Vooraf In juni 2015 heeft de ANT haar standpunt Werkzaamheden Assisterend Personeel uitgebracht. Het document is een goede basis om in overleg met opleidingsinstituten en tandartsen tot een voor de patiënt heldere indeling van taken in de tandartspraktijk te komen. De ordening van bevoegdheden voor assisterend personeel op basis van risicoprofielen leidt tot meer patiëntgericht denken en biedt grond om personeel binnen een tandartspraktijk doelmatig in te zetten op basis van opleiding, opleidingsniveau en deskundigheid. Dit kan aanleiding zijn tot minder opleiding als het kan, maar ook tot méér waar dat nodig is. Voor u ligt het standpunt Opleidingen Assisterend Personeel in de Tandartspraktijk, waarin de opleiding voor assisterend personeel wordt gestructureerd. Aan de hand van rolbeschrijvingen in de tandartspraktijk worden er drie (A, B en C) diploma s voor tandartsassistenten beschreven, waarvan er één voor een nieuwe functie is. Aanleiding hiertoe is de vraag van uit de praktijk naar dat wat we als de klassieke mondhygiënist kunnen aanduiden.
Inleiding De diversiteit in scholingsmogelijkheden voor medewerkers van tandartspraktijken is de laatste jaren gegroeid. De tandarts-praktijkhouder kan kiezen in welke mate er gebruik gemaakt wordt van de mogelijkheid tot taakdelegatie en het assisterend personeel daar toe laten opleiden, of reeds opgeleid personeel voor aannemen. Bovendien voorziet de 4-jarige opleiding mondzorgkunde tegenwoordig in de mogelijkheid de mondhygiënist in te zetten voor de behandeling van primaire cariës, bovenop de kerntaken in preventie en paro-behandeling. Het standpunt Opleidingen assisterend personeel in de tandartspraktijk verschaft een heldere visie op de verdeling van taken en verantwoordelijkheden binnen de tandartspraktijk en is bedoeld als handvat om structuur te bieden aan de rolverdeling waarin de tandarts als hoofd van het team de mogelijkheid tot taakdelegatie volledig kan benutten. Daarnaast kunnen opleiders een scherper op maat gesneden opleiding, cursus of nascholing aanbieden en hebben medewerkers een beeld van elkaars kennis en kunde. Belangrijker nog is de duidelijkheid voor de patiënt: wie staat er aan de stoel, wat zijn diens bevoegdheden en restricties? Wie heeft de verantwoordelijkheid; wanneer ziet de patiënt welke zorgverlener? En hoe ziet de patiënt het verschil tussen een tandartsassistent en een preventieassistent, een preventieassistent en een mondhygiënist, of een mondhygiënist die 4, 3 of 2 jarig is opgeleid?
Beroepen in beweging De tandartspraktijk heeft de afgelopen 25 jaar een transformatie doorgemaakt van een overwegend solistisch karakter naar een plaats waar het werken in teamverband, taakdelegatie en het werken op meerdere stoelen geen bijzonderheid meer is. In deze nieuwe situatie zijn de taken van de klassieke allround assistent op natuurlijke wijze uitgesplitst in omloopmedewerker, baliemedewerker, praktijkmanager, stoelassistent en (paro-)preventieassistent. Ook de mondhygiënist is in toenemende mate vast onderdeel van het team geworden en de laatste trend is om tandtechnici of -prothetici bij de tandartspraktijk te betrekken. De breed opgeleide tandarts heeft zelf als spil in dit team de mogelijkheid om dankzij taakdelegatie de mondzorg efficiënt en met behoud van kwaliteit uit te oefenen. De tandarts kan een op de patiënt toegesneden inschatting maken van hetgeen veilig en verantwoord gedelegeerd kan worden en ook aan wie hij deze opdracht geeft. Het betrokken blijven van de tandarts bij het gehele scala aan behandelingen en daaraan gekoppeld de adequaat en herkenbaar opgeleide beroepen in de mondzorg is een kernwaarde van de hoge kwaliteit die we in Nederland gewend zijn. In de wet BIG is onder andere voor de tandheelkunde geregeld welke hulpverlener welke handelingen mag verrichten en de voorwaarden die daarvoor gelden. Er wordt verschil gemaakt in voorbehouden of niet-voorbehouden handelingen, zelfstandige of functionele bevoegdheid en er wordt bekwaamheid geëist. Het