mediator Langer zelfstandig met Facebook en zorg-apps

Mediator bericht over onderzoek en ontwikkeling in gezondheid en zorg Jaargang 23 / nummer 5 / oktober 2012 mediator Langer zelfstandig met Facebook en zorg-apps Parel-winnaar Machteld Huber: Feitelijk is niemand gezond Specialisten ten strijde tegen overbodige behandelingen Zorgverleners kijken de kunst af bij elkaar

Inhoud Nieuws 3, 16 Ouderen oordelen over ict-toepassingen 4 Afscheidsinterview met Medeblik-trio 6 Gezondheid is geen vaststaand feit 8 Column Bart Fauser 11 Rubriek Buitengaats: onderzoekers over de grens 11 Drie ZonMw-Parels voor vernieuwende wijkzorg 12 Niet-effectieve behandelingen in de ban 14 Btw-rechtszaak: geen omzetbelasting bij open call 17 Zorgverleners kijken in elkaars keuken 18 Afgerond 20 Oproepen 22 Subsidiekalender 24 Foto cover: Shutterstock/Yuri Arcurs Bij deze Mediator treft u een special over academische werkplaatsen. Mediator bericht over onderzoek en ontwikkeling in gezondheid en zorg Jaargang 23, special bij nummer 5, oktober 2012 mediator Special Academische Werkplaatsen 8 Gezondheid wordt internationaal gedefinieerd als volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden. Machteld Huber kreeg een Parel van ZonMw voor haar zoektocht naar een nieuwe omschrijving. Gezondheid is geen doel op zich, maar een middel tot een zinvol leven. 14 Lang niet alle medische behandelingen en diagnostische onderzoeken zijn effectief. ZonMw begint samen met medisch specialisten de campagne Verstandig kiezen, om onnodige interventies terug te dringen. 18 014_020_MEDIATOR_AW_DEFDEFDEF.indd 1 03-10-12 11:51 Koplopers in de eerstelijnszorg delen tijdens werkbezoeken het geheim van de smid met collega-zorgverleners. Mediator ging mee op visite bij het Centrum Huisartsen Schiedam. Mediator is een uitgave van ZonMw. ISSN 0924-8544. Mediator is digitaal te lezen op www.zonmw.nl/mediator. Voor reacties en voor toestemming voor het geheel of gedeeltelijk overnemen van berichten uit Mediator kunt u contact opnemen met de redactie via e-mail: mediator@zonmw.nl. Redactie Jenny Huttinga (hoofdredactie), Krista Kroon (eindredacteur), Nicolette van Heugten (redactieassistent), Mirjam Dijkema, Loes Hartman, Willemien Jager-van Tintelen, Cecilia Ljunggren Secretariaat ZonMw Postbus 93 245 2509 AE Den Haag Telefoon: 070 349 51 39 mediator@zonmw.nl Basisontwerp Studio Bau Winkel, Den Haag Layout Desenho Vormgeving, Zoetermeer Productiecoördinatie Paper Handling, Den Haag Abonnementenadministratie Abonneren of abonnement opzeggen: www.zonmw.nl/mediator (Adres)wijzigingen: www.abo.mediator@zonmw.nl Advertenties en agendaberichten Tarieven en voorwaarden zijn op te vragen bij het redactiesecretariaat via mediator@zonmw.nl Mediator verschijnt zes keer per jaar

Oplossing voor artrose: beschadigd kraakbeen kan zich herstellen Lange tijd werd aangenomen dat beschadigd kraakbeen zich niet kan herstellen. Maar onderzoekers van het UMC Utrecht zijn hard op weg het tegendeel te bewijzen. Bij een experimentele behandeling van een kleine groep patiënten met een knieartrose blijkt het versleten kraakbeen tot ieders verrassing weer aan te groeien. De revolutionaire me thode zou een uitkomst kunnen zijn voor de duizenden patiënten die altijd waren aangewezen op een knieprothese. Het onderzoek, dat mede gefinancierd wordt door ZonMw, wordt geleid door hoogleraar experimentele reumatologie Floris Lafeber. Hij legde onlangs op Radio 1 uit hoe de behandeling in zijn werk gaat. De patiënt krijgt een distractie geplaatst in de knie, waardoor de boven- en onderkant van het gewricht niet meer over elkaar schuren. De artrosepijn verdwijnt daardoor vrijwel onmiddellijk. Onder meer door de paar millimeter ruimte die ontstaat door de distractie, die zes weken moet blijven zitten, begint het kraakbeen zich te herstellen. Het