februari 2016 6 champagne voor de kampanje theater de kampanje den helder Wie wat bewaart, vaart altijd wel. Geschiedenis is voor een mens een noodzakelijk kompas om z n heden en toekomst op te bepalen. Geschiedenis geeft ook veiligheid, en daardoor balans en rust. In Den Helder, waar de Rijkswerf Willemsoord een nieuwe geboorte wordt gegund, gaan deze wijswaarheden onverkort op. Voorbeeld: Theater de Kampanje.
7 foto: allard van der hoek amsterdam februari 2016 Het is goed er aandacht aan te besteden, aangezien het om een schitterend gebied gaat in een plaats die voor de meeste Nederlanders het einde van de wereld is. Hoewel Noord-Holland bekoorlijk is en het mooiste schilderslicht van Nederland heeft, geldt de smalle provincie in zekere zin ook wel de doodlopende straat van ons land. Amster- dam en Haarlem slokken aller belangstelling op en sluiten het gebiedsdeel in het zuiden hermetisch af. De Afsluitdijk verbindt naar dunbevolkte provincies, en dan is Den Helder ook nog doorgangsroute naar Texel. Ten laatste is het onze marinestad met veel verboden terreinen, wat het tot prozagemeente van iedersverdriet bombardeerde. Er moet een glazen zaal in!
februari 2016 8 Multifunctionele Stadshal als industriële belevenis. tekening: van dongen-koschuch amsterdam tekening: willemsoord bv den helder foto s: allard van der hoek amsterdam Situatieschets. Plattegrond Willemsoord. Rechtsonder het complex met Theater de Kampanje. Een schitterend brok cultureel erfgoed dat je stevig vast kunt houden.
Sfeervolle waterkant Hoe anders is Den Helder! Twintig jaar is het bezig zich opnieuw te definiëren als dé plaats van cultuur en ontspanning. Rond 2020 moet de boel op orde zijn, maar eigenlijk nu al moet de stad de pr-machine voluit laten draaien om zich behalve regionaal óók landelijk te kaartverkopen, want: wat niet weet, wat niet interesseert. Eén belangrijk speerpunt is het uitgaansleven te verleggen naar de sfeervolle waterkant. En in dat plan past(e) de grootschalige renovatie van het monumentaal-industriële complex Willemsoord (willemsoordbv.nl). De 40 ha werd in 1992 afgestoten maar was tot dat jaar de geheime scheeps- en onderhoudswerf van de Koninklijke Marine. In 1995 startte de restauratie van het eerste gebouw, in 2004 was het laatste gereed. Dit betroffen herstellingen tot standaardniveau, waarna definitieve invullingen tot nadere ingrepen leidden. Tevens werd de complete infrastructuur aangepakt: riolering, elektriciteits-, gas- en waterleidingen, damwanden, kademuren, bestrating. Napoleon Op Willemsoord is in ruim honderddertig jaar (1816-1949) een reeks gebouwen in 19e- en 20steeeuwse stijl verrezen, die in aanzet zijn gesanctioneerd door Napoleon zelve. Hij gaf tijdens een inspectie in 1811 de opdracht er de grootste marinebasis met werf te maken. Hoewel hij al snel het veld moest ruimen, bleef zijn machtswoord doorwerken. Er verschenen dokken, pomphuizen, een ketelmakerij, machinebankwerkerij, scheepmakerswerkplaats, ijzergieterijen, een houtloods, geschutsmakerijen, magazijnen en andere werkplaatsen. Tussendoor is tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen de Duitsers er zaten, grote schade aangericht door bombardementen van de geallieerden. Die is daarna weer hersteld. Boeket vuurwerk De restauratie neemt best veel decennia en pecunia in beslag. Maar dat leidt uiteindelijk tot een schitterend brok cultureel erfgoed dat je stevig