standpunt van de ANT heeft niet als doel deze bepalingen uiteen te zetten of toe te lichten. Voor een nauwkeurige beschrijving van de wettelijke kant van taakverdeling in de mondzorg verwijzen we naar de brochure Taakverdeling in de Mondzorg (2009), van mr. dr. Wolter Brands. Opleidingen en cursussen voor personeel van de tandartspraktijk zijn in de afgelopen jaren meer divers en diepgaander geworden. Voor wat betreft de opleidingen voor assisterend personeel is dit een door de markt gestuurde ontwikkeling, voor de uitbreiding van de opleiding mondzorgkunde is dit vooral een gevolg van de wens van overheid en opleiders om te komen tot een verdere taakherschikking in de mondzorg, conform het advies van de commissie Linschoten (2006). Het opleiden van de mondhygiënist om primaire cariës te behandelen is niet onomstreden. In veel tandartspraktijken is er onvoldoende vraag naar dit soort vaardigheden waardoor theorie en praktijk niet op elkaar afgestemd zijn. Hierdoor worden onnodige kosten gemaakt, verwachtingen gewekt bij studenten die niet kunnen worden waargemaakt en ontstaan salariswensen die niet realistisch zijn. Niettemin zijn er wel degelijk praktijksettings waar gekozen is om de mondhygiënist wel deze taken te laten uitvoeren. In dat geval wordt de mondhygiënist veel minder ingezet voor de primaire preventieve taken en de behandeling van parodontitis. Ook is er
inmiddels een significante groep van mondhygiënisten die niet zou willen werken in een tandartspraktijk waar geen mogelijkheid wordt geboden tot restauratief werk. Zo is er langzamerhand de noodzaak aan het ontstaan voor een nieuwe functie in de tandartspraktijk die veel beter aansluit bij de vaardigheden en de rol van de oorspronkelijk tweejarig opgeleide mondhygiënist. Om exact te kunnen beschrijven welke functie er precies ontstaat, is het van belang de bestaande opleidingen en taken van de tandarts- en preventieassistent te structureren. De ANT heeft in het standpunt Werkzaamheden Assisterend Personeel (juni 2015) een indeling op basis van risicoprofielen gebruikt om inzichtelijk te maken welke handelingen van de tandartsassistent een externe opleiding vereisen, maar ook in welk gevallen dit niet noodzakelijk is. De nieuwe structuur voor diplomering van tandartsassistenten die hier wordt beschreven is daar het logische vervolg op.
De profielen A, B en C voor de tandartsassistent Het onder de loep nemen van de opleiding tot tandartsassistent biedt niet alleen de kans om structuur te geven aan de werkzaamheden van de diverse soorten assistenten, maar ook de mogelijkheid om de eerder genoemde nieuwe functie te definiëren. De ANT onderscheidt naast de baliemedewerker drie soorten assistenten in de tandartspraktijk. Deze worden getypeerd (evenals de bijbehorende diploma's) als assistent A, B en C. Voor een basismedewerker die geen assisterende functie vervult in de praktijk zouden, afhankelijk van de inzet en de wenselijkheid, de volgende cursussen beschikbaar kunnen zijn:
Assistent A, de Stoelassistent Het profiel van assistent A, de 'Stoelassistent', is dat van een persoon die handelt onder direct toezicht van de tandarts. De bezigheden zijn systematische handelingen welke volgens een strikt protocol worden uitgevoerd. De assistent hoeft geen rekening te houden met veranderende omstandigheden, de werkzaamheden zijn altijd logisch en routinematig. De opleiding voor deze assistent is naast de basisopleiding verder modulair opgebouwd omdat niet elke assistent dezelfde taken uitvoert. Niet elke assistent hoeft dus even breed te zijn opgeleid.
De basis-stoelassistent die geen zelfstandige handelingen uitvoert kan basaal intern opgeleid worden. De mate van risico voor de patiënt is daarbij bepalend. Voor een complete opleiding tot stoelassistent, waarbij de assistente ook in opdracht en onder toezicht van de tandarts handelingen verricht is er ook externe opleiding nodig, lees hierover in standpunt Werkzaamheden Assisterend Personeel. De mogelijke opleidingen moeten modulair te volgen zijn.