herstel gaat verder nadat de distractie uit de knie is gehaald. Volgens Lafeber is het kraakbeen twee jaar na de ingreep nog op peil. Binnenkort verwacht hij de eerste resultaten van de ingrepen die vijf jaar geleden plaatsvonden. Of deze behandeling ook voor iedereen een oplossing is, durft Lafeber nog niet te zeggen. Daarvoor is meer onderzoek nodig. www.zonmw.nl/kraakbeen Meer onderzoek naar dementie noodzakelijk Meer aandacht voor onderzoek naar dementie: dat was het doel van de invitational conference die dinsdag 4 september plaatsvond bij ZonMw. De bijeenkomst draaide om de noodzaak een dam op te werpen tegen dementie, nu de ziekte door de vergrijzing steeds meer om zich heen grijpt. Door de dubbele vergrijzing relatief meer ouderen, die bovendien steeds ouder worden groeit het aantal dementiepatiënten explosief als we niets doen. Aan ZonMw is gevraagd een onderzoeksprogramma op te stellen. Dit is onderdeel van het zogeheten Deltaplan Dementie, een veelomvattend meerjarenplan dat de snelle toename van het aantal mensen met dementie moet tegengaan. Door meer onderzoek te doen en innovaties te ontwikkelen kan de toename van het aantal mensen met dementie worden afgeremd. Dat scheelt naar ver wachting enorm in de zorgkosten, zo kwam op de con ferentie naar voren. Het idee is om bestaand en nieuw onder zoek meer te stroomlijnen langs een gemeenschappelijke onderzoeksagenda. Landelijke en internationale afstemming is dan ook de winst van het Deltaplan Dementie. Het Deltaplan Dementie is een initiatief van Alzheimercentrum VUmc, Alzheimer Nederland, de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra en ZonMw. Academische Werkplaatsen Jeugd: inzetten op transitie Jeugd Een jaar na de start zijn de Academische Werkplaatsen Jeugd op drie hoofdelementen beschreven: de voortgang, programmaresultaten en werkzame factoren. De resultaten zijn gebundeld in een eerste voortgangsrapportage. Uit de voortgangsrapportage van de Academische Werkplaaten Jeugd blijkt onder meer dat de coördinatoren een cruciale spilfunctie vervullen in de werkplaats. Zij staan mede door de transitie Jeugd voor een stevige uitdaging om de werkplaatsen op koers te houden. Komende tijd moet planmatig en gestructureerd worden gewerkt aan kennisverspreiding en implementatie, en aan een sterkere betrokkenheid van en betere samen werking met onderwijs- en beleidsinstellingen. ZonMw biedt de coördinatoren de komende tijd ondersteuning in de uitvoering van hun taken en het aanpakken van de aandachtspunten van het rapport. De voortgang is geanalyseerd met behulp van een instrument dat, in opdracht van ZonMw, is ontwikkeld met de coördinatoren van de Academische Werkplaatsen Jeugd en onder begeleiding van Adviesbureau van de Bunt. Lees meer over academische werkplaatsen in de special bij deze Mediator. 3 Mediator oktober 2012 jaargang 23 nummer 5

Ouderen stemmen over ict-toepassingen Facebook voor ouderen, nuttig: Hoe kunnen slimme ict-oplossingen de zelfredzaamheid en het welzijn van ouderen bevorderen? Daarover ging het forum van Ambient Assisted Living van 24 tot 27 september. In twee workshops van ZonMw konden potentiële gebruikers stemmen over het nut van op ouderen toe gesneden vormen van sociale media en andere ict-oplossingen. Robots met een contactscherm, die je achterna gaan als je door je huis loopt, zodat je overal met de buitenwereld kunt communiceren. Sensoren die je bewegingspatroon in kaart brengen en informatie terugkoppelen, zodat je kunt besluiten meer, minder of anders te be wegen. Wandelstokken die elektronisch de om geving af tasten en je als slechtziende over straat loodsen. Al deze slimme ict-oplossingen, ontwikkeld met geld van het AAL JP (Ambient Assisted Living Joint Programme), waren te zien tijdens het forum van dit programma in Eindhoven. Het AAL JP is opgezet om de