld in het kader van leven lang leren of vanwege een gap year waar 9% van de eindexamenkandidaten voor kiest 3 ; Risico 2: De aspirant-studenten worden in het proces van studiekeuze bijgestaan door onder andere studieloopbaan begeleiders, decanen en hun ouders. Ook bij deze groepen bestaat het risico dat zij niet volledig op de hoogte zijn van de wijzigingen en de implicaties die deze met zich meebrengen. Hierdoor kunnen de aspirant-studenten onjuist of onvolledig geïnformeerd worden; Risico 3: Huidige eerstejaars studenten die aan het einde van dit academisch jaar switchen van studie 4, zijn niet specifiek op de hoogte gebracht van de wijzigingen. Studenten die na 1 mei besluiten te switchen verliezen hun toelatingsrecht. Risico s bij de ontwikkeling van het instellingsbeleid De instellingen in het hoger onderwijs moeten in een kort tijdsbestek beleid ontwikkelen rondom de invulling van de studiekeuzecheck. In de ontwikkeling spelen verschillende factoren een belangrijke rol. Risico 4: De instelling krijgt voor de ontwikkeling van de studiekeuzecheck geen extra financiële middelen. De kwaliteit van de studiekeuzecheck en de kwaliteit van de overige studiekeuze- en voorlichtingsactiviteiten is hier niet mee gewaarborgd; Risico 5: De instelling kijkt bij het opstellen van het beleid rondom de studiekeuzecheck mogelijk meer naar de concurrerende instellingen, dan naar wat de beste studiekeuzecheck voor de aspirant-student voor de betreffende opleiding zou zijn; Risico 6: Instellingen die te maken hebben met een teruglopend aantal studenten overwegen de mogelijk afschrikkende werking van het verplicht stellen van de studiekeuzecheck; Risico 7: Door het korte tijdsbestek wordt het instellingsbeleid rondom de studiekeuzecheck kort op het moment van de communicatie naar aspirantstudenten aan de medezeggenschapsraad voorgelegd. Het adviesrecht van de medezeggenschapsraad komt zodoende onder druk te staan; Risico 8: Instellingen gaan té coulant om met aspirant-studenten die zich inschrijven na 1 mei waardoor het effect van de vervroegde aanmeldingsdatum verzwakt; 1 Volgend jaar studeren? Belangrijke informatie over aanmelden, Ministerie OCW 2013 2 Flitspeiling: vervroegde aanmelddatum, studiekeuzecheck en doorstroming, GFK 2014 3 Mobiliteit in beeld, Nuffic 2012 4 In het hbo switcht 6% van de studenten na het eerste jaar. In het wo switcht 7,5% van de studenten na het eerste jaar. 4 Risico s rondom de studiekeuzecheck 2014
Risico s van de studiekeuzetrajecten De ontwikkelde studiekeuzetrajecten aan de verschillende instellingen brengen eveneens enkele risico s met zich mee. Risico 9: Een studiekeuzecheck kan een verplichte aanwezigheid behelzen. Door het grote aantal instellingen en opleidingen kan deze aanwezigheid samenvallen met andere studiekeuzechecks; Risico 10: Omdat internationale studenten zijn uitgezonderd van de vervroegde inschrijfdatum en van de mogelijke verplichte deelname aan de studiekeuzeactiviteit kan het effect van de juiste student op de juiste plek bij opleidingen met veel internationale studenten uitblijven; Risico 11: Wanneer het studiekeuzeadvies negatief is, kan dit in de communicatie naar de betreffende aspirant-studenten als een bindend advies overkomen, bijvoorbeeld wanneer in het advies niet helder is aangegeven dat het advies, mits de student zich uiterlijk op 1 mei heeft aangemeld, vrijblijvend is. Dit beïnvloed de perceptie van het toelatingsrecht; Risico 12: De decentrale selectieprocedure die steeds meer opleidingen hanteren, loopt niet synchroon met de studiekeuzeactiviteiten waardoor het studiekeuzetraject wordt verstoord. Ook de procedure, inclusief de aanmeldingsdatum, voor lotingstudies is afwijkend van de aanmeldingsprocedure voor niet-lotingstudies. De centrale loting zal worden afgeschaft waardoor het risico van het niet synchroon lopen van trajecten bij fixus en niet-fixus opleidingen zal toenemen. Risico s rondom de studiekeuzecheck 2014 5
De ideale studiekeuzecheck Het ISO heeft getracht om enkele kenmerken van de ideale studiekeuzecheck te definiëren. Zowel kenmerken van de studiekeuzeactiviteit als van de studiekeuzecheck worden hieronder weergegeven. Vorm van contact en communicatie Het ISO is van mening dat de deelnemers gedurende de studiekeuzecheck (ook) in contact moeten komen met docenten, studenten en/of alumni van de betreffende opleiding. Door dit persoonlijke contact ontstaat een wederzijdse informatiestroom waarbij de instelling de informatie kan krijgen om een goed advies te geven en de aspirant-student voor zichzelf kan bepalen of de betreffende opleiding een match is. Deze informatie draagt bij aan het creëren van een informed decision van de studie. Het studiekeuzeadvies dat de instelling op basis van de studiekeuzeactiviteit aan de student geeft zou volgens het ISO op schrift moeten worden