Assistent B, de Preventieassistent Het profiel van assistent B, de 'Preventieassistent', is dat van een persoon die zelfstandig een aantal handelingen bij patiënten kan uitvoeren, onder toezicht van de tandarts die in de praktijk aanwezig dient te zijn. De handelingen worden volledig vastgelegd in protocollen, maar kunnen door de diversiteit van de patiënten inhoudelijk licht wisselen. De handelingen zijn wel telkens hetzelfde, maar de omstandigheden kunnen variëren. De opleiding is in de basis gelijk aan die van assistent A, bevat de daaruit gewenste modules en is aangevuld met de voor dit profiel specifieke vaardigheden. Deze assistent kan daarom ook als stoelassistent worden ingezet. Modulair kan de opleiding worden aangevuld met de paro-nazorgbehandeling, bleken en de 1-vlaks restauratie.
Assistent C, de Paro-assistent Het nieuw te vormen profiel van assistent C, de 'Paro-assistent', is dat van een persoon die zelfstandig diverse behandelingen kan uitvoeren. Er is toezicht van de tandarts in de praktijk en de werkzaamheden worden voorafgaand en/of aan het eind van de werkdag besproken. De behandelingen kunnen complex zijn en vragen van de assistent om tot een logische oorzaak-gevolgconclusie te komen. De opleiding is in de basis gelijk aan die van (basis-)assistenten A én B. Ook deze assistent kan indien nodig dus nog steeds als stoelassistent worden ingezet en geniet een duidelijke meerwaarde in praktijken waar flexibiliteit gewenst is. Het heeft gezien de loopbaan van de student en de doorstroommogelijkheden van deze opleiding de voorkeur dat voorafgaand aan de start het niveau Mbo-4 is gehaald. Deze opleiding zou typisch twee jaar moeten duren waarvan in totaal 80 lesdagen en gedurende de opleiding 4 dagen per week praktijk. Het curriculum is vergelijkbaar met dat van de tweejarig opgeleide mondhygiënist maar heeft een meer praktijkgericht karakter. Parodontitisclassificatie, behandelen van diepere pockets, furcatieproblematiek, en microbiologie zijn typische leermodules voor deze opleiding. De uiteindelijk verworven vaardigheid van de assistent is het in opdracht van en onder toezicht van de tandarts uitvoeren van de initiële parobehandeling.
De duur van de opleidingen In overleg met opleiders moet bepaald worden hoe lang de drie opleidingen typisch zouden moeten gaan duren. De ANT wil dat er gewaakt wordt voor spoedcursussen die afdoen aan de kwaliteit van het diploma. Het profiel A is volledig modulair te volgen en kent daarom een grote variatie in totale duur. Profiel B kan, afhankelijk van de in profiel A gevolgde modulen ook in duur variëren. Het zal daarom in overleg met opleiders bepalend zijn welke vrijstelling de vooropleiding of startkwalificatie geeft op de vervolgopleiding. Profiel C wordt als nieuwe opleiding voorgesteld en daarom vindt de ANT het van belang om hiervoor wel een opleidingsduur te noemen; zoals eerder gesteld typisch 80 lesdagen, een 4 daagse werkweek en een totale duur van 24 maanden. In overleg met de opleiders die deze studie gaan vormgeven en aanbieden moet bepaald worden hoeveel vrijstelling er geldt voor ervaren preventieassistenten of deelnemers met een andere relevante vooropleiding. Clinical Guides Voor profielen B en C wordt van opleiders verwacht clinical guides op te stellen voor het verantwoord inzetten van de nieuw opgeleide assistent. Tandarts én student hebben zo een duidelijk uitgangspunt voor de toegepaste verlengdearm-werkzaamheden. Het vanaf het begin introduceren van een clinical guide voor de paro-assistent draagt bij aan uniformiteit en daarmee helderheid en veiligheid in de werkzaamheden, ook bij banenwissels of andere veranderingen in omstandigheden. De clinical guide dient verder te voorzien in alle wettelijke bepalingen omtrent gedelegeerde taken. Te denken valt aan de wijze van informeren van patiënten, toestemming vragen aan patiënten, tot standaard teksten voor vastlegging in het het patiëntendossier. Bij wijzigingen in wet- en regelgeving dient de opleider ook voor eerder opgeleiden aangepaste versies van de clinical guide beschikbaar te stellen.