snelle veroudering van de Europese bevolking op te vangen. In 2020 is al 25 procent van alle Europeanen ouder dan 65 jaar. De verhouding tussen werkenden en niet-werkenden komt daardoor steeds meer onder druk te staan. Dat betekent: minder professionals om steeds meer ouderen zorg te geven. Het beeld van de oudere loopt achter op de werkelijkheid Stemkastje Ict biedt legio mogelijkheden om ouderen goed zelfstandig te laten wonen. Voorwaarde is wel dat de op lossingen tot stand komen in nauwe samenwerking met de doelgroep, zegt Geja Langerveld. Zij coördineert vanuit ZonMw het Nederlandse AAL programma. Je komt alleen tot nuttige oplossingen als je de gebruikers ZonMw en AAL JP AAL JP is een samenwerkingsverband van 23 Europese landen en de Europese Commissie om het Europese bedrijfsleven te stimuleren slimme ict-oplossingen voor ouderen te ontwikkelen. De EU stelt hiervoor 25 miljoen euro per jaar beschikbaar, de afzonderlijke landen en bedrijven dragen samen jaarlijks zo n 30 miljoen bij. In Nederland trekt het ministerie van VWS jaarlijks 1,9 miljoen euro uit. ZonMw voert het Nederlandse deel van het programma uit. Inmiddels is dit aan zijn vijfde ronde bezig. Daarin gaat het vooral om ict-oplossingen voor (zelf)management van dagelijkse activiteiten van ouderen in huis. Begin 2013 volgt de zesde en laatste ronde. bij de ontwikkeling betrekt. Niet alleen ouderen zelf, maar ook professionele zorgverleners en mantelzorgers. Technische bedrijven en universiteiten hebben vaak geen idee wat ouderen kunnen, willen en weten. Daarom heeft ZonMw op het forum twee workshops georganiseerd waarin ouderen met een stemkastje kunnen oordelen over ictoplossingen. In ijltempo presenteren projectmedewerkers acht ideeën, merendeels al beproefd in pilots. De ouderen oordelen over het nut voor henzelf en anderen, het gebruiksgemak en de privacygevoeligheid. De stemmers zijn tussen 65 en 75 jaar oud, 70 procent is man. Velen hebben al een tablet of smartphone en in ieder geval een pc, waarop ze chatten met kleinkinderen. Ruim twee derde gebruikt het internet voor commerciële activiteiten, zoals aankopen doen of bankzaken regelen. Daarentegen gebruikt 95 procent geen telecare of e-healthprogramma s. Er zijn relatief weinig mantelzorgers bij. Niet helemaal representatief dus voor de beoogde gebruikers, concludeert workshopvoorzitter Louise Richardson van het Europees platform voor ouderen organisaties. Maar veel ouderen zijn actief, protesteert men in de zaal. Flink wat aanwezigen geven lucht aan hun ergernis over het stereotiepe beeld van ouderen als kwetsbaar, zorgbehoevend en eenzaam. Het is ook niet de bedoeling dat beeld hier te bevestigen, zei Richardson. Zij vat het zo samen: I am not an older person, I am only a person getting older. Sociale media Vijf van de acht gepresenteerde oplossingen, ontwikkeld in verschillende Europese landen, beogen gebruikers door middel van aangepaste vormen van sociale media in contact te brengen met de buitenwereld, dichtbij of verder weg. Zoals een computerspel dat de senior (al dan niet op afstand) samen met de kleinkinderen kan doen, om op speelse manier herinneringen op te halen. En een app waarmee ouderen, bijvoorbeeld in een verpleeghuis, in een afgeschermd netwerk af spraken maken, contacten onderhouden en elkaar tippen over leuke activiteiten. Ook de activiteitenbegeleiding kan er bezigheden opzetten. Of een app 4 Mediator oktober 2012 jaargang 23 nummer 5

