Dodenherdenking Beuningen, 4 mei 2015 Voor het eerst in mijn leven bezocht ik twee weken geleden Auschwitz en Birkenau. Twee plekken in het zuiden van Polen waar de inktzwarte geschiedenis van Europa je letterlijk onder je huid gaat zitten. Voor het eerst in mijn leven heb ik de verhalen van mijn oma en mijn ouders over de Tweede Wereldoorlog, de film- en documentaire beelden en de boeken over die periode kunnen aanvullen met een concreet gevoel. Een afschuwelijke beleving waar je niet omheen kunt. Staande in één van de vele barakken, de kilte voelend van de stenen vensterbanken, heb ik geprobeerd te begrijpen wat mensen hier elkaar hebben aangedaan. Hoe mensen onder erbarmelijke omstandigheden dagenlang opgepropt zaten in treinen zonder voedsel, water en sanitaire voorzieningen. Hoe familieleden abrupt 1
werden gescheiden van elkaar, zonder nog ooit iets van elkaar te horen of te zien.hoe de ene mens over de andere besliste of hij mocht blijven leven. Waar 85% van de 1,3 miljoen mensen die daarheen gebracht werden, daar ook vermoord zijn. Daar in Auschwitz was het beeld van die oorlog voor mij meer compleet. Maar daarmee ook des te zwarter. Ik was daar niet alleen maar met zo n 70 jonge mensen. Jonge twintigers uit Canada, Nederland en Polen. Waaronder ook twee jonge mensen uit Weurt. Zij zijn hier vanavond ook aanwezig. Gestart vanuit onze zustergemeente Mikolow hebben zij de afgelopen 10 dagen verschillende bekende plekken van de Duitse vervolging tussen 1940 en 1945 bezocht. Daarmee zijn zij allemaal ambassadeur van de verhalen geworden die wij nooit mogen vergeten. Auschwitz en al die andere concentratiekampen werden 70 jaar geleden bevrijd en 2
daarmee is het een geschiedenis van lang geleden. Maar is er werkelijk wel zoveel veranderd? Mensen werden in die tijd veroordeeld om hun etnische afkomst, hun politieke opvattingen, hun seksuele geaardheid of hun geloof. Simpelweg omdat de mensen met de macht in die tijd hen geen bestaansrecht gunden. Ze moesten verdwijnen om wie ze waren. Omdat ze de schuld kregen van wat er mis ging in de samenleving. Omdat ze als minderwaardig werden beschouwd. Ongetwijfeld ook omdat men bang was voor hun inbreng. Vaak wordt gezegd dat de geschiedenis zich herhaalt. Feitelijk klopt dat niet. De specifieke omstandigheden zijn in elk conflict weer anders en uniek. Daarmee is het belang om de concrete verhalen van bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog te blijven herhalen van generatie op generatie niet minder. Enerzijds omdat we dat verplicht zijn naar de generatie die de gruwelijkheden hebben moeten doormaken. Maar anderzijds ook omdat ze 3
ons het inzicht bieden in de processen en structuren die er voor zorgden dat de rechtstaat en democratie om zeep werden geholpen. Of hoe in vredesnaam tolerantie en wederzijds respect achter de horizon konden verdwijnen. Op dit moment zijn mensensmokkelaars aan de kust van Noord Afrika bezig hun rijkdom te vergroten door mensen in gammele boten te stoppen voor een levensgevaarlijke reis. Elders worden hele families uitgemoord omdat ze een andere interpretatie van hetzelfde geloof aanhangen. Er lijken geen grenzen te zijn in de aanpak die men kiest. En het feit dat de gehele wereld meekijkt via internet maakt niets uit. Sterker nog, dit wereldwijde medium wordt ingezet in de strategie van alle strijdende partijen. Net zoals destijds de militairen uit Canada, de Verenigde Staten, Groot Brittannië en Polen die voor onze bevrijding hebben gevochten, zenden ook wij vanuit Nederland en Europa onze militairen uit om te vechten voor de 4
vrijheid van anderen. Ook sinds de Tweede Wereldoorlog vinden grote groepen jonge mensen de dood in hun bijdrage aan de vrede van anderen. De cynicus zal zeggen dat het in de mensheid zit opgesloten dat we elkaar overal en altijd naar het leven staan. Ik weiger me daarbij neer te leggen. Dan zou namelijk ieder slachtoffer voor niets zijn gestorven. Tegelijkertijd heeft de ellende van de Tweede Wereldoorlog ons ook nieuwe vriendschappen en samenwerkingspartners opgeleverd. Mijn bezoek aan Auschwitz, samen met onze Poolse vrienden uit Mikolow, leert me dat samen naar onze beider geschiedenis kijkend, we ook een gemeenschappelijke toekomst hebben. Een toekomst waar ruimte is voor het gezamenlijk herdenken van het verleden, zoals hier vandaag. Maar ook een toekomst waar we gezamenlijk bruggen naar vrede en veiligheid kunnen slaan. Een toekomst die overigens niet vanzelfsprekend is. Een vrijheid die niet vanzelfsprekend is. Die vrijheid bepalen we 5
zelf. Door de vrijheid die we als mensen nemen, maar vooral door de vrijheid die we een ander willen en durven geven. 6