vast kunt houden. Als je naar de kruideniersachtige karakterloosheid van de huidige industriële bouw kijkt, dan moet je onze uitdetijdse voorouders nageven dat ze bij al hun ondernemen de schoonheid niet uit het oog verloren. Nu de gebouwen onder het stof van de restauratie tevoorschijn blinken, is de liefdevolle romantiek van de originele houten en gietijzeren constructies als een prachtig boeket vuurwerk. Hoe mooi zijn niet gewone bakstenen muren en normale zadeldaken? Uitgaanscentrum Zo wordt Willemsoord het nautisch getinte uitgaanscentrum van Den Helder en liefst verre omstreken. Het terrein raakt uitgerust met een bioscoop, kunstuitleen, bowlingcentrum, kinderspeelparadijs, casino, VVV, visserslevenexpositie, camperstandplaats, cafés, restaurants, zalenverhuur, jachthaven, Marine- en Reddingmuseum, museumhaven met oude schepen, nautische winkeltjes en overige detailhandel en bedrijven. Recent is daar Theater de Kampanje bijgekomen, waarvoor ruimte is gecreëerd in de vroegere Ketelmakerij (1920) en De Kathedraal (1916), de vroegere bankwerkerij. Samen maken ze een L. De eerste bevat de Grote Zaal, de tweede is een multifunctionele zaal (Stadshal). Tussen beide is de entree, waardoor je recht doorlopend afdaalt naar de garderobe en toiletten of beganegronds naar Reddingmuseum Dorus Rijkers. Aan weerszijden van de Grote Zaal bevinden zich foyers. Aan de Stadshal zijn in aanpalende gebouwen een restaurant, de Kleine Zaal, vergaderruimte en kantoor gekoppeld. Euforisch In alle vrijheid of binnen de beperking van een bestaand gegeven ontwerpen - wat doet een architect liever? Volgens Frits van Dongen gaat het er in beide gevallen om dat je in een flits ziet hoe iets moet worden, liefdevolle romantiek als een prachtig boeket vuurwerk dat de oplossings- c.q. voorstelrichting volstrekt evident is. Eerst alleen, later met collega Patrick Koschuch ontwierp hij nieuw- en renovatiebouw in culturele voorzieningen te Leeuwarden, Haarlem, Amsterdam, Nieuwegein, Venlo, Helmond en Arnhem. Dat marineterrein met al die oude loodsen is een héél bijzondere locatie. Toen wij er tijdens de schouw rondliepen, trof ons onmiddellijk de kwaliteit van de kathedraalachtige ruimtes en de prachtige, historische geklonken staalconstructie.we waren euforisch: hier moet je niets aan veranderen, en altijd deze unieke historische kwaliteiten blijven tonen, er moet een glazen zaal in! En dat was ook de flits, waarmee ze de competitie wonnen van andere architectenbureaus die bijvoorbeeld het complex afbrekend wilden aanpassen. Zorgvuldige implementatie Daarna begon het proces van implementatie. Past een theater voor 748 mensen wel in de Ketelmakerij? Is er ook plaats voor een foyer? Mag de toneeltoren van 28 m door het dak heen breken? Hoe kan de glazen zaal worden verduisterd? Hoe gaan glas en akoestiek samen? We wilden hoe dan ook doorzetten. Want het fascinerendst is natuurlijk een zaal die er niet is. De ruimte blijft transparant, de oude staal-, houten betonconstructies blijf je zien. Eigenlijk deden zich februari 2016 9
februari 2016 10 Restaurant Stoom. Eiken schept overal eenheid en sfeer. Doorsnede. tekening: van dongen-koschuch amsterdam Rechts de trappen van zienen-gezien-worden. Achteraan de spiegelwand die de foyer verdubbelt. De eiken panelen in de Grote Zaal zijn gesloten. foto s: allard van der hoek amsterdam Grote Zaal: feestelijke ruimte van theatrale uitbundigheid.