ja/nee? Door Veronique Huijbregts voor pc of smartphone om mensen met en zonder beperkingen met elkaar in contact te brengen. En een device dat het zeventigplussers mogelijk maakt via het televisiescherm diensten in verschillende categorieën aan te klikken, met anderen in contact te treden en een slimme agenda te gebruiken. De oordelen van de stemmers komen vaak op hetzelfde neer: nuttig, zeker, maar meer voor iemand die ik ken dan voor mezelf. Liever niet apart Enthousiast zijn de aanwezigen over een mobiele telefoon waarmee mensen allerlei relevante gezondheidswaarden, zoals bloeddruk en bloedsuikerspiegel, zelf kunnen meten. Bijna 80 procent zou zo n portal zelf gebruiken. Een interface waarmee gebruikers gebruik kunnen maken van allerlei ict-diensten, zoals een melding dat ze hun medicijnen moeten nemen, lijkt de aanwezigen vooral handig om onafhankelijk leven te bevorderen en te communi ceren via internet. Ik vond het soms lastig de verschillen tussen de oplossingen te zien, reageert na afloop stemmer Roelie Brouwer. Ook Peter Stenneke, lid van een ouderenbond, ziet veel overeenkomsten tussen de gepresenteerde oplossingen. Het beeld van de oudere loopt achter op de werkelijkheid, is zijn indruk. De behoefte aan een sociaal netwerk via ict is er zeker, maar liever niet voor deze doelgroep apart. De zin van AAL staat voor hem buiten kijf. Nederlandse ouderen lopen voorop in het gebruik van ict, zegt Langerveld. Dat is in veel andere EU-landen anders. 30 procent van de Europese ouderen heeft nog nooit het internet gebruikt. Maar de doelgroep verandert snel en vormt een grote markt. Dankzij het AAL-forum ontmoeten beleid, ge bruikers, onderzoekers en zorgprofessionals elkaar. Deze sessies hebben dus zeker nut. Meer informatie op: www.zonmw.nl/aal De oudere doelgroep verandert snel en vormt een grote markt Foto: Shutterstock/asiana 5 Mediator oktober 2012 jaargang 23 nummer 5

Medeblik-trio geeft kijk op onderzoek en financiering: Geef excellente Bijna 23 jaar was de column Medeblik voor Mediatorlezers een van de redenen om het blad open te slaan. Wat motiveerde de columnisten en cartoonist en hoe kijken zij nu aan tegen wetenschap en onderwijs? We spreken elkaar tijdens het afscheidsetentje dat de ZonMw-directie aanbiedt aan columnisten Jannes van Everdingen en Adam Cohen en tekenaar Jos van der Meer. Van Everdingen schreef Medeblik sinds november 1990, aanvankelijk samen met sociaal-geneeskundige Niek Klazinga. Zo n column ging een aantal keren heen en weer. Pas als de tekst helemaal klaar was, ging hij naar Jos, die er in vijf minuten een cartoon bij tekende. Cohen werd vanaf juli 2005 de nieuwe collega-columnist van Van Everdingen, nadat Klazinga zich vanwege an dere verplichtingen had teruggetrokken. Met zijn komst kregen de columns een wat pittiger toon. Cohen maakt zich vaker boos: Dat is een verschil tussen Jannes en mij. Ik houd van wat meer emotie, Jannes is analytischer. Van Everdingen: Ik ben eigenlijk nooit boos. Ik verbaas me meer over dingen. Dan lees ik iets in de krant en dan denk ik: zou dat nou echt zo wezen? Jannes van Everdingen is dermatoloog en algemeen secretaris van de Regieraad Kwaliteit van Zorg. Adam Cohen is hoogleraar klinische farmacologie in Leiden en directeur van het Centre for Human Drug Research (CHDR). Jos van der Meer heeft dit jaar afscheid ge nomen als hoogleraar en afdelingshoofd interne geneeskunde in het Radboud Medisch Centrum in Nijmegen. Hij is bestuurslid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Een selectie uit zijn cartoons is te vinden op www.josvandermeer-cartoons.nl. Hoewel de redactie soms bezorgd was over de reacties die een column zou oproepen, heeft de ZonMw directie nooit ingegrepen. Ook niet toen de columnisten vrolijk opriepen tot het opheffen van ZonMw en opdrachtgever NWO. Cohen is nog steeds blij met die column, al blijkt zijn mening wel voor nuance vatbaar te zijn. Ruimte Het gesprek gaat over de financiering van het wetenschappelijk onderzoek. Cohen: Het geheim van goede onderzoekfinanciering is dat je excellente mensen voldoende ruimte moet geven. Als je alles van tevoren wilt dichttimmeren, komt er niets nieuws uit. Zo n misselijkmakende term als valorisatie, dat je