gesteld. Immers, het is te verwachten dat de aspirant-student het studiekeuzeadvies zwaar zal laten meewegen in zijn studiekeuze. Mede om die reden is het volgens het ISO van belang dat bij het delen van het studiekeuzeadvies het ongebonden karakter van het studiekeuzeadvies naar voren komt. Focus van de studiekeuzeactiviteit en het advies De ideale studiekeuzeactiviteit zou zich volgens het ISO moeten richten op de match tussen de aspirant-student en de bij de studie toegepaste onderwijssystematiek. Daarnaast dienen de verwachtingen van de aspirant-studenten getoetst te worden en de werkelijke inhoud van de studie. Eveneens zou in de studiekeuzecheck duidelijk moeten worden of de student aansluit bij, en past binnen, de onderwijssystematiek van de betreffende opleiding. Beide onderdelen dienen dan ook terug te komen in het studiekeuzeadvies, onderbouwd op basis van de waarnemingen tijdens de studiekeuzeactiviteit. Hierbij benadrukt het ISO dat een advies dat enkel is gericht op de mate van kennis die de student over de betreffende opleiding heeft onvoldoende is en onvoldoende recht doet aan de matchingsmogelijkheid voor de aspirant-student. Inhoud van de informatie De informatie die de aspirant-student uit de studiekeuzecheck haalt, moet zowel objectief zijn als uitgebreid; de studiekeuzecheck moet voor de aspirant-studenten het sluitstuk zijn van een uitgebreider traject van oriëntatie en informatie-inwinning. Na voltooiing van de studiekeuzeactiviteit (en het advies) moet de aspirant-student de grootst mogelijke zekerheid hebben of de studie hem al dan niet past. Moment van advies Bij de risico s is aangegeven dat mede door de grote omvang van het aantal opleidingen, het aantal aangeboden studiekeuzechecks zeer omvangrijk zal zijn en mogelijk tegelijkertijd plaats gaat vinden. Aangezien de studiekeuzecheck idealiter het sluitstuk is van het gehele studiekeuzetraject van de aspirant-studenten, dient het advies op een moment te komen dat het nog onderdeel van het keuzeproces kan uitmaken. Het ISO pleit dan ook voor een advies dat én zeer kort na het moment van de studiekeuzeactiviteit is én ruim voordat de definitieve keuze gemaakt moet worden; 1 augustus. 6 Risico s rondom de studiekeuzecheck 2014
Conclusie en aanbevelingen In dit onderzoek heeft het ISO getracht de risico s van de studiekeuzecheck -in de volle breedte- te benoemen. Het ISO is een warm voorstander van matching en is van mening dat de wettelijke kaders, gesteld door de Wet Kwaliteit in Verscheidenheid, de mogelijkheid tot een goed matchingstraject mogelijk maken. Overduidelijk zal zijn dat de genoemde risico s, door de professionele houding van instellingen en de inzet van de koepelorganisaties en het ministerie van OCW, niet allemaal in de praktijk werkelijkheid zullen worden. Maar dit laat onverlet dat er een groot aantal risico s is met zwaarwegende gevolgen. Gebaseerd op dit rapport concludeert het ISO dat zowel de mogelijke afbraak van het toelatingsrecht in het hoger onderwijs als het niet optimaal benutten van de mogelijkheid om aspirant-studenten te voorzien van een goed functionerend matchingsproces de overkoepelende risico s zijn. Een groot aantal instellingen ontwikkelt op dit moment voor het eerst beleid dat de studiekeuzecheck inricht. Veel van bovenstaande risico s kunnen op instellingsniveau, mede door het gebrek aan ervaring, werkelijkheid worden. Op basis van dit rapport doet het ISO dan ook de aanbeveling dat instellingen een uitvoerige evaluatie van de studiekeuzeactiviteit uitvoeren, waarbij ook de ervaringen van de deelnemende aspirantstudenten een grote rol spelen. Ondanks dat er een groot aantal verschillende opleidingen en instellingen zijn, is het ISO van mening dat veel studiekeuzeactiviteiten overeenkomsten kunnen vertonen. Het ISO doet dan ook de aanbeveling dat verschillende instellingen hun best practices onderling delen. Middels het delen van ervaringen en de resultaten van evaluaties verwacht het ISO dat instellingen tot een gezamenlijke deler van aangetoonde effectieve onderdelen van de studiekeuzecheck kunnen komen. Risico s rondom de studiekeuzecheck 2014 7
Auteur Maarten Derksen Met dank aan de werkgroep KiV Puck van Tilburg Chanine Drijver Michiel Faasse Tobias Grond Koen Kwakman Dorinthe de Man Farah Meeuw Kirsten Spronsen Ontwerp Jasper Sonderen Over ISO Het Interstedelijk Studenten Overleg is de grootste landelijke studentenorganisatie en behartigt de belangen van studenten uit het hoger onderwijs. Bij het ISO zijn 33 (aspirant) lidorganisaties en zes convenantpartners aangesloten, die samen ruim 688.000 studenten vertegenwoordigen. Het ISO is vaste gesprekspartner van onder andere het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de politieke partijen en de koepels van universiteiten en hogescholen. Risico s rondom de studiekeuzecheck 2014 9