geen grote problemen voor. Bij het opmeten bleek de zaal te passen, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) gaf toestemming voor de toneeltoren en Peutz, die al eerder een, zij het kleinere, glazen zaal akoestisch had berekend in de Beurs van Berlage (nu in de Locomotiefhal Tilburg), zag geen akoestische beletselen. En zo gloorde er ook financieel een zekere toekomst voor dit gebouwde authentiek in gebruik. Europees eiken Aan de Stadshal is vanwege z n multifunctionele karakter relatief weinig gedaan. Wel is er, in verbinding met restaurant Stoom, een horecapaviljoen met dakterras neergezet, in houtskeletbouw. Ook de Kleine Zaal, het kantoor en de vergaderruimte zijn basic, maar zeker doeltreffend aangekleed. Wel vallen overal de stoelen, tafels, banken, wanden, plafonds, trappen, vloeren en bar in Europees eiken op; het meubilair is eveneens door de architecten ontworpen. Het restaurant is bevloerd met zéér brede grenen delen - uit een tijd toen bomen nog stamomvang hadden-, die al een eeuw elders in het complex voeten vingen. Ze zijn geschuurd en omgekeerd gelegd. De vloer, waarin kern- en lichter gekleurd spinthout zich duidelijk aftekenen, toont als nieuw. Lyrisch op rijm Van Dongen past hout graag toe vanwege z n veelzijdigheid. Met hout kun je ontzettend veel doen, meer dan je vaak denkt. Hier is bewust voor één houtsoort gekozen. Eiken heeft verschillende voordelen: het geeft een mooi beeld, het straalt warmte uit, je kunt het voor diverse toepassingen gebruiken, het is uitstekend te bewerken en het is goed te behandelen. Ik heb het streng geselecteerd, want ik werk graag met tinten en kleurschakeringen, zodat het beste beeld overblijft. Het industriële karakter van baksteen, staal en glas wordt inderdaad door het eenheid scheppende hout prachtig vermenselijkt, en het zet de ruimtes lyrisch op rijm. Oude spantenschoon Dat geldt in het bijzonder voor de Grote Zaal die logischerwijs het centrum is en daar- door de meeste aandacht kreeg. Net a ls de andere hallen heeft ook de Ketelmakerij de kerkvorm van middenschip en twee zijbeuken. Ze zijn van elkaar onderscheiden door twee rijen stalen spanten, die na een forse diagonaal van de een in twee spantbenen evenwijdig opwaarts vakwerken. In het middenschip is het theater met twee extra balkons geplaatst, evenals de toneeltoren die zich als moderne staalconstructie op de oude spanten voortzet. Onder het betonnen cassettedak is het oude spantenschoon van stalen constructies en kraanbanen gehandhaafd. Ter versterking zijn nieuwe stalen spanten aangebracht. Gezamenlijk spelen ze óók een rol in de verstrooiing van het geluid. De daken zelf, ook van de Stadshal, waren te dun en zijn, inclusief dakramen, verdikt met een thermisch, akoestisch en geluidswerend isolatiepakket. De ramen in de buitenmuren zijn afgedekt met stalen voorzetramen als dichters van geluidslekken. In de geheel nieuwe gietvloer is vloerverwarming opgenomen. Avondje uit Aan de buitenkant langs de stalen kolomconstructies zijn dubbelglazen wanden geplaatst (50 mm dik). Wederzijds dringt geen geluid door. Ze zijn bevestigd aan glazen kolommen, verborgen in eiken omkastingen. Die maken weer, tussen de kolomconstructies, deel uit van de 10 m hoge eiken panelen die dienen om de zaal te verduisteren én de akoestiek te regelen. Feitelijk zijn het lichte staalconstructies, bekleed met eikengefineerd MDF. Tot 6 m hoog zitten er piepkleine akoestische perforaties in. De panelen zijn in allerlei standen te zetten. De roodbeklede stoelen zijn van eikentriplex. De balkons hebben eiken vloeren en plafonds. Achterin de foyers, die worden verdubbeld door spiegelwanden aan de andere kant, zitten prachtig grote eiken trappen-van-zien-engezien-worden. Zo zijn Grote Zaal en foyers feestelijke ruimtes van theatrale uitbundigheid. Van Dongen: Met dit ontwerp hebben we enerzijds gezorgd voor industriële verdieping en anderzijds voor een avondje uit. hans de groot februari 2016 11 Locatie: Willemsoord 63, Den Helder Opdrachtgever: Zeestad Den Helder (zeestad.nl) Ontwerp: van Dongen-Koschuch Architects and Planners Amsterdam (vd-k.eu) Aannemer: Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen Warmenhuizen (denijs.nl) Constructeur: IMd Raadgevende Ingenieurs Rotterdam (imdbv.nl) Leverancier eiken panelen: Espero Waalwijk (espero.nl) Leverancier eiken vloeren: Conijn Parket Vloeren Alkmaar (conijnparket. nl) Leverancier eiken trappen: M.C. Kersten Amsterdam (kerstenconstructie.com) Bruto vloeroppervlak: 7.850 m 2 Bouwperiode: Januari 2014 - augustus 2015 (Opening: 16 oktober 2015) Bouwkosten: 23 miljoen (incl. installaties)