bij voorbaat al moet zeggen wat er te verdienen valt, is dodelijk voor creativiteit. Men is te bang om wetenschappers vrijheid te geven. Van Everdingen nuanceert dit pleidooi voor ruimte: Creativiteit kan ook juist bloeien als deze wordt beperkt. Veel kunstenaars scheppen juist vanuit pijnlijke ervaringen en ook wetenschappers leveren vaak hun beste bijdragen wanneer zij tegenstand ontmoeten. Van der Meer vreest dat vooral het fundamentele onderzoek zal lijden onder het huidige klimaat: Ik begreep laatst dat er nog geen rekenmodel bestaat voor de waarde van fundamenteel onderzoek. Het lastige is natuurlijk de tijdshorizon. De ontwikkeling van een fundamentele ontdekking naar toepassing kan soms wel twintig jaar duren. Cohen: Misschien moeten we niet eens meedoen met die schijnberekeningen. Het is gewoon een kwestie van beschaving. Het Concertgebouw is ook meer dan een bedrijf. Als je alles van tevoren wilt dichttimmeren, komt er niets nieuws uit 6 Mediator oktober 2012 jaargang 23 nummer 5

Door Pieter van Megchelen onderzoekers de ruimte Ook in het bedrijfsleven is de creatieve ruimte steeds krapper geworden. Cohen: Ik heb bij Wellcome gewerkt in een periode dat het bedrijf geweldig innovatief was. Er zaten vier Nobelprijswinnaars in de directie. Wij hadden enorm veel vrijheid, het werd gezien als een anarchie. Maar er kwam wel echt wat uit. Er zijn in die periode enorme doorbraken geweest rond herpes, aids, epilepsie en andere aandoeningen. Niemand besefte toen hoe bijzonder dat allemaal was. Pas nadien zijn we dat gaan zien. Toen de aandeelhouders het voor het zeggen kregen, veranderde alles. Dat geldt eigenlijk in de hele farmaceutische industrie, toen ging het ineens alleen nog maar over toepasbaarheid op de korte termijn. Onderwijs De basis voor hoge wetenschappelijke kwaliteit en goede gezondheidszorg wordt gelegd in het hoger onderwijs. Daar is de afgelopen jaren een trendbreuk met het verleden te zien. Van der Meer: Tussen 1975 en 2000 was het eenheidsworst. De laatste jaren krijgen we weer aandacht voor de briljante studenten die we willen koesteren. Cohen: Het is een genoegen om met die topgroep van studenten te werken. Die gaan gewoon zelf aan de slag. Aan de andere kant van de verdeling heb je de 5 procent allerslechtste studenten, die moet je zo snel mogelijk wegselecteren. Daartussenin zit de middenmoot, die kun je nog flink verbeteren door goed onderwijs te geven. Van der Meer vertelt hoe hij als afdelingshoofd heeft laten uitzoeken waarom sommige internisten relatief veel overbodige diagnostiek aanvragen en andere niet: Leeftijd, geslacht, het klinische aandachtsgebied al die factoren bleken nauwelijks van invloed te zijn. Er was er maar één die de doorslag gaf: waar had iemand zijn opleiding gedaan? Dat laat zien hoe belangrijk goed onderwijs is. Zweden Eenheidsworst is in de wetenschap evenmin een nuttige strategie, zo blijkt uit een vergelijking tussen verschillende Europese landen. Van der Meer: Zwitserland doet het bijzonder goed. De overheid investeert daar stevig in universiteiten. Denemarken doet het relatief prima, onder meer door excellente groepen te concentreren. De wetenschap in Zweden is de afgelopen jaren hard achteruitgegaan. Er zijn daar veel kleine universiteiten, met zeer middelmatige figuren als bestuurders. Hoe komt het dat biomedisch onderzoekers het hier in Nederland zo goed doen, bij een veel lagere investering dan de Zwitsers, en vrijwel zonder innovatief farmaceutisch bedrijfsleven? Niemand die het zeker weet. Zou het misschien ons calvinisme zijn, een religieuze stroming die ook in Zwitserland zijn sporen heeft na gelaten? Cohen: Misschien hebben we toevallig de juiste balans gevonden. Je kunt zo n complex verschijnsel nooit aan de hand van één dimensie helemaal verklaren. Daarmee komt de nuance aan het woord die zich moeilijk in een paar regels laat samenvatten. Van Everdingen: En dan hebben we het nog niet eens gehad over de vertaalslag van onderzoek naar richtlijnen en naar het grotere publiek. Dat doen we in ieder geval beter dan de Zwitsers. Misschien is het idee om een column te beginnen? Illustratie: Jos van der Meer 7 Mediator oktober 2012 jaargang 23 nummer 5

Parel voor een nieuw concept van gezondheid Door Maarten Evenblij Als we goed kijken, is feitelijk niemand gezond Arts en onderzoeker Machteld Huber kreeg 20 september een ZonMw-Parel voor haar in span ningen om te komen tot een ander concept van gezondheid dan de definitie van de Wereld gezondheids organisatie. Een nieuw begrip dat medicalisering moet tegengaan en veerkracht en gezondheidsvaardigheden centraal stelt. Foto: Marijn van Zanten Machteld Huber: Het idee van compleet welbevinden is een prachtig ideaal, maar leidt onbedoeld tot medicalisering 8 Mediator oktober 2012 jaargang 23 nummer 5

Vanwaar uw betrokkenheid bij definities van gezondheid? Ik ben opgeleid als huisarts en onderzoek bij het Louis Bolk Instituut onder meer effecten van gezonde leefwijzen. Maar hoe meet je gezondheid? Daarvoor bestaat een heel scala van definities, waarvan de meest dominante die van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uit 1948 is. Die beschouwt gezondheid als een toestand van compleet fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet van louter het ontbreken van ziekte of gebrek. Daar lijkt mij niets mis mee. Iemand die zich niet wel voelt, kun je moeilijk gezond noemen. De definitie was decennialang een goed richtpunt en heeft wereldwijd grote inspanningen teweeggebracht Gezondheid is geen doel op zich, maar een middel tot een zinvol leven om ziekten, zoals infectieziekten, te bestrijden. Het is ook goed dat er wordt gesproken over welbevinden, dat meer is dan louter de afwezigheid van ziekte en gebrek. Maar er zijn twee belangrijke bezwaren. Allereerst wordt gezondheid hier gezien als een statische toestand. Maar het leven is niet statisch. Er zijn voortdurend veranderingen, waarop je moet reageren. Bij ingrijpende gebeurtenissen zul je je ellendig voelen. Volgens de WHO zou je dan ongezond zijn, terwijl het een reactie is op die gebeurtenissen. Er is pas sprake van ziekte als de veerkracht onvoldoende is. Het gaat dus om adaptatievermogen. Mensen reageren nu eenmaal verschillend op ingrijpende gebeurtenissen. Dat klopt en dat is juist interessant. Hoe komt het dat de ene persoon beter dan de andere omgaat met moeilijke gebeurtenissen, zoals dood, ziekte of ontslag? Dat heeft met die veerkracht te maken. Groeien iemands veerkracht en greep op het eigen leven, dan neemt het gevoel van welbevinden vaak toe. Vaardigheden voor een grotere veerkracht en eigen regie dragen dus bij aan een goede gezondheid. En de tweede kritiek op de definitie van de WHO? Die behelst het idee van compleet welbevinden. Dat is een prachtig ideaal, maar leidt onbedoeld tot medicalisering. Door de toegenomen welvaart worden mensen ouder, maar hebben ze ook steeds meer chronische ziekten. Bovendien sporen moderne diagnostische methoden steeds meer (beginnende) aandoeningen op. Als we goed kijken, is feitelijk niemand gezond. Natuurlijk moeten evidente ziekten worden behandeld, maar het lijkt tijd voor een focusshift van het zoeken van genezing naar het meer bevorderen van de gezondheid. In Nederland bijvoorbeeld gaat 95 procent van het zorgbudget nog naar het bestrijden van ziekten. Daar valt nog kostenbesparing te winnen. Vindt u een luisterend oor voor uw pleidooi? Steeds meer. In opdracht van de Gezondheidsraad en ZonMw heb ik eind 2009 een internationale conferentie over dit thema georganiseerd en dat heeft in juli 2011 geleid tot een artikel in de British Medical Journal (BMJ). Daarin wordt gezondheid beschreven als the ability to adapt and to self manage het vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven. Op basis van die publicatie organiseert de WHO binnenkort een kleine conferentie en ZonMw in het voorjaar van 2013. Ik heb duidelijke indicaties dat de discussie op gang is gekomen en dat gezondheid meer zal worden gezien als een proces dan als een toestand, en dat er aandacht komt voor de mogelijkheden om veerkrachtiger te worden. Het klinkt nog wel vaag. We hebben bewust niet gekozen voor een vastomlijnde definitie, maar voor een paraplubegrip waarvan iedereen snapt wat je ermee bedoelt. Mensen willen uiteraard dat hun ziekte wordt behandeld, maar ook dat zij daarnaast een zinvol bestaan kunnen hebben met een goede kwaliteit van leven. De daarvoor benodigde vaardig heden zouden ze graag ontwikkelen. Gezondheid is geen doel op zich, maar een middel tot een zinvol leven. Dat betekent ook aandacht voor de psyche, de mentale fitheid van iemand, het kunnen functioneren in het dagelijks leven en de participatie. Ik onderzoek nu de verschillende pijlers die men met gezondheid associeert, zoals lichamelijke en mentale gezondheid, sociale participatie, spirituele aspecten en kwaliteit van leven. Het concept moet nader worden toegespitst en uitgewerkt voor specifieke doel groepen. Wat zouden de consequenties van een nieuwe definitie van gezondheid kunnen zijn? Als iemands gezondheid centraal staat in plaats van de volledige afwezigheid van ziekte en gebrek, zal ook de zorgbehoefte veranderen: meer behoefte aan begeleiding naar een kwalitatief hoogwaardig leven. Dat noem ik positieve gezondheid. Dat vereist aandacht voor nieuwe vaardigheden, zoals versterking van veerkracht en het vermogen zelf regie te voeren. De zogeheten health literacy is daarbij een belangrijk aandachts punt. Op school zou je al moeten leren hoe je zelf kunt bijdragen aan je eigen welzijn en gezondheid. In de opleiding van artsen zal kennis over gezondheidsbevordering en zelfmanagement, en het aanleren van de noodzakelijke vaardigheden om die kennis over te brengen, een plek moeten krijgen. Zie ook: www.zonmw.nl/gezondheid 9 Mediator oktober 2012 jaargang 23 nummer 5

Hersenstichting Nederland De Hersenstichting Nederland helpt hersenaandoeningen voorkomen en genezen, en wil ervoor zorgen dat patiënten een zo volwaardig mogelijk leven leiden. De Hersenstichting Nederland stelt een programmasubsidie beschikbaar voor wetenschappelijk onderzoek. Zij roept daartoe kandidaten op een onderzoeksprogramma in te dienen voor het onderzoeksgebied Traumatisch Hersenletsel De Hersenstichting wil door middel van deze programmasubsidie Nederlandse onderzoeksgroepen stimuleren die zich bezighouden met onderzoek naar traumatisch hersenletsel. Vooraanmeldingen kunnen worden ingediend t/m uiterlijk woensdag 27 februari 2013. voorwaarden Er wordt één programmasubsidie beschikbaar gesteld. Vooraanmeldingen moeten voldoen aan het kader programmasubsidie traumatisch hersenletsel van de Hersenstichting Nederland. Deze is op de website (www.hersenstichting.nl >onderzoek) in te zien. De doelgroep bestaat uit ervaren onderzoekers / onderzoeksgroepen die zich bezighouden met het onderzoeksgebied traumatisch hersenletsel. Een programmasubsidie bestaat uit maximaal 600.000. procedure Vooraanmeldingen kunnen worden ingediend via een standaardformulier. Dit is op te vragen bij Ellen Rasens (erasens@hersenstichting.nl). De Wetenschappelijke Adviesraad zal uit de vooraanmeldingen een aantal kandidaten selecteren. Deze worden uitgenodigd een uitgebreid voorstel in te dienen en een presentatie te geven. Na beoordeling van deze voorstellen zal de Hersenstichting Nederland de subsidie toekennen. De toekenning van de subsidie vindt naar verwachting in april 2014 plaats. Bij de selectie zijn de beoordelingscriteria onder meer gericht op Het voorgestelde onderzoeksprogramma. De onderzoekservaring en het CV van de hoofdaanvrager en de track record van de onderzoeksgroep. De inbedding van het onderzoek en samenwerkingsverbanden. Nadere informatie over de Hersenstichting Nederland is te vinden op www.hersenstichting.nl

Frisse blik Ziekten beter begrijpen In een wisselcolumn schrijven bestuursleden van ZonMw over actuele kwesties. Bart Fauser is hoogleraar voortplantingsgeneeskunde aan de Universiteit Utrecht. Als recent benoemd bestuurslid mag ik nog even niet ge hinderd door veel kennis van ZonMw-zaken van buiten naar binnen kijken. ZonMw heeft zich in de loop der jaren onderscheiden door zich vooral te richten op onderzoek dat de praktijk van alle dag verandert. Door veel nadruk te leggen op studies naar doelmatigheid van interventies en meer recent ook op implementatie daarvan in de dagelijkse praktijk heeft ZonMw zich een centrale plaats verworven in de ontwikkeling van de geneeskunde in Nederland. Daarover niets dan lof. Het gevaar bestaat dat dit type studies toenemend wordt gezien als de enige vorm van relevant (subsidiewaardig) geneeskundig onderzoek. Beter begrip omtrent ontstaan van ziekten en onderzoek naar nieuwe interventies dient echter vooraf te gaan aan evidence based klinisch onderzoek. Als kennis nog onvoldoende is, valt er gewoon weinig nieuws toe te passen. Een mooi voorbeeld is het recente ZonMw-signalement Vrouwen zijn anders. Wij moeten onder ogen zien dat wij nog heel veel niet begrijpen van vrouwspecifieke aspecten van gezondheid en ziekte, bijvoorbeeld rond veroudering. Hiervoor is multidisciplinair, translationeel onderzoek nodig met gebruik van vele nieuwe technieken die recent beschikbaar zijn gekomen. Kennis verwerven zonder oog voor toepassing daarvan is zinloos. Die tijd is voorbij en dat is maar goed ook! Ik pleit dan ook voor parallelle ZonMwprogramma s gericht op kennisverwerving, naast doelmatigheid en implementatie, waar mogelijk met elkaar verbonden. Het dienen duidelijk gescheiden trajecten te zijn, aangezien adequate uitvoering geheel verschillende expertise vereist. Foto: Michiel de Ruiter Buitengaats Door Annette Wiesman Veel wetenschappers werken enige tijd in den vreemde. Wat valt ze daar op? Mediator vraagt het Nederlanders over de grens en buitenlanders in Nederland. Deze keer: Femke Buisman-Pijlman, Lecturer & Program leader aan de Faculty of Health Sciences, University of Adelaide, Australië. Wat is uw onderzoeksterrein? De neurobiologie van verslaving: hoe vroege ervaringen invloed kun - nen hebben op latere ver slavingsgevoeligheid. Hoe lang bent u al in Australië? Ik ben er nog maar net; vijf jaar. Waarin verschillen de Nederlandse en de Australische wetenschaps beoefening? In Nederland is wetenschap meer in het dagelijks leven aanwezig en wordt ze in verschillende settings beoefend. In Australië vindt alleen op universiteiten wetenschappelijk onderzoek plaats. Daardoor is de afstand met je collega-onderzoekers veel groter. De afstand tussen Adelaide en de dichtsbijzijnde universiteitsstad Melbourne is groter dan Utrecht-Parijs. Ik ga dus niet zomaar even ergens langs om te overleggen. In Australië ligt de focus op de toepasbaarheid; Nederland is meer innovatiegericht. De manier om je hier als onderzoeker te profileren is door zoveel mogelijk wetenschapsprijzen te winnen ik heb er zelf onlangs ook één gewonnen. In Nederland moeten wetenschappers ontzettend goed zijn om misschien eens in hun leven een belangrijke prijs te krijgen. Het fijne is dat wetenschappers in Australië meer ruimte krijgen om een eigen onderzoekslijn op te bouwen. Ik hoef niet in een hiërarchische setting onder een hoogleraar te werken. Ik heb veel vrijheid om multidisci plinair te werken en om er geschikte mensen bij te zoeken. 11 Mediator oktober 2012 jaargang 23 nummer 5